DE HERZIENING IN STRAFZAKEN - Universiteit Gent...III SAMENVATTING De herziening in strafzaken is...

DE HERZIENING IN STRAFZAKEN

Aantal woorden: 37.295

Sofie Van der Jeught Studentennummer: 01505263

Promotor: Prof. dr. Philip Traest

Commissaris: Dhr. Jan Roelandt

Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in de Rechten

Academiejaar: 2018 - 2019

I

VOORWOORD

Deze thesis vormt het sluitstuk van mijn masteropleiding Rechten aan de Universiteit van Gent. Met

enige trots rond ik hiermee mijn mooie jaren als studente af.

Tijdens mijn bacheloropleiding Bedrijfsmanagement met afstudeerrichting Rechtspraktijk was ik

zeker dat ik wou verder studeren. Rechten studeren was dan ook mijn grote droom. Ik herinner mij

nog goed hoe ik de eerste keer de gebouwen van de faculteit Recht en Criminologie binnenstapte. Ik

was trots dat ik de sprong had gewaagd. Na het toch wel zware schakelprogramma begon ik aan mijn

tweejarige masteropleiding. Ik had geen moeilijkheden om te kiezen tussen de enorme waaier aan

keuzevakken. Mijn interessegebied lag al sinds mijn bacheloropleiding bij het materiële en formele

strafrecht. Ik was dan ook blij dat ik mijn masterproef kon schrijven over de herziening in strafzaken.

Ik wil graag iedereen bedanken die mij gedurende deze jaren gesteund heeft en dan in het bijzonder

mijn ouders en stiefmoeder die altijd in mij hebben geloofd. Verder wil ik mijn promotor, prof. dr.

Traest bedanken om mij de mogelijkheid te geven mijn masterproef te schrijven binnen dit

interessant rechtsgebied maar ook voor de boeiende lessen strafvordering. Ook dhr. Jan Roelandt wil

ik bedanken voor de gegeven feedback.

Sofie Van der Jeught

Buggenhout, 17 december 2018

III

SAMENVATTING

De herziening in strafzaken is een buitengewoon rechtsmiddel dat kan worden aangewend om

rechterlijke dwalingen, meer bepaald een veroordeling die een vergissing blijkt te zijn, te

vernietigen.1 De herziening is mogelijk voor in kracht van gewijsde gegane veroordelingen in

correctionele of criminele zaken.2 Het is een uitzonderlijke procedure gevoerd voor het Hof van

Cassatie.3 Er zijn drie gronden waarop men een aanvraag tot herziening kan baseren. De eerste grond

is de onverenigbaarheid van veroordelingen.4 Dit wordt ook wel conflictrechtspraak genoemd. De

tweede herzieningsgrond is die op basis van een valse getuigenis.5 Deze grond is aanwezig wanneer

een getuige, die werd gehoord onder ede tijdens de terechtzitting of het vooronderzoek dat heeft

geleid tot de veroordeling van de verzoeker tot herziening, naderhand wordt veroordeeld voor het

misdrijf valse getuigenis voor die afgelegde getuigenis. De derde herzieningsgrond is deze van de

ontdekking van een nieuw feit.6 Deze herzieningsgrond, ook wel novum genoemd, is de belangrijkste

grond in de praktijk. Er moet zich een nieuw feit of omstandigheid sedert de veroordeling hebben

voorgedaan, die de veroordeelde niet heeft kunnen aantonen tijdens het geding, en waaruit het

bewijs van zijn onschuld aan de feiten waarvoor hij werd veroordeeld, blijkt voort te vloeien.

Met de wet houdende diverse bepalingen in strafzaken7 is de herzieningsregeling grondig hervormd.

De herzieningsgrond ‘nieuw feit’ wordt verruimd. De aanvraag tot herziening behoort niet langer aan

de Minister van Justitie. De herzieningsaanvraag moet de stukken bevatten waaruit de aangevoerde

herzieningsgrond reeds moet blijken. Het Hof van Cassatie voert een eerste filtering door en er wordt

een Commissie voor de herziening in strafzaken ingericht.

Nederland heeft de voorbije jaren de herzieningsregeling meermaals gewijzigd. De meest belangrijke

wijziging was de invoering van de herziening ten nadele.8 De Belgische herzieningsregeling is

eenvoudiger geschreven dan de Nederlandse en alles is tot in de details uitgeklaard in de wet. De

rechtspraak speelt daarom een belangrijke rol voor de herzieningsregeling in België en past zich aan

de tijdsgeest aan. Zo komt bijvoorbeeld een loutere schuldigverklaring ook in aanmerking voor

1 R. DECLERCQ, “Herziening” in A. VANDEPLAS, Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met

overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1984, (211) 213. 2 Art. 443, eerste lid Sv.

3 Art. 444, tweede lid Sv.

4 Art. 443, eerste lid, 1° Sv.



7 Wet 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018.

8 Wet van 11 april 2013 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering van een

regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte, Stb. 2013, 138.

IV

herziening, terwijl het Hof van Cassatie enkele jaren voordien nog had beslist dat dit niet kon.9 In

Nederland is er weinig voor interpretatie vatbaar, alles staat uitgebreid beschreven in het Wetboek

voor Strafvordering.

Ook al zijn er niet veel overtredingen meer in het Belgische strafrecht, het zou mogelijk moeten zijn

om ook deze misdrijven te kunnen laten herzien. Bovendien kunnen geconventionaliseerde

wanbedrijven ook niet worden herzien aangezien met de conventionalisering de aard van het misdrijf

verandert.10 De rechterlijke macht zou altijd haar fouten moeten kunnen rechtzetten, ook bij

veroordelingen tot politiestraffen. Verder zou ook de herziening ten nadele mogelijk moeten worden

gemaakt in België, zoals in Nederland. Gelet op de rechtszekerheid van de niet-veroordeelde moet

dit mijns inziens echter enkel mogelijk worden gemaakt voor ernstige feiten, bijvoorbeeld feiten met

een verjaringstermijn van 20 jaar. Dit geldt enkel bij de herzieningsgrond op basis van nieuwe feiten.

Bij de falsa herzieningsgronden daarentegen hoeven er geen beperkingen worden gesteld aan de

aanvraag. Het is namelijk vaak door toedoen van de niet-veroordeelde dat er een gerechtelijke

dwaling is gebeurd.11 Zoals in Nederland zal er waarschijnlijk ook in België een groot draagvlak zijn

voor de herziening ten nadele.

9 Cass. (2e k.) 19 januari 2000, AR P.99.1623.F (Glineur / Durieu), Arr.Cass. 2000, afl. 1, 142.

10 Cass. (2e k.) 3 december 2014, AR P.14.1198.F (D.M.T. / S.L.), Arr.Cass. 2014, afl. 12, 2807,

http://www.cass.be (5 januari 2015). 11

Memorie van toelichting omtrent de wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering van een regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte (Wet herziening ten nadele), Kamerstukken II 2008/09, 32 044, nr. 3.

V

INHOUD

VOORWOORD ............................................................................................................................... I

SAMENVATTING .......................................................................................................................... III

INHOUD ....................................................................................................................................... V

HOOFDSTUK I: DE PROCEDURE TOT HERZIENING ........................................................................... 3

Afdeling I: Begrippenkader ........................................................................................................ 3

A. Een buitengewoon rechtsmiddel ............................................................................................ 3

B. Het herstel van een gerechtelijke dwaling .............................................................................. 4

C. Een uitzondering op het gezag van gewijsde van de veroordeling ......................................... 4

Afdeling II: De voorwaarden tot herziening ............................................................................... 5

A. Een in kracht van gewijsde gegane veroordeling in correctionele of criminele zaken ........... 5

§1: Een veroordeling................................................................................................................... 5

§2: In kracht van gewijsde .......................................................................................................... 6

§3: In correctionele of criminele zaken ...................................................................................... 6

B. De drie gronden tot herziening ............................................................................................... 6

C. De procedurele voorwaarden ................................................................................................. 7

§1: De aanvraag tot herziening .................................................................................................. 7

§2: De procedure tot herziening ................................................................................................ 9

§3: Na de procedure tot herziening ......................................................................................... 10

Afdeling III: Andere procedures vergelijkbaar met de herziening in strafzaken ......................... 11

A. De heropening van de rechtspleging na een veroordeling van het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens .................................................................................................................... 11

B. Het genadeverzoek ................................................................................................................ 11

C. De amnestie ........................................................................................................................... 12

Afdeling IV: Conclusie ............................................................................................................. 12

HOOFDSTUK II: DE GRONDEN TOT HERZIENING ........................................................................... 14

Afdeling I: De herziening in strafzaken door onverenigbaarheden tussen verschillende

veroordelingen ....................................................................................................................... 14

A. Voorwaarden ......................................................................................................................... 14

§1: De onverenigbaarheid tussen verschillende veroordelingen ............................................. 14

§2: Wegens eenzelfde feit ........................................................................................................ 15

§3: Waaruit de onschuld van één van hen blijkt ...................................................................... 15

B. Toepassingen ......................................................................................................................... 16

§1: Onontvankelijke herzieningsaanvragen ............................................................................. 16

VI

§2: Ontvankelijke herzieningsaanvragen ................................................................................. 17

Afdeling II: De herziening in strafzaken door valse getuigenis ................................................... 18

A. Voorwaarden ......................................................................................................................... 19

§1: Een veroordeling................................................................................................................. 19

§2: Wegens valse getuigenis .................................................................................................... 19

§3: Afgelegd in het geding waarvoor herziening wordt gevraagd ........................................... 20

§4: Waarbij het verzoek tot herziening moet zijn ingediend binnen 5 jaar na de veroordeling

wegens valse getuigenis ........................................................................................................... 21

B. Toepassingen ......................................................................................................................... 22

Afdeling III: De herziening in strafzaken door ontdekking van een nieuw feit ............................ 22

A. Voorwaarden ......................................................................................................................... 23

§1: Een nieuw feit of omstandigheid ........................................................................................ 23

§2: Dat de veroordeelde tijdens het geding niet heeft kunnen aantonen............................... 23

§3: Waaruit het bewijs van onschuld volgt .............................................................................. 24

B. Onderzoek door het hof van beroep ..................................................................................... 24

C. Toepassingen ......................................................................................................................... 27

§1: Het intrekken van verklaringen .......................................................................................... 27

§2: Een bekentenis van een andere persoon dan de veroordeelde ........................................ 29

§3: Een nieuw deskundigenverslag .......................................................................................... 29

§4: Nieuwe stukken .................................................................................................................. 29

§5: Een geestesstoornis ............................................................................................................ 30

§6: Gestolen identiteit .............................................................................................................. 30

§7: DNA ..................................................................................................................................... 31


HOOFDSTUK III: DE HERVORMING VAN DE HERZIENINGSPROCEDURE DOOR DE WET HOUDENDE

DIVERSE BEPALINGEN IN STRAFZAKEN ........................................................................................ 33

Afdeling I: Artikelsgewijze bespreking van de wet houdende diverse bepalingen in strafzaken . 33

A. Artikel 443, 2° Sv.: De vervanging van de procedure van ‘weerspannigheid aan de wet’ .... 33

B. Artikel 443, 3° Sv.: de verruiming van de herzieningsgrond ‘nieuw feit’ .............................. 34

§1: “Het bewijs” wordt het “ernstig vermoeden” .................................................................... 34

§2: “Een feit of omstandigheid” wordt “een gegeven” ............................................................ 35

§3: “Dat de veroordeelde onschuldig is of dat een strengere strafwet werd toegepast” wordt

“dat het zou leiden tot een vrijspraak van de veroordeelde, hetzij tot verval van de

strafvordering, hetzij tot ontslag van rechtsvervolging, hetzij tot de toepassing van een

minder strengere strafwet” ...................................................................................................... 35

VII

§4: “Waarvan hij het bestaan niet heeft kunnen aantonen ten tijde van het geding” wordt

“dat bij het onderzoek op de terechtzitting aan de rechter niet bekend was en waarvan de

veroordeelde het bestaan niet heeft kunnen aantonen ten tijde van het geding” ................. 37

C. Artikel 444, eerste lid, 3° Sv.: de aanvraag tot herziening door de Procureur-Generaal ...... 37

D. Artikel 444, derde lid Sv.: De stukken in de herzieningsaanvraag waaruit de grond tot

herziening blijkt ............................................................................................................................. 38

E. Artikel 445, derde lid Sv.: Het onderzoek door het Hof van Cassatie naar de

ontvankelijkheid ............................................................................................................................ 38

F. Artikel 445, derde lid Sv.: De Commissie voor de herziening in strafzaken .......................... 39

Afdeling II: Impact van de nieuwe wet op de gronden tot herziening ........................................ 39

Afdeling III: Conclusie ............................................................................................................. 41

HOOFDSTUK IV: DE HERZIENING IN NEDERLAND ......................................................................... 43

Afdeling I: De Nederlandse procedure tot herziening ............................................................... 43

A. Wetgevingshistoriek .............................................................................................................. 43

B. De herziening ten voordele ................................................................................................... 44

§1: De aanvraag tot herziening ................................................................................................ 45

§2: Adviescommissie afgesloten strafzaken ............................................................................. 45

§3: De procedure over de herziening ....................................................................................... 46

C. De herziening ten nadele ...................................................................................................... 48

§1: De aanvraag tot herziening ................................................................................................ 49

§2: Het nader onderzoek .......................................................................................................... 50

§3: De procedure over de herziening ....................................................................................... 52

Afdeling II: De Nederlandse gronden tot herziening ................................................................. 53

A. De gronden bij de herziening ten voordele ........................................................................... 53

§1: Herziening na conflict van rechtspraak .............................................................................. 54

§2: Herziening na veroordeling door het EHRM....................................................................... 54

§3: Herziening door een novum ............................................................................................... 55

B. De gronden bij de herziening ten nadele .............................................................................. 56

§1: novum ................................................................................................................................. 58

§2: Falsa .................................................................................................................................... 58

Afdeling III: De belangrijkste verschillen en gelijkenissen met België ........................................ 59

A. De aanvraag tot herziening ................................................................................................... 60

§1: Aanvraaggerechtigden ........................................................................................................ 60

§2: Formaliteiten bij de aanvraag ............................................................................................. 61

B. De procedure over de herziening .......................................................................................... 62

VIII

§1: Het onderzoek naar de aanwezigheid van het novum ....................................................... 62

§2: De terechtzitting ................................................................................................................. 64

C. De gronden tot herziening .................................................................................................... 65

D. De herziening ten nadele ...................................................................................................... 67


HOOFDSTUK V: SUGGESTIES VOOR BELGIË: DE LEGE FERENDA ..................................................... 69

Afdeling I: Invoering van de herziening van overtredingen ....................................................... 69

Afdeling II: Invoering van de herziening ten nadele .................................................................. 70

A. het ne bis in idem-beginsel ................................................................................................... 70

B. De aanvraaggerechtigden ..................................................................................................... 71

C. De ontvankelijkheidsvoorwaarden ........................................................................................ 72

D. De gronden tot herziening .................................................................................................... 72

E. De verjaring ........................................................................................................................... 74

F. Argumenten voor en tegen de herziening ten nadele .......................................................... 75

Afdeling VII: Conclusie ............................................................................................................ 76

EINDCONLUSIE ........................................................................................................................... 78

BIBLIOGRAFIE ............................................................................................................................. 81

Wetgeving en parlementaire stukken ...................................................................................... 81

Internationaalrechtelijke normen ................................................................................................. 81

Belgische wetgeving ...................................................................................................................... 81

Nederlandse wetgeving ................................................................................................................. 81

Rechtspraak ........................................................................................................................... 82

Belgische rechtspraak .................................................................................................................... 82

Nederlandse rechtspraak .............................................................................................................. 84

Rechtsleer .............................................................................................................................. 85

Boeken ........................................................................................................................................... 85

Bijdragen in verzamelwerken ........................................................................................................ 85

Tijdschriften ................................................................................................................................... 87

Varia ...................................................................................................................................... 87

1

INLEIDING

“De herzieningsprocedure in strafzaken is een belangrijk onderdeel van onze rechtsstaat.

Rechtszoekenden moeten ook na een veroordeling de mogelijkheid hebben om eventuele vergissingen

in hun voordeel te kunnen laten rechtzetten. In zo’n procedure zijn transparantie en onafhankelijkheid

cruciaal. Iets wat de nieuwe Commissie Herziening in Strafzaken verzekert.” – Koen Geens12

De herziening in strafzaken is met de wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in

strafzaken13 een actueel thema. Nochtans dateert de invoering van de herziening in strafzaken reeds

van 18 juni 189414 en is de herziening onveranderd gebleven tot de komst van de nieuwe wet van 11

juli 2018. De herziening is een buitengewoon rechtsmiddel dat kan worden aangewend om

rechterlijke dwalingen, meer bepaald een veroordeling die een vergissing blijkt te zijn, te

vernietigen.15 Het is een uitzonderlijke procedure gevoerd voor het Hof van Cassatie.16

Met bovenstaande quote duidt minister van Justitie, Koen Geens, de belangrijkheid aan van de

mogelijkheid om vonnissen en arresten te laten herzien en pleit hij tegelijkertijd ook voor de

noodzaak om de herziening in strafzaken te moderniseren. Iets wat ook is gebeurd met de wet

houdende diverse bepalingen in strafzaken.

De rode draad doorheen dit werkstuk is de vraag hoe de herzieningsregeling in strafzaken

geoptimaliseerd kan worden. Om tot dit antwoord te komen zal onze herzieningsregeling worden

vergeleken met die van Nederland. De Nederlandse herzieningsprocedure is in tegenstelling tot de

Belgische meermaals gewijzigd en is dan ook interessant om te bespreken. Na een korte definitie van

de herziening in strafzaken zal de herzieningsregeling worden besproken hoe ze tot op vandaag

wordt ingevuld. Aan welke voorwaarden moet voldaan zijn om te kunnen overgaan tot herziening

van een veroordeling? Hoe dient men een aanvraag in? Hoe verloopt de procedure van herziening?

Nadien worden de verschillende gronden tot herziening besproken en de invulling hiervan in

rechtspraak.

12

Quote Koen Geens, minister van Justitie, Meer transparantie en onafhankelijkheid bij herzieningsprocedure in strafzaken, https://www.koengeens.be/news/2017/12/08/meer-transparantie-en-onafhankelijkheid-bij-herzieningsprocedure-in-strafzaken. 13

Wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 14

Wet van 18 juni 1894 inhoudende de IXde titel van het IIIe boek van het Wetboek van rechtspleging in strafzaken, BS 24 juni 1894. 15

R. DECLERCQ, “Herziening” in A. VANDEPLAS, Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1984, (211) 213. 16

Art. 444, tweede lid Sv.

2

Ook de nieuwe wet houdende diverse bepalingen in strafzaken komt uitvoerig aan bod. De

veranderingen die de wet met zich zal meebrengen worden uitgebreid besproken en vergeleken met

de huidige regelgeving. Verder is er ook sprake van een rechtsvergelijkend onderdeel. De

herzieningsregeling in Nederland zal worden besproken en nadien vergeleken met de Belgische

herzieningsregeling.

Uit al deze stukken komt dan uiteindelijk het antwoord op de vraag hoe de herziening in strafzaken

er zou moeten uitzien. De nadruk zal liggen op de vraag of de invoering van de herziening voor

overtredingen en de invoering van de herziening ten nadele zoals in Nederland nuttig zou zijn om

ook in België in te voeren.

3

HOOFDSTUK I: DE PROCEDURE TOT HERZIENING

1. De procedure tot herziening wordt gekenmerkt door een aantal strenge voorwaarden.

Alvorens dat deze voorwaarden kunnen besproken worden dient eerst het begrip herziening in

strafzaken te worden ontleed. Zo hopen we een antwoord te krijgen op de vraag wat de herziening

nu precies inhoudt. Nadien zal het verloop van de procedure tot herziening worden overlopen.

Afdeling I: Begrippenkader

A. Een buitengewoon rechtsmiddel

2. Wanneer men een rechterlijke beslissing ongedaan wil laten maken, kan men één van de

wettelijke rechtsmiddelen aanwenden.17 Rechtsmiddelen zijn namelijk procedures die kunnen

gebruikt worden om een rechterlijke beslissing te doen intrekken, hervormen of vernietigen.18 De

rechtsmiddelen worden ingedeeld in gewone en buitengewone rechtsmiddelen. In het

strafprocesrecht zijn er drie gewone rechtsmiddelen, met name verzet, hoger beroep en

cassatieberoep.19 Dit is anders in het gerechtelijk privaatrecht. Daar zijn er maar twee gewone

rechtsmiddelen, namelijk verzet en hoger beroep.20 Het cassatieberoep is met andere woorden een

buitengewoon rechtsmiddel in een burgerlijke procedure21 maar een gewoon rechtsmiddel in een

strafprocedure. Verzet kan tot gevolg hebben dat de rechterlijke beslissing wordt ingetrokken, hoger

beroep kan leiden tot hervorming van de beslissing en cassatie kan resulteren in een vernietiging van

de rechterlijke beslissing.22

3. De herziening in strafzaken is een buitengewoon rechtsmiddel.23 Buitengewone

rechtsmiddelen kunnen enkel in de door de wet bepaalde gevallen worden ingesteld.24 Het instellen

van dit buitengewoon rechtsmiddel kan leiden tot vernietiging van de veroordeling, waarna de zaak

wordt verwezen naar een hof van beroep of hof van assisen om opnieuw te worden behandeld.25

17

J. HUYSMANS, Legitieme verdediging, Mortsel, Intersentia, 2017, 599. 18

C. VAN DEN WYNGAERT, P. TRAEST en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen- Apeldoorn, Maklu, 2017, 1353. 19

F. DERUYCK, Overzicht van het Belgisch strafprocesrecht, Brugge, die Keure, 2017, 259. 20

Art. 21, eerste lid Ger. W. 21

Art. 21, tweede lid Ger. W. 22



P. DAUW, Burgerlijk procesrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 400. 25

F. DERUYCK, Overzicht van het Belgisch strafprocesrecht, Brugge, die Keure, 2017, 285.

4

B. Het herstel van een gerechtelijke dwaling

4. De herziening heeft tot doel rechterlijke dwalingen te herstellen en dus een veroordeling, die

een vergissing blijkt, te vernietigen.26 Er is geen wettelijke definitie van gerechtelijke dwaling

voorhanden. Men spreekt over het algemeen van een gerechtelijke dwaling wanneer een feitelijk

onschuldige persoon strafrechtelijk veroordeeld wordt voor een bepaald misdrijf dat hij niet heeft

gepleegd of dat niet heeft plaatsgevonden.27

5. Met andere woorden wil de herziening judiciële vergissingen, meer bepaald een onterechte

veroordeling, rechtzetten. De mogelijkheid tot het herstellen van gerechtelijke dwalingen is dan ook

onontbeerlijk in een rechtsstaat.

C. Een uitzondering op het gezag van gewijsde van de veroordeling

6. Het gezag van gewijsde is de rechtskracht die vasthangt aan een rechterlijke beslissing. 28 Het

beschermt de bindende kracht van een rechterlijke uitspraak en verhindert dat dezelfde vordering

opnieuw wordt ingesteld.29 Door het gezag van gewijsde kan de rechterlijke beslissing niet meer in

vraag worden gesteld door dezelfde of een andere gerechtelijke instantie, de administratieve

overheid of de partijen in het geding. Dit noemt men ook het wettelijk vermoeden van waarheid. De

uitspraak wordt, met andere woorden geacht juist te zijn.30 Er is echter een uitzondering op dit

principe, men kan namelijk de rechterlijke beslissing nog in vraag stellen door een wettelijk

rechtsmiddel aan te wenden.31

7. Het is dan ook logisch dat de herziening in strafzaken een uitzondering vormt op dit gezag

van gewijsde aangezien de herziening in strafzaken een buitengewoon rechtsmiddel is. Het is juist de

bedoeling van de herzieningsprocedure om de rechterlijke beslissing, meer bepaald de veroordeling,

in vraag te stellen en uiteindelijk zelfs te vernietigen.

26


H. NATENS, De (on)feilbare strafrechtspleging. Een rechtsvergelijkend onderzoek naar de controlemechanismen in België en Nederland ter preventie en aanpak van gerechtelijke dwalingen, https://www.scriptiebank.be/scriptie/2016/de-onfeilbare-strafrechtspleging-een-rechtsvergelijkend-onderzoek-naar-de?token=i9d1GmtSiU45TntInOUQByoh5kgw3h_5MucovsBn710. 28

G. GOEDERTIER e.a., Basisbegrippen publiekrecht, Brugge, die Keure, 2014, 187. 29

E. DIRIX, B. TILLEMAN en P. VAN ORSHOVEN, De Valks Juridisch Woordenboek, Antwerpen, Intersentia, 2001, 141. 30

G. MARTYN, R. DEVLOO en Y. JORENS, “Thema 6- Rechtshandhaving” in G. MARTYN, R. DEVLOO en Y. JORENS, Een kennismaking met recht en rechtspraktijk, Brugge, die Keure, 2018, (153) 175. 31

G. GOEDERTIER e.a., Basisbegrippen publiekrecht, Brugge, die Keure, 2014, 187.

5

Afdeling II: De voorwaarden tot herziening

A. Een in kracht van gewijsde gegane veroordeling in correctionele of criminele zaken

8. De herziening kan enkel worden aangevraagd voor een in kracht van gewijsde gegane

veroordeling. Bovendien moeten de veroordelingen betrekking hebben op correctionele of criminele

zaken en kan de herziening slechts worden aangevraagd op de door de wet bepaalde gronden.32 Als

laatste zijn er ook een aantal procedurele voorwaarden op straffe van onontvankelijkheid. Hierna

volgt een bespreking van deze voorwaarden tot herziening.

§1: Een veroordeling

9. Een eerste voorwaarde om toegang te krijgen tot de herzieningsprocedure is dat het moet

gaan om een veroordeling. Een vrijspraak kan geen aanleiding geven tot een herzieningsprocedure.

Dit in tegenstelling tot Nederland. Een veroordeling is een eindbeslissing die betrekking heeft op de

grond van de zaak. Met een eindbeslissing put de rechter zijn rechtsmacht uit. Het is een beslissing

over de strafvordering.33

10. Om de beslissing te kunnen herzien, hoeft het niet te gaan om een veroordeling tot straf, ook

een beslissing waarin de beklaagde schuldig wordt verklaard aan de misdaad of het wanbedrijf dat

hem ten laste werd gelegd, kan in aanmerking komen. De rechter hoeft dus geen straf te hebben

uitgesproken opdat men een herzieningsaanvraag zou kunnen indienen. Ook een veroordeling met

een eenvoudige schuldigverklaring kan het voorwerp uitmaken van een herzieningsaanvraag.34 In

aanmerking komt dus ook de loutere schuldigverklaring uitgesproken op grond van artikel 21ter van

de voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering.35 Dit betekende een verruiming van de

mogelijkheid tot herziening door de rechtspraak. Enkele jaren voordien had het Hof van Cassatie

namelijk beslist dat een beslissing van opschorting geen voorwerp kon uitmaken van een

herzieningsaanvraag, zelfs al ging ze gepaard met een verbeurdverklaring.36

32

Art. 443, eerste lid Sv. 33

C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Boek 2 strafprocesrecht, Antwerpen- Apeldoorn, Maklu, 2017, 1292. 34

Cass. (2e k.) 29 april 2009, AR P.08.1648.F (M.B.G.), Arr.Cass. 2009, afl. 4, 1137; http://www.cass.be (27 mei 2009), concl. VANDERMEERSCH, D.; Pas. 2009, afl. 4, 1049, concl. VANDERMEERSCH, D.; Rev.dr.pén. 2009, afl. 9-10, 939, noot X. 35

P. TRAEST., “Is de herziening in strafzaken aan herziening toe?” in DERUYCK, F. GOETHALS, E., HUYBRECHTS, L., LECLERCQ, J.F., ROZIE, J., ROZIE, M., TRAEST, P. en VERSTRAETEN, R. (eds.), Amicus curiae: Liber amicorum Marc De Swaef, Antwerpen, Intersentia, 2013, (383) 384. 36

Cass. (2e k.) 19 januari 2000, AR P.99.1623.F (Glineur / Durieu), Arr.Cass. 2000, afl. 1, 142; Bull. 2000, afl. 1, 140; http://www.cass.be (18 oktober 2001); JT 2000, 363 en http://jt.larcier.be (1 juli 2008).

6

11. Een beslissing tot internering kan worden herzien, aangezien dit expliciet in de wet staat

vermeld.37 Als laatste moet de herzieningsaanvraag gericht zijn op de veroordeling op strafrechtelijk

gebied, een aanvraag tot herziening met betrekking tot de civielrechtelijke rechtsvordering is

onontvankelijk.38

§2: In kracht van gewijsde

12. Een rechterlijke beslissing heeft kracht van gewijsde wanneer geen gewone rechtsmiddelen

en geen buitengewone rechtsmiddelen met schorsende werking meer kunnen worden aangewend.

Met andere woorden wanneer verzet (in de gewone termijn), hoger beroep of cassatieberoep niet

meer mogelijk is.39 De kracht van gewijsde van een rechterlijke beslissing leidt met andere woorden

tot een toestand waarin die beslissing slechts in bepaalde gevallen nog ongedaan kan worden

gemaakt en de beslissing daardoor als quasi-onweerlegbaar wordt beschouwd.40

13. Een herziening kan enkel voor een in kracht van gewijsde gegane veroordeling en dus moet

men indien dit nog mogelijk is, eerst de gewone rechtsmiddelen en de buitengewone met

schorsende werking uitputten alvorens men overgaat tot een aanvraag tot herziening.

§3: In correctionele of criminele zaken

14. De herziening kan worden aangevraagd voor veroordelingen tot een correctionele of

criminele straf. Voor politiestraffen staat het buitengewoon rechtsmiddel van de herziening niet

open.

15. Belangrijk is dat niet de oorspronkelijke aard van het misdrijf ertoe doet maar wel de

werkelijk uitgesproken straf.41 Men dient dus te kijken naar de in de veroordeling bepaalde straf om

te bepalen of herziening mogelijk is of niet.

B. De drie gronden tot herziening

16. In de wet staan drie mogelijke gronden op basis waarvan men de herzieningsprocedure kan

opstarten. De herziening kan worden aangevraagd:

37

Art. 447bis Sv. 38


G. GOEDERTIER e.a., Basisbegrippen publiekrecht, Brugge, die Keure, 2014, 187-189. 40

E. DIRIX, B. TILLEMAN en P. VAN ORSHOVEN, De Valks Juridisch Woordenboek, Antwerpen, Intersentia, 2001, 185. 41

R. DECLERCQ, “Herziening” in A. VANDEPLAS, Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1984, (211) 215.

7

- Wanneer onverenigbaarheid bestaat tussen veroordelingen die wegens een zelfde feit bij

onderscheidene arresten of vonnissen tegen verschillende beschuldigden of beklaagden al

dan niet op tegenspraak zijn uitgesproken, en het bewijs van de onschuld van een der

veroordeelden uit de tegenstrijdigheid van de beslissingen volgt;

- Wanneer een getuige die op de terechtzitting gehoord is in een geding door het hof van

assisen op tegenspraak behandeld, of die, hetzij op de terechtzitting, hetzij in de loop van het

vooronderzoek, gehoord is in een geding behandeld door een andere rechter of door een hof

van assisen uitspraak doende bij weerspannigheid aan de wet, naderhand een in kracht van

gewijsde gegane veroordeling heeft ondergaan wegens valse getuigenis tegen de

veroordeelde;

- Wanneer het bewijs dat de veroordeelde onschuldig is of dat een strengere strafwet is

toegepast dan dewelke hij werkelijk heeft overtreden, schijnt te volgen uit een feit dat zich

sedert zijn veroordeling voorgedaan heeft, of uit een omstandigheid waarvan hij het bestaan

niet heeft kunnen aantonen ten tijde van het geding.42

17. Deze drie gronden en hun toepassing ervan in de praktijk worden besproken in hoofdstuk

twee.

C. De procedurele voorwaarden

18. De procedure tot herziening kent een aantal strenge voorwaarden. Er zijn strakke

beperkingen wat de gevallen betreft waarvoor een herziening kan worden aangevraagd en

bovendien ook beperkingen door de oplegging van bepaalde vereisten op straffe van niet-

ontvankelijkheid. Deze beperkingen zijn er uiteraard niet zomaar. Het doel is namelijk om misbruiken

en overmaat aan aanvragen te voorkomen. Het is belangrijk dat rechtsdwalingen kunnen worden

rechtgezet maar uiteindelijk moet men de herziening beschouwen als een uitzonderlijk rechtsmiddel,

aangezien de herziening gericht is tegen rechterlijke beslissingen die kracht van gewijsde hebben

verkregen.43

19. De bevoegdheid om te oordelen over een herziening komt toe aan het Hof van Cassatie.44

§1: De aanvraag tot herziening

20. Volgens artikel 444 van het Wetboek van Strafvordering kan de herziening worden gevraagd

door de veroordeelde, de echtgenoot, bloedverwanten in de nederdalende en de opgaande lijn,

42

Art. 443, eerste lid, 1° tot 3° Sv. 43

Cass. 17 maart 1992, AR 6057 (Oz), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1991-92, 696, concl. DU JARDIN; Bull. 1992, 652; Pas. 1992, I, 652; R. Cass. 1992 (weergave), 125, noot TRAEST, P. 44

Art. 444, tweede lid Sv.

8

broers en zussen van de veroordeelde indien de veroordeelde is overleden en als laatste door de

minister van Justitie.45

21. Bij de aanvraag tot herziening moeten een aantal formaliteiten worden vervuld. Dit verschilt

naargelang de aanvraag is gedaan door de veroordeelde of zijn familie dan wel door de minister van

Justitie. Wanneer de aanvraag uitgaat van de minister van Justitie wordt deze aanvraag aanhangig

gemaakt bij het Hof van Cassatie op vordering van de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie.46

De procureur-generaal wordt dan als eiser beschouwd.47 Gaat de aanvraag daarentegen uit van de

veroordeelde of diens familie ingeval van overlijden van de veroordeelde, wordt de aanvraag

aanhangig gemaakt door middel van een verzoekschrift.48 Dit verzoekschrift dient te worden

ondertekend door een advocaat bij het Hof van Cassatie en moet bovendien een met redenen

omkleed gunstig advies bevatten, opgesteld door drie advocaten bij het Hof van Cassatie of drie

advocaten bij het hof van beroep die tien jaar ingeschreven zijn aan de balie.49 Het verzoekschrift is

niet ontvankelijk wanneer niet aan deze voorwaarden is voldaan.50

22. Indien het verzoek uitgaat van de familie van de veroordeelde of via een vordering van de

procureur-generaal en de veroordeelde overleden, afwezig of onbekwaam verklaard is, benoemt het

Hof van Cassatie een curator. De curator zal instaan voor de verdediging van de veroordeelde en zal

hem vertegenwoordigen bij de rechtspleging in herziening.51

23. De burgerlijke partij kan door middel van een verzoekschrift, gericht aan het Hof van

Cassatie, tussenkomen in het geding. Dit verzoekschrift moet ingediend worden binnen twee

maanden na de aanmaning.52 De aanmaning dient te gebeuren door de verzoeker van de herziening,

op straffe van niet-ontvankelijkheid.53 In dit geval is het niet nodig dat het verzoekschrift moet

worden ondertekend door een advocaat bij het Hof van Cassatie,54 noch dat het een met redenen

omkleed gunstig advies bevat dat is opgesteld door drie advocaten bij het Hof van Cassatie of drie

45


Art. 444, derde lid Sv. 47

R. DECLERCQ, “Buitengewone rechtsmiddelen en verwante instelling” in R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, (1839) 1842. 48


Art. 443, tweede lid juncto art. 444, derde lid Sv. 50

Cass. (2e k.) 17 april 2007, AR P.06.0859.N (A.T.M.V.D.W.), Arr.Cass. 2007, afl. 4, 797; http://www.cass.be (16 juli 2007); Pas. 2007, afl. 4, 701. 51

Art. 444, vierde lid Sv. 52

Art. 444, vijfde lid Sv. 53

Cass. (2e k.) 23 februari 2016, AR P.15.1586.N (M.M. / D.T., C.F., N.T., S.T.), http://www.cass.be (3 maart 2016). 54

Cass. (2e k.) 18 april 2000, AR P.99.1801.N, (P. / G.), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 2000, afl. 5, 816.

9

advocaten bij het hof van beroep die tien jaar ingeschreven zijn aan die balie. De wet schrijft dit

namelijk niet voor.

§2: De procedure tot herziening

24. Wanneer aan alle op straffe van niet-ontvankelijkheid voorschriften is voldaan, buigt het Hof

van Cassatie zich over het al dan niet bestaan van de aangehaalde grond tot herziening. Wanneer de

herziening steunt op één van de eerste twee gronden tot herziening, doet het Hof dit zelf. Bij de

derde grond tot herziening zal dit echter worden onderzocht door een hof van beroep, aangeduid

door het Hof van Cassatie. Het hof van beroep gaat na of de aangevoerde feiten tot staving van de

aanvraag beslissend genoeg schijnen om de zaak te herzien.55 Dit onderzoek heeft plaats in een

openbare terechtzitting van de burgerlijke kamer, voorgezeten door de eerste voorzitter. De

procureur-generaal, de veroordeelde of de curator en de burgerlijke partijen worden gehoord. Het

hof van beroep doet uitspraak over de uitkomst van het onderzoek bij een met redenen omkleed

arrest. Indien het onderzoek niet geschied is overeenkomstig de wet, verklaart het Hof van Cassatie

het nietig, beveelt dat het opnieuw zal worden begonnen en verwijst de zaak, voor verder

onderzoek, naar een ander hof van beroep.56

25. De wet zegt niet naar welk hof van beroep de zaak dient te worden verwezen. Het is dus

mogelijk dat dit hetzelfde hof van beroep is als datgene dat de verzoeker tot herziening eerder al had

veroordeeld in beroep. Bijkomend probleem is dat het Hof van Cassatie het advies van het hof van

beroep dient te volgen. Het advies is met andere woorden bindend. Dit volgt uit artikel 445, vierde

lid van het Wetboek van Strafvordering.

26. Mits het Hof van oordeel is dat de aangehaalde grond tot herziening voorhanden is of het hof

van beroep positief advies voor de herziening uitbrengt, vernietigt het Hof van Cassatie de

veroordeling en verwijst de zaak naar een hof van beroep of een hof van assisen. Indien niet,

verwerpt het de aanvraag tot herziening.57

27. Na de vernietiging van de veroordeling door het Hof, wordt het proces overgedaan.58

Afhankelijk van het geval verwijst het Hof van Cassatie de zaak naar een hof van beroep of een hof

van assisen dat er vroeger geen kennis van genomen heeft en dit ondanks verjaring van de

rechtsvordering of van de straf.59 De verwijzing naar een hof van assisen zal slechts gebeuren

55



Art. 445, eerste, tweede en vierde lid Sv. 58

E. JACQUES, “Rechtsdwaling” in X, Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, 2012, (R63/01) R 63/6. 59

Art. 445, eerste lid Sv.

10

wanneer de veroordeling die het voorwerp uitmaakt van de herziening uitgesproken is door een hof

van assisen. Bij de eerste grond tot herziening is het voldoende dat slechts een van de

veroordelingen, die met elkaar onverenigbaar zijn, is uitgesproken door een hof van assisen. In geval

van verwijzing naar een hof van assisen wordt een nieuwe akte van beschuldiging opgemaakt.60

28. Het kan ook zijn dat het Hof van Cassatie de veroordeling vernietigt zonder nadien over te

gaan tot verwijzing van de zaak. Dit is het geval bij de uitzonderlijke situatie waar de aanvraag tot

herziening betrekking heeft op een veroordeling wegens het doden van iemand en blijkt dat het

beweerde slachtoffer na de datum van de veroordeling nog in leven was. Bijkomend moet de

veroordeelde zelf nog in leven zijn en mag het hof van beroep niet hebben verklaard in het arrest dat

de bevindingen van het onderzoek genoegzame bezwaren voor een correctionele of criminele

tenlastelegging tegen hem laten bestaan.61 Het hof waarnaar de zaak is verwezen kan ofwel de

vroegere veroordeelde vrijspreken, ofwel de vernietigde veroordeling bevestigen. 62

§3: Na de procedure tot herziening

29. Indien de vroegere veroordeelde wordt vrijgesproken of het Hof van Cassatie de veroordeling

heeft vernietigd zonder verwijzing, moet in datzelfde arrest worden verklaard dat de onschuld van de

beschuldigde of van de beklaagde erkend is. Een uitgifte van het arrest wordt toegezonden aan de

minister van Justitie, en een andere wordt afgegeven aan de veroordeelde of aan de curator voor zijn

verdediging. Verder kan de betrokkene of zijn rechthebbende verzoeken dat het arrest bij uittreksel

bekendgemaakt wordt in het Belgisch Staatsblad en in een blad uit de provincie waar de initiële

veroordeling is uitgesproken. Dit gebeurt door zorg van de procureur-generaal. Onder dezelfde

voorwaarden kan verzocht worden dat het arrest wordt aangeplakt in zowel de gemeente waar het

misdrijf is vastgesteld als de gemeente waar de eerste beslissing is gewezen.63

30. De onterecht veroordeelde heeft recht op een vergoeding ten laste van de Staatskas. Indien

de onterecht veroordeelde overleden is, komt het bedrag toe aan zijn rechthebbenden. Het bedrag

wordt door de regering bepaald. De vergoeding kan ook worden toegekend wanneer de straf werd

verminderd nadat de zaak opnieuw werd behandeld. Heeft de betrokkene een geldboete betaald na

zijn veroordeling en werd die veroordeling nadien vernietigd dan wordt de onterecht geïnde

geldboete, samen met de wettelijke interesten, terugbetaald.64

60

Art. 446 Sv. 61

Art. 445, vijfde lid Sv. 62

Art. 447, eerste lid Sv. 63

Art. 447, tweede lid Sv. 64

Art. 447, derde tot zesde lid Sv.

11

Afdeling III: Andere procedures vergelijkbaar met de herziening in strafzaken

31. Eerder werd vermeld dat de herziening in strafzaken het herstel van rechterlijke dwalingen

beoogt en dat de uitspraak van een rechter onder bepaalde voorwaarden vernietigd kan worden om

nadien een nieuwe rechterlijke beslissing te bekomen. Er zijn echter ook andere procedures die

hieraan gelijkaardig zijn. We denken dan aan de heropening van de rechtspleging na een

veroordeling van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, het genadeverzoek en de

amnestie. Hoewel er dus enige gelijkenissen zijn met de herziening in strafzaken, zijn er ook veel

verschillen. In deze afdeling worden deze procedures kort besproken in het licht van de

herzieningsprocedure.

A. De heropening van de rechtspleging na een veroordeling van het Europees Hof voor de Rechten

van de Mens

32. De heropening van de rechtspleging is, net zoals de herziening in strafzaken, een bijzondere

procedure voor het Hof van Cassatie.65 De heropening is mogelijk wanneer er bij een definitief arrest

van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens is vastgesteld dat het Europees Verdrag tot

bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden of de aanvullende

protocollen, zijn geschonden. De heropening kan dan gevraagd worden van de rechtspleging die

geleid heeft tot de veroordeling van de verzoeker in de zaak voor het Europees Hof voor de Rechten

van de Mens of tot de veroordeling van een andere persoon, wegens hetzelfde feit en op grond van

dezelfde bewijsmiddelen. De heropening kan enkel wat de strafvordering betreft worden gevraagd.66

De heropening van de rechtspleging is met andere woorden mogelijk wanneer een veroordeling van

een individu door de nationale rechter op zich een schending uitmaakt van het Europees Verdrag

voor de Rechten van de Mens. Na de veroordeling heeft men dus, net zoals bij de herziening, recht

op een nieuw proces.67

B. Het genadeverzoek

33. Volgens artikel 110 van de Grondwet heeft de Koning het recht om de door de rechters

uitgesproken straffen kwijt te schelden of te verminderen, behoudens hetgeen ten aanzien van de

ministers en van de leden van de Gemeenschaps- en Gewestregeringen is bepaald.68

65

Art. 442quater, 1e lid Sv.

66 Art. 442bis Sv.

67 S. GROETAERS, “De heropening van de rechtspleging na een veroordeling van het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens: een rechtsvergelijkend overzicht”, NC 2018, nr. 3, (258) 258. 68

Art. 110 Gw.

12

Het genadeverzoek is dus, in tegenstelling tot de herziening, niet in handen van de rechterlijke

macht. Bovendien doet het de veroordeling niet teniet maar betreft het enkel de uitvoering van de

straf en kan het ook betrekking hebben op overtredingen.69

C. De amnestie

34. Ook bij amnestie komt de rechterlijke macht niet aan te pas. Het is namelijk een beslissing

van de federale wetgevende macht waarbij van een voorheen strafbare handeling het strafbare

karakter wordt ontnomen en dit met terugwerkende kracht. Er wordt dus geacht nooit een misdrijf

te zijn geweest. De amnestie wordt door middel van een wet verleend en heeft een algemeen

karakter, in tegenstelling tot de individuele herzieningsprocedure.70

Afdeling IV: Conclusie

35. De herziening in strafzaken is een buitengewoon rechtsmiddel71 dat tot doel heeft

rechterlijke dwalingen te herstellen en dus een veroordeling, die een vergissing blijkt, te vernietigen.

Wanneer het instellen van dit buitengewoon rechtsmiddel leidt tot vernietiging van de veroordeling,

wordt de zaak verwezen naar een hof van beroep of hof van assisen om opnieuw te worden

behandeld.72 De herziening vormt een uitzondering op het gezag van gewijsde. Het gezag van

gewijsde is de rechtskracht die vasthangt aan een rechterlijke beslissing.73 Een rechterlijke beslissing

heeft een wettelijk vermoeden van waarheid. De uitspraak wordt, met andere woorden geacht juist

te zijn.74 De rechtsmiddelen vormen een uitzondering op dit principe, waartoe dus ook de herziening

behoort.75

36. De herziening kan enkel betrekking hebben op een in kracht van gewijsde gegane

veroordeling in correctionele of criminele zaken. Bovendien kan de herziening slechts worden

aangevraagd op de door de wet bepaalde gronden.76 De aanvraag tot herziening wordt gedaan door

de veroordeelde of bij overlijden van de veroordeelde door de echtgenoot, bloedverwanten in de

69

J. DUJARDIN, J. VANDE LANOTTE, J. GOOSSENS, G. GOEDERTIER e.a., “Genaderecht” in J. DUJARDIN, J. VANDE LANOTTE, J. GOOSSENS, G. GOEDERTIER, Basisbegrippen publiekrecht, Brugge, die Keure, 2014, (183) 184. 70

J. DUJARDIN, J. VANDE LANOTTE, J. GOOSSENS en G. GOEDERTIER, “Amnestie” in J. DUJARDIN, J. VANDE LANOTTE, J. GOOSSENS en G. GOEDERTIER e.a., Basisbegrippen publiekrecht, Brugge, die Keure, 2014, (36) 37. 71


F. DERUYCK, Overzicht van het Belgisch strafprocesrecht, Brugge, die Keure, 2017, 285. 73


G. MARTYN, R. DEVLOO en Y. JORENS, “Thema 6- Rechtshandhaving” in G. MARTYN, R. DEVLOO en Y. JORENS, Een kennismaking met recht en rechtspraktijk, Brugge, die Keure, 2018, (153) 175. 75



13

nederdalende en de opgaande lijn, broers en zussen van de veroordeelde. Als laatste kan de

aanvraag ook worden gedaan door de minister van Justitie.77

37. De aanvraag wordt aanhangig gemaakt bij het Hof van Cassatie op vordering van de

procureur-generaal bij het Hof van Cassatie wanneer deze uitgaat van de minister van Justitie78 en

door middel van een verzoekschrift wanneer de aanvraag uitgaat van de veroordeelde of diens

familie.79 Dat verzoekschrift moet ondertekend zijn door advocaat bij het Hof van Cassatie en moet

een met redenen omkleed gunstig advies bevatten, opgesteld door drie advocaten bij het Hof van

Cassatie of drie advocaten bij het hof van beroep die tien jaar ingeschreven zijn aan de balie.80

38. Wanneer voldaan is aan deze voorwaarden, buigt het Hof van Cassatie zich over het al dan

niet bestaan van de aangehaalde grond tot herziening. Steunt de herziening op één van de eerste

twee gronden tot herziening, dan doet het Hof dit zelf. Bij de derde grond tot herziening zal dit

worden onderzocht door een hof van beroep, aangeduid door het Hof van Cassatie. Het hof van

beroep gaat na of de aangevoerde feiten tot staving van de aanvraag beslissend genoeg schijnen om

de zaak te herzien.81 Het is mogelijk dat dit hof van beroep hetzelfde Hof is als datgene dat de

verzoeker tot herziening eerder al had veroordeeld. Bijkomend probleem is dat het Hof van Cassatie

het advies van het hof van beroep moet volgen.82

39. Het Hof van Cassatie vernietigt de veroordeling en verwijst de zaak naar een hof van beroep

of een hof van assisen waar het proces zal worden overgedaan,83 mits het van oordeel is dat de

aangehaalde grond tot herziening voorhanden is of het hof van beroep positief advies voor de

herziening uitbrengt. Indien niet, verwerpt het de aanvraag tot herziening.84

77




Art. 443, tweede lid juncto art. 444, derde lid Sv. 81



E. JACQUES, “Rechtsdwaling” in X, Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, 2012, (R63/01) R 63/6. 84

Art. 445, eerste, tweede en vierde lid Sv.

14

HOOFDSTUK II: DE GRONDEN TOT HERZIENING

40. Artikel 443 van het Wetboek van Strafvordering onderscheidt drie mogelijke gronden op

basis waarvan een veroordeelde de herziening kan aanvragen. De eerste twee, minder frequente

gronden, zijn de onverenigbaarheid tussen twee veroordelingen wegens eenzelfde feit en de

veroordeling van een getuige wegens valse getuigenis. De derde grond is de herziening op grond van

een nieuw feit.85

Afdeling I: De herziening in strafzaken door onverenigbaarheden tussen

verschillende veroordelingen

41. Een eerste grond is de herziening door onverenigbaarheden tussen verschillende

veroordelingen. De herziening op basis van deze grond is mogelijk “wanneer onverenigbaarheid

bestaat tussen veroordelingen die wegens een zelfde feit bij onderscheidene arresten of vonnissen

tegen verschillende beschuldigden of beklaagden al dan niet op tegenspraak zijn uitgesproken, en het

bewijs van de onschuld van een der veroordeelden uit de tegenstrijdigheid van de beslissingen

volgt”.86

42. Er moet met andere woorden sprake zijn van conflictrechtspraak waarbij verschillende

veroordelingen werden uitgesproken lastens verschillende personen wegens eenzelfde feit. Uit de

tegenstrijdigheid van deze veroordelingen volgt het bewijs van onschuld van één van de

veroordeelden. Er is sprake van de eerste grond van herziening wanneer er twee of meer personen

veroordeeld zijn voor hetzelfde misdrijf.

A. Voorwaarden

§1: De onverenigbaarheid tussen verschillende veroordelingen

43. Er moet sprake zijn van twee of meer veroordelingen uitgesproken wegens eenzelfde feit. De

aanvraag tot herziening is dan ook niet ontvankelijk wanneer de beweerde onverenigbaarheid

betrekking heeft op de veroordeling van een van de beschuldigden of beklaagden en de vrijspraak

van een andere beschuldigde of beklaagde. De onverenigbaarheid moet betrekking hebben op

verschillende veroordelingen die wegens eenzelfde feit bij onderscheiden arresten of vonnissen

tegen verschillende beschuldigden of beklaagden al dan niet op tegenspraak zijn uitgesproken

85


Art. 443, eerste lid, 1° Sv.

15

waarbij het bewijs van de onschuld van een der veroordeelden uit de tegenstrijdigheid van die

beslissingen volgt.87

44. Om te bepalen of er sprake is van een onverenigbaarheid moet men kijken naar het

beschikkend gedeelte van de veroordelingen.88 Er is sprake van een onverenigbaarheid wanneer

bijvoorbeeld twee personen zijn veroordeeld voor de moord op een persoon waarbij er slechts één

kogel werd gebruikt.89

45. Het kan ook zijn dat er enerzijds een veroordeling wordt uitgesproken en anderzijds een

maatregel wordt opgelegd door de jeugdrechtbank. Ook hier kan er sprake zijn van een

onverenigbaarheid waar herziening mogelijk is. Dit was het geval in een arrest van het Hof van

Cassatie in 1971. Enerzijds veroordeelde de correctionele rechtbank een persoon wegens een

misdrijf en anderzijds had de jeugdrechtbank een maatregel bevolen, na te hebben vastgesteld dat

die persoon een minderjarige beneden de leeftijd van achttien jaar was. De maatregel werd opgelegd

wegens hetzelfde feit als de veroordeling voor de correctionele rechtbank. Het feit werd dus

tegelijkertijd aan twee personen ten laste gelegd. Na onderzoek bleek dat de tenlastelegging slechts

door één persoon kon zijn gepleegd. Hierdoor werden beide beslissingen onverenigbaar en

vernietigde het Hof beide vonnissen en verwees het naar een hof van beroep en een jeugdkamer.90

§2: Wegens eenzelfde feit

46. Het is logisch dat wanneer de verschillende veroordelingen betrekking hebben op

verschillende feiten er geen grond tot herziening voorhanden is. Het Hof van Cassatie wijst het

verzoek tot herziening dan ook af wanneer de aanvraag tot herziening gegrond is op het feit dat twee

veroordelingen, uitgesproken tegen verschillende beklaagden of beschuldigden, onverenigbaar zijn

en uit de tegenstrijdigheid van de beslissingen het bewijs van onschuld volgt van één van de

veroordeelden, doch het Hof vaststelt dat de veroordelingen betrekking hebben op andere feiten.91

§3: Waaruit de onschuld van één van hen blijkt

47. De herziening heeft als doel rechtsdwalingen recht te zetten. Er moet dus sprake zijn van een

onterechte veroordeling van één van de onverenigbare veroordelingen. De onterechte veroordeling

87

Cass. (2e k.) 24 oktober 2006, AR P.06.0859.N, (V.D.W.A.T.M.), Arr.Cass. 2006, afl. 10, 2107; http://www.cass.be (8 november 2006); Pas. 2006, afl. 9-10, 2146. 88

S. DERRE en A. JACOBS, “Tenietgaan van straffen” in X, Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, 2004, (T 59 / 01) T59/27. 89

M. FORTHOMME, “Révision des condamnations“ in X., Postal Mémorialis. Lexique du droit pénal et des lois spéciales , Mechelen, Kluwer, 2012, (R140/01) R140/2. 90

Cass. 21 september 1971, www.juridat.be 91

Cass. 11 december 1990, AR 4934 (Gonzales Vargas), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1990-91, 406; Bull. 1991, 359; Pas. 1991, I, 359.

16

uit zich in het feit dat deze niet had mogen worden uitgesproken omdat de veroordeelde onschuldig

is.

48. Wanneer het Hof van Cassatie van mening is dat de veroordelingen inderdaad onverenigbaar

zijn, worden beide veroordelingen onmiddellijk vernietigd.92

B. Toepassingen

§1: Onontvankelijke herzieningsaanvragen

49. Een voorbeeld van een herzieningsaanvraag gegrond op de onverenigbaarheid tussen

veroordelingen vinden we in een arrest van 1990. De verzoeker werd veroordeeld bij een op

tegenspraak gewezen arrest van 9 augustus 1988 van het hof van beroep te Antwerpen tot een

gevangenisstraf van vier jaar en zes maanden en tot een geldboete van 2.000 frank of drie maanden

vervangende gevangenisstraf. Hij werd veroordeeld voor het vervaardigen, bezitten, verkopen of te

koop stellen van verdovingsmiddelen en dit buiten elke aankoop of bezit krachtens een

geneeskundig voorschrift. De verzoeker maakte zich schuldig aan dit misdrijf in de stad Deurne op

niet nader te bepalen data tussen 1 maart 1988 en 27 mei 1988 en onder meer op 26 mei 1988 en dit

zonder een geneesheer, apotheek of veearts zijnde of in het bezit te zijn van een voorafgaande

vergunning van de ministers van Binnenlandse Zaken en Volksgezondheid. De verzoeker voert aan

dat zijn verzoek tot herziening gebaseerd is op de onverenigbaarheid tussen veroordelingen wegens

eenzelfde feit bij verscheidene arresten of vonnissen tegen verschillende beschuldigingen of

beklaagden al dan niet op tegenspraak uitgesproken en het bewijs van de onschuld van één van de

veroordeelden uit de tegenstrijdigheid van de beslissing volgt. Dit zou volgens de verzoeker

onverenigbaar zijn met het vonnis van de Correctionele Rechtbank te Brugge van 8 augustus 1988.

Dit vonnis betrof feiten die gepleegd werden te Blankenberge en bij samenhang te Nevele op 10 juni

1988 en elders in het Rijk tussen 7 en 10 juni 1988. Het verzoekschrift kon echter niet worden

aangenomen aangezien de beslissingen verschillende feiten betroffen en bijgevolg niet

onverenigbaar waren.93

50. Een volgend voorbeeld waar wederom de aanvraag niet ontvankelijk werd verklaard, betreft

de aanvraag tot herziening dat steunde op de beweerde onverenigbaarheid tussen, enerzijds, het

arrest op 26 juni 2003 gewezen door het hof van beroep te Antwerpen, correctionele kamer, waarbij

de verzoeker werd veroordeeld wegens inbreuken op het koninklijk besluit van 31 december 1930

92

M. MAHIEU en J. VAN MEERBEECK, “La procédure de révision en matière pénale” in X., Droit pénal et procédure pénale , Mechelen, Kluwer, s.d., 51 (73). 93

Cass. 11 december 1990, AR 4934 (Gonzales Vargas), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1990-91, 406; Bull. 1991, 359; Pas. 1991, I, 359.

17

omtrent de handel in slaap- en verdovende middelen en anderzijds het arrest op 14 april 2004

gewezen door het hof van beroep te Antwerpen, correctionele kamer, waarbij een ander persoon

werd vrijgesproken wegens inbreuken op het koninklijk besluit van 31 december 1930 omtrent de

handel in slaap- en verdovende middelen. Het Hof besliste dat, gelet op de vrijspraak in het arrest

van 2004, er geen onverenigbaarheid bestaat tussen veroordelingen die wegens eenzelfde feit bij

onderscheiden arresten of vonnissen tegen verschillende beschuldigden of beklaagden, al dan niet

op tegenspraak, zijn uitgesproken. De aanvraag was derhalve onontvankelijk.94

§2: Ontvankelijke herzieningsaanvragen

51. Deze zaak betreft een herzieningsaanvraag omwille van een veroordeling omtrent feiten

gepleegd te Liedekerke, in de nacht van 10 op 11 maart 1991. De verzoeker werd veroordeeld voor

het door middel van geweld of bedreiging, een hem niet toebehorende handtas en de inhoud ervan,

waaronder een bedrag van 15.000 frank, persoonlijke documenten, cheques en een bankkaart,

waarvan de totale waarde niet nader is bepaald, op bedrieglijke wijze te hebben ontvreemd. Deze

feiten werden gepleegd met de omstandigheid dat de diefstal bij nacht en door twee of meerdere

personen is gepleegd, dat de schuldigen gebruik hebben gemaakt van een voertuig of enig ander al

dan niet met een motor aangedreven tuig om de diefstal te vergemakkelijken of hun vlucht te

verzekeren en dat zij gebruik hebben gemaakt van een gestolen voertuig of enig ander al dan niet

met een motor aangedreven, gestolen tuig om de diefstal te vergemakkelijken of hun vlucht te

verzekeren. Verder werd de verzoeker veroordeeld voor feiten wederom gepleegd te Liedekerke, in

de nacht van 10 op 11 maart 1991. Deze keer voor het, door middel van geweld of bedreiging, op

bedrieglijke wijze een hem niet toebehorende wagen van het merk Mercedes en de inhoud ervan,

waarvan de totale waarde niet nader is bepaald, te hebben ontvreemd, met de omstandigheid dat de

diefstal bij nacht, door twee of meerdere personen is gepleegd, dat wapens of op wapens gelijkende

voorwerpen zijn gebruikt of getoond, of dat de schuldigen hebben doen geloven dat zij gewapend

waren en gebruik hebben gemaakt van een voertuig of enig ander al of niet met een motor

aangedreven tuig om de diefstal te vergemakkelijken of hun vlucht te verzekeren. In de nacht van 10

op 11 maart 1991 werd in het gerechtelijk arrondissement Brussel, zonder bevel van het gestelde

gezag en buiten de gevallen waarin de wet de aanhouding of de gevangenhouding van bijzondere

personen toelaat of voorschrijft, een persoon aangehouden of gevangengehouden, met de

omstandigheid dat de aangehouden of gevangen gehouden persoon met de dood is bedreigd. Ook

voor deze feiten werd de verzoeker van de herzieningsaanvraag veroordeeld. Als laatste werd hij

veroordeeld voor het toebrengen van opzettelijke slagen en verwoningen welke de verwondingen

94

Cass. (2e k.) 24 oktober 2006, AR P.06.0859.N (V.D.W.A.T.M.), Arr.Cass. 2006, afl. 10, 2107; http://www.cass.be (8 november 2006); Pas. 2006, afl. 9-10, 2146.

18

een ziekte of ongeschiktheid tot het verrichten van persoonlijke arbeid tot gevolg had. De verzoeker

werd voor al deze feiten veroordeeld op 3 januari 1992 door de Correctionele Rechtbank te Brussel.

52. Het Hof van Cassatie besloot dat er grond tot herziening aanwezig was, aangezien een ander

persoon door de Correctionele Rechtbank te Charleroi op 12 oktober 1993 is veroordeeld voor het

feit dat hij, te Liedekerke, in het gerechtelijk arrondissement Brussel, in de nacht van 10 op 11 maart

1991, door middel van geweld of bedreiging, op bedrieglijke wijze een voertuig van het merk

Mercedes, de inhoud ervan en inzonderheid een Bancontactkaart, een armband, twee BBL-cheques

en een bedrag van vijfduizend frank te hebben ontvreemd ten nadele van dezelfde slachtoffers als

blijkt uit de veroordeling van de verzoeker tot herziening, met de omstandigheid dat de diefstal bij

nacht, dat wapens of op wapens gelijkende voorwerpen zijn gebruikt of getoond, of dat de schuldige

heeft doen geloven dat hij gewapend was en gebruik heeft gemaakt van een gestolen voertuig of

enig ander al of niet met een motor aangedreven gestolen tuig om de diefstal te vergemakkelijken of

zijn vlucht te verzekeren. Aangezien dit deels dezelfde feiten zijn als die die geleid hebben tot de op 3

januari 1992 uitgesproken veroordeling en de veroordelingen die zijn uitgesproken, onverenigbaar

zijn aangezien op grond van de gedane onderzoeken blijkbaar elke verstandhouding tussen de

verzoeker en de andere beklaagden moet worden uitgesloten. Het bewijs van de onschuld van de

veroordeelden, volgt uit de tegenstrijdigheid van de beslissingen en dus wettigt het de herziening

van die veroordelingen overeenkomstig de artikelen 443, eerste lid, 1°. Het Hof vernietigt de door de

Correctionele Rechtbank te Brussel bij vonnis van 3 januari 1992 uitgesproken veroordeling, alsook

de veroordelingen, die door de Correctionele Rechtbank te Charleroi bij vonnis van 12 oktober 1993

maar slechts in zoverre zij betrekking hebben op de tenlastelegging van het op bedrieglijke wijze een

voertuig van het merk Mercedes te hebben ontvreemd.95

Afdeling II: De herziening in strafzaken door valse getuigenis

53. De tweede herzieningsgrond doet zich voor wanneer “een getuige die op de terechtzitting

gehoord is in een geding door het hof van assisen op tegenspraak behandeld, of die, hetzij op de

terechtzitting, hetzij in de loop van het vooronderzoek, gehoord is in een geding behandeld door een

andere rechter of door een hof van assisen uitspraak doende bij weerspannigheid aan de wet, en die

naderhand een in kracht van gewijsde gegane veroordeling heeft ondergaan wegens vals getuigenis

tegen de veroordeelde.”96

54. Anders gezegd is er een grond tot herziening op basis van valse getuigenis voorhanden

wanneer een getuige, die werd gehoord onder ede tijdens de terechtzitting of het vooronderzoek dat

95

Cass. 7 januari 1998, P971524N, www.juridat.be. 96


19

heeft geleid tot de veroordeling van de verzoeker tot herziening, naderhand wordt veroordeeld voor

het misdrijf valse getuigenis voor die afgelegde getuigenis.

A. Voorwaarden

§1: Een veroordeling

55. Indien na het veroordelend vonnis een getuige van dat proces, wegens valse getuigenis,

afgelegd tijdens dat proces, wordt veroordeeld, kan de veroordeelde gebruik maken van de aanvraag

tot herziening zoals bepaald in artikel 443, eerste lid, 2° van het Wetboek van Strafvordering.97

56. Een veroordeling wegens de verleiding van getuigen is gelijkgesteld met een veroordeling

wegens valse getuigenis.98 Verder brengen bepaalde veroordelingen wegens valse getuigenis

automatisch een vernietiging van de veroordeling, waar de getuige in de rechtspleging ervan werd

gehoord, met zich mee.99 Met andere woorden wordt de herziening automatisch toegestaan. Dit is

echter niet altijd het geval, soms wordt ook de voorwaarde gesteld dat de rechter die de

veroordeling uitsprak zich moet gebaseerd hebben op die valse verklaring of dit toch ogenschijnlijk

zo lijkt.100

§2: Wegens valse getuigenis

57. Een getuigenverklaring is een verklaring voor de rechter door een persoon die de betwiste

feiten zelf heeft gezien of gehoord of dit van een ander persoon heeft gehoord en die de echtheid

ervan onder eed bevestigt. De getuigenis kan zowel voor de rechter als schriftelijk worden

afgelegd.101

58. In bepaalde rechtsleer worden een aantal voorwaarden naar voren geschoven waaraan het

misdrijf van de valse getuigenis dient te voldoen. Allereerst dient het te gaan om een getuigenis in

criminele, correctionele of politiezaken. Deze getuigenis moet zijn afgelegd onder eed voor een

vonnisgerecht. Verder dient de getuigenis te zijn afgelegd geweest met bedrieglijk inzicht waarbij de

waarheid wordt verdraaid. Dit kan zowel in het voordeel als in het nadeel van de veroordeelde zijn

97

Corr. Luik 27 april 1992, Verkeersrecht 1992, 247. 98

V. GUERRA, “Valse getuigenis en valse eed” in X., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, 2004, (V05/01) V05/11. Art. 223 Sw. 99

M. FORTHOMME, “Révision des condamnations“ in X., Postal Mémorialis. Lexique du droit pénal et des lois spéciales , Mechelen, Kluwer, 2012, (R140/01) R140/3. 100


R. BARBAIX en N. CARETTE, Privaat (vermogens)recht, Mortsel, Intersentia, 2018, 99.

20

gebeurd maar er moet een nadeel mogelijk zijn. Als laatste moet de afgelegde valse verklaring

onherroepelijk zijn geworden.102

59. De meeste van deze voorwaarden staan niet in het Strafwetboek maar kunnen indirect

worden afgeleid. Artikel 443, eerste lid, 2° van het Wetboek van Strafvordering spreekt bijvoorbeeld

niet over een getuigenis die is afgelegd onder eed. Dit kan echter worden afgeleid uit artikel 155 Sv.

dat stelt dat de getuigen ter terechtzitting, op straffe van nietigheid, de eed moeten afleggen dat ze

de gehele waarheid en niets dan de waarheid zullen zeggen, zo niet worden ze enkel gehoord ter

inlichting.103 Een andere voorwaarde dat wordt gesteld is die van het bedrieglijk inzicht. Het Hof van

Cassatie besliste in een arrest van 1985 dat dit een bestanddeel is van het misdrijf valse getuigenis.104

Verder besliste het Hof dat het misdrijf van valse getuigenis vereist dat die valse verklaring nadeel

heeft kunnen berokkenen.105 De voorwaarde dat de valse verklaring onherroepelijk moet zijn vloeit

ook voort uit cassatierechtspraak. Volgens het Hof is er geen misdrijf wanneer de valse verklaring

wordt ingetrokken voor de rechter die de valse getuigenis heeft gehoord en deze intrekking gebeurt

vooraleer de debatten worden gesloten.106

60. De valse verklaring kan zijn afgelegd voor het gerecht dat de beslissing tot veroordeling heeft

genomen en waarvoor nu een herzieningsaanvraag wordt ingediend, maar dit hoeft niet. Het is

bijvoorbeeld mogelijk dat de valse verklaring werd afgelegd in eerste aanleg en de herziening

betrekking heeft op de beslissing in hoger beroep. Verder kan de valse verklaring ook in het

vooronderzoek zijn afgelegd. Dit kan echter niet voor het hof van assisen aangezien de afgelegde

verklaringen afgenomen onder ede voor de onderzoeksrechter, niet aan de jury ter hand worden

gesteld.107

§3: Afgelegd in het geding waarvoor herziening wordt gevraagd

61. De valse getuigenis dient normalerwijze te zijn afgelegd in het proces dat heeft geleid tot de

veroordeling die nu het voorwerp is van een herzieningsaanvraag.108 Nochtans kan een veroordeling

wegens valse verklaring betreffende een verklaring afgelegd tijdens een ander proces dan die

waarvoor de herziening wordt gevraagd in bepaalde gevallen aanleiding geven tot herziening op 102

L. ARNOU, “Het vals getuigenis: een misdrijf onder opschortende voorwaarde?”, T.Strafr., 2000, (156) 157. 103

L. ARNOU, “Het vals getuigenis: een misdrijf onder opschortende voorwaarde?”, T.Strafr., 2000, (156) 157. 104

Cass. 11 december 1985, AR 4470 (Berlaimont / Seron), Arr.Cass. 1985-86, 527; Bull. 1986, 457; Pas. 1986, I, 457. 105

Cass. 27 januari 1988, AR 6373 (Rommes / Doneux), Arr.Cass. 1987-88, 658; Bull. 1988, 617; Pas. 1988, I, 617; Rev.dr.pén. 1988, 478. 106

Cass. 26 november 1985, AR 9671 (Brackx / Tierens), Arr.Cass. 1985-86, 440; Bull. 1986, 378; Pas. 1986, I, 378; RW 1985-86, 2224, noot VANDEPLAS, A. 107



21

basis van het artikel 443, eerste lid, 2° Sv. De reden hiervoor is namelijk dat wanneer de getuigenis

vals zou zijn, dit de veroordeling verdacht maakt. Wanneer een getuige veroordeeld wordt wegens

valse verklaring in een andere zaak wordt het vermoeden opgewekt dat de getuige dit eveneens kan

gedaan hebben in het proces dat het voorwerp van de herziening uitmaakt. Als voorwaarde geldt

uiteraard dat de valse getuigenis moet zijn afgelegd voor de uitspraak van de te herziene

veroordeling. Op die manier kan het verdenking wekken over de beslissing zelf of over de

oprechtheid van de daarvoor afgenomen getuigenissen.109

62. Ook kan de aanvraag tot herziening gegrond zijn op de derde herzieningsgrond, een nieuw

feit. Het nieuwe feit bestaat dan uit de gerechtelijke vaststelling van een valse getuigenis, weliswaar

afgelegd in een onderscheiden procedure maar betreffende feiten die hebben geleid tot de

veroordeling waarvoor de herziening wordt aangevraagd.110 Een voorbeeld van een

herzieningsaanvraag op basis van een nieuw feit betreffende een valse getuigenis vinden we in een

arrest van het Hof van Cassatie van 2003. In deze zaak werd een nieuw verhoor van het slachtoffer

afgenomen naar aanleiding van een klacht wegens valse getuigenis. De klacht heeft echter geleid tot

een buitenvervolgingstelling. De verzoeker tot herziening voerde aan dat de klacht wegens valse

getuigenis het voorwerp heeft uitgemaakt van een onderzoek en dat onderzoek het gegeven heeft

opgeleverd dat het slachtoffer duidelijk en uitdrukkelijk haar beschuldiging heeft overdreven. Het

verzoek tot herziening werd ontvankelijk verklaard.111

§4: Waarbij het verzoek tot herziening moet zijn ingediend binnen 5 jaar na de veroordeling wegens

valse getuigenis

63. De aanvraag tot herziening is niet ontvankelijk wanneer er meer dan vijf jaar verlopen is sinds

de definitieve veroordeling van de valse getuige.112 Indien dit toch het geval is kan men de herziening

aanvragen op grond van een nieuw feit.

109

Cass. (2e k.) 17 maart 2004, AR P.03.1599.F, (B.C. / S.F. e.a.), Arr.Cass. 2004, afl. 3, 456, concl. SPREUTELS, J.; http://www.cass.be (18 april 2004), concl. SPREUTELS, J.; JT 2004, afl. 6138, 475 en http://jt.larcier.be/ (1 juli 2008), concl. O.M.; Pas. 2004, afl. 3, 442, concl. SPREUTELS, J.; Rev.dr.pén. 2004, afl. 9-10, 953, concl. SPREUTELS, J. 110

Cass. (2e k.) 27 april 2005, AR P.05.0215.F (B.C. / S.F., R.J.), Arr.Cass. 2005, afl. 4, 950; http://www.cass.be (18 mei 2005), concl. CORNELIS, P.; JT 2005, afl. 6186, 436, concl. CORNELIS, P. en http://jt.larcier.be (1 juli 2008), noot -; NC 2006, afl. 4, 251 en http://www.nullumcrimen.be/ (17 augustus 2011); Pas. 2005, afl. 4, 945, concl. CORNELIS, P. 111

Cass. (2e k.) 4 juni 2003, AR P.03.0555.F (D.G. / R.C.), Arr.Cass. 2003, afl. 6-8, 1333; http://www.cass.be (12 augustus 2003); Pas. 2003, afl. 5-6, 1121. 112

Art. 443, tweede lid, in fine Sv.

22

B. Toepassingen

64. Een voorbeeld van een herzieningsaanvraag op basis van een valse getuigenis vinden we in

een arrest van het Hof van Cassatie van 6 januari 2015. De verzoeker van de herziening werd bij

vonnis van 22 oktober 2003 veroordeeld door de correctionele rechtbank, rechtsprekend in hoger

beroep. De verzoeker werd veroordeeld wegens verschillende verkeersinbreuken en kreeg een

correctionele geldboete, een rijverbod en moest een bijdrage betalen aan het Slachtofferfonds. In

het vonnis van 22 oktober 2003 steunt de correctionele rechtbank zich voor de veroordeling op

verklaringen die ter rechtszitting van die rechtbank als getuige onder eed werden afgelegd. Diezelfde

getuige werd door het hof van beroep te Antwerpen veroordeeld wegens valse getuigenis met

betrekking tot die verklaringen. Het Hof van Cassatie oordeelde dat het verzoek tot herziening

gegrond was en vernietigde het vonnis. Verder verwees het Hof de zaak naar de correctionele

rechtbank te Limburg, rechtszitting houdende in hoger beroep, waar de veroordeelde getuige in het

debat niet zal worden gehoord.113

Afdeling III: De herziening in strafzaken door ontdekking van een nieuw feit

65. De derde grond tot herziening, en tevens ook de belangrijkste grond, bestaat erin “dat het

bewijs dat de veroordeelde onschuldig is of dat een strengere strafwet is toegepast dan die welke hij

werkelijk heeft overtreden, schijnt te volgen uit een feit dat zich voorgedaan heeft sedert zijn

veroordeling, of uit een omstandigheid waarvan hij het bestaan niet heeft kunnen aantonen ten tijde

van het geding.”114

66. Met andere woorden maakt artikel 443, eerste lid, 3° van het Wetboek van Strafvordering de

ontvankelijkheid van de aanvraag tot herziening van een in kracht van gewijsde getreden criminele of

correctionele veroordeling afhankelijk van het bestaan van een nieuw feit dat zich sedert de

veroordeling heeft voorgedaan of van een omstandigheid die de veroordeelde niet heeft kunnen

aantonen tijdens het geding en waaruit het bewijs van zijn onschuld aan de feiten waarvoor hij werd

veroordeeld, blijkt voort te vloeien.115 De herziening is dus mogelijk omwille van bepaalde latere

omstandigheden die blijk geven van een mogelijke dwaling bij de veroordeling op grond van

gegevens die de rechter toen niet bekend waren, ook wel novum genoemd.116

113

Cass. (2e k.) 6 januari 2015, AR P.14.1578.N (C.V. / R.R., Allianz Benelux nv), Arr.Cass. 2015, afl. 1, 26; http://www.cass.be (25 januari 2015); Pas. 2015, afl. 1, 36; RABG 2015, afl. 7, 483; T.Strafr. 2015, afl. 3, 132, noot BAEYENS, E. 114

Art. 443, eerste lid, 3° Sv. 115

Cass. (2e k.) 14 juni 2016, AR P.16.0507.N (K.I.), http://www.cass.be (5 juli 2016). 116

L. HUYBRECHTS, “Dubieuze vonnissen vermijden” in J. ROZIE, F. DERUYCK, L. HUYBRECHTS en F. VAN VOLSEM (eds.), Na rijp beraad. Liber amicorum Michel Rozie, Antwerpen, Intersentia, 2014, 251 (257).

23

67. Deze grond tot herziening werd ingevoerd door de wet van 18 juni 1894.117 De andere twee

gronden bestonden reeds vroeger, doch werden ontoereikend beschouwd om het doel van de

herzieningsregeling te bereiken, namelijk het mogelijk maken van het herstel van onjuiste

veroordelingen.118

A. Voorwaarden

68. Zoals reeds vermeld werd, moet het gaan om een nieuw feit of omstandigheid dat de

veroordeelde tijdens het geding, dat heeft geleid tot zijn veroordeling, niet heeft kunnen aantonen

en waaruit bovendien het bewijs van onschuld van de veroordeelde volgt.

§1: Een nieuw feit of omstandigheid

69. Volgens het Hof van Cassatie vereist een nieuw feit of omstandigheid het ontdekken of het

achterhalen van een element van feitelijke of technische aard dat de veroordelende beslissing had

kunnen wijzigen of beïnvloeden. Dit wil zeggen dat een vergissing in rechte van de rechter hier niet

toe behoort. Dit geeft namelijk enkel aanleiding tot het aanwenden van een rechtsmiddel.119

70. Het aangevoerde feit, bewijsmiddel of omstandigheid zou, indien het reeds bestond ten tijde

van het geding en ook kon aangevoerd worden tijdens het geding, de beslissing tot veroordeling

gewijzigd of beïnvloed moeten hebben. 120

71. Als laatste dient het aangevoerde feit uiteraard verband te houden met de beslissing tot

veroordeling waarvoor de herziening wordt aangevraagd. Een feit dat niet in verband staat met de

beslissing kan geen aanleiding geven tot herziening op basis van de derde grond van herziening.121

§2: Dat de veroordeelde tijdens het geding niet heeft kunnen aantonen

72. Een tweede voorwaarde om zich te kunnen beroepen op de derde herzieningsgrond, is dat

het moet gaan om een feit of een omstandigheid die de veroordeelde tijdens het proces niet heeft

117

Wet van 18 juni 1894 inhoudende de IXde titel van het IIIe boek van het Wetboek van rechtspleging in strafzaken, BS 24 juni 1894. 118

M. MAHIEU en J. VAN MEERBEECK, “La procédure de révision en matière pénale” in X., Droit pénal et procédure pénale , Mechelen, Kluwer, s.d., 51 (87). 119

Cass. (2e k.) 17 februari 2015, AR P.15.0003.N, (E.H.J.V.G. / Imperial Tobacco Trading Ltd., Belgische Staat), Arr.Cass. 2015, afl. 2, 451; http://www.cass.be (14 maart 2015); Pas. 2015, afl. 2, 421. 120


Cass. 1 maart 1995, AR P.94.1025.F, (Procureur-generaal bij het Hof van Cassatie / Bolly), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1995, 244; Bull. 1995, 246; P.&B. 1995, 184; Pas. 1995, I, 246.

24

kunnen bewijzen.122 Dit is mogelijk doordat het feit zich pas na de veroordeling heeft voorgedaan of

doordat de veroordeelde het niet heeft kunnen aantonen ten tijde van het geding.123

73. Een feit dat de feitenrechter reeds bekend was ten tijde van het geding kan geen aanleiding

geven tot herziening op grond van artikel 443, eerste lid, 3° van het Wetboek van Strafvordering.

Bovendien moet de veroordeelde in de onmogelijkheid geweest zijn om het aangevoerde feit tijdens

het proces te kunnen aantonen.124 Het is aan de verzoeker van het geding om te bewijzen dat hij zich

in deze onmogelijkheid bevond en dit op straffe van niet-ontvankelijkheid.125

§3: Waaruit het bewijs van onschuld volgt

74. Het nieuwe feit of de aangevoerde omstandigheid moet van die aard zijn dat het bewijs van

onschuld van de veroordeelde eruit voortvloeit.126 Het is namelijk zo dat een feit dat geen

vermoeden van onschuld kan opleveren geen aanleiding kan geven tot herziening op grond van art.

443, eerste lid, 3° Sv.127

75. Een tweede mogelijkheid is dat uit het aangevoerde feit of omstandigheid het bewijs volgt

dat een strengere strafwet is toegepast dan die welke de veroordeelde werkelijk heeft overtreden.

De herziening zal ook verzocht kunnen worden wanneer de opgelegde straf wettig verantwoord is

voor de feiten waarvoor men is veroordeeld maar er een te strenge strafwet is toegepast geweest.128

B. Onderzoek door het hof van beroep

76. Wanneer de aanvraag tot herziening steunt op de grond tot herziening met betrekking tot

het novum en het Hof van Cassatie de aanvraag niet onmiddellijk als niet-ontvankelijk verwerpt,

beveelt het Hof dat de aanvraag zal worden onderzocht door een hof van beroep dat het daarmee

122

Cass. AR 11 december 1990, 4934, (Gonzales Vargas), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1990-91, 406; Bull. 1991, 359; Pas. 1991, I, 359. 123

Cass. (2e k.) 4 juni 2003, AR P.03.0555.F, (D.G. / R.C.), Arr.Cass. 2003, afl. 6-8, 1333; http://www.cass.be (12 augustus 2003); Pas. 2003, afl. 5-6, 1121. 124

Cass. 1 maart 1995, AR P.94.1025.F, (Procureur-generaal bij het Hof van Cassatie / Bolly), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1995, 244; Bull. 1995, 246; P.&B. 1995, 184; Pas. 1995, I, 246. 125

Cass. 6 september 1994, AR P.94.0564.N, (Zarouali), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1994, 699; Bull. 1994, 686; Pas. 1994, I, 686. 126

Cass. (2e k.) 12 april 2000, AR P.00.0251.F (D.), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 2000, afl. 4, 784; Bull. 2000, afl. 3, 778. 127

Cass. 1 maart 1995, AR P.94.1025.F, (Procureur-generaal bij het Hof van Cassatie / Bolly), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1995, 244; Bull. 1995, 246; P.&B. 1995, 184; Pas. 1995, I, 246. 128

Cass. (2e k.) 4 juni 2003, AR P.03.0555.F, (D.G. / R.C.), Arr.Cass. 2003, afl. 6-8, 1333; http://www.cass.be (12 augustus 2003); Pas. 2003, afl. 5-6, 1121.

25

belast. Het hof van beroep zal moeten nagaan of de tot staving van de aanvraag aangevoerde feiten

beslissend genoeg schijnen om de zaak te herzien.129

77. Met andere woorden moet het Hof de aanvraag voor onderzoek naar een hof van beroep

verwijzen wanneer het de aanvraag ontvankelijk acht.130 Dit is ook het geval indien de minister van

Justitie, via een vordering van de procureur-generaal, een herzieningsaanvraag indient bij het Hof

van Cassatie.131

78. Het onderzoek, gevoerd door het hof van beroep, heeft plaats op de openbare terechtzitting

van de burgerlijke kamer.132 Het is mogelijk dat de veroordeling, die het voorwerp is van de

herzieningsaanvraag, uitgesproken is door hetzelfde hof van beroep dat nadien het onderzoek voert

naar de aangevoerde feiten van de herzieningsaanvraag. Meer bepaald of deze beslissend genoeg

schijnen om de zaak te herzien. De veroordeling wordt echter uitgesproken door een correctionele

kamer van een hof van beroep en de herzieningsaanvraag wordt daarentegen beoordeeld door een

burgerlijke kamer van een hof van beroep. Wanneer de leden van de burgerlijke kamer niet

betrokken waren bij de veroordeling, is er volgens het Hof van Cassatie geen probleem met

betrekking tot de onpartijdigheid of onafhankelijkheid. Er kan in hoofde van de verzoeker en de

publieke opinie geen schijn van partijdigheid of afhankelijkheid doen ontstaan.133

79. Dat het Hof van Cassatie oordeelt dat er geen redenen zijn om de herzieningsaanvraag

onmiddellijk als niet-ontvankelijk te verwerpen, betekent niet dat het aangewezen hof van beroep bij

de beoordeling of de tot staving van de aanvraag aangevoerde feiten beslissend genoeg schijnen te

zijn om de zaak te herzien, niet meer zou mogen oordelen dat de aangevoerde feiten al dan niet

nieuw zijn.134

80. De uitkomst van het onderzoek wordt in een met redenen omkleed arrest gegoten. Als het

arrest positief antwoord op de vraag of aan de voorwaarden voor herziening is voldaan, vernietigt

het Hof van Cassatie de veroordeling. Indien niet, verwerpt het de aanvraag tot herziening.135 Het

129


Cass. 11 december 1990, AR 4934, (Gonzales Vargas), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1990-91, 406; Bull. 1991, 359; Pas. 1991, I, 359. 131

Cass. 14 september 1982, AR 7280 (Van de Sijpe), Arr.Cass. 1982-83, 65; Bull. 1983, 62; Pas. 1983, I, 62 132


Cass. (2e k.) 19 juni 2012, AR P.12.0712.N (F.A.M.), Arr.Cass. 2012, afl. 6-7-8, 1711; http://www.cass.be (25 juli 2012); Pas. 2012, afl. 6-7-8, 1433; RW 2012-13 (samenvatting), afl. 36, 1415 en http://www.rw.be/ (13 mei 2013). 134

Cass. (2e k.) 26 maart 2013, AR P.11.1476.N, (Procureur-generaal bij het Hof van Cassatie inzake F.A.M., Belgische Staat), Arr.Cass. 2013, afl. 3, 828; http://www.cass.be (26 april 2013); Pas. 2013, afl. 3, 786; RABG 2013, afl. 14, 1034, noot DE PAUW, W. 135

Art. 445, vierde lid Sv.

26

Hof moet hierbij enkel nagaan of het door het hof van beroep gedane onderzoek geschied is

overeenkomstig de wet en of het uitgebrachte advies overeenkomstig de wet is.136

81. Bij de beoordeling of de aangevoerde nieuwe feiten beslissend genoeg schijnen om de zaak

te herzien hoeft het hof van beroep zich niet te beperken tot de gegevens die uitdrukkelijk in

aanmerking werden genomen bij de veroordeling, namelijk die gegevens die hebben geleid tot het

beslissen tot de schuld van de veroordeelde. Het adviserende hof van beroep mag zich baseren op

alle dossiergegevens waarover partijen tegenspraak hebben kunnen voeren, waardoor hun recht op

een eerlijk proces en hun recht van verdediging afdoende zijn gewaarborgd.137

82. Het is niet de bedoeling dat het aangewezen hof van beroep gaat onderzoeken of de

feitenrechter die de veroordeling heeft uitgesproken, zich heeft vergist of heeft gefaald. Bovendien

moet ze evenmin de zaak opnieuw beoordelen, noch de veroordeling toetsen op haar wettigheid.138

83. De procureur-generaal, de veroordeelde of de curator voor zijn verdediging en de burgerlijke

partijen, indien die er zijn in het geding, worden gehoord.139 De herzieningsprocedure is geen

cassatieprocedure. Om die reden vindt artikel 1107 van het Gerechtelijk Wetboek dan ook geen

toepassing. Artikel 1107 Gerechtelijk Wetboek bepaalt dat wanneer het openbaar ministerie

schriftelijk conclusie neemt, de partijen ten laatste op de zitting en uitsluitend in antwoord op de

conclusie van het openbaar ministerie, een noot kunnen neerleggen waarin geen nieuwe middelen

mogen worden aangebracht. Verder stipuleert het artikel dat elke partij bij de cassatieprocedure, ter

zitting kan verzoeken dat de zaak wordt verdaagd om mondeling, dan wel met een noot, te

antwoorden op de schriftelijke of mondelinge conclusie van het openbaar ministerie. Het Hof van

Cassatie heeft dan ook beslist dat het recht van verdediging bij een herzieningsprocedure is

gewaarborgd door de mogelijkheid om, op de rechtszitting, mondeling te antwoorden op de

mondelinge conclusie van de advocaat-generaal.140

136

Cass. (2e k.) 17 april 2007, AR P.06.0859.N, (A.T.M.V.D.W.), Arr.Cass. 2007, afl. 4, 797; http://www.cass.be (16 juli 2007); Pas. 2007, afl. 4, 701 juncto Cass. 31 januari 1995, AR P.94.1394.N, (De Busscher), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1995, 113; Bull. 1995, 113; Pas. 1995, I, 113. 137

Cass. (2e k.) 26 maart 2013, AR P.11.1476.N, (Procureur-generaal bij het Hof van Cassatie inzake F.A.M., Belgische Staat), Arr.Cass. 2013, afl. 3, 828; http://www.cass.be (26 april 2013); Pas. 2013, afl. 3, 786; RABG 2013, afl. 14, 1034, noot DE PAUW, W. 138

Cass. (2e k.) 19 juni 2012, AR P.12.0712.N (F.A.M.), Arr.Cass. 2012, afl. 6-7-8, 1711; http://www.cass.be (25 juli 2012); Pas. 2012, afl. 6-7-8, 1433; RW 2012-13 (samenvatting), afl. 36, 1415 en http://www.rw.be/ (13 mei 2013). 139


Cass. (2e k.) 14 juni 2016, AR P.16.0507.N (K.I.), http://www.cass.be (5 juli 2016).

27

C. Toepassingen

84. hieronder volgt een bespreking van de relevante rechtspraak met betrekking tot de

herziening op basis een nieuw feit of omstandigheid. Wat is er in het verleden al aanzien als novum?

Welke feiten of omstandigheden waren niet voldoende om de rechterlijke beslissing te herzien?

§1: Het intrekken van verklaringen

85. Een vrij frequent aangehaalde vorm van een nieuw feit is een verklaring, gebruikt voor de

veroordeling van de aanvrager tot herziening, die nadien wordt ingetrokken. Deze verklaring kan van

het slachtoffer zijn, van een getuige of van een mededader.

86. Een eerste voorbeeld van een zaak waar een verklaring werd ingetrokken en op basis

waarvan de herziening werd aangevraagd dateert van 2009. De verzoeker van de

herzieningsaanvraag werd veroordeeld voor het verleiden van getuigen tot het afleggen van een

valse getuigenis. Die getuigen werden veroordeeld voor het misdrijf van valse getuigenis.

Laatstgenoemden hadden verklaard dat ze de valse getuigenis hadden afgelegd omdat ze geld

hadden aangeboden gekregen van de verzoeker. Op basis van deze verklaringen werd de verzoeker

dan ook veroordeeld voor het misdrijf. De medebeklaagden trokken hun verklaringen echter in en

beweerden vervolgens dat ze aan de verzoeker van de herziening nooit hebben gezegd dat hun

getuigenissen vals waren en hij dit dus niet wist doch hij wel geld had aangeboden aan al wie

interessante gegevens had om te komen getuigen. Het hof oordeelde echter dat dit niet aantoont

waarom de medebeklaagden de verzoeker valselijk hebben beschuldigd en dit spreekt ook het feit

niet tegen dat de verzoeker bewust heeft gehandeld. De intrekking van de beschuldigingen tegen de

verzoeker tot herziening kan dus enkel aanleiding geven tot herziening, voor zover een nieuw

gegeven de oprechtheid daarvan waarschijnlijk maakt.141

87. Tot hetzelfde besluit kwam het Hof bij een arrest van 26 september 2017. Hier ging het over

een getuige die zijn verklaring introk en een nieuwe verklaring aflegde. Het Hof van Cassatie

bepaalde echter dat een verzoek tot herziening weldegelijk kan steunen op het intrekken door een

getuige van zijn verklaring, maar enkel wanneer er ook een gegeven de oprechtheid van die

intrekking waarschijnlijk maakt. Indien geen enkel gegeven de oprechtheid van de intrekking

waarschijnlijk maakt, wordt het op dat feit gesteunde verzoek tot herziening onontvankelijk

verklaard.142

141

Cass. (2e k.) 7 oktober 2009, AR P.09.0777.F (R. R., G., E., F., G. / R.E., R.S., R.L.), Arr.Cass. 2009, afl. 10, 2249; http://www.cass.be (4 november 2009), concl. LECLERCQ, J.; Pas. 2009, afl. 10, 2181, concl. LECLERCQ, J. 142

Cass. (2e k.) 26 september 2017, AR P.17.0404.N, (H.O.J.V.T. / Vogelbescherming Vlaanderen vzw), http://www.cass.be (19 oktober 2017); RABG 2018, afl. 1, 45.

28

88. Een volgend arrest dateert van 11 september 2013. De verzoeker van de herzieningsaanvraag

werd onder andere veroordeeld voor poging tot verkrachting en aanranding van de eerbaarheid op

de minderjarige kinderen van zijn partner. Bij de herziening werden stukken toegevoegd waarin de

slachtoffers, die minderjarig waren op het moment van de feiten, bevestigen dat de verzoeker

onschuldig was. Volgens het Hof beantwoordt de intrekking van een verklaring afgelegd door het

minderjarig slachtoffer van een door zijn vader gepleegde aanranding van de eerbaarheid met

geweld of bedreiging, alleen aan de voorwaarden van artikel 443, eerste lid, 3° van het Wetboek van

Strafvordering, in zoverre een gegeven de oprechtheid van die intrekking waarschijnlijk maakt. Het

kan niet leiden tot herziening wanneer de verklaringen, die gezamenlijk in naam van de kinderen zijn

opgesteld en die minderjarig waren op het ogenblik van de feiten waarvan ze het slachtoffer waren,

de onschuld van de veroordeelde bevestigen maar die het geheel aan vermoedens niet tegenspreken

die het veroordelend arrest in aanmerking heeft genomen om over te gaan tot een veroordeling en

evenmin aantonen waarom ze hem destijds valselijk zouden hebben beschuldigd.143 Een gelijkaardig

arrest, gewezen op 22 september 1999, kwam tot dezelfde conclusie. De intrekking van een

verklaring die werd afgelegd door een minderjarige en die beweerde het slachtoffer te zijn van een

door haar vader gepleegde aanranding op de eerbaarheid met geweld of bedreiging, kan enkel

aanleiding geven tot herziening voor zover een gegeven de oprechtheid van die intrekking

waarschijnlijk maakt.144

89. We kunnen besluiten dat een intrekking van een verklaring op zich niet als nieuw feit kan

worden beschouwd. Er is altijd een bijkomend gegeven nodig dat de waarachtigheid van die

intrekking aannemelijk maakt. Dit is ook logisch aangezien een veroordeling meestal niet uitsluitend

is gebaseerd op een enkele verklaring. Het Belgische strafrecht wordt gekenmerkt door een vrije

bewijswaardering. De strafrechter kan dus beslissen om een verklaring te gebruiken om zijn

overtuiging te vormen.145 Het is echter niet uitgesloten dat een veroordeling louter gebaseerd is op

bijvoorbeeld een getuigenverklaring. In Nederland zou dit niet mogelijk zijn. Een Nederlandse

strafrechter mag een feit niet bewezen verklaren op grond van een enkele verklaring.146

143

Cass. (2e k.) 11 september 2013, AR P.13.0889.F, (Le procureur général près la Cour de cassation, L.V. / L.N.), Arr.Cass. 2013, afl. 9, 1779; Arr.Cass. 2013, afl. 9, 1779; http://www.cass.be (28 september 2013); Pas. 2013, afl. 9, 1630. 144

Cass. 22 september 1999, AR P.99.1089.F, (S. / K.), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1999, 1152; Bull. 1999, 1198; Rev.dr.pén. 2000, 729. 145

P. TRAEST, “Hard bewijs: wanneer is de rechter overtuigd?” in J.-P. Beauthier, D. Flore, A. Masset, P. Traest en G. Vermeulen, Bewijs in strafzaken / La preuve en droit pénal, Brugge, die Keure, 2011, (59) 67. 146

P. TRAEST, “Hard bewijs: wanneer is de rechter overtuigd?” in J.-P. Beauthier, D. Flore, A. Masset, P. Traest en G. Vermeulen, Bewijs in strafzaken / La preuve en droit pénal, Brugge, die Keure, 2011, (59) 77.

29

§2: Een bekentenis van een andere persoon dan de veroordeelde

90. In 2014 werd een bekentenis afgelegd van een persoon die in 2010 bij een schietincident te

Gent een vuurwapen zou hebben afgevuurd. Hij verklaarde dat hij en dus niet de verzoeker van de

herzieningsaanvraag het misdrijf had gepleegd. Dit werd echter niet aanzien als novum vermits uit de

veroordeling blijkt dat de rechter reeds kennis had van deze bekentenis maar had verworpen

omwille van de ongeloofwaardigheid ervan. Het feit was dus reeds bekend bij de feitenrechter en

kan om die reden geen aanleiding geven tot herziening. Bovendien strookte deze verklaring niet met

de analyse van de kruitsporen op de kledij van de verzoeker. 147

91. Ook hier was de bekentenis op zich niet voldoende om over te gaan tot een herziening van

de veroordeling aangezien er, behoudens dat aan de voorwaarden van artikel 443, eerste lid, 3° niet

werd voldaan, nog andere bewijzen waren tegen de verzoeker waaraan de bekentenis geen afbreuk

heeft gedaan.148

§3: Een nieuw deskundigenverslag

92. De verzoeker van de herzieningsaanvraag werd in 1992 veroordeeld voor het meermaals

voordeel te hebben getrokken uit kansspelen en meermaals een speelhuis te hebben gehouden. Op

basis van een deskundigenverslag diende de verzoeker een herziening in. Dat deskundigenverslag

bepaalt dat het spel in kwestie geen zuiver kansspel is maar een behendigheidsspel. Het Hof

oordeelde echter dat het verzoek tot herziening dat berust op het nieuw deskundigenverslag niet

ontvankelijk is. Het verslag voerde immers geen wijziging in de stand van de wetenschap aan maar

kwam tot dezelfde, op nieuwe waarnemingen gestoelde, conclusie als een deskundigenverslag dat al

was aangevoerd en reeds door de feitenrechter was verworpen.149

93. Bijgevolg maakt een nieuw deskundigenverslag op zichzelf geen nieuwe omstandigheid of

nieuw feit uit maar slechts een nieuwe beoordeling. Dit is anders wanneer het deskundigenverslag

gebruik heeft gemaakt van een techniek die ten tijde van de vervolging nog onbekend was en die tot

de ontdekking van in die tijd niet achterhaalbare feiten kan leiden.150

§4: Nieuwe stukken

94. Wanneer de aanvraag tot herziening is gebaseerd op stukken en die stukken opgesteld

werden na het veroordelend arrest en bovendien van die aard kunnen zijn dat ze de onschuld van de

147



Cass. 25 april 1996, AR P.95.1490.N, (Van Puyvelde), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1996, 341; Bull. 1996, 368; Pas. 1996, I, 368. 150

Cass. 17 januari 1978, Arr. Cass., 1978, 601, www.juridat.be.

30

eiser zouden kunnen aantonen, is er grond om de aanvraag tot herziening ontvankelijk te

verklaren.151

95. Een voorbeeld van een geval waarbij de herziening ontvankelijk werd verklaard en naar een

hof van beroep werd gewezen dateert van 1996. De verzoeker van de herzieningsaanvraag werd

veroordeeld voor het op bedrieglijke wijze verduisteren van een bedrag van 5 000 000 frank ten

nadele van een naamloze vennootschap. De herziening werd gebaseerd op boekhoudkundige

archieven van de naamloze vennootschap in kwestie. Deze konden tijdens het onderzoek van de zaak

betreffende de verduistering niet worden teruggevonden. Aangezien later wel inzage mogelijk was

van de archieven ging het hier om een nieuw feit en was de aanvraag bijgevolg ontvankelijk. 152

§5: Een geestesstoornis

96. Volgens artikel 71 van het Strafwetboek is er geen misdrijf wanneer de beschuldigde of

beklaagde op het ogenblik van de feiten in staat van krankzinnigheid was.153 Het is mogelijk dat dit

pas na de veroordeling aan het licht komt. Dit was het geval in een arrest van het Hof van Cassatie,

gewezen in 1983. Het Hof bepaalde dat de na de veroordeling aan het licht gekomen omstandigheid

dat de veroordeelde toen hij de feiten pleegde in staat van krankzinnigheid verkeerde of in een

ernstige staat van geestesstoornis of van zwakzinnigheid die hem ongeschikt maakte tot het

controleren van zijn daden, een grond tot herziening kan opleveren.154

§6: Gestolen identiteit

97. Een opmerkelijke zaak is deze waar de verzoeker van de herzieningsaanvraag veroordeeld

werd voor een diefstal door middel van braak, inklimming of valse sleutels, in een computerzaak. Als

nieuw feit haalde hij een onderzoek aan waaruit bleek dat de veroordeelde voor de diefstal eigenlijk

een derde was die zich zijn identiteit had toegeëigend. De aanvraag tot herziening was in dit geval

ontvankelijk.155

151

Cass. (2e k.) 9 september 2015, AR P.15.0775.F, (D.M., R., G. / D.S., C.N., V.I., V.D.), Arr.Cass. 2015, afl. 9, 1947; http://www.cass.be (24 september 2015), concl. VANDERMEERSCH, D.; Pas. 2015, afl. 9, 1967, concl. VANDERMEERSCH, D. 152

Cass. 5 juni 1996, AR P.96.0310.F (de Bonvoisin), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1996, 552; Bull. 1996, 589; Pas. 1996, I, 589. 153

Art. 71 Sw. 154

Cass. 22 maart 1983, AR 7533, (Van Cauter), Arr.Cass. 1982-83, 896; Bull. 1983, 796; Pas. 1983, I, 796. 155

Cass. (2e k.) 29 april 2009, AR P.08.1648.F (M.B.G.), Arr.Cass. 2009, afl. 4, 1137; http://www.cass.be (27 mei 2009), concl. VANDERMEERSCH, D.; Pas. 2009, afl. 4, 1049, concl. VANDERMEERSCH, D.; Rev.dr.pén. 2009, afl. 9-10, 939, noot X.

31

§7: DNA

98. Aan de hand van DNA kunnen bepaalde misdrijven worden opgelost. Een DNA-profiel is

namelijk uniek.156 Aangezien dit een vrij recent gegeven is, is het mogelijk dat de herziening op basis

van een DNA-onderzoek wordt aangevraagd.

99. Een recent arrest van 2017 betreft een zaak waar het verzoek tot herziening op basis van een

nieuw feit met betrekking tot een DNA-onderzoek werd verworpen. In de initiële beslissing, die

geleid heeft tot de veroordeling, werd een vraag tot DNA-onderzoek verworpen omdat er

onvoldoende wetenschappelijke zekerheid bestaat over de wetenschappelijke waarde en relevantie

van een dergelijke DNA-analyse. Wanneer de verzoeker tot herziening nadien geen wijziging of

evolutie in de stand van de wetenschap aanvoert, maar enkel opkomt tegen het oordeel van die

beslissing, voert hij geen nieuw feit aan en is zijn verzoek bijgevolg onontvankelijk.157


100. Men kan de herzieningsaanvraag baseren op drie mogelijke gronden. De eerste is de

onverenigbaarheid tussen verschillende veroordelingen wegens eenzelfde feit waaruit het bewijs van

onschuld van een van de veroordeelden volgt.158 Het moet gaan over twee of meer veroordelingen.

De herziening kan dus niet gebaseerd zijn op de onverenigbaarheid tussen een veroordeling van de

aanvrager en een vrijspraak van een andere betrokkene. Wel mogelijk is de herziening door

onverenigbaarheid van enerzijds een veroordeling en anderzijds een maatregel opgelegd door de

jeugdrechtbank.159

101. De tweede herzieningsgrond is de herziening door valse getuigenis.160 Een getuige in het

proces dat heeft geleid tot een veroordeling wordt veroordeeld voor die afgelegde valse getuigenis.

Soms brengt de veroordeling van de valse getuige automatisch de vernietiging van de veroordeling,

waar de getuige in het onderzoek of de terechtzitting ervan werd gehoord, met zich mee.161 Dit is

echter niet altijd het geval. De valse verklaring moet niet zijn afgelegd voor het gerecht dat de

veroordeling uitsprak waarvoor de herziening wordt aangevraagd. De valse verklaring kan

bijvoorbeeld ook zijn afgelegd in het vooronderzoek of in eerste aanleg terwijl de herziening

156

C. CORNELIS, “Het belang van genetische gegevens in het Belgische recht”, T.Gez. 2017-18, afl. 5, (295) 306. 157

Cass. (2e k.) 26 september 2017, AR P.17.0404.N, (H.O.J.V.T. / Vogelbescherming Vlaanderen vzw), http://www.cass.be (19 oktober 2017); RABG 2018, afl. 1, 45. 158


Cass. 21 september 1971, www.juridat.be. 160


M. FORTHOMME, “Révision des condamnations“ in X., Postal Mémorialis. Lexique du droit pénal et des lois spéciales , Mechelen, Kluwer, 2012, (R140/01) R140/3.

32

betrekking heeft op een arrest van het hof van beroep.162 In bepaalde gevallen kan het zelfs zijn dat

de valse verklaring is afgelegd in een ander proces maar het toch aanleiding kan geven tot

herziening. Dit is zo wanneer de valse verklaring afgelegd in een ander proces, ook de veroordeling

verdacht maakt aangezien er een vermoeden is dat de getuige ook hier een valse verklaring heeft

afgelegd.163

102. De derde herzieningsgrond is de herziening op basis van een nieuw feit of omstandigheid.164

De veroordeelde kon dit niet aantonen tijdens zijn proces en het bewijs van onschuld volgt uit het

nieuwe feit of de omstandigheid. Een vergissing in rechte van een rechte is geen nieuw feit maar

geeft enkel aanleiding tot het aanwenden van een rechtsmiddel.165 Een valse getuigenis kan wel in

aanmerking komen als een nieuw feit. Verder moet het nieuwe feit de beslissing van de rechter

beïnvloed hebben wanneer het zou zijn aangevoerd in het geding.166 Andere voorbeelden van feiten

die in aanmerking kunnen komen zijn bijvoorbeeld verklaringen die worden ingetrokken167 of een

bekentenis van de echte dader.168 Het hof van beroep speelt een grote rol bij deze herzieningsgrond.

Het voert namelijk het onderzoek of de aangevoerde feiten beslissend genoeg lijken om de zaak te

herzien.169

162


Cass. (2e k.) 17 maart 2004, AR P.03.1599.F, (B.C. / S.F. e.a.), Arr.Cass. 2004, afl. 3, 456, concl. SPREUTELS, J.; http://www.cass.be (18 april 2004), concl. SPREUTELS, J.; JT 2004, afl. 6138, 475 en http://jt.larcier.be/ (1 juli 2008), concl. O.M.; Pas. 2004, afl. 3, 442, concl. SPREUTELS, J.; Rev.dr.pén. 2004, afl. 9-10, 953, concl. SPREUTELS, J. 164


Cass. (2e k.) 17 februari 2015, AR P.15.0003.N, (E.H.J.V.G. / Imperial Tobacco Trading Ltd., Belgische Staat), Arr.Cass. 2015, afl. 2, 451; http://www.cass.be (14 maart 2015); Pas. 2015, afl. 2, 421. 166


Cass. (2e k.) 7 oktober 2009, AR P.09.0777.F (R. R., G., E., F., G. / R.E., R.S., R.L.), Arr.Cass. 2009, afl. 10, 2249; http://www.cass.be (4 november 2009), concl. LECLERCQ, J.; Pas. 2009, afl. 10, 2181, concl. LECLERCQ, J. en Cass. (2e k.) 26 september 2017, AR P.17.0404.N, (H.O.J.V.T. / Vogelbescherming Vlaanderen vzw), http://www.cass.be (19 oktober 2017); RABG 2018, afl. 1, 45. 168


Art. 445, derde lid Sv.

33

HOOFDSTUK III: DE HERVORMING VAN DE HERZIENINGSPROCEDURE DOOR

DE WET HOUDENDE DIVERSE BEPALINGEN IN STRAFZAKEN

103. Met de wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken is er heel wat

veranderd met betrekking tot de herzieningsregeling.170 De nieuwe artikelen aangaande de

herziening in strafzaken treden in principe in werking op 1 maart 2019. Een Koninklijk Besluit kan

echter een vroegere datum bepalen.171 De parlementaire voorbereiding172 leert ons dat de noodzaak

om de herzieningsregeling te moderniseren volgt uit het feit dat het momenteel exclusief aan de

rechterlijke macht toekomt om een aanvraag tot herziening te beoordelen. Daarenboven moet een

hof van beroep de herzieningsaanvraag die steunt op een nieuw feit onderzoeken en kan dit

hetzelfde hof van beroep zijn die de initiële beslissing had genomen tot veroordeling.173 Na de

vernietiging wordt de zaak verwezen naar een hof van beroep of hof van assisen. Daar bepaalt de

wet echter dat het moet gaan om een hof dat er vroeger geen kennis van genomen heeft. Dit is ook

zo bij de twee andere herzieningsgronden.174 De laatste belangrijke reden waarom men overgegaan

is tot de modernisering is dat het Hof van Cassatie is gebonden door het advies van het hof van

beroep en dus geen mogelijkheid heeft om de gegrondheid te beoordelen van dat advies.175

104. De herzieningsgrond ‘nieuw feit’ wordt verruimd. De aanvraag tot herziening behoort niet

langer aan de Minister van Justitie. De herzieningsaanvraag moet de stukken bevatten waaruit de

aangevoerde herzieningsgrond reeds moet blijken. Het Hof van Cassatie voert een eerste filtering

door en er wordt een Commissie voor de herziening in strafzaken ingericht. De herziening is met

andere woorden grondig hervormd. Wat volgt is een artikelsgewijze bespreking van deze

hervorming.

Afdeling I: Artikelsgewijze bespreking van de wet houdende diverse bepalingen in

strafzaken

A. Artikel 443, 2° Sv.: De vervanging van de procedure van ‘weerspannigheid aan de wet’

105. De eerste wijziging aan de herziening in strafzaken is de vervanging van de woorden

“weerspannigheid aan de wet” door “verstek”.176 Deze wijziging is een loutere actualisatie van de

170

Artikel 2-6 van de wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 171

Artikel 81 van de wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 172

Wetsontwerp houdende diverse bepalingen in strafzaken, Parl. St. Kamer 2017-18, nr. 2969/001. 173


Art. 445, eerste en tweede lid Sv. 175


Art. 2, 1°, art. 2, 4°, art. 4,1° en art. 5 van de wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018.

34

wet.177 De procedure van weerspannigheid aan de wet werd namelijk vervangen door een

verstekprocedure door de wet van 30 juni 2000.178 Het is dan ook logisch dat elke verwijzing naar de

procedure van weerspannigheid aan de wet werd vervangen.

106. De oude artikelen 465 tot 478 van het Wetboek van Strafvordering, omtrent de

weerspannigheid aan de wet, werden opgeheven. Men was weerspannig aan de wet wanneer men,

na een arrest van inbeschuldigingstelling, niet kon gevat worden of zich niet aanmeldde binnen 15

dagen na de betekening aan zijn of haar woonplaats of wanneer men, na zich te hebben aangemeld

of te zijn gevat, ontvlucht is en de voorzitter van het hof van assisen een beschikking verleent

houdende dat men zich moet aanmelden binnen een nieuwe termijn van 15 dagen of dat de

beschuldigde anders weerspannig aan de wet zal worden verklaard.179

B. Artikel 443, 3° Sv.: de verruiming van de herzieningsgrond ‘nieuw feit’

107. De derde herzieningsgrond op basis waarvan men de herziening kan aanvragen is de

ontdekking van een nieuw feit. Het huidige artikel 443, 3° van het Wetboek van Strafvordering gaat

als volgt: “Wanneer het bewijs dat de veroordeelde onschuldig is of dat een strengere strafwet is

toegepast dan die welke hij werkelijk heeft overtreden, schijnt te volgen uit een feit dat zich

voorgedaan heeft sedert zijn veroordeling, of uit een omstandigheid waarvan hij het bestaan niet

heeft kunnen aantonen ten tijde van het geding.”

108. Vanaf 1 maart 2019 zal deze herzieningsgrond worden verruimd. Artikel 443, 3° van het

Wetboek van Strafvordering zal er dan als volgt uitzien: “Wanneer er sprake is van een gegeven dat

bij het onderzoek op de terechtzitting aan de rechter niet bekend was en waarvan de veroordeelde

het bestaan niet heeft kunnen aantonen ten tijde van het geding en dat, op zichzelf of in verband met

de vroeger geleverde bewijzen, met de uitspraak niet bestaanbaar schijnt, zodanig dat het ernstige

vermoeden ontstaat dat indien dit gegeven bekend zou zijn geweest, het onderzoek van de zaak zou

hebben geleid, hetzij tot een vrijspraak van de veroordeelde, hetzij tot het verval van de

strafvordering, hetzij tot het ontslag van rechtsvervolging, hetzij tot de toepassing van een minder

strenge strafwet."

§1: “Het bewijs” wordt het “ernstig vermoeden”

109. Allereerst betekent de verruiming van de herzieningsgrond ook een versoepeling. Men wil de

aanvraag tot de derde herzieningsgrond vergemakkelijken. Dit doet men door de verplichting tot het

177


Wet van 30 juni 2000 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, van artikel 27 van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van artikel 837 van het Gerechtelijk Wetboek, BS 17 maart 2001. 179

(oud) art. 465 Sv.

35

leveren van bewijs van de herzieningsgrond te vervangen door het aantonen van een ernstig

vermoeden. Een ernstig vermoeden is met andere woorden vanaf de inwerkingtreding van de

nieuwe wet voldoende om de herziening gegrond te verklaren.

§2: “Een feit of omstandigheid” wordt “een gegeven”

110. Momenteel is de herzieningsgrond van het novum beperkt tot nieuwe feitelijke

omstandigheden. Hierdoor zijn nieuwe inzichten van deskundigen op zich niet voldoende om te

worden aanzien als novum. Met de wet van 11 juli 2018 kan dit wel. Men spreekt immers van een

gegeven, wat zowel een feitelijke omstandigheid als een gewijzigd deskundigeninzicht kan omvatten.

180

111. Aangezien een gegeven ruim kan worden geïnterpreteerd, valt ook de tweede

herzieningsgrond hieronder, namelijk de herziening door valse getuigenis. Het veroordelen van een

getuige voor meineed is immers een gegeven dat bij het onderzoek tot terechtzitting aan de rechter

niet bekend was. De tweede herzieningsgrond heeft echter een tijdsbeperking. Men moet de

herziening aanvragen binnen vijf jaar na de veroordeling van de getuige. Na deze vijf jaar kan men

dus een beroep doen op de derde herzieningsgrond. 181

112. Hierdoor wordt de derde herzieningsgrond aanzienlijk verruimd en volgt de Belgische

wetgever het Nederlandse voorbeeld.182

§3: “Dat de veroordeelde onschuldig is of dat een strengere strafwet werd toegepast” wordt “dat het

zou leiden tot een vrijspraak van de veroordeelde, hetzij tot verval van de strafvordering, hetzij tot

ontslag van rechtsvervolging, hetzij tot de toepassing van een minder strengere strafwet”

113. De bewoordingen “dat de veroordeelde onschuldig is” komen overeen met “dat het zou

leiden tot een vrijspraak van de veroordeelde” en “dat een strengere strafwet werd toegepast” komt

overeen met “dat het zou leiden tot de toepassing van een minder strengere strafwet”. De

toepassing van een minder strengere strafwet wijst op de situatie waar er een te zware kwalificatie

werd gegeven aan het feit waarvoor men werd veroordeeld.183 De verruiming zit hem dus in de

toevoeging “dat het gegeven zou hebben geleid tot hetzij verval van de strafvordering, hetzij tot

ontslag van rechtsvervolging”.

180



Zie infra: Hoofdstuk IV, Afdeling II, punt 4, §3: novum. 183

Wetsontwerp houdende diverse bepalingen in strafzaken, Parl. St. Kamer 2017-18, nr. 2969/001.

36

114. Het verval van de strafvordering betekent dat de strafvordering niet meer kan worden

ingesteld of dat de strafvordering vervalt indien ze reeds was ingeleid.184 Er zijn zeven

omstandigheden die tot gevolg hebben dat de strafvordering vervalt: de dood van de verdachte, de

amnestie, de opheffing van de Strafwet, de minnelijke schikking in strafzaken, de strafbemiddeling,

het gezag van het rechterlijk gewijsde en de verjaring.185

115. Ontslag van rechtsvervolging kan volgens artikel 342 van het Wetboek van Strafvordering

worden uitgesproken indien het feit waaraan men schuldig is verklaard, niet strafbaar is of indien de

strafvordering uit hoofde van dit feit vervallen is.186

116. Dat een gegeven dat niet bekend was of niet kon worden aangetoond ten tijde van het

geding leidt tot verval van de strafvordering of ontslag van rechtsvervolging lijkt slechts van beperkt

belang voor de praktijk. De wetgever zal dit echter voor de volledigheid willen hebben toevoegen. Bij

amnestie wordt het strafbaar karakter van een voorheen strafbare handeling met terugwerkende

kracht ontnomen door een beslissing van de federale wetgevende macht.187 Dateert de amnestiewet

van voor het einde van het proces, dan kan men niet overgaan tot veroordeling aangezien er geen

strafbaar feit werd gepleegd. Dateert de wet van na de veroordeling, zal er geen

herzieningsprocedure moeten worden overlopen om de veroordeling ongedaan te maken. De

amnestiewet heeft namelijk een algemene draagwijdte en is van openbare orde.188 Een nieuw

gegeven dat niet bekend was aan de rechter en waarvan de veroordeelde het bestaan niet heeft

kunnen aantonen dat leidt tot amnestie is dus niet mogelijk aangezien het hier over een wet gaat.

Deze theorie kan mutatis mutandis worden toegepast voor de opheffing van de strafwet189 en voor

het ontslag van rechtsvervolging.190 Ook het verval van de strafvordering door de dood van de

verdachte kan geen nieuw gegeven opleveren. Overlijdt de dader na zijn veroordeling, kan de straf

gewoon niet meer worden uitgevoerd.191 Ook minnelijke schikking192 en strafbemiddeling193 kunnen

geen nieuw gegeven opleveren. Het is namelijk een voorstel van de procureur des Konings waarmee

184


A. JACOBS, en S. BERBUTO, “Verval van strafvordering” in X., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, 2005, (V 170/01) V 170/1. 186

Art. 342 Sv. 187



R.DECLERCQ, “Verval van de strafvordering” in R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Kluwer, Mechelen, 2014, (86)87. 190

Art. 342 Sv. 191

Art. 86 Sw. 192

Art. 216bis Sv. 193

Art. 216ter Sv.

37

de verdachte kan instemmen voor de effectieve veroordeling. Wat wel een mogelijkheid kan zijn is

een gegeven dat pas aan het licht komt na de veroordeling en waaruit blijkt dat de verjaring eigenlijk

al was ingetreden. Bijvoorbeeld omdat de verjaring onterecht werd geschorst of gestuit. Dit zal

echter niet veel voorkomen en bijgevolg is deze toevoeging zoals reeds vermeld, van beperkt belang.

§4: “Waarvan hij het bestaan niet heeft kunnen aantonen ten tijde van het geding” wordt “dat bij het

onderzoek op de terechtzitting aan de rechter niet bekend was en waarvan de veroordeelde het

bestaan niet heeft kunnen aantonen ten tijde van het geding”

117. Als laatste worden de bewoordingen “dat bij het onderzoek ter terechtzitting aan de rechter

niet bekend was” toegevoegd aan het nieuwe artikel. Een feit dat aan de rechter bekend was maar

waarvan de veroordeelde het bestaan niet heeft kunnen aantonen kan momenteel nog aanleiding

geven tot een herziening. Vanaf de inwerkingtreding van de nieuwe wet kan dit niet meer. Een

gegeven kan aan de rechter bekend raken door andere omstandigheden dan dat het wordt

aangetoond door de verdachte. Dit zal echter niet veel voorkomen en deze toevoeging is daardoor

meer een verduidelijking dan een verruiming.

118. Ook het gegeven dat niet aan de rechter bekend was maar wel door de verdachte kon

worden aangevoerd kan later niet leiden tot een herziening.194

C. Artikel 444, eerste lid, 3° Sv.: de aanvraag tot herziening door de procureur-generaal

119. Momenteel behoort het recht om de herziening aan te vragen aan:

- De veroordeelde;

- De echtgenoot, de bloedverwanten in de nederdalende en de opgaande lijn of de broers of

zussen van de veroordeelde indien deze laatste overleden is, onbekwaam of afwezig

verklaard is;

- De minister van Justitie.195

120. Met de wet van 11 juli 2018 wordt deze laatste mogelijkheid geschrapt en behoort het recht

herziening aan te vragen dus niet langer aan de minister van Justitie. In plaats daarvan kan de

procureur-generaal bij het Hof van Cassatie en de procureurs-generaal bij de hoven van beroep een

herziening aanvragen. Als reden wordt de scheiding der machten aangevoerd. De wetgever is

namelijk van mening dat deze verandering de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ten goede

komt. De herzieningsregeling ligt daarmee volledig in handen van de rechterlijke macht.

194



38

Daarenboven kan er geen externe druk meer op de minister van Justitie worden uitgeoefend om een

herzieningsaanvraag in te dienen.196

D. Artikel 444, derde lid Sv.: De stukken in de herzieningsaanvraag waaruit de grond tot herziening

blijkt

121. Volgens het huidige artikel 444, derde lid van het Wetboek van Strafvordering moet het

verzoekschrift waarmee de herziening aanhangig wordt gemaakt, een omstandige opgave van de

feiten bevatten en de grond tot herziening bepalen. De wet van 11 juli 2018 voegt hieraan toe dat

eveneens de stukken moeten worden toegevoegd waaruit die aangevoerde grond tot herziening

blijkt. We zien hier een verstrenging van de voorwaarden om herziening te kunnen aanvragen.

Hiermee hoopt de wetgever op goed onderbouwde en doordachte herzieningsaanvragen.197

E. Artikel 445, derde lid Sv.: Het onderzoek door het Hof van Cassatie naar de ontvankelijkheid

122. Een significante verandering is het feit dat het Hof van Cassatie zelf een eerste filtering zal

doorvoeren wanneer de herzieningsaanvraag betrekking heeft op de derde herzieningsgrond,

namelijk die van een nieuw feit. Dit is mogelijk doordat de herzieningsaanvraag vanaf de

inwerkingtreding van de nieuwe wet de stukken moet bevatten waaruit de aangevoerde

herzieningsgrond moet blijken. Wanneer het Hof van Cassatie de herzieningsaanvraag niet

onmiddellijk als niet-ontvankelijk verwerpt, onderzoekt het Hof of er voldoende aanwijzingen zijn

voor de aangehaalde grond tot herziening. Indien het Hof van Cassatie oordeelt dat dit niet het geval

is, verwerpt het Hof de aanvraag tot herziening als kennelijk ongegrond.198

123. Artikel 147 van de Grondwet bepaalt dat het Hof van Cassatie niet in de beoordeling van de

zaken zelf mag treden.199 Volgens de Raad van State is door de invoering van deze filtering de

Grondwet niet geschonden, het Hof van Cassatie beslecht namelijk de strafzaak niet zelf. De

beoordeling van de feiten is in dit geval om over de herziening te kunnen oordelen en niet om de

strafzaak ten gronde te beslechten. Ook wanneer het Hof de aanvraag niet als kennelijk ongegrond

verwerpt is er geen schending van de Grondwet. Het Hof van Cassatie vernietigt slechts de

bestreden beslissing en verwijst dan naar een bodemrechter die de zaak opnieuw zal beslechten.200

196



Artikel 4, eerste lid, 2° wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 199

Art. 147 Gw. 200


39

F. Artikel 445, derde lid Sv.: De Commissie voor de herziening in strafzaken

124. De laatste grote verandering is de oprichting van een nieuwe commissie, namelijk de

Commissie voor de herziening in strafzaken. We hebben reeds gezien dat het Hof van Cassatie de

aanvraag tot herziening op basis van het novum als kennelijk ongegrond kan verwerpen wanneer het

Hof vindt dat er onvoldoende aanwijzingen zijn die wijzen op deze herzieningsgrond. Wanneer het

Hof echter van mening is dat de aanvraag ontvankelijk is en er wel voldoende aanwijzingen zijn,

beveelt het Hof dat de aanvraag door de Commissie zal worden onderzocht.201

125. Daar waar momenteel een hof van beroep wordt belast met het onderzoek of de

aangevoerde feiten beslissend genoeg lijken te zijn om te zaak te herzien, zal deze taak, vanaf de

inwerkingtreding van de nieuwe wet, worden opgenomen door de Commissie voor de herziening in

strafzaken.202

126. De Commissie zal samengesteld zijn uit een magistraat van de zetel, een parketmagistraat,

twee advocaten en een lid aangewezen op grond van zijn deskundigheid of ervaring met betrekking

tot de taken die aan de Commissie zijn toevertrouwd. De taak van de Commissie voor de herziening

in strafzaken is, zoals eerder vermeld, onderzoeken of de herzieningsgrond op basis van een nieuw

feit aanwezig is. Afhankelijk van haar beslissing of de voorwaarden voor de derde herzieningsgrond

vervuld zijn, geeft ze een positief of negatief advies aan het Hof van Cassatie. Dit advies is niet-

bindend voor het Hof maar indien ze ervan wil afwijken moet ze dit wel motiveren. Verder kan de

Commissie aan het Hof van Cassatie vragen om bijkomende onderzoekshandelingen te stellen die

buiten haar bevoegdheid vallen. Hierbij moet ze aangeven welke onderzoekshandelingen nodig zijn

en motiveren waarom dit zo is. Ook hier moet het Hof van Cassatie motiveren waarom het beslist

om de gevraagde bijkomende onderzoekshandelingen niet uit te voeren. Het Hof kan ook zelf

oordelen dat er bijkomende onderzoekshandelingen nodig zijn. Als waarborg voor de

onafhankelijkheid van het herzieningsonderzoek worden de adviezen die de Commissie uitbrengt

openbaar gemaakt. Dit gebeurt nadat het Hof van Cassatie zijn beslissing over de herziening

genomen heeft, na het advies van de Commissie.203

Afdeling II: Impact van de nieuwe wet op de gronden tot herziening

127. In hoofdstuk twee werden de verschillende gronden tot herziening besproken. Nu rijst de

vraag wat de impact van de nieuwe wet houdende diverse bepalingen in strafzaken zal hebben op

deze gronden.

201

Art. 4, eerste lid, 2° van de wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 202



40

128. Eerder werd vermeld dat het hof van beroep een grote rol speelt in de herzieningsaanvraag

op basis van een nieuw feit. Vanaf 1 maart 2019 zal dit echter toekomen aan de Commissie voor

herziening in strafzaken.204 Verder kan het Hof van Cassatie de herziening op basis van het novum als

kennelijk ongegrond verwerpen wanneer het vindt dat er onvoldoende aanwijzingen zijn die wijzen

op deze herzieningsgrond.

129. De verruiming van het begrip “nieuw feit” zal vooral gevolgen hebben voor

herzieningsaanvragen die gesteund zijn op nieuwe deskundigenverslagen. In de huidige rechtspraak

geldt dat het deskundigenverslag pas als nieuw feit kan worden aanzien als er in dat verslag gebruik

is gemaakt van een techniek die ten tijde van de vervolging nog onbekend was en die tot de

ontdekking van in die tijd niet achterhaalbare feiten kan leiden.205 Dit wil zeggen dat gewijzigde

inzichten van deskundigen, een deskundigenverslag dat gebaseerd is op nieuwe waarnemingen of

een nieuw verslag naar aanleiding van een vergissing van de deskundige niet voldoende zijn om tot

herziening te kunnen overgaan.206

130. De vraag rijst of er vanaf de inwerkingtreding van de wet houdende diverse bepalingen in

strafzaken vlotter zal kunnen worden overgaan tot herziening. Zal er anders beslist worden vanaf de

inwerkingtreding van de nieuwe wet?

131. Bij de intrekking van een verklaring moet er bijkomend een gegeven aanwezig zijn dat de

oprechtheid van die intrekking waarschijnlijk maakt.207 Vanaf de nieuwe wet is het voldoende dat de

intrekking van de verklaring op zichzelf of door het verband met de vroeger geleverde bewijzen het

ernstige vermoeden doet ontstaan dat indien dit gegeven bekend zou geweest zijn, dit zou hebben

geleid tot een vrijspraak, het verval van de strafvordering, het ontslag van rechtsvervolging of de

toepassing van een minder strengere strafwet. Een intrekking van een verklaring zal dus na de

inwerkingtreding op zich nog altijd niet voldoende zijn, er moet een ernstig vermoeden zijn dat

wanneer de intrekking reeds vroeger was gebeurd, namelijk voor de veroordeling, dit zou hebben

geleid tot minstens de toepassing van een minder strengere strafwet. Mijns inziens valt dit te

vergelijken met de huidige rechtspraak waar de voorwaarde wordt gesteld van een gegeven dat de

oprechtheid van de intrekking waarschijnlijk maakt. Hetzelfde geldt voor het nieuw feit waar een

204

Art. 4 wet 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 205

Cass. 17 januari 1978, Arr. Cass., 1978, 601, www.juridat.be. 206


Cass. (2e k.) 18 oktober 2000 , AR P.00.0880.F, (Procureur-generaal bij het Hof van Cassatie inzake C.), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 2000, 1606; Bull. 2000, 1574 en Cass. 1 maart 1995, AR P.94.1025.F, (Procureur-generaal bij het Hof van Cassatie / Bolly), http://www.cass.be (18 oktober 2001); Arr.Cass. 1995, 244; Bull. 1995, 246; P.&B. 1995, 184; Pas. 1995, I, 246.

41

ander persoon dan de veroordeelde overgaat tot bekentenissen van een misdrijf waarvoor de

veroordeelde is veroordeeld.

132. Ook bij de andere toepassingen van de herziening op basis van het novum zal vanaf de

inwerkingtreding het criterium van een ernstig vermoeden dat indien het gegeven reeds eerder

bekend was dit zou hebben geleid tot een vrijspraak of de toepassing van een minder strengere

strafwet, aanwezig moeten zijn. Bij de DNA-zaak hebben we gezien dat het nodig is dat de verzoeker

tot herziening een wijziging of een evolutie in de stand van de wetenschap aanvoert, en niet enkel

opkomt tegen het oordeel van de beslissing. Dit zal veranderen bij de inwerkingtreding van de

nieuwe wet. Een wijziging of evolutie in de stand van de wetenschap zal niet meer nodig zijn

aangezien het mogelijk is dat er door een nieuw DNA-onderzoek een ernstig vermoeden wordt

gecreëerd dat indien dit onderzoek reeds vroeger was gebeurd, dit zou hebben geleid tot de

vrijspraak of tot een minder zware straf. Dit is ook mogelijk wanneer er een nieuw DNA-onderzoek

het vorige tegenspreekt. Hetzelfde geldt namelijk bij een nieuw deskundigenverslag. Gewijzigde

inzichten van een deskundige kunnen leiden tot een herziening vanaf de nieuwe wet in werking is

getreden.208

133. De herziening gebaseerd op nieuwe stukken moet momenteel van die aard zijn dat ze de

onschuld van de eiser zou kunnen aantonen. Vanaf die nieuwe wet zal ook dit niet veranderen. Het

mogelijk kunnen aantonen van onschuld van de veroordeelde komt overeen met het aanwezig zijn

van een ernstig vermoeden dat indien het stuk reeds bekend was voor de veroordeling dit zou

hebben geleid tot de vrijspraak.

Afdeling III: Conclusie

134. De huidige regelgeving werd ingevoerd door de wet van 18 juni 1894.209 De nieuwe wet

houdende diverse bepalingen in strafzaken komt dus niets te vroeg.

135. De modernisering van de herzieningsregeling heeft voornamelijk impact op de

herzieningsgrond van het novum. Dit is namelijk de enige herzieningsgrond die rechtsreeks wordt

gewijzigd. Momenteel dient er sprake te zijn van een feit of een omstandigheid. Later zal dit een

gegeven worden. Dit heeft hoofdzakelijk gevolgen voor herzieningsaanvragen gesteund op nieuwe

deskundigenverslagen. Momenteel is het zo dat het deskundigenverslag pas als nieuw feit zal

worden aangenomen als er gebruik is gemaakt van een techniek die ten tijde van de vervolging nog

208


Wet van 18 juni 1984 inhoudende de IXde titel van het IIIe boek van het Wetboek van rechtspleging in strafzaken, BS 24 juni 1894.

42

onbekend was en die tot de ontdekking van in die tijd niet achterhaalbare feiten kan leiden.210

Gewijzigde inzichten van een deskundige kunnen vanaf de nieuwe wet leiden tot een herziening.211

Hetzelfde geldt ook voor DNA-onderzoeken. De aanvrager tot herziening zal bovendien het bewijs

van het bestaan van het novum niet meer dienen te leveren, een ernstig vermoeden is voldoende.212

136. Op de andere herzieningsgronden heeft de nieuwe wet een veel beperktere impact en

bovendien is deze impact onrechtstreeks. Aan de gronden zelf wordt namelijk niets gewijzigd maar

ook bij de eerste twee gronden moet de herzieningsaanvraag de stukken bevatten waaruit het

bestaan van de aangevoerde herzieningsgrond blijkt.213 Het Hof van Cassatie kan, in tegenstelling tot

bij de derde herzieningsgrond, geen filtering doorvoeren en kan ze dus de herzieningsaanvragen

gebaseerd op de eerste twee gronden niet onmiddellijk verwerpen als ongegrond.214

137. Verder brengt de herzieningsregeling ook meer onafhankelijkheid met zich mee. De taken

van het hof van beroep zullen worden overgenomen door een nieuw ingerichte Commissie voor

herziening in strafzaken.215 Dit is een positieve evolutie. Niet alleen is het advies van de Commissie

niet bindend216 zodat het Hof van Cassatie nog zelf een afweging kan maken, de Commissie

garandeert ook meer onafhankelijkheid en onpartijdigheid dan het hof van beroep dat advies geeft.

210

Cass. 17 januari 1978, Arr. Cass., 1978, 601, www.juridat.be. 211


Art. 2, 2° wet 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 213




Art. 4, 2° wet 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018.

43

HOOFDSTUK IV: DE HERZIENING IN NEDERLAND

138. Nederland heeft in het verleden enkele ophefmakende strafzaken gekend die mee de

herzieningsregeling hebben gevormd tot de herzieningsregeling die er vandaag gekend is. We denken

dan vooral aan de Deventer- moordzaak,217 de Schiedammer-moordzaak,218 de zaak Lucia de Berk219

en als laatste de zaak Ina Post220. Later zorgde ook de Puttense moordzaak221 voor opschudding.

139. De herziening in Nederland werd meerdere keren gemoderniseerd en is daarom interessant

om te bestuderen. Vooral het feit dat de herziening ten nadele mogelijk is geworden, is een

opmerkelijk gegeven. De nieuwe wetgeving over de herziening die op 1 maart 2019 van kracht zal

gaan in België is deels geïnspireerd op de Nederlandse wetgeving. De vraag rijst dan ook of het

mogelijk dan wel nuttig is om ook de herziening ten nadele ook in België mogelijk te maken. Om deze

vraag te kunnen beantwoorden zal eerst de Nederlandse herzieningsregelgeving besproken worden,

zijnde de procedure tot herziening en de verschillende gronden tot herziening. Daarna zal de focus

liggen op de gelijkenissen en verschillen met België.

Afdeling I: De Nederlandse procedure tot herziening

A. Wetgevingshistoriek

140. De herzieningsregeling is het resultaat van een wettelijke hervorming uit 1899.222 Sindsdien

werd de regeling meermaals gewijzigd. De eerste wijziging kwam er met de wet van 12 september

2002 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering met het oog op de herziening van vonnissen

en arresten op grond van uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.223 Dit wil

zeggen dat na vaststelling van een schending door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en dus een veroordeling van Nederland

door het Europees Hof, de Hoge Raad in een herzieningsprocedure een zaak opnieuw kan bekijken.224

De wet trad in werking op 1 januari 2003. Een volgende wijziging dateert van 2006, wanneer de

217

Hoge Raad (NL) 18 maart 2008, ECLI:NL:HR:2008:BA1024, www.rechtspraak.nl. 218

Hoge Raad (NL) 7 september 2004, ECLI:NL:HR:2004:AQ9834, www.rechtspraak.nl. 219

Hoge Raad (NL) 7 oktober 2008, ECLI:NL:HR:2008:BD4153, www.rechtspraak.nl. 220

Hoge Raad (NL) 23 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BI1689, www.rechtspraak.nl. 221

Hoge Raad (NL) 17 september 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ9992, www.rechtspraak.nl. 222

P. TRAEST, “Is de herziening in strafzaken aan herziening toe?” in DERUYCK, F. GOETHALS, E., HUYBRECHTS, L., LECLERCQ, J.F., ROZIE, J., ROZIE, M., TRAEST, P. en VERSTRAETEN, R. (eds.), Amicus curiae: Liber amicorum Marc De Swaef, Antwerpen, Intersentia, 2013, 396. 223

Wet van 12 september 2002 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering met het oog op de herziening van vonnissen en arresten op grond van uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, Stb. 2002, 479. 224

X, “Herziening vonnissen na uitspraak EHRM”, NJB 9 oktober 2002, https://www.njb.nl/wetgeving/staatsbladen/import/herziening-vonnissen-na-uitspraak-ehrm.3030.lynkx.

44

Commissie evaluatie afgesloten strafzaken werd ingesteld. De taakstelling en bevoegdheden zijn

neergelegd in het instellingsbesluit Commissie evaluatie afgesloten strafzaken.225

141. In 2012 kwam er dan de verruiming van de herzieningsregeling en de instelling van de

Adviescommissie afgesloten strafzaken, waarmee ook meteen de Commissie evaluatie afgesloten

strafzaken ophield te bestaan.226 Deze veranderingen kwamen er door de wet van 18 juni 2012 tot

wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met een hervorming van de regeling

betreffende herziening ten voordele van de gewezen verdachte, ook wel de Wet hervorming

herziening ten voordele genaamd.227

142. De laatste wijziging van de herzieningsregeling kwam er met de wet van 11 april 2013 tot

wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering van een regeling

betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte of beter bekend als de Wet herziening

ten nadele.228 Deze belangrijke wijziging maakte de herziening ten nadele in Nederland mogelijk.

143. De herziening vinden we terug in het Nederlandse Wetboek van Strafvordering onder boek

III, titel VIII, “Herziening van arresten en vonnissen”. Die titel is op zijn beurt dan weer onderverdeeld

in twee afdelingen, namelijk de herziening ten voordele enerzijds en de herziening ten nadele

anderzijds.229

B. De herziening ten voordele

144. De herziening ten voordele kennen we ook in België. Bedoeld wordt de herziening in het

voordeel van de veroordeelde persoon. Met andere woorden is het doel van de herziening in dit

geval het bekomen van de vrijspraak of het verlagen van de strafmaat.

145. De Nederlandse procedure tot herziening bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt

nagegaan of er sprake is van een vermoeden van conflict van rechtspraak of van een rechterlijke

dwaling. Wanneer dit positief beantwoord wordt, volgt na verwijzing de eigenlijke herziening.230

225

OM, Instellingsbesluit Commissie evaluatie afgesloten strafzaken, Stcrt. 13 april 2006, 74, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2006-74-p16-SC74716.html. 226

X, “Commissie Evaluatie Afgesloten Strafzaken (CEAS)”, https://www.om.nl/onderwerpen/commissie-evaluatie/. 227

Wet van 18 juni 2012 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met een hervorming van de regeling betreffende herziening ten voordele van de gewezen verdachte, Staatsblad 2012, 275. 228

Wet van 11 april 2013 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering van een regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte, Staatsblad 2013, 138. 229

Art. 457- 482i Sv. (NL). 230

G. J. M. CORSTENS, Het Nederlandse Strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2018, 1021.

45


146. De aanvraag tot herziening kan worden ingediend door de procureur-generaal of de

veroordeelde die de herziening wenst te bekomen van zijn veroordeling.231 Wanneer de

veroordeelde persoon is overleden kent de Nederlandse herzieningsregeling een cascadesysteem. Na

het overlijden kan de herzieningsaanvraag gedaan worden door de procureur-generaal of de

overlevende echtgenoot of geregistreerde partner. Bij afwezigheid, het niet in staat zijn of het niet

bereid zijn van deze, kan elke bloedverwant in de rechte lijn een aanvraag indienen. Wanneer ook

deze afwezig, niet in staat of niet bereid zijn, kunnen de bloedverwanten in de zijlijn tot en met de

tweede graad verzoeken tot herziening.232 Indien de veroordeelde overlijdt ten tijde van de

behandeling van het verzoek tot herziening wordt het geding voortgezet en door de rechter voor wie

de zaak dient of moet dienen, een bijzondere vertegenwoordiger benoemd.233

147. De herzieningsaanvraag moet worden ingediend bij de Hoge Raad der Nederlanden. De Hoge

Raad der Nederlanden is de hoogste rechter in Nederland op het gebied van civiel recht, strafrecht

en belastingrecht.234 De procureur-generaal dient de herzieningsaanvraag in door middel van een

schriftelijke vordering.235 De veroordeelde kan de herzieningsaanvraag niet zelf indienen maar moet

dit door zijn raadsman laten indienen. De aanvraag moet schriftelijk worden ingediend en

ondertekend zijn door de raadsman. Bovendien vermeldt het de gronden waarop de aanvraag berust

en bevat het een bijvoegsel van de stukken waaruit de aangevoerde grond kan blijken. Als laatste

moet er ook een kopie worden bijgevoegd van de uitspraak waarvan herziening wordt gevraagd.236

§2: Adviescommissie afgesloten strafzaken

148. De gewezen verdachte die is veroordeeld voor een feit waarop naar de wettelijke

omschrijving een gevangenisstraf van 12 jaar of meer is gesteld en de rechtsorde ernstig is geschokt

door deze veroordeling kan, ter voorbereiding van een herzieningsaanvraag, zijn raadsman aan de

procureur-generaal doen verzoeken een nader onderzoek in te stellen naar de aanwezigheid van de

derde herzieningsgrond, namelijk de herziening op basis van een nieuw feit.237

149. Indien het verzoek tot nader onderzoek ontvankelijk is kan de procureur-generaal het

verzoek slechts afwijzen indien er onvoldoende aanwijzingen zijn dat er mogelijk sprake is van een

231

Art. 457 Sv. (NL). 232

Art. 458, eerste lid Sv. (NL). 233

Art. 458, vierde lid Sv. (NL). 234

X, “Over de Hoge Raad”, https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Hoge-Raad-der-Nederlanden/Over-de-Hoge-Raad. 235


Art. 460, tweede lid Sv. (NL). 237

Art. 461, eerste lid Sv. (NL).

46

grond tot herziening of het verzochte onderzoek niet noodzakelijk is.238 De met redenen omklede

beslissing van de procureur-generaal wordt schriftelijk ter kennis gebracht van degene die het

verzoek heeft ingediend. Het vermeldt de te verrichten onderzoekshandelingen in geval van

toewijzing van het verzoek.239

150. De procureur-generaal kan op zijn beurt ambtshalve of op verzoek van de gewezen

verdachte advies inwinnen bij de Adviescommissie afgesloten strafzaken. Deze commissie is belast

met de advisering over de wenselijkheid van een nader onderzoek over de aanwezigheid van de

derde herzieningsgrond.240 De procureur-generaal is verplicht advies in te winnen van de commissie

indien de gewezen verdachte is veroordeeld tot een gevangenisstraf van zes jaren of meer, tenzij het

verzoek naar zijn oordeel niet-ontvankelijk of kennelijk ongegrond is.241

151. De commissie brengt schriftelijk advies uit. Dit advies is bovendien openbaar. Indien de

procureur-generaal het advies niet volgt, moet hij de reden voor die afwijking vermelden in zijn

beslissing. Het advies is met andere woorden niet bindend.242

152. De commissie bestaat uit vijf leden. Twee deskundigen op een voor het werk van de

commissie relevant terrein van wetenschapsbeoefening, waarvan er tevens een voorzitter is, een

deskundige op het terrein van de politiepraktijk, een advocaat en een lid van het Openbaar

Ministerie.243 De opsporingsambtenaren, leden van het Openbaar Ministerie of de deskundigen die

deel uit maken van de commissie mogen niet eerder bij de strafzaak betrokken zijn geweest.244

153. Ook de Hoge Raad kan het advies inwinnen van de Commissie alvorens ze een beslissing

neemt.245

§3: De procedure over de herziening

154. Na de aanvraag tot herziening gaat de Hoge Raad de ontvankelijkheidsvoorwaarden na. Zoals

reeds vermeld werd, moet de aanvraag betrekking hebben op een onherroepelijke uitspraak van een

Nederlandse rechter246 en moet de aanvraag gedaan zijn door een raadsman247 in opdracht van een

238

Art. 461, derde lid Sv. (NL). 239

Art. 461, vierde lid Sv. (NL). 240




Art. 3 Instellingsbesluit Commissie evaluatie afgesloten strafzaken, Stcrt. 13 april 2006, 74, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2006-74-p16-SC74716.html. 244




Art. 460, tweede lid Sv. (NL).

47

tot indiening bevoegd persoon.248 Verder moet de aanvraag schriftelijk zijn en door de raadsman

ondertekend zijn. Het vermeldt de gronden waarop de aanvraag berust, met bijvoeging van de

bescheiden waaruit de aangevoerde grond kan blijken, alsmede van een kopie van de uitspraak

waarvan herziening wordt gevraagd.249 Indien de aanvraag steunt op de herzieningsgrond

betreffende een veroordeling van Europees Hof voor de Rechten van de Mens dient de aanvraag

bovendien tijdig te worden ingediend.250 Wanneer deze voorwaarden vervuld zijn, bekijkt de Hoge

Raad of de aanvraag kennelijk ongegrond is of niet. De aanvraag is niet kennelijk ongegrond wanneer

er mogelijk sprake is van een conflict van rechtspraak of van een rechterlijke dwaling.251 In dit geval

wordt de zaak verder behandeld op de openbare terechtzitting.252 Als er wel sprake is van kennelijke

ongegrondheid, wijst de Hoge Raad het verzoek tot herziening af.253

155. De voorzitter bepaalt de datum van de openbare terechtzitting.254 Indien de procureur-

generaal op vraag van de veroordeelde een nader onderzoek heeft ingesteld naar de eventuele

aanwezigheid van een novum en nadat de onderzoekshandelingen zijn voltooid, aan de verzoeker

een afschrift van de resultaten werd toegezonden, mag de rechtsdag niet vroeger vallen dan zes

weken na die toezending.255

156. De behandeling geschiedt op een openbare terechtzitting voor strafzaken van de

enkelvoudige kamer van de Hoge Raad.256 Strafzaken worden normaal gezien behandeld en beslist

door een meervoudige kamer, behoudens in de wet genoemde uitzonderingen.257 De enkelvoudige

kamer kan de zaak echter verwijzen naar de meervoudige kamer wanneer de raadsman van de

gewezen verdachte te kennen geeft de herzieningsaanvraag mondeling te willen toelichten, wanneer

zij de dag voor de uitspraak bepaalt of wanneer zij verwijzing wenselijk acht.258

157. De procureur-generaal kan ambtshalve een nader onderzoek instellen naar de aanwezigheid

van een novum, als grond voor herziening. Verder kan hij ook het advies inwinnen van de

Adviescommissie afgesloten strafzaken.259 Ook de Hoge Raad kan aan de procureur-generaal

opdragen een nader onderzoek te verrichten als bedoeld in de artikelen 461 en 463 van het

248

Art. 457, eerste lid juncto art. 458, eerste lid Sv. (NL). 249



G. J. M. CORSTENS, Het Nederlandse Strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2018, 1022. 252






Artikel 268, eerste lid Sv. (NL). 258

Artikel 467, tweede lid Sv. (NL). 259


48

Nederlandse Wetboek van Strafvordering, of het advies in te winnen van de Adviescommissie

afgesloten strafzaken.260 Nadien neemt de procureur-generaal zijn conclusie, die hij aan de Hoge

Raad overlegt.261 Na de conclusie van de procureur-generaal wordt de dag voor de uitspraak

bepaald.262

158. De Hoge Raad wijst het verzoek tot herziening af wanneer hij dit niet gegrond acht.263 Indien

de Hoge Raad het verzoek wel gegrond acht en het betrekking heeft op de eerste herzieningsgrond,

namelijk die van de onverenigbare veroordelingen, vernietigt hij de onverenigbare arresten of

vonnissen, met verwijzing van de zaken naar een gerechtshof dat daarvan nog geen kennis heeft

genomen. Dat gerechtshof zal de zaken gelijktijdig opnieuw onderzoeken en daarin recht spreken bij

een en dezelfde uitspraak.264 Is de herziening gebaseerd op een veroordeling door het EHRM en de

Hoge Raad de herzieningsaanvraag gegrond acht, dan kan hij de zaak zelf afhandelen ofwel de

opschorting of schorsing bevelen van de tenuitvoerlegging van de onherroepelijke uitspraak en de

zaak verwijzen naar een gerechtshof dat daarvan nog geen kennis heeft genomen.265 Is de

herzieningsaanvraag gebaseerd op het novum en de Hoge Raad de aanvraag gegrond acht, kan hij

ook ofwel de zaak zelf afhandelen ofwel verwijzen naar een gerechtshof dat daarvan nog geen kennis

heeft genomen, nadat hij de opschorting of schorsing van de tenuitvoerlegging van de

onherroepelijke uitspraak heeft beveelt.266

C. De herziening ten nadele

159. De herziening ten nadele behelst de situatie waar een beklaagde of beschuldigde wordt

vrijgesproken of ontslagen van alle rechtsgevolgen en die vrijspraak of ontslag van rechtsvervolging

het voorwerp is van een herzieningsaanvraag. De herziening wordt in dit geval in het nadeel van de

vrijgesprokene uitgesproken.

160. De herziening ten nadele komt tegemoet aan de problematiek van zogenaamde “cold cases”.

Dit zijn zaken die nooit opgelost zijn geraakt en waar men dus nooit tot vervolging is overgegaan of

260




Art. 470 Sv. (NL). 264




49

zaken waar de verdachte werd vrijgesproken maar er toch een vrij sterke verdenking bestond ten

opzichte van de vrijgesprokene.267

161. Hierbij valt op te merken dat de herziening ten nadele met terugwerkende kracht is mogelijk

gemaakt268 en dit tegen het advies in van de Nederlandse Raad van State.269 Dit wil zeggen dat

vrijspraken die reeds geveld zijn en kracht van gewijsde hebben verkregen voor de inwerkingtreding

van de wet herziening ten nadele ook in aanmerking komen voor een herziening ten nadele.


162. Indien het in het belang is van een goede rechtsbedeling en er één van de vier gronden tot

herziening aanwezig is kan de Hoge Raad op aanvraag van het College van procureurs-generaal een

onherroepelijke einduitspraak van de rechter in Nederland houdende vrijspraak of ontslag van alle

rechtsvervolging herzien.270 Het College van procureurs-generaal doet dit bij schriftelijke vordering.271

163. Aangezien de benadeelde partij enkel vergoeding van de geleden schade door de verdachte

kan vorderen tijdens het strafproces272 en geen bevoegdheid heeft om de schuldigverklaring of de

strafmaat te vorderen, is het niet meer dan logisch dat de benadeelde partij de herziening niet zelf

kan verzoeken.

164. Ook bij de herziening ten nadele dient het verzoek de gronden te vermelden waarop de

vordering berust, met bijvoeging van de bewijsmiddelen waaruit van die gronden kan blijken en dient

het een kopie van de uitspraak te bevatten waarvan herziening wordt gevorderd.273 De

bewijsmiddelen waarvan sprake is, moeten het resultaat zijn van een onderzoek dat overeenkomstig

de wettelijke voorschriften heeft plaatsgevonden en waarbij geen inbreuk is gemaakt op een recht

267

J.F. NIJBOER, “Verschoven panelen. Het veranderde rechtspolitieke klimaat in het Nederlandse strafrecht” in A. DE NAUW, F. DERUYCK, M. ROZIE, Het Strafrecht bedreven. Liber Amicorum Alain De Nauw, Brugge, die Keure, 2011, (683) 690. 268

Tweede nota van wijziging van het voorstel van wet met betrekking tot de wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering van een regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte (Wet herziening ten nadele), Kamerstukken II 2010/11, 32 044, nr. 8. 269

Advies raad van state en nader rapport met betrekking tot de wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering van een regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte (Wet herziening ten nadele), Kamerstukken II 2010/11, 32 044, nr. 9. 270

Art. 482a, eerste lid Sv. (NL). 271

Art. 482b, eerste lid Sv. (NL). 272

Art. 51f, eerste lid Sv. (NL) en T. A. DE ROOS, “De plaats van het slachtoffer in het strafproces: grenzen aan een rechtsontwikkeling?” in A. VAN OEVELEN, S. RUTTEN, J. ROZIE, Samenloop van strafrechtelijke, privaatrechtelijke en bestuurlijke sancties, Mortsel, Intersentia, 2017, (53) 57. 273

Art. 482b, tweede lid Sv. (NL).

50

van de gewezen verdachte. Indien dit niet zo is, worden deze bewijsmiddelen niet in aanmerking

genomen bij de beoordeling van de herzieningsaanvraag en niet als bewijs in de strafzaak gebruikt.274

165. Op het ogenblik van de indiening van de herzieningsaanvraag mag de strafvordering nog niet

vervallen zijn door verjaring of mag de gewezen verdachte nog niet overleden zijn. Indien dit wel het

geval is, is het verzoek tot herziening onontvankelijk.275 Verjaarde feiten kunnen dus niet het

voorwerp uitmaken van een herzieningsprocedure. Sinds 2005 verjaart het recht tot strafvordering

niet voor misdrijven waarop levenslange gevangenisstraf is gesteld.276 In 2012 is dit uitgebreid tot

misdrijven waarop een gevangenisstraf van twaalf jaar of meer is gesteld.277 Dit heeft tot gevolg dat

er heel wat ruimte wordt geboden om te vervolgen in zaken waar een vrijspraak werd uitgesproken

of zaken die nooit opgelost werden.278

166. Indien de aanvraag steunt op de grond tot herziening betreffende een nieuw gegeven en er

reeds eerder voor hetzelfde feit een herziening van een onherroepelijke einduitspraak van de rechter

in Nederland is gevorderd is de herzieningsaanvraag niet ontvankelijk.279 Bij falsa is een tweede

herziening wel mogelijk. Het is namelijk denkbaar dat een gewezen verdachte getuigen bedreigt om

een herziening ten voordele te bekomen. Wanneer de verdachte nadien vrijgesproken wordt als

gevolg van die valse verklaring dan mag het niet zo zijn dat de verdachte kan blijven profiteren van

zijn eigen misdrijf dus kan hij in dat geval nogmaals geconfronteerd worden met een strafproces in

verband met een herziening ten nadele.280

§2: Het nader onderzoek

167. Ter voorbereiding van een herzieningsaanvraag kan een officier van justitie een vordering

indienen tot nader onderzoek bij de rechter-commissaris belast met de behandeling van strafzaken

in een rechtbank die nog geen kennis heeft genomen van de zaak en die niet gelegen is binnen het

ressort van een gerechtshof dat kennis heeft genomen van de zaak wanneer er ernstig rekening mee

274

Art. 482a, vierde lid Sv. (NL). 275

Art. 482b, derde lid, b Sv. (NL). 276

Wet van 16 november 2005 tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht in verband met het vervallen van de verjaringstermijn voor de vervolging van moord en enkele andere misdrijven alsmede enige aanpassingen van de regeling van de verjaring en de stuiting van de verjaring en de regeling van de strafverjaringstermijn(opheffing verjaringstermijn bij zeer ernstige delicten), Stb. 2005, 595. 277

Wet van 15 november 2012 tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht in verband met de aanpassing van de regeling van de vervolgingsverjaring, Stb. 2012, 572. 278


Art. 482b, derde lid, c, Sv. (NL). 280


51

moet worden gehouden dat de Hoge Raad een herzieningsaanvraag gegrond zal achten en

bovendien het onderzoek dringend noodzakelijk is. De rechter-commissaris uit Nederland is

vergelijkbaar met de Belgische onderzoeksrechter. Er zijn echter enkele verschillen. De rechter-

commissaris vervult namelijk de rol van een rechter van het onderzoek.281 Een rechter van het

onderzoek leidt het onderzoek niet maar verleent enkel machtigingen tot het stellen van

onderzoekshandelingen.282

168. De officier van justitie wordt aangewezen door het College van procureurs-generaal.283 De

vordering vergt de voorafgaandelijke schriftelijke instemming van het College. Bovendien bevat het

een met redenen omklede opgave van de onderzoekshandelingen die door de rechter-commissaris

dienen te worden verricht.284 De gewezen verdachte moet schriftelijk op de hoogte gebracht worden

van het onderzoek en dit vanaf dat het belang van het onderzoek dit toelaat.285 Indien de vordering

kennelijk ongegrond is, wijst de rechter-commissaris deze af.286 Acht hij de vordering daarentegen

niet kennelijk ongegrond, hoort de rechter-commissaris de gewezen verdachte over de vordering van

de officier van justitie vooraleer te beslissen. De verdachte kan zich laten bijstaan door een

raadsman.287 Er kan worden afgeweken van het horen van de verdachte wanneer het belang van het

onderzoek dit vraagt.288

169. Nadien beslist de rechter-commissaris zo spoedig mogelijk over de vordering van de officier

van justitie. Hij doet dit bij een met redenen omklede beschikking dat schriftelijk ter kennis gebracht

wordt van de officier van justitie en betekend wordt aan de gewezen verdachte. De betekening kan

echter worden uitgesteld in het belang van het onderzoek. 289 Hoger beroep staat open voor zowel

de officier van justitie als voor de verdachte en dit respectievelijk binnen 14 dagen na de beschikking

of binnen 14 dagen na de betekening.290 Zolang hoger beroep is ingesteld en er nog niet over is

beslist, verricht de rechter-commissaris nog geen onderzoekshandelingen, tenzij het belang van het

onderzoek geen uitstel duldt. Wordt het hoger beroep gegrond verklaard, vernietigt de rechter-

commissaris de resultaten van het onderzoek.291

281

T. DECAIGNY, Tegenspraak in het vooronderzoek, Mortsel, Intersentia, 2013, 664. 282

T. DECAIGNY, “Onderzoeksrechter of rechter van het onderzoek: elementen in het debat”, RW 2013-14, nr. 24, (923) 923. 283

Art. 482c, tweede lid Sv. (NL). 284

Art. 482c, derde lid Sv. (NL). 285

Art. 482c, vierde lid Sv. (NL). 286

Art. 482c, vijfde lid Sv. (NL). 287

Art. 482c, zevende lid Sv. (NL). 288

Art. 482c, zesde lid Sv. (NL). 289

Art. 482d, eerste lid Sv. (NL). 290

Art. 482d, tweede lid Sv. (NL). 291

Art. 482e, eerste lid Sv. (NL).

52

170. De rechter-commissaris kan een bevel tot bewaring van de gewezen verdachte verlenen

indien er sprake is van een ernstig vluchtgevaar en dit blijkt uit bepaalde gedragingen van de

verdachte of uit bepaalde, hem persoonlijk betreffende omstandigheden of de voorlopige hechtenis

redelijk noodzakelijk is voor het aan de dag brengen van de waarheid.292 Ook de Hoge Raad kan,

hangende de herzieningsaanvraag en onder dezelfde voorwaarden, een bevel tot gevangenneming of

gevangenhouding tegen de gewezen verdachte uitvaardigen. Ze doet dit op schriftelijke vordering

van het College van procureurs-generaal of ambtshalve. Het bevel blijft van kracht tot zestig dagen

na de dag waarop een beslissing is genomen omtrent de herzieningsaanvraag, doch kan door de

Hoge Raad worden geschorst of opgeheven.293

171. Na de voltooiing van de onderzoekshandelingen zendt de rechter-commissaris de daarop

betrekking hebbende stukken aan de officier van justitie en zendt hij een afschrift aan de gewezen

verdachte en diens raadsman.294 De rechter-commissaris geeft schriftelijk kennis aan de officier van

justitie en aan de gewezen verdachte van de beëindiging van het onderzoek.295

§3: De procedure over de herziening

172. De procedure over de herziening ten nadele verloopt grotendeels zoals de procedure ten

voordele.296 Indien de Hoge Raad de herzieningsaanvraag gegrond acht, verwijst hij ook hier de zaak

naar een rechtbank die daarvan nog geen kennis heeft genomen en die niet gelegen is binnen het

ressort van een gerechtshof dat kennis heeft genomen van de zaak, teneinde hetzij de

onherroepelijke uitspraak te handhaven hetzij met vernietiging daarvan opnieuw recht te doen.297

173. Er zijn echter ook enkele verschillen. Het is bijvoorbeeld zo dat de herzieningsaanvraag bij de

herziening ten nadele behandeld wordt op een openbare terechtzitting voor strafzaken van de

meervoudige kamer van de Hoge Raad.298 Dit in tegenstelling tot de herziening ten voordele, die

behandeld wordt in de enkelvoudige kamer van de Hoge Raad. De rechter die als rechter-

commissaris enig onderzoek in de zaak heeft verricht, neemt aan het onderzoek op de terechtzitting

geen deel en dit op straffe van nietigheid.299

292

Art. 482e, tweede lid Sv. (NL). 293

Art. 482f, eerste lid Sv. (NL). 294

Art. 482e, vierde lid Sv. (NL). 295

Art. 482e, vijfde lid Sv. (NL). 296

Art. 482b, vijfde lid Sv. (NL). 297

Art. 482g, eerste lid Sv. (NL). 298

Art. 482g, tweede lid juncto art. 268, eerste lid Sv. (NL). 299

Art. 482g, derde lid juncto art. 268, tweede lid Sv. (NL).

53

174. Ook in deze fase van de herziening kan de verdachte onder voorlopige hechtenis worden

genomen, onder dezelfde voorwaarden.300

175. Indien de herzieningsaanvraag niet ontvankelijk of ongegrond wordt verklaard en de

gewezen verdachte onder voorlopige hechtenis werd genomen, wordt hij onverwijld in vrijheid

gesteld.301 De verdachte kan bovendien de Hoge Raad verzoeken hem een vergoeding ten laste van

de Staat toe te kennen voor de schade die hij heeft geleden als gevolg van de ondergane voorlopige

hechtenis.302

176. Ook na de vernietiging van de onherroepelijke uitspraak waarbij geen straf of maatregel dan

wel de maatregel, bedoeld in artikel 37 van het Wetboek van Strafrecht, wordt opgelegd, kan de

rechter op verzoek van de gewezen verdachte hem een vergoeding ten laste van de Staat toekennen

voor de schade welke hij ten gevolge van de krachtens deze afdeling ondergane voorlopige hechtenis

heeft geleden.303

Afdeling II: De Nederlandse gronden tot herziening

177. De gronden op basis waarvan de herziening mogelijk is, verschilt naargelang het gaat om de

herziening ten voordele dan wel de herziening ten nadele.

A. De gronden bij de herziening ten voordele

178. Bij de herziening ten voordele kent Nederland drie gronden waarop de herziening gebaseerd

kan zijn, namelijk:

- Op grond van de omstandigheid dat bij onderscheidene arresten of vonnissen die

onherroepelijk zijn geworden of bij verstek zijn gewezen, bewezenverklaringen zijn

uitgesproken die niet zijn overeen te brengen;

- Op grond van een uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens waarin is

vastgesteld dat het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de

fundamentele vrijheden of een protocol bij dit verdrag is geschonden in de procedure die tot

de veroordeling of een veroordeling wegens hetzelfde feit heeft geleid, indien herziening

noodzakelijk is met het oog op rechtsherstel als bedoeld in artikel 41 van dat verdrag;

- Indien er sprake is van een gegeven dat bij het onderzoek op de terechtzitting aan de rechter

niet bekend was en dat op zichzelf of in verband met de vroeger geleverde bewijzen met de

uitspraak niet bestaanbaar schijnt, zodanig dat het ernstige vermoeden ontstaat dat indien

300

Art. 482g, vierde lid Sv. (NL). 301

Art. 482f, tweede lid Sv. (NL). 302

Art. 482f, derde lid Sv. (NL). 303

Art. 482g, vijfde lid Sv. (NL).

54

dit gegeven bekend zou zijn geweest, het onderzoek van de zaak zou hebben geleid, hetzij

tot een vrijspraak van de gewezen verdachte, hetzij tot een ontslag van alle rechtsvervolging,

hetzij tot de niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie, hetzij tot de toepassing

van een minder zware strafbepaling.304

§1: Herziening na conflict van rechtspraak

179. Deze grond tot herziening kennen we ook in België en is van toepassing wanneer

tegenstrijdige vonnissen of arresten worden gewezen.

180. Het moet gaan om twee of meer veroordelingen die niet met elkaar te rijmen vallen. De

veroordeling waarvoor herziening wordt gevraagd moet in kracht van gewijsde zijn getreden. Dit

geldt niet voor de daarmee mogelijk in conflict zijnde veroordeling, deze veroordeling hoeft nog niet

onherroepelijk te zijn geworden. Bovendien kan het gaan om verschillende veroordelingen

uitgesproken lastens één persoon of lastens verschillende personen.305

181. Indien de Hoge Raad de herzieningsaanvraag betreffende het conflict van rechtspraak

gegrond acht, vernietigt het de arresten of vonnissen en verwijst het de zaken naar een gerechtshof

dat daarvan nog geen kennis heeft genomen. Dat gerechtshof zal de zaken gelijktijdig opnieuw

onderzoeken en recht spreken bij een en dezelfde uitspraak. De straf mag de bij de vernietigde

arresten of vonnissen opgelegde straffen echter niet te boven gaan. Hebben reeds alle

gerechtshoven van de zaak kennis genomen, dan wordt niettemin één daarvan aangewezen.306

§2: Herziening na veroordeling door het EHRM

182. Men kan herziening vragen van een veroordeling wanneer het Europees Verdrag tot

bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden of een protocol bij dit

verdrag is geschonden en dit is gebeurd in de procedure die tot de veroordeling of een veroordeling

wegens hetzelfde feit, waarvoor de herziening wordt aangevraagd, heeft geleid. Deze schending

moet zijn vastgesteld in een uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en

bovendien moet de herziening noodzakelijk zijn met het oog op rechtsherstel als bedoeld in artikel

41 van dat verdrag.307 Anders gezegd is een herziening mogelijk wanneer het EHRM een schending

304

Art. 457 Sv. (NL). 305



Art. 457, eerste lid, sub b Sv. (NL).

55

van het EVRM of een protocol ervan heeft vastgesteld en enkel de herziening voor een passend

rechtsherstel kan zorgen.308

183. Artikel 41 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de

fundamentele vrijheden, dat gaat over de billijke genoegdoening, stelt dat indien de betrokken Hoge

Verdragsluitende Partij, in dit geval Nederland, slechts gedeeltelijk rechtsherstel toelaat, kent het Hof

voor de Rechten van de Mens, indien nodig, een billijke genoegdoening toe aan de benadeelde.309

184. Na vaststelling van een schending van het EVRM is er met andere woorden grond tot

herziening. Een Nederlandse rechter die uitdrukkelijk of impliciet beslist dat het EVRM niet is

geschonden of dat er geen sprake is van een schending die de veroordeling in de weg staat kan tot

gevolg hebben dat die veroordeling wordt herzien. Het EHRM keert zich met andere woorden tegen

de beslissing van die Nederlandse rechter.310

185. De herzieningsaanvraag moet worden ingediend binnen drie maanden nadat zich een

omstandigheid heeft voorgedaan waaruit voortvloeit dat de uitspraak van het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens de gewezen verdachte bekend is.311 De Hoge Raad beoordeelt eerst of de

aanvraag ontvankelijk is en of ze niet kennelijk ongegrond is. Wanneer aan deze voorwaarden is

voldaan zal de Hoge Raad de zaak zelf afhandelen of verwijzen naar een gerechtshof dat nog geen

kennis heeft genomen van de zaak. Indien niet aan de voorwaarden is voldaan, met andere woorden

wanneer de aanvraag onontvankelijk of kennelijk ongegrond is, wijst de Hoge Raad de aanvraag

onmiddellijk af.312

§3: Herziening door een novum

186. Bij de herziening door een novum is er sprake van een gegeven dat bij het onderzoek op de

terechtzitting aan de rechter niet bekend was en dat op zichzelf of in verband met de vroeger

geleverde bewijzen met de uitspraak niet bestaanbaar schijnt, zodanig dat het ernstige vermoeden

ontstaat dat indien dit gegeven bekend zou zijn geweest, het onderzoek van de zaak zou hebben

geleid, hetzij tot een vrijspraak van de gewezen verdachte, hetzij tot een ontslag van alle

308

S. GROETAERS, “De heropening van de rechtspleging na een veroordeling van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens: een rechtsvergelijkend overzicht”, NC 2018, nr. 3, (258) 263. 309

Art. 41 EVRM. 310



P. LEMMENS en K. LEMMENS, “De herziening of heropening van de strafprocedure: een passend middel tot herstel van een schending van fundamentele rechten?” in A. DE NAUW, F. DERUYCK, M. ROZIE, Het Strafrecht bedreven. Liber Amicorum Alain De Nauw, Brugge, die Keure, 2011, (571) 585.

56

rechtsvervolging, hetzij tot de niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie, hetzij tot de

toepassing van een minder zware strafbepaling.313

187. Er moet dus sprake zijn van een nieuw gegeven dat niet bekend was aan de rechter ten tijde

van het geding maar toen wel al bestond.314

188. Het novum werd met de wet hervorming herziening ten voordele315 verruimd. Sindsdien

spreekt men van ‘een gegeven’ in plaats van ‘een omstandigheid’. Een gegeven kan gaan over een

nieuwe feitelijke omstandigheid maar omvat ook een gewijzigd deskundigeninzicht over al bekende

feiten.316

B. De gronden bij de herziening ten nadele

189. De herziening ten nadele kent andere gronden dan de herziening ten voordele. Er is sprake

van een grond tot herziening wanneer:

- er sprake is van een gegeven dat aan de rechter bij het onderzoek op de terechtzitting niet

bekend was en waardoor het ernstige vermoeden ontstaat dat indien dit gegeven bekend

zou zijn geweest, de zaak zou zijn geëindigd in een veroordeling van de gewezen verdachte

voor een opzettelijk begaan misdrijf dat de dood van een ander ten gevolge heeft;

- de uitspraak berust op stukken waarvan de valsheid na de uitspraak is vastgesteld en het

ernstige vermoeden bestaat dat indien de valsheid aan de rechter bekend zou zijn geweest,

de zaak zou zijn geëindigd in een veroordeling van de gewezen verdachte;

- het is komen vast te staan dat een getuige of deskundige zich met betrekking tot de zaak aan

het in artikel 207 van het Wetboek van Strafrecht omschreven misdrijf schuldig heeft

gemaakt en het ernstige vermoeden bestaat dat indien de meinedigheid aan de rechter

bekend zou zijn geweest, de zaak zou zijn geëindigd in een veroordeling van de gewezen

verdachte;

- het na het onherroepelijk worden van de uitspraak is komen vast te staan dat de gewezen

verdachte zich met betrekking tot zijn strafzaak schuldig heeft gemaakt aan een van de in de

artikelen 177 tot en met 178, 179, 284, 284a, 285 en 285a van het Wetboek van Strafrecht

omschreven misdrijven en het ernstige vermoeden bestaat dat indien de verdachte dit

313

Art. 457, eerste lid, c, Sv. (NL). 314


Wet van 18 juni 2012 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met een hervorming van de regeling betreffende herziening ten voordele van de gewezen verdachte, Stb. 2012, 275. 316

X, “Stb. 2012, 275 Herziening ten voordele”, NJB 17 juli 2012, https://www.njb.nl/wetgeving/staatsbladen/herziening-ten-voordele.4456.lynkx.

57

misdrijf niet zou hebben begaan de zaak zou zijn geëindigd in een veroordeling van de

gewezen verdachte.

190. Verder is herziening ook mogelijk wanneer de rechter zich schuldig heeft gemaakt aan het in

artikel 364 van het Nederlandse Wetboek van Strafrecht omschreven misdrijf in de desbetreffende

zaak.317 Dit misdrijf bestaat wanneer de rechter een gift, belofte of dienst aanneemt, wetende of

redelijkerwijs vermoedende dat deze hem gedaan, verleend of aangeboden wordt teneinde invloed

uit te oefenen op de beslissing van een aan zijn oordeel onderworpen zaak of wanneer de rechter

zelf een gift, belofte of dienst vraagt teneinde hem te bewegen om invloed uit te oefenen op de

beslissing van een aan zijn oordeel onderworpen zaak.318

191. Er zijn dus maar liefst vier gronden waarvan de aanwezigheid kan leiden tot een herziening.

Het novum, wat we ook kennen bij de herziening ten voordele, en de zogenaamde falsa, een

verzamelnaam voor situaties waar een onwaarheid aan de grondslag ligt van de vrijspraak of het

ontslag van alle rechtsvervolging.319

192. Naast de aanwezigheid van een herzieningsgrond is het ook vereist dat de herziening in het

belang van een goede rechtsbedeling is.320 Het criterium van de goede rechtsbedeling moet

verdragsconform worden uitgelegd. Dit betekent dat de verdragsrechtelijke voorwaarden van het

EVRM doorwerken in de herzieningsprocedure. Een voorbeeld hiervan is de eerlijkheid van het

proces. De herziening zal namelijk niet toelaatbaar zijn als op het moment waarop een

herzieningsaanvraag wordt overwogen, of een al ingediende aanvraag moet worden beoordeeld, de

redelijke verwachting bestaat dat de herzieningsprocedure in zijn geheel op grond van de uit artikel 6

EVRM voortvloeiende voorwaarden niet eerlijk zal kunnen zijn.321

193. Een herzieningsaanvraag die zal geweigerd worden omdat het niet in het belang zal zijn van

een goede rechtsbedeling om de zaak te herzien is bijvoorbeeld wanneer de gewezen verdachte is

vrijgesproken van moord maar veroordeeld is voor het subsidiair ten laste gelegde misdrijf doodslag.

Het is mogelijk dat een novum uitwijst dat de gewezen verdachte het feit toch met voorbedachte

rade heeft begaan, en dus dat de zwaardere strafbepaling van moord toegepast zou kunnen worden.

Toch is dit geen grond voor herziening ten nadele. Het is namelijk niet opportuun om de herziening

ten nadele in zulke gevallen mogelijk te maken. Dit omdat de gewezen verdachte reeds is

317

Art. 482a, tweede lid Sv. (NL). 318

Art. 364, eerste en tweede lid Sr. (NL). 319



Nota naar aanleiding van het verslag betreffende de wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering van een regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte (Wet herziening ten nadele), Kamerstukken II 2009/10, 32 044 nr. 6.

58

veroordeeld en dus de maatschappelijke behoefte aan herziening ten nadele dus ook veel minder is.

De herziening is in dit soort gevallen in de regel niet in het belang van een goede rechtsbedeling.322

§1: novum

194. Ook de herziening ten nadele kent de grond van het novum doch dit wordt logischerwijze

anders ingevuld dan bij de herziening ten voordele. Er is namelijk sprake van deze grond wanneer er

een gegeven voorhanden is dat aan de rechter bij het onderzoek op de terechtzitting niet bekend

was en waardoor het ernstige vermoeden ontstaat dat indien dit gegeven bekend zou zijn geweest,

de zaak zou zijn geëindigd in een veroordeling van de gewezen verdachte voor een opzettelijk

begaan misdrijf dat de dood van een ander ten gevolge heeft.323 De herziening ten nadele op basis

van het novum kan dus enkel bij opzettelijke misdrijven die de dood tot gevolg hebben doch niet

wanneer men slechts medeplichtig is aan dat misdrijf, wanneer het gaat om een loutere poging tot

dat misdrijf of wanneer het enkel gaat over de voorbereiding van dat misdrijf.324 De herziening kan

voor de misdrijven moord en varianten hierop, doodslag en gewelds- en zedendelicten met dodelijke

afloop.325

195. Het gegeven waarvan sprake is in artikel 482a, eerste lid, sub a van het Nederlandse

Wetboek van Strafvordering, wordt bij de herziening ten nadele slechts beperkt ingevuld. Er is

namelijk enkel sprake van een ‘gegeven’ wanneer het gaat over verklaringen, schriftelijke bescheiden

of processen-verbaal die een geloofwaardige bekentenis van de gewezen verdachte of van een

persoon die wegens hetzelfde feit is vrijgesproken of ontslagen van alle rechtsvervolging bevatten.

Een ‘gegeven’ kan ook duiden op de resultaten van een technisch onderzoek.326

§2: Falsa

196. De in artikel 482a, eerste lid, sub b tot d van het Nederlandse Wetboek van Strafvordering

opgesomde gronden, kunnen worden omgebracht onder een gemeenschappelijke noemer, falsa

genaamd. De drie categorieën zijn de herziening op basis van valse stukken, de herziening op basis

van een valse getuigenis en als laatste de herziening op basis van het schuldig zijn van de gewezen

verdachte aan omkoping, dwang, bedreiging of intimidatie. Aan de laatste grond wordt de

322

Nota naar aanleiding van het verslag betreffende de wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering van een regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte (Wet herziening ten nadele), Kamerstukken II 2009/10, 32 044 nr. 6. 323

Art. 482a, eerste lid, a, Sv. (NL). 324

Art. 482a, vijfde lid Sv. (NL). 325


Art. 482a, derde lid, b, Sv. (NL).

59

bijkomende voorwaarde opgelegd dat indien de verdachte dit misdrijf niet zou hebben begaan het

ernstige vermoeden bestaat dat de zaak zou zijn geëindigd in een veroordeling van de gewezen

verdachte.327

197. De omschreven falsa moeten vaststaan doch het is niet vereist dat dit bij een onherroepelijke

uitspraak van een rechter is gebeurd. Bovendien moet een van de omschreven falsa buiten redelijke

twijfel aanwezig zijn.328 Dit is het geval wanneer de rechter door de wettige bewijsmiddelen daarvan

overtuigd is. De wettige bewijsmiddelen zijn de eigen waarneming van de rechter, verklaringen van

de verdachte, van een getuige of een deskundige, en als laatste de schriftelijke bescheiden. Feiten of

omstandigheden die algemeen bekend zijn behoeven geen bewijs.329

198. Bij de herzieningsgrond betreffende een valse getuigenis is het echter niet voldoende dat de

getuige zelf naderhand verklaart dat diens onder ede afgelegde verklaring onwaar is. Minstens een

ander bewijsmiddel zal dit moeten bevestigen.330

199. Wanneer de herzieningsaanvraag steunt op de in artikel 482a, eerste lid, sub d omschreven

grond, levert het niet verklaren van een getuige omdat hij zich bedreigd heeft gevoeld, geen

herzieningsgrond op. Alleen daadwerkelijke bedreigingen leveren een grond tot herziening op.

Bovendien vormen getuigenverklaringen in beginsel geen herzieningsgrond, tenzij de verdachte door

het begaan van een misdrijf het uitblijven van een getuigenverklaring heeft bewerkstelligd en dit de

uitkomst van de strafzaak heeft beïnvloed.331

200. Als laatste is er ook een herzieningsgrond voorhanden wanneer de rechter zich schuldig heeft

gemaakt aan het in artikel 364 van het Nederlandse Wetboek van Strafrecht omschreven misdrijf.332

Afdeling III: De belangrijkste verschillen en gelijkenissen met België

201. In dit rechtsvergelijkend onderdeel komen de belangrijkste verschillen en gelijkenissen

tussen de herzieningsregeling in Nederland en de herzieningsregeling in België aan bod. Naast een

aantal procedurele verschillen is het belangrijkste verschil de mogelijkheid tot een herziening ten

327

Art. 482a, eerste lid, sub d, Sv. (NL). 328

Memorie van toelichting omtrent de wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering van een regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte (Wet herziening ten nadele), Kamerstukken II 2008/09, 32 044, nr. 3. 329

Art. 338 en 339 Sv. (NL). 330



Art. 482a, tweede lid Sv. (NL).

60

nadele in Nederland maar niet in België. Deels als gevolg hiervan zijn er ook verschillen in de gronden

tot herziening. Er zijn echter ook gelijkenissen tussen beide regelgevingen, vooral wanneer de wet

houdende diverse bepalingen in strafzaken in werking zal treden.

202. De Nederlandse herzieningsregeling kent heel wat meer artikelen in het Wetboek van

Strafvordering dan in België. Alleen al de artikelen met betrekking tot de herziening ten voordele zijn

meer dan het dubbele in aantal dan de Belgische artikelen in verband met de herziening. De

regelgeving in Nederland is bijgevolg veel uitgebreider. Of dit ook een meerwaarde is, zal na dit

hoofdstuk duidelijk worden.

A. De aanvraag tot herziening

§1: Aanvraaggerechtigden

203. De aanvraaggerechtigden van de herziening zijn logischerwijze gelijkaardig in België en

Nederland. De veroordeelde kan uiteraard herziening voor zijn veroordeling aanvragen. In Nederland

gebruikt men de term de gewezen verdachte te wiens aanzien een vonnis of arrest onherroepelijk is

geworden.333 Ook in België moet de veroordeling kracht van gewijsde bezitten alvorens men de

herziening kan aanvragen. Beter zou zijn om dit ook in België nog eens te verduidelijken bij het artikel

over de aanvraaggerechtigden en aldus te stellen dat de veroordeelde wiens vonnis of arrest kracht

van gewijsde bezit een aanvraag kan indienen.

204. Ook bij het overlijden van de veroordeelde is de regeling zowel in België als Nederland

soortgelijk. Indien de veroordeelde overleden is, kunnen bepaalde erfgenamen de herziening

aanvragen. Dit zijn in beide landen de echtgenoot, de bloedverwanten in de rechte lijn en de

bloedverwanten in de zijlijn tot de tweede graad.334 In Nederland is het echter ook mogelijk voor de

partner die een geregistreerd partnerschap is aangegaan met de overleden veroordeelde om een

aanvraag tot herziening in te dienen. Het geregistreerd partnerschap kan worden vergeleken met de

wettelijke samenwoning. Er is echter geen omschrijving ervan terug te vinden in het Nederlandse

Burgerlijk Wetboek maar het geregistreerd partnerschap kan gedefinieerd worden als een

overeenkomst door twee meerderjarige natuurlijke personen gesloten, van verschillend of van gelijk

geslacht, om hun gemeenschappelijke leven te organiseren.335 In België is het niet mogelijk voor de

wettelijke samenwoner om een aanvraag in te dienen in geval van overlijden van de veroordeelde.

Het zou niet slecht zijn om dit in de toekomst ook te voorzien aangezien steeds meer mensen de

333


Art. 458, eerste lid Sv. (NL) en art. 444, eerste lid, 1° tot 3° Sv. 335

S. EGGERMONT, Tweerelaties, Mortsel, Intersentia, 2016, 24.

61

wettelijke samenwoning verkiezen boven het huwelijk.336 Verder kent Nederland een

cascadesysteem van wie de herzieningsaanvraag kan indienen bij overlijden van de gewezen

verdachte. Wanneer de eerste in rang afwezig dan wel niet in staat of bereid is om de aanvraag in te

dienen, wordt de mogelijkheid geopend voor de volgende in rang om dit te doen. In België is het

onduidelijk wat er moet gebeuren in het geval dat meerdere aanvraaggerechtigden een aanvraag

indienen, doch we kunnen aannemen dat wanneer er reeds een aanvraag is ingediend de latere

aanvragen zonder belang zullen zijn. De vraag rijst hoe men in Nederland gaat vaststellen dat een

aanvraaggerechtigde in geval van overlijden van de gewezen verdachte niet bereid is om de aanvraag

te doen. wordt dit onderzocht door de Hoge Raad der Nederlanden bij de beslissing over de

ontvankelijkheid van de aanvraag? Het is niet opportuun om een herzieningsaanvraag om deze reden

als onontvankelijk te bestempelen en dus lijkt het nut van het cascadesysteem van Nederland gering.

205. Als laatste is ook de procureur-generaal in Nederland bevoegd om een herzieningsaanvraag

in te dienen,337 ook wanneer de gewezen verdachte reeds is overleden. In België is dit voorlopig nog

aan de minister van Justitie.338 Vanaf de inwerkingtreding van de bepalingen met betrekking tot de

herziening in de wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken zal dit recht niet

meer toekomen aan de minister maar wel aan de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie en aan

de procureurs-generaal bij de hoven van beroep.339 Hiermee groeien we een stukje dichter naar de

Nederlandse regelgeving toe.

§2: Formaliteiten bij de aanvraag

206. De herziening wordt in beide landen aanhangig gemaakt bij het hoogste rechtscollege van

dat land. In wezen is dit het Hof van Cassatie voor België en de Hoge Raad der Nederlanden voor

Nederland. Het verzoekschrift dient ook zowel in Nederland als in België ondertekend te zijn door

een advocaat. In België staat expliciet in de wet dat het moet gaan om een advocaat bij het Hof van

Cassatie, id est een advocaat die ten minste tien jaar bij de balie is ingeschreven en geslaagd is voor

het examen georganiseerd door de Orde van advocaten bij het Hof van Cassatie. Bovendien moet de

advocaat benoemd zijn geweest door de Koning.340 In Nederland staat dit niet in de wet

ingeschreven, doch niet iedere advocaat kan zijn cliënt bijstaan voor de Hoge Raad en dus kunnen we

aannemen dat ook in Nederland enkel gespecialiseerde advocaten een herzieningsaanvraag kunnen

indienen namens hun cliënten. Het verschil zit hem in wie de aanvraag kan indienen. In België is dit

336

X, Wettelijke samenwoning: hoe beëindigen?, https://www.notaris.be/huwen-samenwonen/actueel/wettelijke-samenwoning-hoe-beeindigen. 337

Art. 457, eerste lid Sv. (NL) juncto art. 458, eerste lid, sub a Sv. (NL). 338



Art. 478 Ger. Wb.

62

de aanvraaggerechtigde zelf, weliswaar met een onderzoekschrift ondertekend door een advocaat.341

In Nederland is het de advocaat die de aanvraag indient namens zijn cliënt.342

207. Er zijn een aantal bijlagen die bij het verzoekschrift in België of de schriftelijke vordering in

Nederland moeten worden toegevoegd. In België is dit een omstandige opgave van de feiten en de

grond tot herziening.343 Ook in Nederland moeten de gronden worden vermeld waarop de

herzieningsaanvraag is gebaseerd. Bijkomend moeten ook de bescheiden worden toegevoegd

waaruit die aangehaalde grond kan blijken. Verder dient er een kopie van de uitspraak waarvan

herziening wordt gevraagd worden toegevoegd.344 De Nederlandse bijlagen zijn uitgebreider dan de

Belgische, maar vanaf de inwerkingtreding van de Wet houdende diverse bepalingen in strafzaken

zullen ook in België aan de herzieningsaanvraag de stukken moeten worden toegevoegd waaruit de

aangehaalde grond tot herziening blijkt.345 Vanaf dan wordt het verschil tussen beide landen

opnieuw kleiner. Het enige verschil dat dan nog zal bestaan is dat in België een omstandige opgave

van de feiten wordt gevraagd en in Nederland een kopie van de uitspraak waarvan herziening wordt

gevraagd, moet worden toegevoegd. Een omstandige opgave van de feiten bevat de feiten die

hebben geleid tot de veroordeling maar ook de informatie met betrekking tot de gedane uitspraak in

de zaak. In wezen is er dus weinig verschil, maar het wel zo dat een omstandige opgave van de feiten

zal worden opgesteld door de advocaat van de aanvrager tot herziening waardoor de regeling in

Nederland, namelijk een kopie van de uitspraak, neutraler is.

B. De procedure over de herziening

§1: Het onderzoek naar de aanwezigheid van het novum

208. Zoals eerder vermeld werd, bestaat er in Nederland de mogelijkheid voor de gewezen

verdachte om ter voorbereiding van zijn herzieningsaanvraag zijn raadsman aan de procureur-

generaal te doen verzoeken om een nader onderzoek in te stellen naar de aanwezigheid van een

novum.346 De procureur-generaal kan na het verzoek advies inwinnen van de Adviescommissie

afgesloten strafzaken. In België zal zo een voorafgaand onderzoek mogelijk worden vanaf de

inwerkingtreding van de nieuwe wet. Er zullen echter verschillen blijven bestaan. In België is het zo

dat wanneer de aanvraag tot herziening steunt op een novum en het Hof van Cassatie de aanvraag

niet onmiddellijk als niet-ontvankelijk verwerpt, het Hof onderzoekt of er voldoende aanwijzingen

341






Art. 461, eerste lid Sv. (NL).

63

zijn dat er mogelijk sprake is van een grond tot herziening. Indien dit het geval is, beveelt het Hof dat

de aanvraag wordt onderzocht door de Commissie voor herziening in strafzaken.347

209. In beide landen zal er dus de mogelijkheid zijn om voorafgaandelijk te onderzoeken of de

herzieningsgrond van het novum aanwezig is maar dit zal echter verschillend worden ingevuld.

Allereerst is het in Nederland zo dat de gewezen verdachte het onderzoek moet vragen aan de

procureur-generaal en de procureur-generaal het onderzoek voert en beslist of ze het advies inwint

van de Adviescommissie. De gewezen verdachte kan dit doen om zijn herzieningsaanvraag voor te

bereiden. In België is het echter het Hof van Cassatie zelf die onderzoekt of er mogelijks sprake is van

een novum. Indien dit zo is stuurt het Hof het dossier altijd door naar de Commissie voor herziening

in strafzaken om de aanvraag verder te onderzoeken. Verder is de functie van beide commissies ook

verschillend. De Adviescommissie uit Nederland adviseert de procureur-generaal over de

wenselijkheid van een nader onderzoek over de aanwezigheid van het novum.348 De Commissie voor

herziening in strafzaken daarentegen onderzoekt zelf de herzieningsaanvraag.349 De uitgebrachte

adviezen van beide commissies zijn niet bindend.350

210. Als laatste is de Commissie herziening in strafzaken bevoegd om personen die bij het

onderzoek in de zaak betrokken waren te horen. Ook deskundigen kunnen worden gehoord door de

Commissie, evenals kunnen ze een opdracht krijgen. Voor bijkomende onderzoekshandelingen moet

de Commissie zich richten tot het Hof van Cassatie, die hieromtrent een beslissing zal nemen.

Wanneer het Hof oordeelt dat er inderdaad bijkomende onderzoekshandelingen nodig of nuttig zijn,

maakt ze het dossier over aan de procureur-generaal die het uitvoeren van bijkomende

onderzoekshandelingen opdraagt aan het openbaar ministerie bij de rechtbank die of het hof van

beroep dat van de zaak nog geen kennis heeft genomen.351 De Adviescommissie afgesloten

strafzaken is bevoegd kennis te nemen van alle in de afgesloten strafzaak gevoegde en voor haar taak

relevante processtukken. Ook van niet in de strafzaak gevoegde stukken is zij bevoegd om, in

overeenstemming met de procureur-generaal, kennis te nemen voor zover die met de strafzaak in

verband staan en de commissie kennisneming daarvan voor de uitoefening van haar taak relevant

acht. Ook de Adviescommissie is bevoegd tot het horen van een deskundige en deze een opdracht te

347

Art. 4, 2° van de wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 348

Art. 2 van het besluit van 12 september 2012, houdende regels over de commissie die adviseert over het doen van een nader onderzoek als bedoeld in artikel 462, vierde lid, van het Wetboek van Strafvordering (Besluit adviescommissie afgesloten strafzaken), Stb. 2012, 405. https://wetten.overheid.nl/BWBR0031994/2012-10-01. 349

Art. 4, 2° van de wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 350

Art. 462, derde lid Sv. (NL) en art. 4, 2° van de wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 351

art. 4, 2° van de wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018.

64

verstrekken. Verder kan ze ook opsporingsambtenaren, medewerkers van politie of van andere

opsporingsdiensten, medewerkers van het openbaar ministerie, de rechter-commissaris of de

raadsheer-commissaris die in de afgesloten strafzaak enig onderzoek heeft verricht, horen.352

211. De onderzoekshandelingen die de onafhankelijke commissies mogen verrichten zijn dus

gelijkaardig in beide landen. Ze mogen beiden personen die betrokken waren in de zaak en

deskundigen horen, deskundigen aanstellen en we nemen aan dat ook de Belgische Commissie voor

de herziening in strafzaken bevoegd is om kennis te nemen van de relevante processtukken in de

zaak. Dit aangezien de Commissie moet oordelen over de herzieningsaanvraag. Ook het doel van het

onderzoek is gelijkaardig, namelijk onderzoeken of er sprake is van een novum in Nederland en de

herzieningsaanvraag betreffende een novum onderzoeken in België. Dit laatste houdt uiteraard ook

een onderzoek naar de aanwezigheid van de herzieningsgrond in.

§2: De terechtzitting

212. Wanneer de aanvraag steunt op één van de eerste twee Belgische gronden tot herziening en

het Hof van Cassatie de aanvraag ontvankelijk en gegrond acht, vernietigt het Hof de veroordelingen.

Wanneer de aanvraag steunt op de derde herzieningsgrond, namelijk een nieuw feit, vernietigt het

Hof de veroordeling wanneer het hof van beroep een positief advies uitbrengt. Na de

inwerkingtreding van de wet zal dit door de Commissie herziening in strafzaken gebeuren en zal dit

advies niet bindend meer zijn. Het Hof van Cassatie zal ook vanaf dan de aanvraag gebaseerd op een

novum onmiddellijk als kennelijk ongegrond kunnen verwerpen. Na de vernietiging van de

veroordeling verwijst het Hof van Cassatie het dossier naar een hof van beroep of een hof van

assisen dat er vroeger geen kennis van genomen heeft.353

213. In Nederland daarentegen zal de Hoge Raad de veroordeling slechts vernietigen indien de

herzieningsaanvraag gebaseerd is op onverenigbare veroordelingen.354 Is de herziening gebaseerd op

een veroordeling door het EHRM zal de Hoge Raad de zaak zelf afdoen of de opschorting of schorsing

van de tenuitvoerlegging van de onherroepelijke uitspraak bevelen en nadien de zaak verwijzen.355

Ook bij de herziening op basis van het novum beveelt de Hoge Raad de opschorting of schorsing van

de tenuitvoerlegging van de onherroepelijke uitspraak.356 Het is opmerkelijk dat de zaak niet wordt

vernietigd door het hoogste rechtscollege van Nederland maar dat dit gebeurt door een gerechtshof,

352

Art. 8 van het besluit van 12 september 2012, houdende regels over de commissie die adviseert over het doen van een nader onderzoek als bedoeld in artikel 462, vierde lid, van het Wetboek van Strafvordering (Besluit adviescommissie afgesloten strafzaken), Stb. 2012, 405. 353

Art. 445 Sv. 354




65

weliswaar na een verwijzing door de Hoge Raad. In beide landen gebeurt de verwijzing naar een

rechtscollege dat normalerwijze uitspraak doet in tweede aanleg, en dat voordien nog geen kennis

heeft genomen van de zaak.

214. In tegenstelling tot Nederland vertelt de Belgische herzieningsregeling niets over de

samenstelling van het Hof van Cassatie bij de herzieningsprocedure. De algemene samenstelling van

het Hof vinden we echter terug in het eerste boek van het Gerechtelijk Wetboek, eerste titel,

hoofdstuk vijf.357

215. In beide landen is er een mogelijkheid tot het toekennen van een vergoeding aan de

veroordeelde bij vrijspraak of strafvermindering na de herziening. 358

C. De gronden tot herziening

216. Beide regelgevingen kennen de herzieningsgrond op basis van een nieuw feit en de

herzieningsgrond met betrekking tot onverenigbare veroordelingen. De grond tot herziening op basis

van onverenigbare veroordelingen wordt echter verschillend ingevuld in Nederland dan in België. In

Nederland neemt men aan dat enkel de veroordeling waarvoor herziening wordt gevraagd

onherroepelijk moet zijn geworden maar niet de daarmee in conflict zijnde veroordeling. De reden

hiervoor is dat het enige tijd kan duren vooraleer een verstekveroordeling in kracht van gewijsde

gaat.359 In België geldt dat beide veroordelingen kracht van gewijsde moeten hebben.360 Bovendien

kan het in Nederland gaan om verschillende veroordelingen uitgesproken lastens één persoon of

lastens meerdere personen.361 In België moet het gaan over verschillende veroordelingen die wegens

eenzelfde feit bij onderscheiden arresten of vonnissen tegen verschillende beschuldigden of

beklaagden zijn uitgesproken.362 Bij de herzieningsaanvraag betreffende een conflict van rechtspraak

levert de onverenigbaarheid met een vrijspraak net zoals in België geen grond tot herziening op.363

217. De herzieningsgrond op basis van het novum is in Nederland voorhanden wanneer er sprake

is van een gegeven dat bij het onderzoek op de terechtzitting aan de rechter niet bekend was.364 In

België is er sprake van het novum wanneer een feit zich voorgedaan heeft sedert de veroordeling, of

een omstandigheid waarvan men het bestaan niet heeft kunnen aantonen ten tijde van het 357

Art. 128-131 Ger. Wb. 358

Art. 480, eerste lid Sv. (NL) en art. 447 Sv. 359




Cass. (2e k.) 24 oktober 2006, AR P.06.0859.N, (V.D.W.A.T.M.), Arr.Cass. 2006, afl. 10, 2107; http://www.cass.be (8 november 2006); Pas. 2006, afl. 9-10, 2146. 363


Art. 457, eerste lid, c, Sv. (NL).

66

geding.365 De omschrijving van het novum is dus uitgebreider in Nederland dan in België. Hier zal

echter verandering in komen bij de inwerkingtreding van de nieuwe wet. Ook in België zal men dan

spreken over een gegeven dat bij het onderzoek op de terechtzitting aan de rechter niet bekend was

en waarvan de veroordeelde het bestaan niet heeft kunnen aantonen ten tijde van het geding.366

218. Men zou kunnen denken dat een valse getuigenis geen aanleiding kan geven tot een

herziening ten voordele in Nederland aangezien dit niet vermeld staat in één van de drie gronden. De

valse getuigenis kan echter aanzien worden als een gegeven dat bij het onderzoek op de

terechtzitting aan de rechter niet bekend was en dus kan men de valse getuigenis onderbrengen

onder de derde herzieningsgrond. Vanaf de inwerkingtreding van de nieuwe wet zal in België de

tweede en derde herzieningsgrond deels overlappen. Men kan zich afvragen of het nog wel nuttig is

om de herziening op grond van een valse getuigenis te behouden vooral omdat de

herzieningsaanvraag moet gebeuren binnen vijf jaar na de veroordeling van de valse getuige367 en er

geen tijdslimiet staat op de herzieningsaanvraag op basis van een novum.

219. In Nederland kan een herzieningsaanvraag worden ingediend na een uitspraak van het

Europees Hof voor de Rechten van de Mens waarin is vastgesteld dat het Europees Verdrag tot

bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden of een protocol bij dit

verdrag is geschonden in de procedure die tot de veroordeling of een veroordeling wegens hetzelfde

feit heeft geleid en herziening noodzakelijk is met het oog op rechtsherstel.368 In België bestaat deze

grond tot herziening niet. Er bestaat namelijk een aparte procedure voor. Men kan de heropening

van de rechtspleging vragen die geleid heeft tot de veroordeling van de verzoeker in de zaak voor het

Europees Hof voor de Rechten van de Mens of tot de veroordeling van een andere persoon, wegens

hetzelfde feit en op grond van dezelfde bewijsmiddelen en dit na een definitief arrest van het

Europees Hof voor de Rechten van de Mens waarbij is vastgesteld dat het Europees Verdrag is

geschonden.369 In België bestaat geen tijdsbepaling waarbinnen de heropening van de rechtspleging

moet gebeuren. In Nederland daarentegen moet men binnen drie maand nadat zich een

omstandigheid heeft voorgedaan waaruit voortvloeit dat de uitspraak van het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens de gewezen verdachte bekend is, de herzieningsaanvraag indienen. 370

220. Als laatste mag er in Nederland in geen geval door de Hoge Raad of door het gerechtshof een

straf of maatregel worden opgelegd, die zwaarder is dan die bij het vernietigde arrest of vonnis was

365



Art. 443, tweede lid, in fine Sv. 368

Art. 457, eerste lid, b Sv. (NL). 369

Art. 442bis, eerste lid Sv. 370


67

opgelegd of een zwaardere strafbepaling worden toegepast.371 In België is dit niet het geval

aangezien de veroordeling wordt vernietigd en de zaak volledig opnieuw wordt beslecht bestaat er in

theorie de mogelijkheid dat de straf zwaarder is dan bij de eerste veroordeling. Dit zal echter niet

voorvallen aangezien het Hof van Cassatie beslist heeft dat de herzieningsaanvraag gegrond is en dus

dat de veroordeling onterecht werd uitgesproken of dat er een te zware straf werd opgelegd.

D. De herziening ten nadele

221. Het meest opvallende verschil tussen beide regelgevingen is uiteraard het bestaan van de

mogelijkheid tot herziening ten nadele in Nederland en het niet bestaan hiervan in België. Het is

belangrijker voor een rechtsorde om de toepassing van het strafrecht op een onschuldige te

vernietigen dan de mogelijkheid om de niet-toepassing van het strafrecht op de schuldige recht te

zetten.372 Dit kan verklaren waarom de herziening ten nadele pas later werd ingevoerd in Nederland

en nog niet werd ingevoerd in België. De bespreking over de mogelijkheid en het nut van de

invoering van de herziening ten nadele wordt besproken in het vijfde en tevens ook laatste

hoofdstuk.

222. We merken op dat de Nederlandse Adviescommissie afgesloten strafzaken bij de herziening

ten nadele geen bevoegdheden heeft.


223. Er zijn heel wat verschillen tussen de Belgische en Nederlandse herzieningsregeling. Het

opmerkelijkste verschil is echter de herziening ten nadele dat bestaat in Nederland maar niet in

België.

224. We merken op dat de Belgische herzieningsregeling veel eenvoudiger geschreven is en dat

niet alles tot in de details is uitgeklaard in de wet. De rechtspraak speelt dan ook een belangrijke rol

voor de herzieningsregeling in België. De rechtspraak past zich ook aan de tijdsgeest aan. Zo komt

bijvoorbeeld een loutere schuldigverklaring ook in aanmerking voor herziening, terwijl het Hof van

Cassatie enkele jaren voordien nog had beslist dat dit niet kon.373 In Nederland is er weinig voor

interpretatie vatbaar, alles staat uitgebreid beschreven in het Wetboek voor Strafvordering.

371


P.A.M. MEVIS en T. KOOIJMANS, Herziening ten nadele : een studie naar de wenselijkheid en mogelijkheid van herziening ten nadele in het Nederlandse strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2003, 25. 373

P. TRAEST., “Is de herziening in strafzaken aan herziening toe?” in DERUYCK, F. GOETHALS, E., HUYBRECHTS, L., LECLERCQ, J.F., ROZIE, J., ROZIE, M., TRAEST, P. en VERSTRAETEN, R. (eds.), Amicus curiae: Liber amicorum Marc De Swaef, Antwerpen, Intersentia, 2013, (383) 384. En Cass. (2e k.) 19 januari 2000, AR P.99.1623.F (Glineur / Durieu), Arr.Cass. 2000, afl. 1, 142.

68

225. Het is echter geen geheim dat de Belgische herzieningsregeling compleet verouderd is. Met

de nieuwe wet houdende diverse bepalingen in strafzaken wordt de wetgeving met betrekking tot de

herziening gemoderniseerd en groeien we naar de Nederlandse herzieningsregeling toe. Dit is dan

ook een positieve evolutie. We hoeven echter niet volledig het Nederlandse voorbeeld te volgen.

226. De Nederlandse procedure tot herziening werd in totaal vier keer gewijzigd374 en is daardoor

heel wat beter aangepast aan de huidige tijdsgeest.

374

Zie supra: Hoofdstuk IV, Afdeling 1, A. Wetshistoriek.

69

HOOFDSTUK V: SUGGESTIES VOOR BELGIË: DE LEGE FERENDA

227. Na de bespreking van de Belgische en de Nederlandse herzieningsregeling moeten we ons

afvragen hoe onze Belgische reglementering met betrekking tot de herziening er zou moeten uitzien.

Zijn de veranderingen die de wet houdende diverse bepalingen in strafzaken met zich meebrengt

voldoende? Of moet dit slechts het begin zijn van een verdere modernisering?

228. De focus zal liggen op het onderzoek naar de meerwaarde van een eventuele invoering van

de herziening voor overtredingen en van de herziening ten nadele.

Afdeling I: Invoering van de herziening van overtredingen

229. Het alsmaar invoeren van zwaardere straffen bij overtredingen en dan vooral in het

verkeerscontentieux doet de vraag rijzen of het niet opportuun zou zijn om de herziening ook

mogelijk te maken voor overtredingen. Ook hier zijn rechterlijke dwalingen niet uit te sluiten en met

de wet van 6 maart 2018 ter verbetering van de verkeersveiligheid zijn de straffen van een aantal

verkeersmisdrijven aanzienlijk verzwaard.375 Een voorbeeld hiervan is de herinvoering van de

gevangenisstraf bij overtredingen met betrekking tot het rijbewijs.376 De meeste misdrijven in het

verkeerswezen zijn echter wanbedrijven. De misdrijven beschreven in de wegcode worden bestraft

naargelang van de categorie, dit varieert van de eerste tot en met de vierde graad. Ook al wordt er

gesproken van overtredingen, het zijn eigenlijk wanbedrijven.377

230. Overtredingen zijn namelijk misdrijven die gestraft worden met een politiestraf.378

Politiestraffen zijn vrijheidsstraffen van 1 tot 7 dagen en geldboeten van 1 tot 25 euro.379 Het lijkt

niet echt belangrijk om voor een veroordeling waar de veroordeelde maximum is gestraft met een

gevangenisstraf van 7 dagen en een geldboete van 25 euro de herziening open te stellen. Nochtans is

een veroordeling met een loutere schuldigverklaring, waarbij dus geen straf wordt opgelegd, wel

mogelijk om te laten herzien.380 Bovendien mag men ook niet vergeten wat de maatschappelijke

impact is van een veroordeling en blijft de nood om de rechterlijke dwaling te laten rechtzetten even

groot.

375

Wet van 6 maart 2018 ter verbetering van de verkeersveiligheid, BS 15 maart 2018. 376

C. DE ROY, “De wet van 6 maart 2018 ter verbetering van de verkeersveiligheid: opnieuw een strengere aanpak van verkeersovertreders”, RW 2018-19, nr. 4, (123) 131-132. 377


Art. 1 Sw. 379


Cass. (2e k.) 29 april 2009, AR P.08.1648.F (M.B.G.), Arr.Cass. 2009, afl. 4.

70

231. Alhoewel het dus mogelijk is om voor verkeersmisdrijven de herziening aan te vragen,

gebeurt dit niet of bijna niet in ons land. In Nederland daarentegen komt het wel geregeld voor. In

2017 werd er bijvoorbeeld herziening gevraagd voor een bewezenverklaarde snelheidsovertreding

waarbij de aanvraag berustte op de herzieningsgrond van het novum. Het gegeven was in dit geval de

schriftelijke verklaring van iemand die stelt dat hij de bestuurder is geweest van de personenauto

waarmee de bewezenverklaarde snelheidsovertreding is begaan.381

232. In het Belgische strafrecht zijn er niet veel overtredingen meer. Een voorbeeld van een

overtreding is bijvoorbeeld het zich schuldig maken aan nachtgerucht of nachtrumoer waardoor de

rust van de inwoners kan worden verstoord.382 Ook gecontraventionaliseerde wanbedrijven komen

niet in aanmerking voor herziening. Door verzachtende omstandigheden aan te nemen en het

wanbedrijf te contraventionaliseren verandert namelijk de aard van het misdrijf.383

233. Men kan argumenteren dat het belangrijk is voor de rechterlijke macht om de mogelijkheid

te hebben om al de fouten die ze maakt te kunnen rechtzetten, ook al gaat het bij overtredingen

over een relatief lage strafmaat. Het zou in dit geval een punt van eer kunnen zijn voor de

rechterlijke macht om haar eigen fouten recht te zetten.384 Ook het feit dat een veroordeling een

impact kan hebben op de veroordeelde persoon, ook al is deze impact en de publiciteit errond

minder bij overtredingen, is een argument om de herziening ook voor overtredingen mogelijk te

maken. Mijns inziens lijkt het dus nuttig om ook voor veroordelingen tot politiestraffen de herziening

open te stellen.

Afdeling II: Invoering van de herziening ten nadele

A. het ne bis in idem-beginsel

234. Het ne bis in idem-beginsel is opgenomen in artikel 4 van het zevende protocol bij het

Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. Het houdt in dat niemand opnieuw kan worden

berecht of gestraft in een strafrechtelijke procedure binnen de rechtsmacht van dezelfde Staat voor

een strafbaar feit waarvoor hij reeds onherroepelijk is vrijgesproken of veroordeeld overeenkomstig

de wet en het strafprocesrecht van die Staat.385 Op basis van dit algemeen rechtsbeginsel zou het dus

onmogelijk zijn om de herziening ten nadele in te voeren in België. In datzelfde artikel staat echter

381

Hoge Raad (NL) 30 mei 2017, ECLI:NL:HR:2017:969, www.rechtspraak.nl. 382

Art. 561, eerste lid, 1° Sw. 383

Cass. (2e k.) 3 december 2014, AR P.14.1198.F (D.M.T. / S.L.), Arr.Cass. 2014, afl. 12, 2807, http://www.cass.be (5 januari 2015). 384

MAHIEU M. en VAN MEERBEECK J., “La procédure de révision en matière pénale” in X., Droit pénal et procédure pénale, Mechelen, Kluwer, s.d., (51) 68. 385

Art. 4, eerste lid van het protocol nr. 7 bij het verdrag van 4 november 1950 tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden.

71

een uitzondering ingeschreven. Het ne bis in idem-beginsel belet namelijk niet de heropening van de

zaak overeenkomstig de wet en het strafprocesrecht van de betrokken Staat, indien er aanwijzingen

zijn van nieuwe of pas aan het licht gekomen feiten, of indien er sprake was van een fundamenteel

gebrek in het vorige proces, die de uitkomst van de zaak zouden of zou kunnen beïnvloeden.386

B. De aanvraaggerechtigden

235. Wanneer de herziening ten nadele zou worden ingevoerd moeten de rechthebbenden van de

herzieningsaanvraag worden gekozen. Het meest voor de hand liggend is uiteraard het openbaar

ministerie. In Nederland is deze bevoegdheid voorbehouden voor het College van procureurs-

generaal.387 De herziening ten voordele daarentegen kan worden aangevraagd door de procureur-

generaal individueel388 en ook in België zal dit het geval zijn vanaf de inwerkingtreding van de nieuwe

wet houdende diverse bepalingen in strafzaken.389

236. Het is logisch dat de herziening ten nadele strengere voorwaarden kent, gezien de impact op

de rechtszekerheid van de niet-veroordeelde. Ook in België wordt dus het best gekozen voor het

College van de procureurs-generaal om de aanvraag tot herziening ten nadele in te dienen bij het Hof

van Cassatie.

237. De vraag rijst of ook de burgerlijke partij de mogelijkheid moet krijgen om zo een aanvraag in

te dienen. In België bestaat namelijk nog altijd de klacht met burgerlijke partijstelling voor de

onderzoeksrechter waardoor de strafvordering wordt ingesteld.390 Dit geeft dus de macht aan de

burgerlijke partij om de strafvordering in te stellen wanneer het parket dit niet doet. Moet men dit

gaan transponeren naar de herziening ten nadele en dus ook de macht geven aan de burgerlijke

partij om een aanvraag in te dienen bij het Hof van Cassatie met betrekking tot de herziening ten

nadele? De herziening kan dan nog altijd onontvankelijk of ongegrond worden verklaard. Aangezien

er al jaren discussie bestaat over het al dan niet behouden van de klacht met burgerlijke partijstelling

lijkt het geen goed idee om ook voor de herziening ten nadele de mogelijkheid te geven aan de

burgerlijke partij om een aanvraag in te dienen maar beperkt men dit het best tot het College van

procureurs-generaal.

386

Art. 4, tweede lid van het protocol nr. 7 bij het verdrag van 4 november 1950 tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden. 387



Art. 3, 1° wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 390

Art. 63 Sv.

72

C. De gronden tot herziening

238. Artikel 4, tweede lid van het zevende protocol bij het EVRM geeft ons enkele mogelijkheden

met betrekking tot de gronden die mogelijk zijn om tot de herziening ten nadele over te gaan.

Allereerst spreekt men van nieuwe of pas aan het licht gekomen feiten, wat neerkomt op het reeds

geziene novum. Deze grond kennen we namelijk al bij de herziening ten voordele en ook Nederland

kent deze grond, zowel bij de herziening ten voordele als ten nadele. Een andere mogelijkheid is

indien er sprake was van een fundamenteel gebrek in het vorige proces, die de uitkomst van de zaak

zouden of zou kunnen beïnvloeden. Een fundamenteel gebrek in het vorige proces kent Nederland

ook aan de hand van de falsa gronden. Er kan namelijk sprake zijn van een gebrek in het proces

wanneer de uitspraak berust op valse stukken, een getuige die zich schuldig heeft gemaakt aan

meineed in de betrokken zaak of de niet-veroordeelde die zich schuldig heeft gemaakt aan

omkoping, dwang, bedreiging of intimidatie van de rechter of een ambtenaar.391

239. Het lijkt dan ook geen slecht idee om ook in België de gronden novum en falsa over te nemen

bij de invoering van de herziening ten nadele. Op die manier zijn we in overeenstemming met het

zevende protocol van het EVRM.

D. De ontvankelijkheidsvoorwaarden

240. We hebben gezien dat Nederland de herziening ten nadele slechts mogelijk maakt indien dit

in het belang is van een goede rechtsbedeling.392 Het begrip goede rechtsbedeling werd voor het

eerst ingevoerd in de Wet stroomlijnen hoger beroep.393 Artikel 410a van het Nederlandse Wetboek

van Strafvordering bepaalt namelijk dat er slechts een terechtzitting in hoger beroep plaatsvindt

wanneer de voorzitter van de rechtbank vindt dat de terechtzitting in het belang van een goede

rechtsbedeling is. Tegen een afwijzende beslissing van de voorzitter staat geen rechtsmiddel open.394

Bij de herziening ten nadele is het de Hoge Raad die beslist of de herziening kadert binnen een goede

rechtsbedeling. De memorie van toelichting geeft wat meer informatie omtrent de invulling van het

begrip goede rechtsbedeling. Het is mogelijk om vanwege opportuniteitsredenen af te zien van het

alsnog voortzetten van de vervolging. De goede rechtsbedeling wordt in elke zaak individueel

beoordeeld. De memorie van toelichting geeft ook een voorbeeld van zo een opportuniteitsreden

waarbij de vervolging dus niet in het belang is van een goede rechtsbedeling, namelijk wanneer de

391

Art. 482a, eerste lid, b tot d Sv. (NL). 392


Wet van 5 oktober 2006 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering met betrekking tot het hoger beroep in strafzaken, het aanwenden van gewone rechtsmiddelen en het wijzigen van de telastlegging (stroomlijnen hoger beroep), Stb. 2006, 470. 394

W. VALKENBURG, “Hoger beroep in strafzaken in Nederland, een blijvend aandachtspunt” in L. HUYBRECHTS, F. DERUYCK, F. VAN VOLSEM, J. ROZIE, Na rijp beraad, Mortsel, Intersentia, 2014, (397) 400.

73

gewezen verdachte ten gevolge van een ongeluk in coma is geraakt en niet te verwachten valt dat hij

uit deze coma zal ontwaken. Factoren die het belang van een goede rechtsbedeling bepalen zijn

onder andere de mogelijkheid van een eerlijk proces, het tijdsverloop na het beweerdelijk begane

misdrijf, de zorgvuldigheid van de opsporing tijdens het eerdere proces en de wijze waarop de

justitiële autoriteiten hun taak hebben vervuld na het eerdere proces.395

241. Moeten we het beginsel van de goede rechtsbedeling ook in België invoeren of kan het

College van procureurs-generaal zelf oordelen over de opportuniteit van het indienen van een

herzieningsaanvraag? Met andere woorden moet het Hof van Cassatie oordelen of de aanvraag in

het belang van een goede rechtsbedeling is of kan het College van procureurs-generaal zelf beslissen

welke zaken ze aanhangig maakt bij het Hof? Aangezien het openbaar ministerie in strafzaken zelf

beslist of ze de strafvordering instelt of niet kan het College van procureurs-generaal bij de

herziening ten nadele samen beslissen of ze een aanvraag indient bij het Hof. Met andere woorden

kan het College de opportuniteitsbeoordeling bij de herziening ten nadele ook maken.

242. Er zijn geen voorwaarden in Nederland waaraan het misdrijf moet voldoen om te kunnen

worden herzien wanneer de herziening gebaseerd is op een van de falsa gronden. Indien de aanvraag

gegrond is op een novum mag het enkel gaan om feiten die zouden hebben geleid tot een

veroordeling van de gewezen verdachte voor een opzettelijk begaan misdrijf dat de dood van een

ander tot gevolg heeft.396 Voor België moet de keuze worden gemaakt of we de herziening ten

nadele gaan beperken tot ernstige misdrijven en bijvoorbeeld te kiezen om enkel misdaden te laten

herzien, of we alle misdrijven gaan toelaten tot de herzieningsprocedure. Gezien de inbreuk op de

rechtszekerheid van de niet-veroordeelde lijkt dat laatste echter niet gepast. Dit is anders bij de falsa

gronden aangezien de niet-veroordeelde vaak zelf aan de basis ligt van zijn niet-veroordeling door

een bijkomend misdrijf te plegen.397

243. Net als in Nederland zouden er dan ook geen voorwaarden met betrekking tot de ernst van

het misdrijf mogen worden gesteld om een herzieningsaanvraag op basis van een van de falsa

gronden in te kunnen dienen. Bij de herziening op basis van het novum moeten er wel voorwaarden

worden gesteld. Voor de zware misdaden moet de herziening zonder twijfel worden opengesteld.

Misdaden zijn misdrijven die gestraft worden met criminele straffen. Criminele straffen zijn

395




74

vrijheidsstraffen, namelijk opsluiting en hechtenis van minimum vijf jaar tot levenslang en

geldboeten van 26 euro en meer.398 In Nederland heeft men de lat gelegd op opzettelijk begane

misdrijven die de dood van een ander tot gevolg heeft.399 Het lijkt echter tegenstrijdig om de lat bij

de herziening op basis van het novum relatief hoog te leggen, terwijl er bij de falsa gronden geen

enkele beperking geldt. Dit valt echter te verklaren door het feit dat de rechterlijke dwaling door

toedoen van de niet-veroordeelde is gebeurd bij de falsa gronden, terwijl dit niet het geval is bij het

novum.400

244. Men kan bijvoorbeeld de herziening mogelijk maken op basis van het novum bij misdrijven

die een verjaringstermijn kennen van minstens 20 jaar. De herziening ten nadele moet namelijk

uitdrukkelijk een uitzonderlijke procedure blijven.401

E. De verjaring

245. Bij een zaak waar er niemand voor de rechtbank werd gedaagd is het mogelijk dat de feiten

reeds verjaard zijn wanneer nieuwe gegevens opduiken die het mogelijk maken om een verdachte

voor de rechter te brengen. Sinds de wet van 19 oktober 2015 is de verjaring van de strafvordering

bij zware misdaden opgetrokken naar 20 jaar.402 In Nederland kunnen de feiten waarvoor herziening

mogelijk is op basis van het novum niet verjaren.403 Bij falsa kan dit echter wel het geval zijn

waardoor de aanvraag tot herziening niet ontvankelijk kan worden.404

246. De vraag stelt zich of men in België de verjaringstermijnen moet aanpassen alvorens men de

herziening ten nadele invoert. Men moet namelijk opletten voor een discrepantie tussen een zaak

waar de verdachte is vrijgesproken en een zaak waar er nooit een vervolging is geweest. De zaak

waar er nog niemand voor de rechtbank werd gedaagd voor het misdrijf kan dan na verloop van tijd

verjaren waardoor de vervolging niet meer mogelijk wordt, terwijl de zaak waar de verdachte is

398

C. VAN DEN WYNGAERT, P. TRAEST en S. VANDROMME, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen- Apeldoorn, Maklu, 2017, 192-193. 399



P.A.M MEVIS en T. KOOIJMANS, Herziening ten nadele : een studie naar de wenselijkheid en mogelijkheid van herziening ten nadele in het Nederlandse strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2003, 117. 402

Art. 54 wet van 19 oktober 2015 houdende wijziging van het burgerlijk procesrecht en houdende diverse bepalingen inzake justitie, BS 22 oktober 2015. 403

Art. 70, tweede lid Sr. (NL). 404

Art. 482b, derde lid, b Sv. (NL).

75

vrijgesproken niet meer kan verjaren waardoor de zaak dus wel nog kan worden herzien en men tot

vervolging kan overgaan.405

247. Misdaden van genocide, misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden zijn

onverjaarbaar in het Belgische strafrecht en zouden dus altijd het voorwerp kunnen uitmaken van

een herziening.406

F. Argumenten voor en tegen de herziening ten nadele

248. Het algemeen belang is, zoals reeds vermeld, bij de herziening ten nadele kleiner dan bij de

herziening ten voordele. Het kunnen rechtzetten van de toepassing van het strafrecht op een

onschuldige wordt als belangrijker beschouwd dan de rechtzetting van de niet-toepassing van het

strafrecht op de schuldige.407

249. Een ander belangrijk argument waarom men de herziening ten nadele niet zou moeten

invoeren is het feit dat de herziening ten nadele ingaat tegen de rechtszekerheid van de niet-

veroordeelde.408

250. Bij de invoering van de herziening ten nadele moeten er ook een aantal belangrijke keuze

worden gemaakt. Zoals reeds vermeld moet men beslissen voor welke misdrijven men de

herzieningsprocedure mogelijk gaat maken en of men de verjaringstermijnen moet aanpassen

vooraleer men de herziening gaat invoeren. Dit zijn gevoelige en juridisch moeilijke keuzes. Men kan

bovendien het Nederlandse systeem niet zomaar transponeren naar België. Hoewel dit tot een

kostenbesparing zou leiden moet men erop toezien dat de zogenaamde Legal transplants inpasbaar

zijn binnen onze rechtscultuur. Legal transplants zijn juridische concepten, in dit geval de herziening

ten nadele, ontleend aan andere stelsels die worden voorgesteld in het eigen systeem.409

251. Er zijn echter ook argumenten voor de invoering van de herziening ten nadele. Het is

bijvoorbeeld zo dat de Nederlandse herziening uitdrukking geeft aan de onder de bevolking gedeelde

405


Art. 92 Sw. 407



W. VANDENBUSSCHE, Bewijs en onrechtmatige daad, Mortsel, Intersentia, 2017, 10.

76

gevoelens410 en hoewel België niet zo een ophefmakende zaken heeft gekend als Nederland die

hebben geleid tot de invoering van de herziening ten nadele, zal er waarschijnlijk toch ook in België

een groot draagvlak zijn voor de herziening ten nadele. Bovendien is dit typerend voor een

veranderend strafklimaat.411

252. Als laatste is het zo dat de herziening gaat over het rechtzetten van rechterlijke dwalingen, of

dit in het voordeel of in het nadeel van de betrokkene gebeurt zou geen rol mogen spelen.

Afdeling VII: Conclusie

253. Dit deel draaide hoofdzakelijk rond de vraag of het nuttig zou zijn om de herziening ook

mogelijk te maken voor veroordelingen tot politiestraffen en of ook de herziening ten nadele een

plaats zou moeten krijgen in onze Belgische samenleving. Het antwoord op beide voorstellen is dan

ook volmondig “ja”. De straffen op overtredingen zijn laag. Dat is de reden waarom het niet

opportuun geacht wordt om de herziening open te stellen voor veroordelingen tot politiestraffen.

Nochtans is een veroordeling tot een loutere schuldigverklaring wel mogelijk om te laten herzien.412

Dit geeft weer dat de mogelijkheid tot herziening niet draait om de strafmaat die men opgelegd

gekregen heeft. Bovendien brengt een veroordeling altijd een impact op de veroordeelde persoon

met zich mee. In het Belgische strafrecht zijn er dan wel niet veel overtredingen meer, toch zou het

een meerwaarde vormen om ook de herziening voor deze misdrijven mogelijk te maken. Dit komt

deels door het feit dat ook gecontraventionaliseerde wanbedrijven niet in aanmerking komen voor

herziening. Door verzachtende omstandigheden aan te nemen en het wanbedrijf te

contraventionaliseren verandert namelijk de aard van het misdrijf.413 Het zou bovendien voor de

rechterlijke macht een punt van eer moeten zijn om al haar eigen fouten recht te kunnen zetten,414

ook al gaat het om een relatief lage strafmaat bij overtredingen.

254. Ook de herziening ten nadele zou mijns inziens moeten worden ingevoerd. De herziening in

strafzaken draait namelijk over het rechtzetten van rechterlijke dwalingen. Dit wil dus ook zeggen de

rechterlijke dwalingen die gebeurd zijn in het voordeel van de betrokkene. In Nederland is het zo dat

410

F. DERUYCK e.a., “Non bis in idem: spanningsvelden in een gelaagde rechtsorde” in P. TRAEST, J-F. LECLERCQ, E. GOETHALS, L. HUYBRECHTS, J. ROZIE, R. VERSTRAETEN, F. DERUYCK en M. ROZIE , Amicus Curiae, Mortsel, Intersentia, 2013, (61) 65. 411

M. ROZIE en G. STRAETMANS, “Ne bis in idem in Nederland” in M. ROZIE en G. STRAETMANS, Doorwerking van het Europese recht in de nationale rechterlijke praktijk, Mortsel, Intersentia, 2012, (151)159. 412

Cass. (2e k.) 29 april 2009, AR P.08.1648.F (M.B.G.), Arr.Cass. 2009, afl. 4. 413

Cass. (2e k.) 3 december 2014, AR P.14.1198.F (D.M.T. / S.L.), Arr.Cass. 2014, afl. 12, 2807, http://www.cass.be (5 januari 2015). 414

MAHIEU M. en VAN MEERBEECK J., “La procédure de révision en matière pénale” in X., Droit pénal et procédure pénale, Mechelen, Kluwer, s.d., (51) 68.

77

de herziening uitdrukking geeft aan de onder de bevolking gedeelde gevoelens.415 Ook in België zal er

een groot draagvlak zijn voor de invoering van de herziening ten nadele, het is namelijk typerend

voor het veranderende strafklimaat.416

255. Er komt echter veel bij de invoering van de herziening ten nadele kijken. Zo moet er rekening

gehouden worden met andere juridische aspecten die overlappen met de herziening, zoals de

verjaring. Verder moet men beslissingen maken omtrent de voorwaarden om tot de herziening

toegelaten te worden en welke gronden tot herziening er mogelijk moeten zijn. Het College van de

procureurs-generaal zou gerechtigd kunnen worden om de aanvraag tot herziening ten nadele in te

dienen bij het Hof van Cassatie. Artikel 4, tweede lid van het zevende protocol bij het EVRM417 geeft

ons twee gronden waarop de herziening ten nadele mogelijks kan gebaseerd worden. Ten eerste de

grond van nieuwe of pas aan het licht gekomen feiten, wat neerkomt op het reeds gekende novum.

Ten tweede de grond op basis van een fundamenteel gebrek in het vorige proces, die de uitkomst

van de zaak zouden of zou kunnen beïnvloeden. Dit kent Nederland ook onder de falsa gronden.418 In

dit geval zouden we dus de gronden bij de herziening ten nadele van Nederland kunnen overnemen.

Uiteraard moet bepaald worden voor welke misdrijven men de herziening ten nadele gaat

openstellen. Aan de falsa gronden worden best zo min mogelijk voorwaarden gesteld omtrent de

misdrijven die kunnen worden herzien. Dit omdat bij de falsa gronden het vaak de niet-veroordeelde

zelf is die aan de basis ligt van zijn niet-veroordeling.419 Bij het novum moeten er wel voorwaarden

worden gesteld. Een mogelijkheid is de herziening op grond van het novum toegankelijk maken voor

misdrijven die een verjaringstermijn kennen van minstens 20 jaar. De herziening ten nadele moet

namelijk uitdrukkelijk een uitzonderlijke procedure blijven.420

415

F. DERUYCK e.a., “Non bis in idem: spanningsvelden in een gelaagde rechtsorde” in P. TRAEST, J-F. LECLERCQ, E. GOETHALS, L. HUYBRECHTS, J. ROZIE, R. VERSTRAETEN, F. DERUYCK en M. ROZIE , Amicus Curiae, Mortsel, Intersentia, 2013, (61) 65. 416

M. ROZIE en G. STRAETMANS, “Ne bis in idem in Nederland” in M. ROZIE en G. STRAETMANS, Doorwerking van het Europese recht in de nationale rechterlijke praktijk, Mortsel, Intersentia, 2012, (151)159. 417

Art. 4, eerste lid van het protocol nr. 7 bij het verdrag van 4 november 1950 tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden. 418

Art. 482a, eerste lid, b tot c Sv. (NL). 419


P.A.M MEVIS en T. KOOIJMANS, Herziening ten nadele : een studie naar de wenselijkheid en mogelijkheid van herziening ten nadele in het Nederlandse strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2003, 117.

78

EINDCONLUSIE

256. Het opzet van dit werk was het in kaart brengen van de huidige en toekomstige Belgische

herzieningsregeling en deze te vergelijken met de Nederlandse herzieningsregeling om zo te bepalen

hoe de herziening in strafzaken geoptimaliseerd kan worden.

257. De herziening van vonnissen en arresten is iets wat onontbeerlijk is in een rechtsstaat. Het is

dan ook belangrijk om de herzieningsregeling op tijd en stond aan te passen aan de tijdsgeest. Met

de Wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken421 wordt tegemoetgekomen aan

een veranderende maatschappij. Een van de belangrijkste aanpassingen is de inrichting van een

onafhankelijk commissie die advies zal verlenen over het al dan niet voorhanden zijn van voldoende

aanwijzingen om te kunnen spreken over een novum om de zaak te herzien.422 Momenteel komt dit

nog toe aan een hof van beroep.423 Aangezien het hof van beroep dat bindend advies verleent in de

zaak, hetzelfde hof van beroep kan zijn die de initiële beslissing heeft genomen, is deze verandering

positief maar ook noodzakelijk. Er kwam namelijk veel kritiek op de positie van het hof van beroep bij

de herzieningsprocedure aangezien er ontegensprekelijk een schijn van partijdigheid kan ontstaan.424

Verder brengt de wet ook de verruiming van het novum met zich mee waardoor ook nieuwe

inzichten van deskundigen voldoende zijn om te kunnen spreken van een nieuw gegeven.425 Ook het

feit dat het Hof van Cassatie vanaf de inwerkingtreding van de nieuwe wet een herzieningsaanvraag

gebaseerd op een novum, onmiddellijk als ongegrond zal kunnen verwerpen indien ze vindt dat er

niet genoeg aanwijzingen zijn om te kunnen spreken van een nieuw gegeven, is een van de

belangrijkste wijzigingen aan de huidige herzieningsregeling.426 Andere veranderingen zijn het feit dat

de aanvraag tot herziening niet langer aan de Minister van Justitie behoort427 en het feit dat de

herzieningsaanvraag de stukken bevatten moet waaruit de aangevoerde herzieningsgrond reeds

moet blijken.428 De wet treedt in werking op 1 maart 2019.429

258. Verder werd de vraag gesteld of het nog wel nuttig is om de herziening op grond van een

valse getuigenis te behouden aangezien met de verruiming van de herzieningsgrond van een nieuw

feit een veroordeling van een valse getuige immers ook als nieuw feit kan worden aanzien. Dit is

421

Wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 422

Art. 4, 2° wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 423




Art. 4, 2° Wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018. 427



Art. 81 Wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018.

79

namelijk het geval in Nederland. Vooral het feit dat de herzieningsaanvraag moet gebeuren binnen

vijf jaar na de veroordeling van de valse getuige430 en er geen tijdslimiet staat op de

herzieningsaanvraag op basis van een novum is een argument om geen aparte herzieningsgrond

meer te maken van de valse getuigenis. Het voordeel van het behoud van de grond is dat de

aanvraag soepeler is, vanaf dat de valse getuige is veroordeeld kan het Hof de uitspraak vernietigen.

Bij het novum moet er immers eerst advies worden ingewonnen. Na vijf jaar kan men dan de

aanvraag indienen op basis van het novum. De drie gronden tot herziening blijven dan ook het best

behouden, wat niet wil zeggen dat ze niet kunnen worden aangepast aan de tijdsgeest zoals ook bij

de derde herzieningsgrond is gebeurd.

259. De huidige veranderingen zijn een positieve evolutie, maar het mag daar echter niet stoppen.

Het opzet van dit schrijven was dan ook het onderzoek naar de verdere verbetering van onze huidige

herzieningsregeling en dit aan de hand van een vergelijking met Nederland. Er zijn een aantal kleine

veranderingen die nuttig zouden kunnen zijn om door te voeren. Zo zou men bijvoorbeeld ter

verduidelijking artikel 444 Sv. kunnen aanpassen, het artikel dat gaat over de aanvraaggerechtigden

van de herziening. Momenteel is er sprake van de veroordeelde die een aanvraag kan indienen.431

Men zou dit, naar Nederlands voorbeeld, kunnen verduidelijken en spreken over de veroordeelde

wiens vonnis of arrest kracht van gewijsde bezit. Verder is het in Nederland, maar niet in België,

mogelijk voor de wettelijk samenwonende partner om een herzieningsaanvraag in te dienen in geval

van overlijden van de veroordeelde. Ook dit zou men in België kunnen mogelijk maken aangezien de

wettelijke samenwoning een alsmaar prominentere plaats inneemt in onze maatschappij. Vanaf 1

maart 2019 zal bij de herzieningsaanvraag een omstandige opgave van de feiten moeten worden

toegevoegd.432 In Nederland is dit een kopie van de uitspraak.433 Het lijkt geen slecht idee om dit ook

in België in te voeren aangezien een kopie van de uitspraak makkelijker is voor de aanvrager van de

herziening om in te dienen. Bovendien zou dit ook neutraler zijn naar het Hof van Cassatie toe omdat

dit niet opgesteld is door de advocaat van de aanvrager tot herziening zelf.

260. Ook al zijn er niet veel overtredingen meer in het Belgische strafrecht, het zou mogelijk

moeten zijn om ook de minst ernstige misdrijven te kunnen laten herzien. Bovendien kunnen ook

geconventionaliseerde wanbedrijven ook niet kunnen worden herzien aangezien met de

conventionalisering de aard van het misdrijf verandert.434 De rechterlijke macht zou altijd haar fouten

430

Art. 443, tweede lid, in fine Sv. 431

Art. 444, 1° Sv. 432



Cass. (2e k.) 3 december 2014, AR P.14.1198.F (D.M.T. / S.L.), Arr.Cass. 2014, afl. 12, 2807, http://www.cass.be (5 januari 2015).

80

moeten kunnen rechtzetten, ook bij veroordelingen tot politiestraffen. Eerder werd namelijk vermeld

dat een veroordeling met een loutere schuldigverklaring, waarbij dus geen straf wordt opgelegd, wel

mogelijk is om te laten herzien.435 Een veroordeling heeft trouwens altijd een impact, hoe klein de

opgelegde straf ook mag zijn.

261. Finaal kan gesteld worden dat ook de herziening ten nadele mogelijk zou moeten worden

gemaakt in België, zoals in Nederland. Gelet op de rechtszekerheid van de niet-veroordeelde moet

dit echter enkel mogelijk worden gemaakt voor feiten met een verjaringstermijn van 20 jaar bij de

herzieningsgrond op basis van nieuwe feiten. Bij de falsa herzieningsgronden daarentegen hoeven er

geen beperkingen worden gesteld aan de aanvraag. Het is namelijk vaak door toedoen van de niet-

veroordeelde dat er een gerechtelijke dwaling is gebeurd.436 Zoals in Nederland zal er waarschijnlijk

ook in België een groot draagvlak zijn voor de herziening ten nadele. Het is ook zo dat de herziening

over het rechtzetten van rechterlijke dwalingen gaat, of dit in het voordeel of in het nadeel van de

betrokkene gebeurt zou geen rol mogen spelen.

262. Het behoud van de drie gronden tot herziening maar met oog voor de aanpassing ervan ten

gepaste tijde, enkele formaliteiten aanpassen bij de huidige herzieningsregeling, de invoering van de

herziening voor overtredingen en de invoering van de herziening ten nadele. Om een moderne

herzieningswetgeving te bekomen die voldoet aan de noden van de huidige maatschappij zijn er dus

nog enkele veranderingen nodig dan wel nuttig. Met de wet houdende diverse bepalingen in

strafzaken zijn we echter al goed op weg naar een herzieningsregeling evenwaardig aan die van onze

noorderburen.

435

Cass. (2e k.) 29 april 2009, AR P.08.1648.F (M.B.G.), Arr.Cass. 2009, afl. 4, 1137; http://www.cass.be (27 mei 2009), concl. VANDERMEERSCH, D.; Pas. 2009, afl. 4, 1049, concl. VANDERMEERSCH, D.; Rev.dr.pén. 2009, afl. 9-10, 939, noot X. 436


81

BIBLIOGRAFIE

Wetgeving en parlementaire stukken

Internationaalrechtelijke normen

Protocol nr. 7 bij het verdrag van 4 november 1950 tot bescherming van de rechten van de mens en

de fundamentele vrijheden.

Belgische wetgeving

De gecoördineerde Grondwet, BS 17 februari 1994.

Wet van 11 juli 2018 houdende diverse bepalingen in strafzaken, BS 18 juli 2018.

Wet van 6 maart 2018 ter verbetering van de verkeersveiligheid, BS 15 maart 2018.

Wet van 19 oktober 2015 houdende wijziging van het burgerlijk procesrecht en houdende diverse

bepalingen inzake justitie, BS 22 oktober 2015.

Wet van 30 juni 2000 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, van artikel 27 van de wet

van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van artikel 837 van het Gerechtelijk

Wetboek, BS 17 maart 2001.

Gerechtelijk Wetboek, Wet 10 oktober 1967, BS 31 oktober 1967.

Wet van 18 juni 1894 inhoudende de IXde titel van het IIIe boek van het Wetboek van rechtspleging

in strafzaken, BS 24 juni 1894.

Strafwetboek, Wet 8 juni 1867, BS 9 juni 1867.

Wetboek van strafvordering, Wet 17 november 1808, BS 27 november 1808.


Nederlandse wetgeving

Wet van 15 november 2012 tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht in verband met de

aanpassing van de regeling van de vervolgingsverjaring, Stb. 2012, 572.

Wet van 18 juni 2012 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met een

hervorming van de regeling betreffende herziening ten voordele van de gewezen verdachte, Stb.

2012, 275.

82

Wet van 5 oktober 2006 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering met betrekking tot het

hoger beroep in strafzaken, het aanwenden van gewone rechtsmiddelen en het wijzigen van de

telastlegging (stroomlijnen hoger beroep), Stb. 2006, 470.

Wet van 16 november 2005 tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht in verband met het vervallen van de verjaringstermijn voor de vervolging van moord en enkele andere misdrijven alsmede enige aanpassingen van de regeling van de verjaring en de stuiting van de verjaring en de regeling van de strafverjaringstermijn(opheffing verjaringstermijn bij zeer ernstige delicten), Stb. 2005, 595. Wet van 12 september 2002 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering met het oog op de

herziening van vonnissen en arresten op grond van uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten

van de Mens, Stb. 2002, 479.

Wet van 11 april 2013 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering

van een regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte, Stb. 2013, 138.

Wet van 15 januari 1921, houdende vaststelling van een Wetboek van Strafvordering, Stb. 1925, 343.

Wet van 3 maart 1881, Wetboek van Strafrecht, Stb. 1881, 35.

Besluit van 12 september 2012, houdende regels over de commissie die adviseert over het doen van

een nader onderzoek als bedoeld in artikel 462, vierde lid, van het Wetboek van Strafvordering

(Besluit adviescommissie afgesloten strafzaken), Stb. 2012, 405.

Advies Raad van State en nader rapport met betrekking tot de wijziging van het Wetboek van

Strafvordering in verband met de invoering van een regeling betreffende herziening ten nadele van

de gewezen verdachte (Wet herziening ten nadele), Kamerstukken II 2010/11, 32 044, nr. 9.

Tweede nota van wijziging van het voorstel van wet met betrekking tot de wijziging van het Wetboek

van Strafvordering in verband met de invoering van een regeling betreffende herziening ten nadele

van de gewezen verdachte (Wet herziening ten nadele), Kamerstukken II 2010/11, 32 044, nr. 8.

Nota naar aanleiding van het verslag betreffende de wijziging van het Wetboek van Strafvordering in

verband met de invoering van een regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen

verdachte (Wet herziening ten nadele), Kamerstukken II 2009/10, 32 044 nr. 6.

MvT omtrent de wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de invoering van een

regeling betreffende herziening ten nadele van de gewezen verdachte (Wet herziening ten nadele),

Kamerstukken II 2008/09, 32 044, nr. 3.

Rechtspraak

Belgische rechtspraak

Cass. (2e k.) 26 september 2017, AR P.17.0404.N, (H.O.J.V.T. / Vogelbescherming Vlaanderen vzw), http://www.cass.be (19 oktober 2017); RABG 2018, afl. 1, 45.

Cass. (2e k.) 14 juni 2016, AR P.16.0507.N (K.I.), http://www.cass.be (5 juli 2016).

83

Cass. (2e k.) 23 februari 2016, AR P.15.1586.N (M.M. / D.T., C.F., N.T., S.T.), http://www.cass.be (3 maart 2016). Cass. (2e k.) 9 september 2015, AR P.15.0775.F, (D.M., R., G. / D.S., C.N., V.I., V.D.), Arr.Cass. 2015, afl. 9, 1947; http://www.cass.be (24 september 2015).

Cass. (2e k.) 17 februari 2015, AR P.15.0003.N, (E.H.J.V.G. / Imperial Tobacco Trading Ltd., Belgische Staat), Arr.Cass. 2015, afl. 2, 451; http://www.cass.be (14 maart 2015). Cass. (2e k.) 6 januari 2015, AR P.14.1578.N (C.V. / R.R., Allianz Benelux nv), Arr.Cass. 2015, afl. 1, 26; http://www.cass.be (25 januari 2015). Cass. (2e k.) 3 december 2014, AR P.14.1198.F (D.M.T. / S.L.), Arr.Cass. 2014, afl. 12, 2807,

http://www.cass.be (5 januari 2015).

Cass. (2e k.) 26 maart 2013, AR P.11.1476.N, (Procureur-generaal bij het Hof van Cassatie inzake F.A.M., Belgische Staat), Arr.Cass. 2013, afl. 3, 828; http://www.cass.be (26 april 2013).

Cass. (2e k.) 11 september 2013, AR P.13.0889.F, (Le procureur général près la Cour de cassation, L.V. / L.N.), Arr.Cass. 2013, afl. 9, 1779; Arr.Cass. 2013, afl. 9, 1779; http://www.cass.be (28 september 2013).

Cass. (2e k.) 19 juni 2012, AR P.12.0712.N (F.A.M.), Arr.Cass. 2012, afl. 6-7-8, 1711; http://www.cass.be (25 juli 2012). Cass. (2e k.) 7 oktober 2009, AR P.09.0777.F (R. R., G., E., F., G. / R.E., R.S., R.L.), Arr.Cass. 2009, afl. 10, 2249; http://www.cass.be (4 november 2009). Cass. (2e k.) 29 april 2009, AR P.08.1648.F (M.B.G.), Arr.Cass. 2009, afl. 4, 1137; http://www.cass.be (27 mei 2009).

Cass. (2e k.) 17 april 2007, AR P.06.0859.N, (A.T.M.V.D.W.), Arr.Cass. 2007, afl. 4, 797; http://www.cass.be (16 juli 2007). Cass. (2e k.) 24 oktober 2006, AR P.06.0859.N, (V.D.W.A.T.M.), Arr.Cass. 2006, afl. 10, 2107; http://www.cass.be (8 november 2006).

Cass. (2e k.) 27 april 2005, AR P.05.0215.F (B.C. / S.F., R.J.), Arr.Cass. 2005, afl. 4, 950; http://www.cass.be (18 mei 2005). Cass. (2e k.) 17 maart 2004, AR P.03.1599.F, (B.C. / S.F. e.a.), Arr.Cass. 2004, afl. 3, 456, concl. SPREUTELS, J.; http://www.cass.be (18 april 2004). Cass. (2e k.) 4 juni 2003, AR P.03.0555.F, (D.G. / R.C.), Arr.Cass. 2003, afl. 6-8, 1333; http://www.cass.be (12 augustus 2003). Cass. (2e k.) 18 oktober 2000 , AR P.00.0880.F, (Procureur-generaal bij het Hof van Cassatie inzake C.), http://www.cass.be (18 oktober 2001).

Cass. (2e k.) 18 april 2000, AR P.99.1801.N, (P. / G.), http://www.cass.be (18 oktober 2001).

Cass. (2e k.) 12 april 2000, AR P.00.0251.F (D.), http://www.cass.be (18 oktober 2001).

84

Cass. (2e k.) 19 januari 2000, AR P.99.1623.F (Glineur / Durieu), Arr.Cass. 2000, afl. 1, 142; Bull. 2000,

afl. 1, 140; http://www.cass.be (18 oktober 2001).

Cass. 22 september 1999, AR P.99.1089.F (S. / K.), http://www.cass.be (18 oktober 2001). Cass. 7 januari 1998, P971524N, www.juridat.be. Cass. 5 juni 1996, AR P.96.0310.F (de Bonvoisin), http://www.cass.be (18 oktober 2001). Cass. 25 april 1996, AR P.95.1490.N, (Van Puyvelde), http://www.cass.be (18 oktober 2001). Cass. 1 maart 1995, AR P.94.1025.F, (Procureur-generaal bij het Hof van Cassatie / Bolly), http://www.cass.be (18 oktober 2001). Cass. 6 september 1994, AR P.94.0564.N, (Zarouali), http://www.cass.be (18 oktober 2001). Cass. 17 maart 1992, AR 6057 (Oz), http://www.cass.be (18 oktober 2001).

Cass. 11 december 1990, AR 4934, (Gonzales Vargas), http://www.cass.be (18 oktober 2001). Cass. 27 januari 1988, AR 6373 (Rommes / Doneux), Arr.Cass. 1987-88, 658. Cass. 11 december 1985, AR 4470 (Berlaimont / Seron), Arr.Cass. 1985-86, 527. Cass. 26 november 1985, AR 9671 (Brackx / Tierens), Arr.Cass. 1985-86, 440. Cass. 22 maart 1983, AR 7533, (Van Cauter), Arr.Cass. 1982-83, 896. Cass. 11 mei 1982, AR 7281 (Bracke), Arr.Cass. 1981-82, 1121. Cass. 14 september 1982, AR 7280 (Van de Sijpe), Arr.Cass. 1982-83, 65.

Cass. 17 januari 1978, Arr. Cass., 1978, 601, www.juridat.be. Cass. 21 september 1971, www.juridat.be Corr. Luik 27 april 1992, Verkeersrecht 1992, 247.

Nederlandse rechtspraak

Hoge Raad (NL) 30 mei 2017, ECLI:NL:HR:2017:969, www.rechtspraak.nl

Hoge Raad (NL) 17 september 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ9992, www.rechtspraak.nl.

Hoge Raad (NL) 23 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BI1689, www.rechtspraak.nl. Hoge Raad (NL) 7 oktober 2008, ECLI:NL:HR:2008:BD4153, www.rechtspraak.nl. Hoge Raad (NL) 18 maart 2008, ECLI:NL:HR:2008:BA1024, www.rechtspraak.nl. Hoge Raad (NL) 7 september 2004, ECLI:NL:HR:2004:AQ9834, www.rechtspraak.nl.

85

Rechtsleer

Boeken

BARBAIX R. en CARETTE N., Privaat (vermogens)recht, Mortsel, Intersentia, 2018, 216 p.

CORSTENS G. J. M., Het Nederlandse Strafprocesrecht, Deventer, Wolters Kluwer, 2018, 1072 p.

DAUW P., Burgerlijk procesrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 505 p.

DERUYCK F., Overzicht van het Belgisch strafprocesrecht, Brugge, die Keure, 2017, 315 p.

DECAIGNY T., Tegenspraak in het vooronderzoek, Mortsel, Intersentia, 2013, 719 p.

DIRIX E., TILLEMAN B. en VAN ORSHOVEN P., De Valks Juridisch Woordenboek, Antwerpen,

Intersentia, 2001, 431 p.

EGGERMONT S., Tweerelaties, Mortsel, Intersentia, 2016, 665 p.

GOEDERTIER G. e.a., Basisbegrippen publiekrecht, Brugge, die Keure, 2014, 481 p.

HUYSMANS J., Legitieme verdediging, Mortsel, Intersentia, 2017, 958 p.

MEVIS P.A.M. en KOOIJMANS T., Herziening ten nadele : een studie naar de wenselijkheid en

mogelijkheid van herziening ten nadele in het Nederlandse strafprocesrecht, Deventer, Kluwer, 2003,

192 p.

VANDENBUSSCHE W., Bewijs en onrechtmatige daad, Mortsel, Intersentia, 2017, 812 p.

VAN DEN WYNGAERT C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Boek 2 strafprocesrecht,

Antwerpen- Apeldoorn, Maklu, 2014, 1378 p.

Bijdragen in verzamelwerken

DECLERCQ R., “Buitengewone rechtsmiddelen en verwante instelling” in DECLERCQ R., Beginselen

van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1839- 1845.

DECLERCQ R., “Herziening” in VANDEPLAS A., Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze

commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1984, 211- 227.

DECLERCQ R., “Verval van de strafvordering” in DECLERCQ R., Beginselen van strafrechtspleging,

Kluwer, Mechelen, 2014, 86-175.

DERRE S. en JACOBS A., “Tenietgaan van straffen” in X, Postal Memorialis. Lexicon strafrecht,

strafvordering en bijzondere wetten , Mechelen, Kluwer, 2004, T59/01- T59/29.

DERUYCK F. e.a., “Non bis in idem: spanningsvelden in een gelaagde rechtsorde” in TRAEST P.,

LECLERCQ J-F., GOETHALS E., HUYBRECHTS L., ROZIE J., VERSTRAETEN R., DERUYCK F. en ROZIE M.,

Amicus Curiae, Mortsel, Intersentia, 2013, 61-72.

86

DE ROOS T. A., “De plaats van het slachtoffer in het strafproces: grenzen aan een

rechtsontwikkeling?” in VAN OEVELEN A., RUTTEN S., ROZIE J., Samenloop van strafrechtelijke,

privaatrechtelijke en bestuurlijke sancties, Mortsel, Intersentia, 2017, 53- 68.

DUJARDIN J., VANDE LANOTTE J., GOOSSENS J. en GOEDERTIER G., “Amnestie” in DUJARDIN J.,

VANDE LANOTTE J., GOOSSENS J. en GOEDERTIER G. e.a., Basisbegrippen publiekrecht, Brugge, die

Keure, 2014, 36-39.

DUJARDIN J., VANDE LANOTTE J., GOOSSENS J. en GOEDERTIER G., e.a., “Genaderecht” in DUJARDIN

J., VANDE LANOTTE J., GOOSSENS J., GOEDERTIER G., e.a., Basisbegrippen publiekrecht, Brugge, die

Keure, 2014, 182-185.

FORTHOMME M., “Révision des condamnations“ in X., Postal Mémorialis. Lexique du droit pénal et

des lois spéciales , Mechelen, Kluwer, 2012, R140/01- R140/8.

GUERRA V., “Valse getuigenis en valse eed” in X., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht,

strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, 2004, V5/01- V5/35.

HUYBRECHTS L., “Dubieuze vonnissen vermijden” in ROZIE J., DERUYCK F., HUYBRECHTS L. en

VAN VOLSEM F. (eds.), Na rijp beraad. Liber amicorum Michel Rozie, Antwerpen, Intersentia, 2014,

251-274.

JACOBS, A. en BERBUTO, S., “Verval van strafvordering” in X., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht,

strafvordering en bijzondere wetten, Mechelen, Kluwer, 2005, V170/01- V170/36.

JACQUES E., “Rechtsdwaling” in X, Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere

wetten, Mechelen, Kluwer, 2012, R63/01- R63/11.

LEMMENS P. en LEMMENS K., “De herziening of heropening van de strafprocedure: een passend

middel tot herstel van een schending van fundamentele rechten?” in DE NAUW A., DERUYCK F.,

ROZIE M., Het Strafrecht bedreven. Liber Amicorum Alain De Nauw, Brugge, die Keure, 2011, 571-

590.

MAHIEU M. en VAN MEERBEECK J., “La procédure de révision en matière pénale” in X., Droit pénal

et procédure pénale, Mechelen, Kluwer, s.d., 51- 127.

MARTYN G., DEVLOO R. en JORENS Y., “Thema 6- Rechtshandhaving” in G. MARTYN, R. DEVLOO en Y.

JORENS, Een kennismaking met recht en rechtspraktijk, Brugge, die Keure, 2018, 153-200.

NIJBOER J.F., “Verschoven panelen. Het veranderde rechtspolitieke klimaat in het Nederlandse

strafrecht” in DE NAUW A., DERUYCK F., ROZIE M., Het Strafrecht bedreven. Liber Amicorum Alain De

Nauw, Brugge, die Keure, 2011, 683- 696.

87

ROZIE M. en STRAETMANS G., “Ne bis in idem in Nederland” in M. ROZIE en G. STRAETMANS,

Doorwerking van het Europese recht in de nationale rechterlijke praktijk, Mortsel, Intersentia, 2012,

151- 164.

TRAEST, P., “Is de herziening in strafzaken aan herziening toe?” in DERUYCK, F. GOETHALS, E.,

HUYBRECHTS, L., LECLERCQ, J.F., ROZIE, J., ROZIE, M., TRAEST, P. en VERSTRAETEN, R. (eds.), Amicus

curiae: Liber amicorum Marc De Swaef, Antwerpen, Intersentia, 2013, 383-406.

TRAEST P., “Hard bewijs: wanneer is de rechter overtuigd?” in BEAUTHIER J.-P., FLORE D., MASSET A.,

TRAEST P. en VERMEULEN G., Bewijs in strafzaken / La preuve en droit pénal, Brugge, die Keure,

2011, 127 p. 59- 79.

VALKENBURG W., “Hoger beroep in strafzaken in Nederland, een blijvend aandachtspunt” in L.

HUYBRECHTS, F. DERUYCK, F. VAN VOLSEM, J. ROZIE, Na rijp beraad, Mortsel, Intersentia, 2014, 397-

410

Tijdschriften

ARNOU L., “Het vals getuigenis: een misdrijf onder opschortende voorwaarde?”, T.Strafr. 2000, 156-

161.

CORNELIS C., “Het belang van genetische gegevens in het Belgische recht”, T.Gez. 2017-18, afl. 5,

295-309.

DECAIGNY T., “Onderzoeksrechter of rechter van het onderzoek: elementen in het debat”, RW 2013-

14, nr. 24, 923-933.

DE ROY C., “De wet van 6 maart 2018 ter verbetering van de verkeersveiligheid: opnieuw een

strengere aanpak van verkeersovertreders”, RW 2018-19, nr. 4, 123-139.

GROETAERS S., “De heropening van de rechtspleging na een veroordeling van het Europees Hof voor

de Rechten van de Mens: een rechtsvergelijkend overzicht”, NC 2018, nr. 3, 258-271.

Varia

NATENS H., De (on)feilbare strafrechtspleging. Een rechtsvergelijkend onderzoek naar de

controlemechanismen in België en Nederland ter preventie en aanpak van gerechtelijke dwalingen,

https://www.scriptiebank.be/scriptie/2016/de-onfeilbare-strafrechtspleging-een-rechtsvergelijkend-

onderzoek-naar-de?token=i9d1GmtSiU45TntInOUQByoh5kgw3h_5MucovsBn710.

X, “Herziening vonnissen na uitspraak EHRM”, NJB 9 oktober 2002,

https://www.njb.nl/wetgeving/staatsbladen/import/herziening-vonnissen-na-uitspraak-

ehrm.3030.lynkx.

DE HERZIENING IN STRAFZAKEN - Universiteit Gent...III SAMENVATTING De herziening in strafzaken is...

Documents

Transcript of DE HERZIENING IN STRAFZAKEN - Universiteit Gent...III SAMENVATTING De herziening in strafzaken is...