De Europese Raadjuli 2018-november 2019

Een verslag van de voorzitterDeel 3. November 2019

Een verslag van de voorzitter

Deel 3. November 2019

De Europese Raadjuli 2018-november 2019

Deze publicatie is samengesteld door het secretariaat-generaal van de Raad.www.consilium.europa.eu

Luxemburg: Bureau voor publicaties van de Europese Unie, 2019

Print ISBN 978-92-824-7048-0 ISSN 1977-3250 doi:10.2860/349235 QC-AO-19-001-NL-CPDF ISBN 978-92-824-7020-6 ISSN 2363-2968 doi:10.2860/227378 QC-AO-19-001-NL-N

© Europese Unie, 2019Reproductie met bronvermelding is toegestaan.

Europagebouw: © Philippe Samyn and Partners architects and engineers - lead and design partner, Studio Valle Progettazioni architects, Buro Happold engineers; Kleurencomposities: ©Georges Meurant, 2016

Fotoverantwoording aan het eind van de publicatie.

Voor gebruik of reproductie van foto’s of ander materiaal dat niet onder het EU-auteursrecht valt, is de rechtstreekse toestemming van de auteursrechthouders vereist.

Inhoud

Verenigd blijven ondanks de brexitDe Europese Raad - juli 2018 tot en met november 2019

Inleiding 5

Chaos bij de brexit voorkomen 6

Met sociale media de Europese politiek beïnvloeden 11

De positie van de EU in de wereld versterken 14

Klaar zijn voor de uitdagingen van de toekomst 20

Conclusie 24

Bijeenkomsten van de Europese Raad september 2018 - oktober 2019 27

Conclusies van de Europese Raad, verklaringen van de staatshoofden en regeringsleiders, en een selectie uit de toespraken van voorzitter Tusk 29

De leiders komen bijeen in de Europese Raad om sturing en strategische richtsnoeren te bieden voor de werkzaamheden van de EU

1. De Ierse Taoiseach Leo Varadkar, de Nederlandse premier Mark Rutte, de Letse premier Krišjānis Kariņš en de Litouwse president Gitanas Nausėda; 2. de Deense premier Mette Frederiksen en de Luxemburgse premier Xavier Bettel; 3. de Portugese premier António Costa, de nieuwgekozen voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, en de nieuwgekozen voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen; 4. de Italiaanse premier Giuseppe Conte en de Duitse bondskanselier Angela Merkel; 5. de Maltese premier Joseph Muscat, de Britse premier Boris Johnson en de Slowaakse premier Peter Pellegrini; 6. de hoofdonderhandelaar van de Europese Unie voor de brexit, Michel Barnier, de Estse premier Jüri Ratas en de Roemeense president Klaus Werner Iohannis; 7. de voorzitter van het Europees Parlement, David Sassoli, de president van Frankrijk, Emmanuel Macron en de Cypriotische president Nikos Anastasiadis; 8. de Finse premier Antii Rinne en de Poolse premier Mateusz Morawiecki; 9. de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker; 10. de Spaanse premier Pedro Sánchez Pérez-Castejón, de Zweedse premier Stefan Löfven en de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis; 11. de voorzitter van de Europese Raad, Donald Tusk, en de Sloveense premier Marjan Šarec; 12. de Bulgaarse premier Bojko Borisov en de Hongaarse premier Viktor Orbán

1

4

7

10

2

5

8

11

3

6

9

12

4

5

In dit derde en laatste deel van het verslag komt het werk van de Europese Raad in de periode van juli 2018 tot eind november 2019 aan bod. Beschreven wordt hoe, drie jaar na het referendum, de voorwaarden voor een ordelijke brexit werden overeengekomen met de Britse premier Johnson. Daarbij werd de richting bepaald voor de onderhandelingen over het toekomstige partnerschap tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk, en werd de termijn voor de brexit verlengd tot 31 januari 2020. Het verslag belicht het werk van de Europese Raad op het gebied van interne en externe veiligheid, migratie, mondiale samenwerking, economie en handel. Ook besteedt het aandacht aan de andere activiteiten van voorzitter Donald Tusk, die de Unie naar buiten toe heeft vertegenwoordigd in een tijd waarin de internationale op regels gebaseerde orde flink onder druk stond, waarin Europa te maken kreeg met ernstig interne en externe dreigingen, en waarin de ware omvang van

uitdagingen zoals de klimaatopwarming en de snelle technologische verandering nog duidelijker werd.

Het eerste deel beschreef de inspanningen, in juli 2015, om Griekenland in de eurozone te houden, de onderhandelingen met premier Cameron om het Verenigd Koninkrijk in de Unie te houden, en de EU-aanpak van de migratiecrisis (in 2015 en 2016 kwamen ruim 1,6 mensen op irreguliere wijze Italië en Griekenland binnen). In het tweede deel werd geschetst hoe de Unie en de lidstaten die crisis hebben bezworen: de migratiestromen werden ingedamd door de buitengrenzen te beschermen en de samenwerking met derde landen te verbeteren. Ook in het tweede deel kwam aan bod hoe de EU-27 de brexitonderhandelingen met de regering van Theresa May voorbereidden en voerden. Tot slot, niet minder belangrijk, belichten deze verslagen de voortdurende inspanningen die werden geleverd om de economische en monetaire unie en de euro te versterken.

Verenigd blijven ondanks de brexitDe Europese Raad juli 2018 tot en met november 2019

Inleiding

6

Chaos bij de brexit voorkomen

In de zomer van 2018, na 15 maanden van besprekingen met de regering van Theresa May, zaten we nog volop in de brexitonderhandelingen. Over veel punten bestond al meer duidelijkheid, maar de moeilijkste vraagstukken moesten nog worden opgelost. Om in oktober tot een akkoord te kunnen komen, was er snel vooruitgang nodig. Dit was de laatste kans om de kaarten op tafel te leggen. Aan premier May werd de boodschap gegeven dat hoe sneller wij een concreet voorstel van het VK voor de Ierse grens kregen, hoe groter de kans was dat de brexitonderhandelingen tijdig voltooid konden worden. Doel was een harde grens op het eiland Ierland te vermijden. Ook moesten er realistische, werkbare voorstellen voor onze toekomstige betrekkingen komen.

In september 2018, tijdens een informele bijeenkomst van de leiders van de EU-27 in Salzburg, heerste pessimisme. Het was duidelijk dat de nieuwste opvattingen van het VK over de Ierse grens en over de toekomst van de economische samenwerking – het “Chequers-voorstel” – de eengemaakte markt dreigden te ondermijnen en moesten worden herwerkt. De Britten leken van twee walletjes te willen eten, een filosofie die ook werd gehuldigd door Boris Johnson, die toen geen minister van Buitenlandse Zaken meer was. De negatieve evaluatie door de EU ontgoochelde de Britse regering, die vrij veel van de top bleek te hebben verwacht. Er bleven nog steeds verschillende scenario’s mogelijk, maar uit de volgende voorstellen van premier May bleek dat de houding

van het VK in positieve zin evolueerde, en dat de wil bestond om de negatieve gevolgen van de brexit zo veel mogelijk te beperken. Zo toonde het VK zich onder meer bereid nauw met de EU samen te werken op het gebied van buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid.

Het momentum voor de onderhandelingen verschoof verder. Tegen de tijd van de Europese Raad van oktober was er enige vooruitgang geboekt, maar we waren er nog niet. Op 15 november echter presenteerde EU-hoofdonderhandelaar Michel Barnier de 585 pagina’s dikke ontwerptekst die met het Verenigd Koninkrijk was overeengekomen. Dit akkoord werd ter goedkeuring aan de leiders voorgelegd om twee redenen. Ten eerste beperkte het de negatieve gevolgen van de brexit. Ten tweede stelde het de fundamentele belangen en beginselen van de 27 lidstaten en van de Europese Unie in haar

In gesprek met voormalig premier May in de marge van de ASEM-top, oktober 2018

7

geheel veilig. Cruciaal onderdeel van de tekst was een “backstop”, een noodoplossing om een harde grens op het eiland Ierland te voorkomen. Deze oplossing zou van toepassing zijn tenzij en totdat ze werd vervangen door een andere oplossing in het kader van onze toekomstige handelsbetrekkingen. De Europese Raad keurde het akkoord een week later goed. Het akkoord moest echter nog worden geratificeerd, en ook de onderhandelingen over de toekomstige betrekkingen lagen nog in het verschiet.

Aangezien het Verenigd Koninkrijk problemen verwachtte met de ratificering in eigen land, maakte de EU in december 2018 en januari 2019 duidelijk dat de backstop slechts als een laatste redmiddel bedoeld was. Toch besloot het Britse Lagerhuis op 16 januari 2019 met een overweldigende meerderheid om het terugtrekkingsakkoord te verwerpen, in de eerste plaats

vanwege de backstop. Twee maanden later kwamen de Europese Commissie en premier May verdere maatregelen en juridische waarborgen overeen in het “akkoord van Straatsburg”. De volgende dag stemde het Britse parlement voor de tweede keer tegen het akkoord. Tot de brexit restten ons nog maar 17 dagen, Londen moest met nieuwe ideeën komen voor de volgende stappen.

In de aanloop naar de Europese Raad van maart vroeg premier May in een brief om de termijn voor de brexit te verlengen tot en met 30 juni 2019. Op 21 maart spraken de EU-leiders af dat als het terugtrekkingsakkoord de week nadien door het Lagerhuis zou komen, we de termijn tot en met 22 mei 2019 zouden verlengen, om alle procedures te kunnen afronden. Als het Lagerhuis het akkoord zou wegstemmen, zouden de EU-leiders een kortere

De hoofdonderhandelaar van de EU, Michel Barnier, presenteert de ontwerptekst van het terugtrekkingsakkoord in november 2018

Donald Tusk @eucopresident · 15 november 2018Aan onze Britse vrienden: het doet me verdriet dat jullie ons verlaten, maar ik zal er alles aan doen om dit afscheid zo pijnloos mogelijk te maken, zowel voor jullie als voor ons.

8

verlenging, tot 12 april, toekennen, waarna het aan het VK zou zijn om aan te geven hoe het dan verder moest. Dit was een belangrijke datum met het oog op de organisatie door het VK van verkiezingen voor het Europees Parlement, aangezien het VK dan nog lid van de EU zou zijn. Als het VK besloot geen verkiezingen te houden, zou het slechts twee opties overhouden: vertrekken met dit akkoord of vertrekken zonder akkoord. De optie van een langdurige verlenging zou vanzelf onmogelijk worden. De EU, van haar kant, bereidde zich voor op het ergste, maar hoopte op het beste. Die voorzichtige aanpak bleek volledig terecht. Op 29 maart stemde het parlement van het VK voor de derde keer tegen het akkoord.

Naar aanleiding daarvan verzocht premier May in een nieuwe brief om een verdere verlenging van de in artikel 50 bedoelde termijn, en wel tot en met 30 juni 2019. Het was echter weinig waarschijnlijk dat het ratificatieproces tot die tijd kon worden afgerond. Deze verlenging toestaan zou in de praktijk leiden tot een aaneenschakeling van noodtoppen, met alsmaar nieuwe “cliff-edge”-scenario’s. Dat zou in de volgende maanden dan weer schade berokkenen aan de zaak van de EU-27. De aanslepende onzekerheid was in de eerste plaats slecht voor onze burgers en onze bedrijven. Daarom stelde ik de leiders een flexibele verlenging voor, zolang als nodig was maar niet langer dan één jaar. Aan de verlenging zou een einde komen zodra beide partijen het terugtrekkingsakkoord hadden ondertekend. Met andere woorden: het VK kon vertrekken zodra het daar klaar voor was. En als de impasse aanhield, zou een dergelijke langere verlenging het VK de gelegenheid bieden om zijn brexit te heroverwegen.

Na een uitvoerig debat op de buitengewone top van 10 april werden de leiders van de EU-27 het eens over een langere verlenging dan was gevraagd. Deze “flextensie” zou lopen tot en met 31 oktober, en er werd bepaald dat het VK in mei aan de Europese verkiezingen zou deelnemen. Als het terugtrekkingsakkoord eerder werd ondertekend, zou het VK de EU verlaten op de eerste dag van de daaropvolgende maand. Zo kreeg het VK er een half jaar bij om het akkoord te ratificeren of om zijn hele brexitstrategie te herdenken. Tot het einde van deze periode zou het VK bovendien artikel 50 kunnen intrekken en van de brexit kunnen afzien. De verlenging was wat korter dan oorspronkelijk bedoeld, maar lang genoeg om een oplossing te vinden. Het was nu aan de Britten om deze tijd nuttig te gebruiken.

In juni nam premier May ontslag. De strijd om het leiderschap van de Conservatieve Partij werd gewonnen door Boris Johnson, die op 24 juli in functie trad. Ik nodigde hem onmiddellijk uit voor een uitvoerig gesprek over onze toekomstige samenwerking. We hadden werkbare, realistische ideeën nodig die voor alle lidstaten, ook Ierland, aanvaardbaar zouden zijn. De EU-27 hebben Ierland altijd gesteund, en we zouden nooit instemmen met een akkoord dat ongunstig zou zijn voor Dublin. In augustus sprak ik met premier Johnson in de marge van de G7-top van Biarritz. Ik zei hem dat hij beter niet de geschiedenis kon ingaan als “Mister No Deal”. De besprekingen gingen eind september voort in New York, in de marge van de Algemene Vergadering van de VN. Er was geen tijd meer te verliezen.

Donald Tusk @eucopresident · 25 november 2018Voor ons liggen nu het moeilijke ratificatieproces en verdere onderhandelingen. Maar hoe dit alles ook eindigt, één ding is zeker: wij blijven vrienden tot in lengte der dagen en nog een dag.

9

Begin oktober had het VK nog steeds geen werkbaar, realistisch voorstel op tafel gelegd. Wel toonde de Ierse premier zich hoopvol over de mogelijkheid van een akkoord. Elke mogelijkheid moest worden benut om duidelijk te maken dat een brexit zonder akkoord nooit de keuze van de EU zou zijn.

Op 17 oktober werd een akkoord bereikt tussen het VK en EU-hoofdonderhandelaar Michel Barnier. Het akkoord werd meteen goedgekeurd door de Europese Raad. Waarom was een akkoord de ene dag niet

mogelijk en de volgende wel? In wezen omdat het VK zijn rode lijnen had aangepast. De nieuwe versie van het akkoord werd positief onthaald door Ierland en door de Europese Commissie. Daardoor konden we er zeker van zijn dat de deal voordelig en veilig was voor de burgers van de Europese Unie. De voornaamste wijzigingen hadden betrekking op het protocol inzake Ierland en Noord-Ierland, voorheen bekend als de backstop. Anders dan in het met de regering van premier May uitgewerkte akkoord, stemde de nieuwe

Donald Tusk @eucopresident · 27 maart 2019Oproep tot het EP: sta open voor een lange verlenging, als het VK zijn strategie wil herzien. 6 miljoen mensen ondertekenden de petitie, 1 miljoen betoogden. Voelen ze zich onvoldoende vertegenwoordigd door het Britse parlement, dan moeten ze zich vertegenwoordigd voelen door u. Omdat ze Europeanen zijn.

“Premier Johnson zal de geschiedenis niet willen ingaan als Mister No Deal”. Ontmoeting met premier Boris Johnson tijdens de G7-top in Biarritz

10

regering in met douanecontroles aan de plaatsen van binnenkomst in Noord-Ierland. Dit compromis zou betekenen dat er geen grenscontroles komen tussen Ierland en Noord-Ierland, maar dat de integriteit van de eengemaakte markt wel gewaarborgd wordt.

Premier Johnson vond maar moeilijk steun voor het herziene akkoord in het Britse parlement. De premier hield vol dat hij wilde dat het VK de EU eind oktober zou verlaten, maar verzocht toch om een nieuwe verlenging van de termijn, tot eind januari 2020. Dit was een ongekende situatie. Vervolgens besloot de premier op 22 oktober om het ratificatieproces te onderbreken, nadat hij zich in het Lagerhuis van initiële steun voor zijn akkoord had verzekerd. Om een brexit zonder akkoord te vermijden, beval ik de EU-27 aan het formele verzoek van het VK om een verlenging te aanvaarden, en dat volgens een schriftelijke procedure. Na overleg stemden de leiders in met deze aanbeveling, en de termijn voor de brexit werd verlengd tot en met 31 januari 2020. Inmiddels heeft het VK besloten parlementsverkiezingen te houden op 12 december. Die moeten onder meer duidelijkheid brengen over het standpunt van het VK inzake de brexit.

Er zijn nu drie jaar verstreken sinds het referendum. Al die tijd zijn we erin geslaagd een chaotische brexit zonder akkoord te vermijden. Zelf zal ik altijd een “remainer” blijven. En ik hoop dat als onze Britse vrienden er ooit voor kiezen om terug te keren, onze deur altijd open zal staan. Hoe dit alles ook eindigt, één ding is zeker: wij blijven vrienden tot in lengte der dagen en nog een dag langer.

donaldtusk 13 maart 2019Brussel, België

donaldtusk We zullen altijd vrienden blijven, Sophie ❤

39 395 vind-ik-leuks1130 reacties

Donald Tusk @eucopresident · 29 oktober 2019Aan mijn Britse vrienden, De EU-27 heeft de verlenging formeel goedgekeurd. Het kan de laatste keer zijn. Gebruik deze tijd zo goed mogelijk. Ik neem ook afscheid, want mijn opdracht hier loopt ten einde. Ik duim voor u.

Tijdens zijn ambtstermijn heeft voorzitter Tusk zich gemanifesteerd als een invloedrijke en karakteristieke stem op enkele grote socialemediaplatforms. Vooral op Twitter was hij actief. In april 2018 breidde hij zijn communicatiestrategie uit naar een ander groeiend platform, Instagram.

Op Twitter lokten de scherpe en vaak provocerende teksten van voorzitter Tusk veel reacties uit, zowel on- als offline. Nooit eerder wist een leider van een EU-instelling zoveel respons teweeg te brengen: het aantal volgers van de voorzitter verzesvoudigde in de loop van zijn termijn bijna tot maar liefst 1,2 miljoen in november 2019. Twiplomacy1 plaatste @eucopresident in 2018 op de lijst van de 50 meest invloedrijke wereldleiders op Twitter. @EmmanuelMacron was de enige andere EU-leider op de lijst.

1 https://twiplomacy.com/info/europe/eu/eucopresident/#content-section2 https://digitaldiplomacy.softpower30.com/deadpan-donald-how-instagram-is-humanising-the-european-union

Terwijl Twitter vooral diende voor korte politieke verklaringen, leverde de Instagram-account van voorzitter Tusk beelden bij de tekst. Met grappige, persoonlijke en soms excentrieke bijschriften en beelden bracht hij de EU-politiek tot leven en toonde hij zijn persoonlijke kant. Instagram bood Tusk de kans met een jonger publiek te communiceren (hij heeft meer dan 150 000 enthousiaste volgers uit ruim 50 landen). Zijn posts en verhalen kunnen op een enorme belangstelling rekenen, zelfs in vergelijking met bekendere Instagram-influencers. De account kreeg lof omdat hij een andere kijk biedt op de Europese politiek. De Digital Diplomacy Hub van Portland2 schrijft dat voorzitter Tusk “op een knappe manier de menselijke kant van een essentiële EU-functie heeft laten zien”, en prijst zijn gevoel voor humor. Ook op Instagram hoorde @donaldtusk volgens Twiplomacy bij de 50 invloedrijkste wereldleiders van 2018.

Reacties op Facebook zijn sterk positief

Mensen inde helewereld volgen@donaldtuskop Instagram

1

10k

100

236kGEWELDIG

26kDROEVIG

10k HAHA

8k WOW

7k BOOS 1,7

miljoenLIKES

1,2 miljoen

200k

2015 2019

Volgers

Stijging aantal volgers:

x6

Nov. 2019Apr. 2018

Volgers

0

154k

Met sociale media de Europese politiek beïnvloeden

11

donaldtusk 1 december 2018Buenos Aires, Argentinië

donaldtusk Wat te doen tijdens een korte pauze tussen twee G20-werksessies? In Argentinië doe je zoals de Argentijnen!

#messi #maradona #g20 #buenosaires #argentina #G20Argentina

24 107 vind-ik-leuks425 reacties

donaldtusk 19 juli 2019Montreal, Quebec

donaldtusk Canada+Europa = ❤❤Net na de top in Montreal.

11 774 vind-ik-leuks178 reacties

donaldtusk 17 februari 2019

donaldtusk Opa’s bundeltje geluk☀

38 280 vind-ik-leuks961 reacties

Donald Tusk 10 juni 2018@eucopresident@JustinTrudeau verdient een speciale plaats in de hemel. Canada, bedankt voor de perfecte organisatie van de G7!

10.7K 50.6K 1.4K

Donald Tusk 6 februari 2019@eucopresidentIk vraag me af hoe die speciale plaats in de hel eruitziet, voor zij die de #brexit hebben aangeprezen zonder het minste plan voor een veilige uitvoering ervan.

25.1K 90.3K 14.4K

Donald Tusk 9 oktober 2019@eucopresidentDe grootste uitdaging van onze tijd is de politiek in ere te herstellen: doen en denken voor het algemeen belang. Zonder geweld, leugens, haatzaaierij, verzinsels en rancune, die de instrumenten zijn van de hedendaagse politiek.

1.608 5.725 527

donaldtusk 19 februari 2019Maidan Nezalezjnosti

donaldtusk Ik breng hulde aan de “Hemelse Honderd”, die zijn toegetreden tot het pantheon van niet enkel Oekraïense, maar Europese helden. De les in moed die zij die februari vijf jaar geleden aan de hele wereld gaven, heeft ons allen veranderd.

#Ukraine #Maidan #RevolutionOfDignity #HeavenlyHundred #EUCO #Europe #EuropeanUnion #DonaldTusk #Kyiv

8341 vind-ik-leuks204 reacties

donaldtusk 18 september 2018New York (stad)

donaldtusk Ochtendloop in New York met het Vrijheidsbeeld achter me … een krachtige herinnering aan wat ik zo sterk bewonder aan dit land.

#newyork #statueofliberty #freedom #running

18 885 vind-ik-leuks494 reacties

Donald Tusk 27 mei 2018@eucopresidentIk heb het overleefd! Het was een warme, vochtige en zware 20km. Maar wel een groots moment om samen met andere deelnemers uit Brussel te beleven. En achteraf bezien veel makkelijker dan sommige marathon vergaderingen van de #EuropeseRaad.

500 4.7K 252

Donald Tusk 14 januari 2019@eucopresidentPaweł Adamowicz, burgemeester van Gdańsk, een man van solidariteit en vrijheid, een Europeaan, mijn goede vriend, is vermoord. Moge hij in vrede rusten. 3.9K 16.2K 478

Donald Tusk 28 juni 2019@eucopresidentIk ben het grondig oneens met president Poetin dat het liberalisme achterhaald zou zijn. Wat ik echt achterhaald vind, is autoritarisme, een persoonlijkheidscultus, een bewind van oligarchen. #G20OsakaSummit

6.8K 21.6K 1.078

Donald Tusk 26 juni 2019@eucopresidentVanuit Nagasaki een waarschuwing en eenvoudige oproep aan alle G20-deelnemers: word wakker voor het te laat is. Neem verantwoordelijkheid, niet enkel voor uw eigen belangen, maar bovenal voor vrede en een veilige, rechtvaardige wereld.

233 712 25

14

In een snel veranderende geopolitieke context heeft de EU gepoogd haar belangen en haar waarden te verdedigen, en de op regels gebaseerde mondiale orde vorm te geven. Waar het kon hebben we dat in samenwerking met vrienden (bijvoorbeeld in de G7) en partners gedaan, en waar het moest op eigen kracht. We hebben er alles aan gedaan om de trans-Atlantische band intact te houden, want een verzwakking van die band zou in de kaart spelen van de partijen die een nieuwe orde nastreven, weg van het westen, een orde waarin geen plaats is voor de liberale democratie en de fundamentele vrijheden. Ik blijf ervan overtuigd dat onze meningsverschillen over handel, klimaatverandering en het nucleair akkoord met Iran

een gevolg zijn van een tijdelijke storing in de VS, en dat wij de beste vrienden zullen blijven.

Ik ben er niet voor teruggedeinsd de negatieve opmerkingen van president Trump over de Europese Unie te weerleggen als fake news. Op het gebied van veiligheid zullen de Verenigde Staten nooit een betere bondgenoot vinden dan de EU.

De Europese Raad heeft voortdurend het accent gelegd op interne veiligheid. De aanslag in Salisbury in 2018 en de cyberaanval tegen de Organisatie voor het verbod van chemische wapens illustreerden het belang van beveiliging. In de strijd tegen hybride dreigingen, cyberdreigingen en chemische,

De positie van de EU in de wereld versterken

De G7-leiders komen bijeen in Biarritz, augustus 2019

Donald Tusk @eucopresident · 15 juli 2018Amerika en de EU zijn beste vrienden. Wie ons een vijand noemt, verspreidt fake news.

15

biologische, radiologische en nucleaire dreigingen was het essentieel om het afschrikkend vermogen en de weerbaarheid van de EU te versterken. Er zijn sanctieregelingen opgezet om de dreiging van cyberaanvallen en chemische wapens het hoofd te bieden. De Unie treedt nu harder op tegen desinformatie. Dit was van bijzonder belang met het oog op de verkiezingen voor het Europees Parlement in mei 2019 en in het licht van de actieve dreiging die uitgaat van de kwaadwillige inmenging van externe partijen in onze democratieën.

Europa is tijdens mijn termijn als voorzitter verenigd gebleven in zijn steun voor de soevereiniteit, onafhankelijkheid en territoriale integriteit van Oekraïne. Er kan immers geen behoorlijk Europa zijn

zonder een onafhankelijk Oekraïne. En er kan geen veilig Europa zijn zonder een veilig Oekraïne. In dit verband zijn de economische sancties tegen Rusland in de afgelopen vijf jaren telkens met zes maanden verlengd omdat er geen vooruitgang werd geboekt met de uitvoering van de akkoorden van Minsk. Die aanpak hebben wij de hele termijn aangehouden.

Ondanks verdere Russische agressie, die in het najaar van 2018 ook escaleerde in de Zee van Azov, heeft Oekraïne flinke stappen gezet, zowel op economisch als op politiek vlak. In het voorjaar van 2019 nam Volodymyr Zelensky op vreedzame wijze de macht over na competitieve, vrije en eerlijke presidentsverkiezingen, die aantoonden dat de idealen van de Revolutie van de Waardigheid van 2014 nog

Voorzitter Tusk en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky tijdens de 21e top EU-Oekraïne in Kiev, 7 juli 2019

Donald Tusk @eucopresident · 19 februari 2019Er kan geen behoorlijk Europa zijn zonder een onafhankelijk Oekraïne. Er kan geen veilig Europa zijn zonder een veilig Oekraïne. Kortom: er kan geen Europa zijn zonder Oekraïne!

16

springlevend zijn. Ons beleid strekt zich echter nog veel verder uit dan Oekraïne. Ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van het Oostelijk Partnerschap met Armenië, Azerbeidzjan, Belarus, Georgië, Moldavië en Oekraïne heb ik de regio bezocht. Daarbij heb ik benadrukt dat we niet alleen buren zijn, maar ook allemaal deel uitmaken van de Europese familie.

Even belangrijk, zowel voor de EU als voor mij persoonlijk, is de Balkan. In deze regio kwam er in juni 2018 hoop op verandering toen premier Alexis Tsipras van Griekenland en premier Zoran Zaev van Noord-Macedonië met de Overeenkomst van Prespa een eind maakten aan het twintig jaar oude geschil tussen beide landen. Zij hadden verbeeldingskracht, namen het risico en waren bereid hun eigenbelang op het spel te zetten voor het collectieve belang. De overeenkomst, die gekoppeld werd aan gerichte hervormingsinspanningen in Albanië en Noord-Macedonië, resulteerde in 2019 in de duidelijke aanbeveling van de Europese Commissie om

toetredingsonderhandelingen met beide landen te openen. Hoewel de overgrote meerderheid van de EU-lidstaten dat standpunt deelt, is het evenwel nog niet mogelijk gebleken unanimiteit hierover te bereiken. Dat gebrek aan unanimiteit zie ik als een falen dat de geloofwaardigheid van de EU en onze belangen, in de regio maar ook ver daarbuiten, ondermijnt. Ik kan alleen maar hopen dat de EU-leiders de juiste conclusies trekken wanneer zij het toetredingsproces bespreken vóór de top van Zagreb in mei 2020.

Ook zijn we nauw blijven samenwerken met andere naburige regio’s. In februari 2019 werd in Sharm-el-Sheikh de allereerst top tussen de EU en de Arabische Liga gehouden, een top die ik samen met president al-Sisi heb voorgezeten. Als naaste buren worden wij in een gevaarlijkere, wankelere geopolitieke context geconfronteerd met gelijkaardige uitdagingen en kunnen we niet anders dan samenwerken. De top versterkte onze samenwerking, vooral rond terrorismebestrijding en illegale migratie.

Voorzitter Tusk ontmoet de premier van Noord-Macedonië Zoran Zaev in Skopje, 17 september 2019

Voorzitter Tusk ontmoet de voormalige Griekse premier Alexis Tsipras in Athene, 9 oktober 2019

Donald Tusk @eucopresident · 25 januari 2019Ze hadden verbeeldingskracht, namen het risico en waren bereid hun eigenbelang op te offeren voor het collectieve belang. Goed gedaan Zoran en Alexis! Onmogelijke missie volbracht. #PrespaAgreement

17

In oktober 2019 veroordeelde de Europese Raad unaniem de militaire actie van Turkije in het noordoosten van Syrië. Hij vroeg Ankara deze actie te staken, zijn troepen terug te trekken en het internationaal humanitair recht te eerbiedigen. In het oostelijk deel van de Middellandse Zee bleven de illegale boringen van Turkije voor de kust van Cyprus de soevereiniteit van deze EU-lidstaat op de proef stellen. De Unie toonde zich volledig solidair met Cyprus en riep Turkije ertoe op het internationaal recht en het beginsel van goed nabuurschap te respecteren. Er werd een kader ingesteld met beperkende maatregelen tegen personen en entiteiten die verantwoordelijk zijn voor of betrokken bij de illegale boringen.

Aan “buren zijn” zit niet alleen een geografisch aspect, het gaat net zo goed om waarden. Canada, Nieuw-Zeeland en Japan liggen alle ver van Europa. Toch staan we in politiek en economisch opzicht zeer dicht bij elkaar, met onze gedeelde waarden van liberale democratie, mensenrechten en de rechtsstaat. Tijdens de top EU-Canada in juli 2019 bleek hoezeer beide partijen hechten aan deze gedeelde waarden. Om onze samenwerking te verbeteren, zijn we overeengekomen hoe we het best kunnen samenwerken bij het bestrijden van klimaatverandering, het beschermen van de oceanen (ook tegen verontreiniging), het empoweren van vrouwen en het beheren van plaatselijke conflicten. In dezelfde geest ondertekenden de EU en Japan in juli 2018 het grootste bilaterale handelsakkoord ooit. Daarnaast werden de EU en de Mercosur, na twintig jaar onderhandelen, het in de marge van de G20-top in Osaka in beginsel eens over een nóg groter vrijhandelsakkoord.

In datzelfde Osaka beweerde president Poetin dat het liberalisme – hij bedoelde de liberale democratie, de rechtsstaat en de mensenrechten – niet meer van deze tijd was. Wat juist niet meer van deze tijd is, antwoordde ik, zijn autoritarisme, personencultus en oligarchie, ook al kan dat alles soms effectief lijken. Dat is namelijk hoe Rusland bestuurd wordt, wat opnieuw bewijst dat geografische nabijheid geen garantie is voor gedeelde waarden.

Wat China betreft, is de EU blijven inzetten op het behoud van evenwichtige betrekkingen, ten behoeve van eerlijke concurrentie en gelijke markttoegang. Deze doelstellingen zijn nog niet verwezenlijkt. Tijdens de gezamenlijke top in april 2019 toonde China zich voor het eerst bereid met Europa in dialoog te gaan om het probleem van de industriesubsidies aan te pakken, aangezien die eerlijke handel in de weg staan. Dat is ook een van de belangrijkste prioriteiten bij de hervorming van de WTO, waarvoor wij op het internationale toneel pleiten. Men mag mij ouderwets noemen, maar ik vind de mensenrechten minstens even belangrijk als handel. In mijn gesprekken met de Chinese leiders van de afgelopen vijf jaar heb ik dan ook voortdurend beklemtoond dat mensenrechten voor ons een prioriteit zijn. Ik heb ook heel specifiek namen genoemd van mensen die onderdrukt worden. Er is op dit terrein enige vooruitgang geboekt, maar onze Chinese partners moeten nog meer doen.

Tot slot is er de klimaatcrisis. Ik twijfel er niet aan dat we in een ecologische noodtoestand verkeren. In alle delen van Europa en de wereld hebben mensen te lijden onder extreme klimatologische omstandigheden. Elke dag sterven er tot tweehonderd soorten uit. Onze oceanen raken vol van microplastics. Ik heb met eigen ogen gezien hoe ijsmuren in Groenland instorten en

Donald Tusk @eucopresident · 11 juli 2019De val van de Sovjet-Unie was NIET de grootste geopolitieke catastrofe van de eeuw. Vandaag zeg ik duidelijk hier in Georgië: de val van de USSR was een zegen voor Georgiërs, Polen, Oekraïners en heel Centraal- en Oost-Europa. En ook voor de Russen.

18

hoe de gletsjers in het Pamirgebergte in Tadzjikistan smelten. Daarom heb ik de afgelopen jaren in mijn ontmoetingen met wereldleiders consequent de klimaatproblematiek aangekaart, in de wetenschap dat de EU alles in het werk zal stellen om de klimaatcrisis en de gevaren ervan aan te pakken. Europa toont leiderschap bij de uitvoering van de Overeenkomst van Parijs en wij hopen ‘s werelds eerste koolstofneutrale continent te worden. Alleen al in 2017 gaven de EU en haar lidstaten € 20 miljard uit om ontwikkelingslanden te helpen bij de bestrijding van en de aanpassing aan klimaatverandering.

De natuurlijke omgeving moet worden beschermd. Daarmee bedoel ik niet alleen de oceanen, de lucht en de bossen, maar ook de waarheid in het openbare leven, de vrijheid, de rechtsstaat en de internationale

solidariteit. Als we geen oplossingen vinden voor mondiale problemen zoals gewapende conflicten, terrorisme, verspreiding van kernwapens of de vernietiging van onze leefwereld, kan het leven een hel worden, ongeacht waar we wonen. Zonder de bereidheid om op het wereldtoneel regels vast te leggen en deze vervolgens consequent te respecteren, zullen lokale gemeenschappen, naties en staten – en zelfs continenten – hulpeloos blijven tegenover deze dreigingen. Het patriottisme van de 21e eeuw moet ook een mondiale dimensie hebben, wil het niet, zoals vaak het geval was, een kwestie van nationaal egoïsme worden. In mijn politiek vocabularium betekenen mondialisme en solidariteit hetzelfde. De machthebbers in onze wereld die dit niet begrijpen, zullen de geschiedenis niet ingaan als leiders, maar als nepleiders.

“Ik twijfel er niet aan dat we in een ecologische noodtoestand verkeren.” Voorzitter Tusk spreekt de VN-klimaatactietop toe in New York, september 2019

Donald Tusk @eucopresident · 23 september 2019Ik ben ervan overtuigd dat de EU het eerste klimaatneutrale continent zal worden. De meeste EU-lidstaten onderschreven al klimaatneutraliteit tegen 2050. Ik durf te stellen dat het maar een kwestie van tijd is voordat alle lidstaten zich erachter scharen.

Internationale topbijeenkomsten, ontmoetingen en bezoeken

1. Voorzitter Tusk en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky bezoeken de bijzondere waarnemingsmissie van de OVSE in het oosten van Oekraïne op 7 juli 2019; 2. voorzitter Tusk en de Chinese premier Li Keqiang tijdens de top EU-China, op 16 juli 2018 in Peking ; 3. voorzitter Tusk, NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg , en voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker tijdens de ondertekeningsceremonie van de 2e gezamenlijke verklaring EU-NAVO, op 10 juli 2018 in Brussel; 4. bezoek van voorzitter Tusk aan Hiroshima, 26 juni 2019; 5. bezoek van voorzitter Tusk aan het Sarezmeer in Tadzjikistan, 30 mei 2019; 6. ontmoeting van voorzitter Tusk met de Albanese premier Edi Rama, op 17 september 2019 in Tirana; 7. de Canadese minister voor Diversificatie van Internationale Handel, Jim Carr, de voorzitter en CEO van de Montreal Port Authority Sylvie Vachon, de Canadese premier Justin Trudeau, voorzitter Tusk en EU-commissaris voor Handel Cecilia Malmström brengen tijdens de top EU-Canada van 17 juli 2019 een bezoek aan de haven van Montreal; 8. ontmoeting van voorzitter Tusk met de premier van Nieuw-Zeeland, Jacinda Ardern, op 25 januari 2019 in Brussel; 9. voorzitter Tusk vertegenwoordigt de EU in de Algemene Vergadering van de VN van 26 september 2018 in New York; 10. voorzitter Tusk en de Egyptische president Abdel Fattah al-Sisi tijdens de persconferentie van de top EU-Liga van Arabische Staten, op 25 februari 2019 in Sharm-el-Sheikh; 11. groepsfoto tijdens de G20-top van 28 juni 2019 in Osaka; 12. bezoek van voorzitter Tusk aan het Vaticaan en ontmoeting met paus Franciscus op 5 oktober 2019

1

4

7

10

2

5

8

11

3

6

9

12

19

20

Klaar zijn voor de uitdagingen van de toekomst

In de periode die dit verslag bestrijkt zijn de Europese economieën blijven groeien en hebben ze een recordaantal banen gecreëerd. In dat klimaat konden we ons toeleggen op de hervorming van de eurozone, waarvoor ik sinds het najaar van 2017 gepleit heb om de economische en monetaire unie (EMU) en de euro veerkrachtiger te maken.

In december 2018 kwamen de EU-leiders hun belofte na om de EMU verder te versterken. Ten eerste spraken zij af een gemeenschappelijk vangnet op te zetten voor het gemeenschappelijk afwikkelingsfonds, een van

de pijlers van de bankenunie van de EU. Daardoor zal er meer financiële slagkracht zijn om noodlijdende banken te liquideren. Ten tweede besloten we het Europees stabiliteitsmechanisme (ESM) beter uit te rusten om financiële crises te voorkomen en te managen. Deze twee besluiten, die een verandering van het ESM-verdrag inhouden, maken de monetaire unie een stuk sterker. De EU-leiders kwamen ook overeen verder te werken aan de bankenunie en de internationale rol van de euro. Daarnaast werd besloten om in het kader van de meerjarenbegroting van de EU een begroting voor convergentie en

“Verenigd, door dik en dun.” De EU-leiders komen bijeen in Sibiu op de Dag van Europa om te spreken over de toekomst en de strategische prioriteiten van de Unie, 9 mei 2019

20

concurrentievermogen tussen de landen van de eurozone (en de ERM II-landen die willen deelnemen) aan te nemen. Deze maatregelen komen voort uit het werk dat verricht is op een aantal Eurotoppen sinds december 2017, en door de Eurogroep. De maatregelen zullen zonder twijfel bijdragen tot een robuustere EMU, al is er nog meer nodig. Ik heb er stellig op aangedrongen deze besprekingen inclusief te maken en er niet alleen de landen van de eurozone bij te betrekken. De monetaire unie is immers van groot politiek en economisch belang voor álle lidstaten van onze Europese Unie.

In 2019 zijn wij de monetaire unie blijven versterken. Verschillende elementen van de hervorming kunnen nu het wetgevings- en het uitvoeringsstadium ingaan - als eerste stap wordt, zeer binnenkort, het gewijzigde ESM-verdrag ondertekend. We moeten die werkzaamheden voortzetten.

Tijdens de Europese Raad van maart 2019 bespraken de leiders hoe het best kan worden ingespeeld op de groeiende mondiale economische concurrentie. Dit betekent dat de Europese eengemaakte markt en haar industriële basis, zo belangrijk voor de economische soevereiniteit van de Unie in de wereld en voor het scheppen van banen, moeten worden versterkt. De

Donald Tusk @eucopresident · 16 december 2018De Europese Unie is de beste politieke uitvinding in onze geschiedenis, zolang we achter onze fundamentele waarden staan. Vandaag hebben we leiders nodig die de mogelijkheden van emoties kunnen benutten om die waarden te verdedigen.

21

22

Europese Raad was het erover eens dat de eengemaakte markt verder moet worden ontwikkeld en versterkt, met bijzondere aandacht voor de digitale economie en de diensteneconomie. Aangezien de industrie goed is voor miljoenen banen in Europa, verzocht de Europese Raad de Commissie ook met een visie voor het Europese industriebeleid van de toekomst te komen, inclusief concrete maatregelen. Daarnaast kwamen de leiders overeen dat bij de verdere ontwikkeling van de digitale economie van de EU de nadruk moest worden gelegd op data, kunstmatige intelligentie, belastingen en een gezamenlijke aanpak voor de beveiliging van 5G-netwerken. De Europese Raad heeft zich ook sterk gemaakt voor een ambitieuze en evenwichtige vrijhandelsagenda die een gelijk speelveld waarborgt, ook op het gebied van overheidsopdrachten. We hebben handelsakkoorden gesloten, ondertekend of geratificeerd met Japan, Singapore, Mexico, Vietnam en de Mercosur, en we zijn onderhandelingen begonnen met Australië, Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten.

De EU-begroting is essentieel voor vrijwel alles wat ons aanbelangt, van klimaat over migratie tot de digitale economie. Ze is ook cruciaal om de Unie een grotere rol te laten spelen op het wereldtoneel, wat noodzakelijk is. Er is een aantal besprekingen tussen de leiders geweest over het volgende meerjarig financieel kader, dat moet worden aangepast aan de Europese wensen en ambities. Zo herhaalden de leiders dat de EU vastbesloten het voortouw moest blijven nemen in de strijd tegen de klimaatcrisis. Een sociaal billijke transitie naar een groene economie is niet alleen een noodzaak: het is ook een kans om ons milieu te verbeteren en banen te scheppen. “Justin Trudeau verdient een speciale plaats in de hemel.” In gesprek

met voorzitter Tusk tijdens de G20-top in Osaka, 28 juni 2019

Donald Tusk @eucopresident · 26 september 2019Het idee van een conflict tussen patriottisme en mondialisme is vals en gevaarlijk. 21e-eeuws patriottisme moet een mondiale dimensie hebben, wil het niet verworden tot nationaal egoïsme. Liefde voor je eigen land mag niet veranderen in haat voor je buren.

Voorbereidingen voor de Europese Raad en kijkje achter de schermen in de Raadsgebouwen

23

24

Conclusie

Mijn ambtstermijn als voorzitter van de Europese Raad heeft van meet af aan in het teken gestaan van eenheid. Dat is mijn leidmotief geweest, mijn opdracht, bijna mijn obsessie.

Eerst was er eenheid nodig tegen het agressieve beleid van het Kremlin. Ik was en ben ervan overtuigd dat niet alleen de toekomst van het onafhankelijke Oekraïne en de veiligheid van Midden-Europa, mijn land inbegrepen, op het spel staan, maar ook de soevereiniteit van Europa als politieke entiteit. En het leed voor mij geen twijfel dat het strategische doel van Poetin niet alleen het herwinnen van de controle over het grondgebied van de voormalige Sovjet-Unie was, maar ook het systematisch verzwakken van de EU door het aanwakkeren van interne verdeeldheid. Ik heb iedereen er continu aan herinnerd dat Rusland niet onze “strategische partner” is, maar ons “strategisch probleem”. Dat heeft uiteindelijk geloond. De EU is mijn hele ambtstermijn lang verenigd gebleven, ook wat sancties betreft.

De tweede opgave was het beschermen van de eenheid van de eurozone. Ik bezag de Griekse crisis eerder vanuit politiek en geostrategisch oogpunt dan in louter financiële termen. Daarom heb ik alles in het werk gesteld om het gevaar van een grexit af te wenden. Ik vreesde dat de eurozone uiteen zou vallen als de partijen bij dit conflict één stap te ver gingen. Dat was ook bijna gebeurd, toen tijdens die beslissende nacht van 12 juli 2015 kanselier Merkel en premier Tsipras op het punt stonden om de handdoek te werpen. Om 4 uur ‘s ochtends sloot ik de deur met de boodschap dat ik hen niet zou laten vertrekken totdat ze een akkoord hadden. Vier uur later kondigde ik onze “aGreekment”

aan. De eurozone had een nieuwe crisis doorstaan, en Griekenland is vandaag een van de meer beloftevolle economieën van de Unie.

De derde uitdaging was het vinden van consensus over een gemeenschappelijk migratiebeleid. Ik zag onmiddellijk dat de verdeeldheid over dit onderwerp veel gevaar inhield. Onenigheid over het asielbeleid, met name over verplichte herplaatsing, bracht emoties en onvrede op grote schaal naar de oppervlakte. Daarom was voor mij de eerste prioriteit af te stappen van de keuze tussen opengrenzenbeleid en Fort Europa. Om de spanningen weg te nemen, moesten alle landen eerst en vooral beseffen dat er geen inherente tegenstelling is tussen een liberale democratie en scherpe controles aan onze buitengrenzen. Dat we vluchtelingen moeten helpen, maar onze voornaamste plicht – het beschermen van ons grondgebied – niet mogen verwaarlozen. Het migratieprobleem is natuurlijk nog niet verdwenen en zal ons de komende jaren bezig blijven houden.

25

Maar we zijn erin geslaagd de meeste betrokkenen tot bedaren te brengen en hun aandacht te vestigen op meer pragmatische initiatieven die onze grenzen beschermen, op de strijd tegen mensensmokkelaars, op de samenwerking met Libië en andere Afrikaanse landen en op het akkoord met Turkije.

Op dit ogenblik is het Verenigd Koninkrijk nog altijd lid van de Europese Unie, en het zal lid blijven tot het einde van mijn ambtstermijn. Maar ik wil niet doen alsof dat een succes is, want de brexit kan zich begin volgend jaar voltrekken. Ik ben tot het uiterste gegaan om een op confrontatie gericht “no deal”-scenario te voorkomen en om de Britten meer tijd te geven om zich te bezinnen en zich eventueel te bedenken. Ze noemen mij een romantische ziel en een anglofiel. Dat lijkt mij in beide gevallen redelijk juist en terecht. Maar het belangrijkste is dat de brexit ons niet heeft verdeeld. De EU-27 hebben een buitengewone zelfdiscipline en loyauteit aan elkaar aan de dag gelegd.

Een andere dagelijkse oefening in eenheid was het beschermen van de kleinste lidstaten, de lidstaten in de grootste nood en de meest kwetsbare lidstaten. Duitsland en Frankrijk zijn groter dan Malta of

Litouwen, maar dat betekent niet dat zij het meer bij het rechte eind hebben. Althans niet altijd. Ik zei het al in Rome tijdens de ceremonie voor het 60-jarige jubileum van de Verdragen: de terugkeer naar een Europa met verschillende snelheden is voor mij niet bespreekbaar. De helft van mijn leven heeft zich afgespeeld achter het IJzeren Gordijn, in de Sovjetsfeer, onder het communistische regime. Ik weet dus donders goed wat een Europa van twee snelheden echt betekent. De eenheid van de EU vergt van iedereen geduld, geen dwang. Bij onze bezinning over de toekomst van Europa moeten we ons laten leiden door ons gezond verstand en een gevoel van timing. Wij mogen het debat niet laten herleiden tot de valse tegenstelling tussen een snelle integratie of de ineenstorting van de Unie. De eenheid zal niet komen van extreme eurosceptici of radicale federalisten. Het is de moeite waard om telkens opnieuw op zoek te gaan naar het – nu eens bochtige, dan weer erg smalle – pad tussen utopie en dystopie. Ik heb altijd mijn best gedaan om niet af te wijken van dit bochtige en smalle pad.

Donald Tusk,Voorzitter van de Europese Raad

Donald Tusk @eucopresident · 10 januari 2019Aan diegenen in de EU die denken dat de afgesproken regels omzeilen een teken van sterkte is, zeg ik: u hebt het mis. Het is een teken van zwakte. Aan wie vecht voor onze Europese waarden, rechten en vrijheden, zeg ik: blijf zo doorgaan.

27

Informele bijeenkomst van de staatshoofden en regeringsleiders, Salzburg – 19-20 september 2018

Buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (art. 50) – 17 oktober 2018

Europese Raad – 18 oktober 2018

Eurotop – 18 oktober 2018

Buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (art. 50) – 25 november 2018

Buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (art. 50) – 13 december 2018

Europese Raad – 13-14 december 2018

Eurotop – 14 december 2018

Buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (art. 50) – 21 maart 2019

Europese Raad – 21-22 maart 2019

Buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (art. 50) – 10 april 2019

Informele bijeenkomst van de 27 staatshoofden en regeringsleiders, Sibiu – 9 mei 2019

Informeel diner van de EU-staatshoofden en -regeringsleiders – 28 mei 2019

Europese Raad – 20 juni 2019

Eurotop – 21 juni 2019

Buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad – 30 juni-2 juli 2019

Buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (art. 50) – 17 oktober 2019

Europese Raad – 17-18 oktober 2019

Bijeenkomsten van de Europese Raad september 2018 - oktober 2019

29

Conclusies van de Europese Raad, verklaringen van de staatshoofden en regeringsleiders, en een selectie uit de toespraken van voorzitter Tusk

Gezamenlijke verklaring over de samenwerking EU-NAVO door voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk, voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker, en secretaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg – 10 juli 2018 31

Conclusies van de Europese Raad – 18 oktober 2018 32

Uitnodiging van voorzitter Donald Tusk aan de leden van de Europese Raad (artikel 50) voor de buitengewone bijeenkomst – 24 november 2018 34

Conclusies van de buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (art. 50) – 25 november 2018 35

Opmerkingen van voorzitter Donald Tusk vóór de G20-top in Buenos Aires, Argentinië – 30 november 2018 36

Conclusies van de buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (art. 50) – 13 december 2018 37

Conclusies van de Europese Raad – 13-14 december 2018 38

Verklaring van de Eurotop – 14 december 2018 40

Ceremoniële lezing door voorzitter Donald Tusk na de inontvangstneming van een eredoctoraat aan de Technische Universiteit van Dortmund – 16 december 2018 41

Gezamenlijke brief van de voorzitters Tusk en Juncker aan Theresa May, premier van het Verenigd Koninkrijk – 14 januari 2019 43

Toespraak van voorzitter Donald Tusk tijdens de ondertekeningsceremonie van het Frans-Duitse Verdrag van Aken – 22 januari 2019 45

Openingstoespraak van voorzitter Donald Tusk op de top EU-LAS in Egypte – 24 februari 2019 46

Conclusies van de buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (art. 50) – 21 maart 2019 47

Conclusies van de Europese Raad – 21-22 maart 2019 48

Uitnodiging van voorzitter Donald Tusk aan de leden van de Europese Raad (artikel 50) voor de buitengewone bijeenkomst – 9 april 2019 50

Conclusies van de buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (art. 50) – 10 april 2019 51

Verklaring van de informele bijeenkomst van de 27 staatshoofden en regeringsleiders, Sibiu – 9 mei 2019 52

Conclusies van de Europese Raad – 20 juni 2019 53

Een nieuwe strategische agenda 2019-2024 55

Verklaring van de Eurotop – 21 juni 2019 58

Opmerkingen van voorzitter Donald Tusk voor aanvang van de G20-top in Osaka, Japan – 28 juni 2019 59

Conclusies van de buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad – 30 juni-2 juli 2019 60

Opmerkingen van voorzitter Donald Tusk vóór de G7-top in Biarritz, Frankrijk – 24 augustus 2019 61

Toespraak van voorzitter Donald Tusk op het Athens Democracy Forum 2019 – 9 oktober 2019 62

Conclusies van de buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (art. 50) – 17 oktober 2019 64

Conclusies van de Europese Raad – 17-18 oktober 2019 65

Verklaring van de Europese Raad (art. 50) – 29 oktober 2019 66

Hoofdtoespraak van voorzitter Donald Tusk bij de openingsceremonie van het academiejaar 2019-2020 in het Europacollege – 13 november 2019 67

30

GEZAMENLIJKE VERKLARING OVER DE SAMENWERKING EU-NAVO DOOR VOORZITTER VAN DE EUROPESE RAAD DONALD TUSK,

VOORZITTER VAN DE EUROPESE COMMISSIE JEAN-CLAUDE JUNCKER, EN SECRETARIS-GENERAAL VAN DE NAVO JENS STOLTENBERG – 10 JULI 2018

1. Twee jaar geleden kwamen wij in Warschau bijeen om de samenwerking tussen de EU en de NAVO te versterken met het oog op het bevorderen van de vrede en de stabiliteit in het Euro-Atlantische gebied. Onze respectieve inspanningen versterken elkaar en hebben geleid tot meer veiligheid voor onze burgers en sterkere trans-Atlantische banden. Onze reeds lang bestaande samenwerking is sterk geëvolueerd en is thans zonder weerga qua kwaliteit, reikwijdte en daadkracht. Wij delen dezelfde waarden en vastberadenheid om de gemeenschappelijke uitdagingen samen aan te gaan. Onze veiligheidsbelangen zijn onderling verbonden, en daarom zijn wij vandaag in Brussel bijeen om het belang en de noodzaak van samenwerking te bevestigen, en te benadrukken dat onze initiatieven inzake veiligheid en defensie elkaar ten goede komen.

2. In overleg met de EU-lidstaten en de NAVO-bondgenoten, samenwerkend met en ten voordele van allen, zal ons partnerschap zich blijven voltrekken in een geest van volledige wederzijdse openheid en met inachtneming van de besluitvormingsautonomie en -procedures van onze respectieve organisaties, en zonder af breuk te doen aan het specifieke karakter van het veiligheids- en defensiebeleid van onze leden.

3. In dit verband zijn wij van mening dat transparantie van essentieel belang is. De NAVO-bondgenoten die geen lid zijn van de EU moedigen wij aan zo sterk mogelijk betrokken te zijn bij de EU-initiatieven. De EU-lidstaten die geen deel uitmaken van het Bondgenootschap moedigen wij aan zo sterk mogelijk betrokken te zijn bij de NAVO-initiatieven.

4. Onze twee organisaties hebben een breed scala van instrumenten ontwikkeld om de burgers in Europa en daarbuiten meer veiligheid te bieden, voortbouwend op de aanzienlijke samenwerking die meer dan 15 jaar geleden werd aangegaan tussen de NAVO en de EU, als unieke en essentiële partners.

5. Wij verwezenlijken de doelstellingen die wij twee jaar geleden bepaalden, met onder meer de volgende acties:• Onze maritieme samenwerking in de Middellandse Zee

helpt migrantensmokkel en mensenhandel te bestrijden, en vermindert daarmee het menselijk lijden;

• Wij kunnen nu beter reageren op hybride dreigingen: we versterken onze crisisparaatheid, we wisselen tijdig informatie uit (onder meer over cyberaanvallen), we pakken desinformatie aan, we vergroten de weerbaarheid van onze leden en onze partners en we testen onze respectieve procedures via parallelle en gecoördineerde oefeningen;

• Wij steunen de defensie- en beveiligingscapaciteit van onze buren in het oosten en in het zuiden.

6. Gezien de talrijke en veranderende veiligheidsproblemen waarmee onze lidstaten en onze bondgenoten vanuit het oosten en het zuiden worden geconfronteerd, is het van essentieel belang onze samenwerking voort te zetten, onder meer bij het reageren op hybride en cyberdreigingen, bij operaties, en door onze gemeenschappelijke partners te helpen. Wij zijn vastbesloten de samenwerking verder te verdiepen in het kader van de bestaande gemeenschappelijke voorstellen. Nu moet aan de uitvoering worden gewerkt. In dit verband streven wij naar snelle en aantoonbare vooruitgang, met name op het gebied van:• militaire mobiliteit;• terrorismebestrijding;• het versterken van de weerbaarheid ten aanzien van

chemische, biologische, radiologische en nucleaire risico's;

• het bevorderen van de agenda voor vrouwen, vrede en veiligheid.

7. Wij verwelkomen de inspanningen van de EU om de Europese veiligheid en defensie te versterken teneinde de Unie en haar burgers beter te beschermen en bij te dragen aan vrede en stabiliteit in de regio en daarbuiten. De permanente gestructureerde samenwerking en het Europees Defensiefonds dragen bij tot deze doelstellingen.

8. Wij zijn ingenomen met de inspanningen van de NAVO op het gebied van collectieve verdediging, crisisbeheersing en coöperatieve veiligheid, om te zorgen voor de verdediging en veiligheid van het Euro-Atlantische gebied, met name door middel van afschrikking en defensie, het brengen van stabiliteit en het bestrijden van terrorisme. De NAVO zal haar unieke en essentiële rol blijven spelen als de hoeksteen van collectieve verdediging voor alle bondgenoten.

9. De inspanningen van de EU zullen ook de NAVO versterken, en dus onze gemeenschappelijke veiligheid verbeteren. Voor de NAVO-bondgenoten bevorderen deze inspanningen een billijke verdeling van de lasten, de voordelen en de verantwoordelijkheden, in volledige overeenstemming met hun inzet in het kader van de toezegging voor defensie-investeringen. Voor de EU-lidstaten juichen wij het politieke akkoord toe om in de komende besprekingen over de volgende langetermijnbegroting van de EU hogere prioriteit te geven aan veiligheid en defensie.

10. De vermogens die via de defensie-initiatieven van de EU en de NAVO worden ontwikkeld, moeten coherent, complementair en interoperabel blijven. Deze moeten beschikbaar zijn voor beide organisaties, af hankelijk van de soevereine besluiten van de landen die ze bezitten.

11. Wij zijn trots op wat tot nu toe samen is bereikt. Maar wij zijn tot meer in staat. Wij zullen de vooruitgang jaarlijks blijven evalueren.

31

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD 18 OKTOBER 2018

I. MIGRATIE1. De Europese Raad heeft de stand van uitvoering van zijn

conclusies van juni geëvalueerd, en heeft ertoe opgeroepen dat aan alle elementen wordt voortgewerkt, in het kader van zijn alomvattende migratieaanpak. Terwijl het aantal vastgestelde illegale grensoverschrijdingen naar de EU met 95% is teruggebracht ten opzichte van de piek in oktober 2015, verdient een aantal interne en recente externe stromen blijvende aandacht.

2. In het licht van de informele bespreking van de leiders in Salzburg benadrukt de Europese Raad dat illegale migratie verder moet worden voorkomen en dat de samenwerking met landen van herkomst en doorreis, met name in Noord-Afrika, moet worden versterkt, als onderdeel van een breder partnerschap.

3. De strijd tegen mensensmokkelnetwerken moet worden opgevoerd door intensiever samen te werken met derde landen bij het onderzoeken, aanhouden en vervolgen van mensensmokkelaars en mensenhandelaars, teneinde mensen ervan te weerhouden een gevaarlijke tocht te ondernemen. Er moet binnen het Europees Centrum tegen migrantensmokkel van Europol een gezamenlijke taskforce worden opgezet. De onlinecommunicatie van smokkelnetwerken moet beter worden gecontroleerd en moet worden verstoord. De Raad wordt verzocht hiertoe uiterlijk in december met de steun van de Commissie een alomvattende en operationele reeks maatregelen te ontwikkelen.

4. De Europese Raad verzoekt het Europees Parlement en de Raad om met voorrang de recente voorstellen van de Commissie inzake de terugkeerrichtlijn, het Asielagentschap en de Europese grens- en kustwacht te bespreken, en er daarbij voor te zorgen dat de middelen zo efficiënt mogelijk worden gebruikt en dat gemeenschappelijke minimumnormen voor de bewaking van de buitengrenzen worden ontwikkeld, waarbij de verantwoordelijkheid van de lidstaten terdege in acht wordt genomen.

5. Er moet meer worden ingezet op het bevorderen van daadwerkelijke terugkeer. De bestaande overnameovereenkomsten moeten beter worden uitgevoerd, op niet-discriminerende wijze ten aanzien van alle lidstaten, en er moeten nieuwe overeenkomsten en regelingen komen, terwijl het nodige hef boomeffect moet worden teweeggebracht en aangewend door de inzet van alle relevante beleidsmaatregelen, instrumenten en hulpmiddelen van de EU, onder meer op het gebied van ontwikkeling, handel en visa. Er zijn extra inspanningen nodig om de verklaring EU-Turkije volledig uit te voeren.

6. De Oostenrijkse kanselier bracht verslag uit over de hervorming van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel en over de mogelijke vooruitgang met betrekking tot de verscheidene onderdelen ervan. De Europese Raad heeft het voorzitterschap van de Raad

aangemoedigd zijn werkzaamheden voort te zetten om deze zo spoedig mogelijk af te ronden.

II. INTERNE VEILIGHEID7. In de afgelopen jaren is daadwerkelijk vooruitgang geboekt

met het versterken van onze interne veiligheid door een betere samenwerking, concrete praktijkmaatregelen en de vaststelling van een reeks wetgevingsteksten, bijvoorbeeld over persoonsgegevens van passagiers, het bestrijden van terrorisme en het waarborgen van een hoog gemeenschappelijk niveau van netwerk- en informatiebeveiliging. Deze wetgevingsteksten moeten in hun geheel tot uitvoering worden gebracht.

8. De EU zal haar afschrikkingsvermogen en haar veerkracht ten aanzien van zowel hybride dreigingen en cyberdreigingen als chemische, biologische, radiologische en nucleaire dreigingen (CBRN-dreigingen) verder versterken. De Europese Raad herinnert aan zijn eerdere conclusies over de aanslag in Salisbury en veroordeelt de vijandige cyberaanval tegen de Organisatie voor het verbod van chemische wapens (OPCW). Dergelijke dreigingen en aanvallen sterken ons in onze gemeenschappelijke vastbeslotenheid verder werk te maken van het verbeteren van de interne veiligheid van de EU en van ons vermogen en onze capaciteiten om vijandige activiteiten van buitenlandse inlichtingennetwerken en andere kwaadwillige actoren op ons grondgebied en online op te sporen, te voorkomen, te verstoren en tegen te gaan. De Europese Raad is ingenomen met de vaststelling van de nieuwe regeling van beperkende maatregelen in respons op de dreiging van chemische wapens, en ziet uit naar snelle vorderingen met het op een sanctielijst plaatsen van betrokken personen en entiteiten.

9. De Europese Raad vraagt tevens maatregelen met het oog op:• het bestrijden van illegale en kwaadwillige

cyberactiviteiten en gedigitaliseerde activiteiten en het uitbouwen van een krachtige cyberbeveiliging. De werkzaamheden in verband met de capaciteit om te reageren op cyberaanvallen en deze door middel van beperkende EU-maatregelen tegen te gaan, moeten in aansluiting op de conclusies van de Raad van 19  juni  2017 worden voortgezet. Teneinde de EU weerbaarder te maken tegen cyberaanvallen, moeten de onderhandelingen over alle cyberbeveiligingsvoorstellen vóór het einde van de zittingsperiode zijn voltooid;

• het beschermen van de democratische stelsels van de Unie en het tegengaan van desinformatie, onder meer in het kader van de komende Europese verkiezingen, met volledige inachtneming van de grondrechten. In dit verband verdienen de door de Commissie voorgestelde maatregelen inzake electorale samenwerkingsnetwerken, onlinetransparantie,

32

bescherming tegen cyberincidenten, onrechtmatige datamanipulatie en de bestrijding van desinformatiecampagnes en inzake de aanscherping van de voorschriften voor de financiering van Europese politieke partijen een snelle bespreking en een operationele follow-up door de bevoegde autoriteiten. De Commissie zal de toepassing van de praktijkcode betreffende desinformatie nog dit jaar beoordelen. De Europese Raad ziet uit naar het actieplan voor een gecoördineerde EU-respons, dat overeenkomstig zijn conclusies van juni in december 2018 moet worden gepresenteerd;

• het versterken van het vermogen om radicalisering en terrorisme te voorkomen en doeltreffend aan te pakken, met volledige inachtneming van de grondrechten. Het voorstel van de Commissie ter voorkoming van de verspreiding van terroristische online-inhoud moet bij voorrang worden besproken. Om terrorisme en andere zware en georganiseerde criminaliteit doeltreffend te bestrijden, zowel binnen de EU als op internationaal niveau, moeten er oplossingen worden gevonden om te zorgen voor snelle en efficiënte grensoverschrijdende toegang tot elektronisch bewijsmateriaal; uiterlijk aan het einde van de zittingsperiode moet overeenstemming worden bereikt over de Commissievoorstellen betreffende elektronisch bewijsmateriaal en toegang tot financiële informatie, en betreffende het beter bestrijden van witwaspraktijken. De Commissie moet ook zo spoedig mogelijk onderhandelingsmandaten voor de internationale onderhandelingen over elektronisch bewijsmateriaal indienen. Het Commissie-initiatief om de bevoegdheden van het Europees Openbaar Ministerie uit te breiden tot grensoverschrijdende terroristische misdrijven moet worden bestudeerd;

• het verschaffen van toereikende middelen aan de rechtshandhavingsinstanties van de lidstaten en aan Europol en Eurojust om het hoofd te bieden aan de nieuwe uitdagingen van technologische ontwikkelingen en het veranderende landschap van veiligheidsdreigingen, zulks onder meer door het poolen van materiaal, versterkte partnerschappen met de particuliere sector, samenwerking tussen instanties en betere toegang tot data;

• het verbeteren van de interoperabiliteit van informatiesystemen en databanken. Met het ontwikkelen van informatiesystemen en informatie-uitwisseling is al veel progressie gemaakt, maar er zijn nog meer inspanningen nodig om deze systemen en databanken interoperabel te maken, met name via een gemeenschappelijk identiteitsregister. De onderhandelingen over ter tafel liggende voorstellen, onder meer over een versterkt Europees Strafregisterinformatiesysteem, moeten uiterlijk eind dit jaar rond zijn en alle maatregelen die nodig zijn voor de uitvoering ervan, moeten met de hoogste prioriteit worden genomen;

• het versterken van onze crisisbeheersingscapaciteit en van de samenhang en doeltreffendheid van de uniale en nationale crisisresponsmechanismen. De onder-handelingen over het voorstel voor een EU-mechanisme voor civiele bescherming moeten uiterlijk eind dit jaar worden afgerond.

III. EXTERNE BETREKKINGEN10. De Europese Raad is van oordeel dat de betrekkingen

tussen de EU en Afrika in een snel veranderende mondiale context van cruciaal belang zijn. Onze samenwerking moet naar een ander niveau worden getild en met de nodige middelen worden ondersteund, met name via het Europees plan voor externe investeringen en het EU-noodtrustfonds voor Afrika. De Europese Raad is verheugd over de presentatie van het initiatief van de Commissie voor een nieuwe Afrikaans-Europese alliantie voor duurzame investeringen en banen, en dringt erop aan vooruitgang te boeken, onder meer via concrete voorstellen om de lidstaten hierbij te betrekken.

11. Na de informele bespreking van de leiders in Salzburg is de Europese Raad verheugd dat op 24 en 25 februari 2019 de eerste top van de 28 lidstaten van de EU en de Liga van Arabische Staten wordt gehouden, waarvan Egypte gastheer zal zijn.

12. De EU en haar lidstaten zijn volledig gecommitteerd aan de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling en de uitvoering ervan. De Europese Raad is verheugd over het voornemen van de Commissie om in 2018 haar discussienota bekend te maken, die het pad moet effenen voor een alomvattende uitvoeringsstrategie in 2019.

13. De Europese Raad heeft nota genomen van het meest recente speciaal verslag van de Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering (IPCC), waarin de negatieve effecten van de klimaatverandering ondubbelzinnig worden bevestigd, en van de bijbehorende conclusies dat mondiale emissiereducties in alle sectoren van cruciaal belang zijn en dat verdere maatregelen op het gebied van mitigatie en adaptatie nodig zijn, met name om de temperatuurdoelstelling van de Overeenkomst van Parijs te halen.

14. Met het oog op de CoP24, die vanaf 2 december 2018 in Polen wordt gehouden, bekrachtigt de Europese Raad de conclusies van de Raad over de voorbereiding van de bijeenkomsten in het kader van het UNFCCC in Katowice, en geeft hij Polen zijn volle steun bij het organiseren van de CoP24. Deze CoP24 moet resulteren in de vaststelling van ambitieuze en alomvattende uitvoeringsregels voor de Overeenkomst van Parijs, en de Talanoa-dialoog moet ertoe leiden dat alle partijen zich verbinden tot een ref lectie over hun ambitieniveau en dat zij bij de voorbereiding van de nationaal bepaalde bijdragen (NDC's) der partijen overeenkomstig artikel 4 van de Overeenkomst van Parijs rekening houden met de resultaten van de dialoog.

33

UITNODIGING VAN VOORZITTER DONALD TUSK AAN DE LEDEN VAN DE EUROPESE RAAD (ARTIKEL 50) VOOR DE BUITENGEWONE BIJEENKOMST – 24 NOVEMBER 2018

Wij komen morgen in de Europese Raad (art. 50) bijeen om de resultaten van de brexit onderhandelingen af te ronden en te formaliseren.Helemaal aan het begin van deze besprekingen, bijna twee jaar geleden, hebben wij overeenstemming over de onderhandelingsrichtsnoeren van de EU-27 bereikt. Daarin werden de volgende doelstellingen vastgelegd:

– de onzekerheid en de ontregeling die door de brexit worden teweeggebracht voor onze burgers, bedrijven en lidstaten zoveel mogelijk beperken;

– de status van EU-burgers die in het VK wonen, werken en studeren met wederzijdse waarborgen regelen;– ervoor zorgen dat het VK alle financiële verbintenissen en verplichtingen honoreert;– een harde grens tussen Noord-Ierland en Ierland vermijden;– voorkomen dat onze bedrijven in een rechtsvacuüm terechtkomen.

De EU-onderhandelaar heeft deze doelstellingen bereikt. Het terugtrekkingsakkoord zorgt ervoor dat de rechten van onze burgers volledig zijn beschermd; het vredesproces in Noord-Ierland mag geen negatieve gevolgen ondervinden; het VK zal zijn betalingen aan de EU-begroting tijdens de overgangsperiode voortzetten; rechtszekerheid wordt verzekerd. Onze onderhandelaar is er dus in geslaagd om de risico's en de verliezen als gevolg van de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie te beperken.De politieke verklaring geeft de richting aan van de toekomstige betrekkingen. Wij zullen ons resoluut inzetten om de best mogelijke betrekkingen met het VK na de brexit op te bouwen, als vrienden en als partners. En we hebben ongeveer twee jaar om een nauwkeurig kader voor die samenwerking uit te werken en overeen te komen. Als er ondanks al onze inspanningen toch extra tijd nodig is om over onze toekomstige betrekkingen te onderhandelen, dan kan de overgangs periode met maximaal twee jaar worden verlengd.Tijdens deze onderhandelingen wilde niemand de overwinning op de ander. Wij wilden allemaal een goed en billijk akkoord. En ik vind dat we uiteindelijk het best mogelijke compromis hebben bereikt. Daarom stel ik voor dat we zondag de resultaten van de brexitonderhandelingen goedkeuren. En hoewel niemand die dag redenen zal hebben om vrolijk te zijn, zou ik één ding willen benadrukken: de EU-27 heeft op dit cruciale moment de test van eenheid en solidariteit doorstaan.De bijeenkomst van de 27 leiders zal om 9.30 uur beginnen met een gedachtewisseling met voorzitter Tajani van het Europees Parlement. Vervolgens houden wij een EU-27-werkvergadering om het terugtrekkingsakkoord te bekrachtigen en de politieke verklaring voor de toekomstige betrekkingen goed te keuren. Ten slotte zullen wij een ontmoeting met premier May hebben om samen de volgende stappen te bespreken.

34

CONCLUSIES VAN DE BUITENGEWONE BIJEENKOMST VAN DE EUROPESE RAAD1 (ART. 50) – 25 NOVEMBER 2018

1 Ingevolge de kennisgeving uit hoofde van artikel 50 VEU neemt het lid van de Europese Raad dat de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigt, niet deel aan de beraadslagingen of aan de besluiten van de Europese Raad die hem betreffen.

1. De Europese Raad bekrachtigt het akkoord betreffende de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland uit de Europese Unie en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie. De Europese Raad verzoekt de Commissie, het Europees Parlement en de Raad het nodige te doen om ervoor te zorgen dat het akkoord op 30 maart 2019 in werking kan treden, teneinde in een ordelijke terugtrekking te voorzien.

2. De Europese Raad hecht zijn goedkeuring aan de politieke verklaring waarin het kader wordt geschetst voor de toekomstige betrekkingen tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland. De Europese Raad verklaart opnieuw dat de Unie vastbesloten is in de toekomst een zo hecht

mogelijk partnerschap met het Verenigd Koninkrijk te hebben, in overeenstemming met de politieke verklaring. De aanpak van de Unie zal ook in de toekomst worden bepaald door de algemene standpunten en beginselen die zijn omschreven in de eerder overeengekomen richtsnoeren van de Europese Raad. De Europese Raad zal de ontwikkelingen voortdurend blijven volgen.

3. De Europese Raad bedankt Michel Barnier voor zijn onverdroten inspanningen als hoofdonderhandelaar van de Unie en voor zijn bijdrage tot het handhaven van de eenheid tussen de EU-27-lidstaten tijdens de gehele duur van de onderhandelingen over de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie.

35

OPMERKINGEN VAN VOORZITTER DONALD TUSK VÓÓR DE G20-TOP IN BUENOS AIRES, ARGENTINIË – 30 NOVEMBER 2018

Ik wil nog enkele woorden toevoegen aan wat voorzitter Juncker heeft gezegd. Dit zijn moeilijke tijden voor internationale samenwerking. Daarom zou ik de leiders willen oproepen deze top en ook de bilaterale en informele uitwisselingen aan te grijpen om ernstig te spreken over echte kwesties zoals handelsoorlogen, de tragische situatie in Syrië en Jemen, en de Russische agressie in Oekraïne. Ik zie niet in waarom de G20-leiders geen zinvolle discussie over het oplossen van deze problemen zouden hebben. Met name omdat zij daartoe over alle instrumenten beschikken. Er is alleen goede wil nodig.Ook moeten we voldoende aandacht hebben voor andere kwesties die voor sommige leiders moeilijk blijven, zoals de mensenrechten, de persvrijheid en de elementaire veiligheid van journalisten. Het is onze plicht, als EU, deze gelegenheid te benutten en onze partners ertoe aan te zetten deze grondbeginselen te eerbiedigen.Veel leiders zullen zeker vragen hebben over de brexit. Daarover kan ik het volgende zeggen. De Europese Unie is zonet een ordelijke scheiding met het Verenigd Koninkrijk overeengekomen. Enkele dagen vóór de stemming in het Lagerhuis wordt het steeds duidelijker dat dit het best mogelijke, en zelfs het enige mogelijke akkoord is. Als het Lagerhuis dit akkoord verwerpt, dan rest ons het alternatief dat enkele weken geleden ook door premier May werd benadrukt: "geen akkoord, of helemaal geen brexit". Ik kan u geruststellen dat de EU op elk scenario is voorbereid.Vraag: De Europese Unie kondigde aan dat zij op passende wijze zal reageren op het gebruik van geweld door Rusland in de Zee van Azov. Wat betekent een passende reactie? Als er in de komende weken geen sprake is van een de-escalatie, is een passende reactie zonder EU-sancties dan mogelijk?Antwoord: De escalatie in de Zee van Azov baart ons ernstige zorgen en uiteraard is het gebruik van geweld tegen Oekraïense schepen door Rusland volstrekt onaanvaardbaar. Ik onderstreep hier dat Europa eensgezind is in zijn ondersteuning van de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne. Daarom ben ik er zeker van dat de EU de sancties tegen Rusland in december zal verlengen.

36

CONCLUSIES VAN DE BUITENGEWONE BIJEENKOMST VAN DE EUROPESE RAAD1 (ART. 50) – 13 DECEMBER 2018

1 Ingevolge een kennisgeving uit hoofde van artikel 50 VEU neemt het lid van de Europese Raad dat de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigt, niet deel aan de beraadslagingen of aan de besluiten van de Europese Raad die hem betreffen.

1. De Europese Raad bevestigt andermaal zijn conclusies van 25 november 2018, waarin hij het terugtrekkingsakkoord onderschrijft en de politieke verklaring goedkeurt. De Unie blijft bij dit akkoord en is voornemens over te gaan tot de ratificatie ervan. Er kan niet opnieuw over het akkoord worden onderhandeld.

2. De Europese Raad herhaalt dat hij wenst in de toekomst een zo hecht mogelijk partnerschap met het Verenigd Koninkrijk tot stand te brengen. Hij is bereid de voorbereidingen ter zake onmiddellijk na de ondertekening van het terugtrekkingsakkoord aan te vatten, opdat de onderhandelingen zo spoedig mogelijk na de terugtrekking van het VK van start kunnen gaan.

3. De Europese Raad benadrukt dat de noodoplossing is bedoeld als een "verzekeringspolis" om een harde grens op het eiland Ierland te voorkomen en om de integriteit van de eengemaakte markt te waarborgen. De Unie heeft het vaste voornemen snel toe te werken naar een vervolgakkoord

waarbij uiterlijk op 31 december 2020 een alternatieve regeling wordt ingesteld, zodat de noodoplossing niet hoeft te worden geactiveerd.

4. De Europese Raad benadruk tevens dat, indien de noodoplossing toch zou worden geactiveerd, zij tijdelijk van toepassing zal zijn, tenzij en totdat zij wordt vervangen door een vervolgakkoord dat de garantie biedt dat een harde grens wordt voorkomen. In een dergelijk geval zal de Unie alles in het werk stellen om spoedig te onderhandelen over, en te komen tot de sluiting van, een vervolgakkoord dat in de plaats zou komen van de noodoplossing, en verwacht hetzelfde van het Verenigd Koninkrijk, zodat niet langer dan strikt noodzakelijk van de noodoplossing gebruik zou worden gemaakt.

5. De Europese Raad roept ertoe op meer te doen om op alle niveaus voorbereid te zijn op de gevolgen van de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk, en daarbij rekening te houden met alle mogelijke uitkomsten.

37

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD 13-14 DECEMBER 2018

I. MEERJARIG FINANCIEEL KADER1. De Europese Raad verwelkomt de intensieve

voorbereidende werkzaamheden die gedurende het afgelopen halfjaar zijn verricht met betrekking tot het toekomstig meerjarig financieel kader en neemt nota van het voortgangsverslag van het voorzitterschap. Hij verzoekt het aantredende voorzitterschap met deze werkzaamheden door te gaan en voor de volgende fase van de onderhandelingen een oriëntatie te formuleren, opdat in het najaar van 2019 in de Europese Raad een akkoord kan worden bereikt.

II. EENGEMAAKTE MARKT2. De eengemaakte markt is een van de grote

verwezenlijkingen van de Unie die de Europeanen belangrijke voordelen heeft opgeleverd. Zij is onze belangrijkste troef om het welzijn van de burgers, inclusieve groei en banencreatie te garanderen, en de belangrijkste aanjager voor investeringen en ons internationale concurrentievermogen. Na vijfentwintig jaar moeten we doorzetten met de agenda voor de eengemaakte markt in al haar dimensies en een toekomstgerichte aanpak ontwikkelen. De Europese Raad:– verzoekt het Europees Parlement en de Raad om,

vóór het einde van de huidige zittingsperiode, overeenstemming te bereiken over zoveel mogelijk ter tafel liggende voorstellen die van belang zijn voor de eengemaakte markt. Het is ook belangrijk resterende ongerechtvaardigde belemmeringen weg te werken, met name op het gebied van diensten, alsmede eventuele nieuwe belemmeringen en risico op versnippering te voorkomen. De Europese Raad vraagt de Commissie haar analyse en haar werkzaamheden in dit verband voort te zetten;

– roept ertoe op om op alle bestuursniveaus de genomen besluiten en goedgekeurde regels uit te voeren en te handhaven, alsmede normen te hanteren en ervoor te zorgen dat de beginselen van betere regelgeving, waaronder subsidiariteit en evenredigheid, op een slimme manier worden toegepast;

– benadrukt dat meer moet worden gedaan om ervoor te zorgen dat de eengemaakte markt een solide basis vormt voor een naar buiten gerichte, zelfverzekerde en meer autonome Europese Unie in een moeilijke mondiale context;

– onderstreept dat de eengemaakte markt zich verder moet ontwikkelen, opdat zij de digitale transformatie, met inbegrip van kunstmatige intelligentie, de opkomst van de data- en diensteneconomie, connectiviteit en de overgang naar een groenere economie, ten volle omarmt;

– roept ertoe op de samenhang met alle aanverwante beleidsmaatregelen te versterken.

3. De Europese Raad zal, ter voorbereiding van de volgende strategische agenda, in het voorjaar een grondige bespreking voeren over de toekomstige ontwikkeling van de eengemaakte markt en Europees digitaal beleid.

III. MIGRATIE4. Overeenkomstig zijn conclusies van juni en oktober 2018

heeft de Europese Raad zich gebogen over de uitvoering van zijn alomvattende migratieaanpak, die een combinatie is van een doeltreffender EU-buitengrenscontrole, meer extern optreden en de interne aspecten.

5. De Europese Raad constateert dat het aantal vastgestelde illegale grensoverschrijdingen is teruggebracht naar de niveaus van vóór de crisis, en dat de algemene dalende trend zich voortzet. Dit is het resultaat van het externe migratiebeleid van de Unie en haar lidstaten, dat met name gebaseerd is op buitengrenscontrole, bestrijding van smokkelaars, en samenwerking met landen van herkomst of doorreis, die de laatste maanden is opgevoerd. Dit beleid moet derhalve worden voortgezet, verder worden ontwikkeld en volledig worden uitgevoerd. Waakzaamheid ten aanzien van alle bestaande en nieuwe routes blijft geboden, met name gelet op de recente toenamen langs de westelijke en de oostelijke Middellandse Zeeroute.

6. Wat het interne beleid betreft, verzoekt de Europese Raad de twee wetgevers de onderhandelingen over de Europese grens- en kustwacht (EBCG) spoedig af te ronden. Hij verwelkomt het akkoord dat op 6  december  2018 op Raadsniveau is bereikt over het verruimen van het mandaat van de EBCG inzake terugkeer en samenwerking met derde landen. Daarnaast roept hij op tot meer inspanningen om de onderhandelingen over de terugkeerrichtlijn, het Asielagentschap en alle delen van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel tot een goed einde te brengen, met inachtneming van de eerdere conclusies van de Europese Raad en rekening houdend met de verschillende mate van voortgang met elk van deze dossiers.

IV. OVERIGE PUNTEN

Externe betrekkingen7. De Europese Raad heeft de voorbereidingen besproken

voor de komende top met de Liga van Arabische Staten, op 24 en 25 februari 2019.

8. De Europese Raad geeft uiting aan zijn grote bezorgdheid in verband met de escalatie in de Straat van Kertsj en de Zee van Azov, en in verband met de schendingen van het internationaal recht door Rusland. Hij bevestigt zijn gehechtheid aan het internationaal recht, de soevereiniteit, territoriale integriteit en onaf hankelijkheid van Oekraïne en het EU-beleid van niet-erkenning van de illegale annexatie van de Krim. Het gebruik van militair geweld door Rusland valt niet te verantwoorden. De Europese

38

Raad vraagt dat alle vastgehouden Oekraïense zeelui terstond worden vrijgelaten, dat de in beslag genomen vaartuigen worden teruggegeven en dat alle schepen een vrije doorvaart door de Straat van Kertsj wordt verleend. De EU staat paraat om maatregelen aan te nemen om haar steun, in het bijzonder voor de getroffen gebieden van Oekraïne, nog te versterken.

9. De Europese Raad is zeer verheugd over de positieve stemming in het Europees Parlement over de economische partnerschapsovereenkomst EU-Japan en ziet uit naar de spoedige inwerkingtreding ervan.

Klimaatverandering10. Naar aanleiding van de presentatie van de mededeling

van de Commissie getiteld "Een schone planeet voor iedereen" en rekening houdend met het resultaat van CoP24 in Katowice, verzoekt de Europese Raad de Raad zich te buigen over de in de mededeling beschreven elementen. De Europese Raad zal in het eerste halfjaar van 2019 sturing bieden omtrent de algemene richting en de politieke prioriteiten in dit verband, zodat de Europese Unie in overeenstemming met de Overeenkomst van Parijs uiterlijk in 2020 een langetermijnstrategie kan indienen.

Veiligheid en defensie11. De Europese Raad verwelkomt de aanzienlijke vooruitgang

die op het gebied van veiligheid en defensie is geboekt, onder meer met het uitvoeren van de permanente gestructureerde samenwerking, met het verbeteren van de militaire mobiliteit, met het uitvoeren van het industrieel ontwikkelingsprogramma voor de Europese defensie en met de onderhandelingen over het voorgesteld Europese Defensiefonds. Hij onderschrijft het pact inzake het civiele GVDB. Deze initiatieven dragen bij tot het vergroten van de strategische autonomie van de EU en van haar vermogen om als veiligheidsleverancier op te treden; daarnaast vormen zij een aanvulling op en een versterking van de activiteiten van de NAVO en intensiveren zij de samenwerking tussen de EU en de NAVO, met volledige inachtneming van de beginselen inclusiviteit, wederkerigheid en besluitvormingsautonomie van de EU.

Desinformatie12. De verspreiding van welbewuste, systematische

desinformatie op grote schaal, mede in het kader van hybride oorlogvoering, is een acuut en strategisch probleem voor onze democratische stelsels. Hierop moet dringend respons komen die lange tijd wordt volgehouden,

met volledige eerbiediging van de grondrechten. De Europese Raad:– benadrukt de noodzaak van een gedecideerde respons

die zowel de interne als de externe dimensie betreft en die alomvattend en gecoördineerd is en van voldoende middelen wordt voorzien op basis van een evaluatie van de dreigingen;

– roept op tot een snelle, gecoördineerde uitvoering van het door de Commissie en de hoge vertegenwoordiger gepresenteerde gezamenlijke actieplan tegen desinformatie, teneinde de EU-vermogens op te voeren, gecoördineerde en gezamenlijke reacties van de Unie en de lidstaten te versterken, de particuliere sector actief hierbij te betrekken en de samenleving beter bestand te maken tegen desinformatie;

– roept op tot een snel en doortastend optreden op zowel Europees als nationaal niveau voor het waarborgen van vrije en eerlijke Europese en nationale verkiezingen.

13. De Raad wordt verzocht dit onderwerp verder te behandelen en in maart 2019 verslag uit te brengen aan de Europese Raad.

Bestrijding van racisme en vreemdelingenhaat14. De Europese Raad veroordeelt alle vormen van

antisemitisme, racisme en vreemdelingenhaat, en onderstreept het belang van de bestrijding van onverdraagzaamheid. Hij verwelkomt de goedkeuring, op 6  december 2018, van de verklaring van de Raad betreffende de bestrijding van antisemitisme.

Burgerdialogen en burgerraadplegingen en voorbereidingen voor de strategische agenda15. De Europese Raad verwelkomt de burgerdialogen

en de burgerraadplegingen die zijn gehouden; deze waren een nog niet eerder geboden gelegenheid om het gesprek aan te gaan met Europese burgers, en zouden als inspiratie kunnen dienen voor nog meer raadplegingen en dialogen. Het gezamenlijke verslag van het huidige en het aantredende voorzitterschap en de verschillende nationale verslagen en de bijdragen van de andere Europese instellingen vermelden een aantal zorgpunten en verwachtingen van de deelnemende burgers wat concrete resultaten van de EU betreft. De staatshoofden en regeringsleiders zullen tijdens hun informele bijeenkomst op 9 mei 2019 in Sibiu de prioriteiten voor de volgende institutionele cyclus bespreken teneinde in juni 2019 overeenstemming te bereiken over de volgende strategische agenda.

39

VERKLARING − EUROTOP 14 DECEMBER 2018

Ingevolge het in juni 2018 aan de Eurogroep verleende mandaat onderschrijft de Eurotop alle elementen van het verslag van de Eurogroep aan de leiders over de verdieping van de EMU, dat in een inclusieve samenstelling werd opgesteld. Dit alomvattend pakket effent het pad voor een aanzienlijke versterking van de EMU. De Eurotop is het vandaag in het bijzonder eens geworden over hetgeen volgt.1. Wij onderschrijven de voorwaarden voor het

gemeenschappelijk achtervangmechanisme voor het gemeenschappelijk afwikkelingsfonds (GAF), waarin is omschreven hoe het mechanisme in praktijk zal worden gebracht en vervroegd zal worden ingevoerd indien bij de beoordeling in 2020 blijkt dat er voldoende vooruitgang is geboekt met risicovermindering.

2. Daarnaast onderschrijven wij de modaliteiten met betrekking tot de hervorming van het Europees stabiliteitsmechanisme (ESM). Op grond hiervan verzoeken wij de Eurogroep om uiterlijk in juni 2019 de nodige wijzigingen van het ESM-verdrag (met inbegrip van het gemeenschappelijk achtervangmechanisme voor het GAF) voor te bereiden.

3. Wij zien uit naar de definitieve aanneming van het bankenpakket en van de prudentiële achtervang voor niet-renderende leningen ("non-performing loans" - NPL), met

instandhouding van de Raadscompromissen. Wij roepen ertoe op verder werk te maken van de bankenunie, en tot het voorjaar van 2019 op ambitieuze wijze vooruitgang te boeken met de kapitaalmarktenunie, conform het verslag van de Eurogroep aan de leiders.

4. In de context van het meerjarig financieel kader (MFK) dragen wij de Eurogroep op zich te buigen over het ontwerp, de uitvoeringsbepalingen en het tijdschema van een begrotingsinstrument voor convergentie en concurrentievermogen voor de eurozone, en de ERM II-lidstaten op vrijwillige basis. Dat instrument zal deel uitmaken van de EU-begroting, in overeenstemming zijn met ander EU-beleid, en de lidstaten van de eurozone zullen er criteria voor bepalen en strategische sturing voor bieden. De omvang ervan zullen wij in de context van het MFK bepalen. De kenmerken van het begrotingsinstrument zullen in juni 2019 worden goedgekeurd. Het instrument zal volgens de wetgevingsprocedure worden vastgesteld, zoals bepaald in de Verdragen, op basis van het desbetreffende Commissievoorstel dat indien nodig wordt gewijzigd.

5. De Eurotop neemt nota van de mededeling van de Commissie over een sterkere internationale rol van de euro en roept ertoe op hier werk van te maken.

40

CEREMONIËLE LEZING DOOR VOORZITTER DONALD TUSK NA DE INONTVANGSTNEMING VAN EEN EREDOCTORAAT AAN DE TECHNISCHE

UNIVERSITEIT VAN DORTMUND 16 DECEMBER 2018

Het is een groot voorrecht deze lezing te mogen houden, op zo een belangrijk moment voor uw gemeenschap en voor zo een fantastisch publiek. Ik zei "uw gemeenschap", ook al heb ik sinds enkele uren het recht en de eer om het "onze gemeenschap" te noemen, als kersvers houder van een eredoctoraat aan uw – ik bedoel – aan ónze universiteit. Tijdens die plechtigheid verwees ik naar de stelregel van de eerste ontvanger van een eredoctoraat aan de Technische Universiteit van Dortmund, president Johannes Rau: "Verzoenen, niet verdelen", waarbij ik zei: "De Europese Unie, zoals ik het zie, is gebaseerd op positieve ideeën en positieve waarden. Ons Europa zou er niet zijn – en zal er niet zijn – zonder verzoening, zonder solidariteit en zonder wederzijds respect." Daaraan voegde ik toe: "Je hoeft niet als ingenieur of architect aan de Technische Universiteit van Dortmund af te studeren om te begrijpen dat in de politiek bruggen belangrijker zijn dan muren, hoewel we weten dat muren zoveel sneller en makkelijker te bouwen zijn dan bruggen. Ik ben ervan overtuigd dat dit de reden is waarom jullie studeren: om niet te gaan vereenvoudigen en de nuance niet uit het oog te verliezen. Dat in figuurlijk, maar ook in politiek opzicht jullie altijd bruggenbouwers zullen zijn, en geen muurbouwers."De inspiratie voor deze woorden vond ik in mijn eigen levensloop, waarin – of ik dat wilde of niet – politiek alomtegenwoordig was, samen met de meest dramatische symptomen en uitingen ervan. En alles begon precies 48 jaar geleden, op 16 december, in mijn geboortestad Gdańsk.Het was 1970, ik was 13 jaar, toen ik getuige was van de tragische gebeurtenissen. De politie en het leger openden het vuur op protesterende arbeiders. Velen kwamen om het leven, honderden raakten gewond, er werden veel voertuigen en gebouwen in brand gestoken, waaronder tanks en het hoofdkwartier van de communistische partij. De straten van Gdańsk werden een school van het leven, en een eerste les in de politiek, die ik nooit zal vergeten. Ik was erg jong, maar instinctief begreep ik wat er gaande was, en wie gelijk had. Hoe het zat met goed en kwaad. Wie de waarheid sprak, en wie leugens verkocht. Het was een buitengewoon spannende levensles, vol emotie, woede en hoop, allemaal ineen.Toen leerde ik ook voor het eerst dat degenen die gelijk hebben, niet altijd winnen. Dat leugens en het kwade het soms winnen van de waarheid en het goede. Ik vereenzelvigde me volledig met de verslagenen en vernederden. Tegelijkertijd had ik bij die gebeurtenissen het gevoel op vakantie te zijn, mijn eerste grote volwassen avontuur, een korte onderbreking van de beangstigend monotone status quo.Toen ik jaren later, als student, het illegale verzet tegen het communistische regime opzette, merkte ik dat die gebeurtenissen in mijn herinnering de allures van een mythe kregen, wat de verbeelding tijdens onze vergaderingen sterk beïnvloedde. Als jonge historicus deed ik op dat moment onderzoek naar de rol van mythen en legenden in de Poolse politiek van de jaren 1930, en toen al was ik ervan overtuigd dat emoties, symbolen en vereenvoudigingen mensen veel sterker drijven dan rationele argumenten en programma's. Dat deze erg nuttig kunnen zijn, maar ook erg gevaarlijk, vooral als mythen de bovenhand halen in het publieke domein. Ernst Cassirer schreef hierover. Volgens hem maakten de politici van de Weimarrepubliek een cruciale fout door alleen oog te hebben voor het verbeteren van de economische situatie van de massa, en de werkloosheid en inf latie aan te pakken. Deze sober denkende, rationele individuen bleven echter volledig blind voor de explosieve kracht van politieke mythen. Een grote fout met catastrofale gevolgen. Toen de politieke en intellectuele elite van de Duitse democratie begon in te zien wat op het spel stond, toen ze de nieuwe politieke mythen begon te begrijpen, was het al te laat. De strijd was reeds verloren nog voor men inzag dat dit slechts het begin was.Maar terug naar mijn verhaal. De legende van de decemberprotesten bleek een zeer doeltreffende ontstaansmythe voor Solidarność te zijn. Vóór die beweging werd opgericht, in de tweede helft van de jaren 1970, organiseerden we elke 16e december illegale demonstraties aan de poorten van de scheepswerf van Gdańsk. Het was toen dat ik Lech Wałęsa leerde kennen – niemand die toen wist dat hij al gauw een legende zou worden. Solidarność bracht miljoenen mensen bijeen tegen het regime. Mensen die besloten in opstand te komen, ondanks de aanwezigheid van het Sovjetleger. Ze lieten zich leiden door het motto van Gdańsk: nec temere, nec timide – noch roekeloos, noch vreesachtig. Het was die synthese van emoties en rede, van mythe en plan, van symbolen en pragmatisme, die deed zegevieren.Maar natuurlijk niet meteen. Ondertussen gold de krijgswet in Polen, en weer – op 16 december, 37 jaar geleden – schoten de communisten op arbeiders en demonstranten. In Katowice werden negen stakende mijnwerkers gedood door de politie. In Gdańsk kwamen, ondanks de tanks in de straten en het traangas, ondanks het feit dat de autoriteiten weer op mensen schoten, honderdduizend demonstranten bijeen rond de scheepswerf, om bij het monument voor de slachtoffers van december 1970 te gedenken, te bidden en bloemen neer te leggen. Dat was de kracht van de legende van december.Mensen zullen niet met volle overtuiging vechten voor procedures of abstracte ideeën. Pas als ze in hun emoties geraakt worden, zullen ze bereid zijn zich in het publieke domein te mengen en veel op te offeren. Het kan om goede of slechte emoties gaan. Dit kan in arme, maar ook in rijke landen gebeuren. Geld is belangrijk voor de mensen, maar het is niet alles.Vandaag zijn we in Europa getuige van een golf van populistische retoriek met een xenofobe en autoritaire inslag, zowel in oude als in nieuwe democratieën. Het is een trend, los van hoe welgesteld een samenleving is, of haar cultuur en geschiedenis. De crisis die zo veel gebieden van de westerse beschaving treft, ook buiten ons continent, waarbij de klassieke liberale democratie onder vuur ligt en steeds verder wordt uitgehold door verschillende linkse en – vooral tegenwoordig – rechtse demagogen, heeft naast niet-economische ook niet-

41

rationele oorzaken. Hieruit blijkt hoe krachtig de mythen en symbolen zijn waarvan deze demagogen zich bedienen om massa's volgelingen en verwarde burgers voor zich te winnen.Hoe gemakkelijker dat gaat, hoe moeilijker het is een onderscheid te maken tussen leugens en waarheid, tussen nepnieuws en echt nieuws. Hierin komt de tegenwoordige zeitgeist tot uiting. Feiten moeten het af leggen tegen verzonnen concepten, deskundigen en wetenschappers worden overstemd door uiterst sluwe demagogen, vooral in cyberspace. Vandaag zijn zij het helaas die de macht over emoties hebben, ook al hebben ze de feiten en argumenten tegen zich.De liberale democratie en de Europese Unie – grootse projecten in moreel en praktisch opzicht – zijn tegenwoordig niet bij machte dezelfde emoties en gevoelens op te wekken als nationale mythen. Mythen die bij elke gelegenheid worden aangehaald. Nuchtere overtuiging, gezond verstand en zelfs economische belangen kunnen het nooit halen van passie.Gelijk hebben zij die beweren dat de behoefte aan mythen van alle tijden is. Kille berekening is geen alternatief. Maar, zo heb niet alleen ik ervaren, mythen en symbolen kunnen ook ten goede worden ingezet. Europese democraten mogen zich niet overgeven aan fatalisme zijn en toestaan dat enkel politieke charlatans emoties als wapen gebruiken. Er moet weerwerk worden geboden, ook met mythische symboliek. Als wij ons beperken tot kennis, terwijl zij over geloof beschikken, dan zullen we verliezen. Dat is de eerste les die ik trek uit de decemberprotesten.De tweede les is dat de nieuwe generaties de status quo niet voor altijd zullen aanvaarden. Ook al is deze duidelijk beter dan het verleden. En ook al hebben ze zelf geen ideeën voor een betere toekomst. Een van de hoofdredenen dat ik als jongere ging rebelleren was, zoals ik al zei, ondraaglijke verveling. Soms verlangen mensen meer naar verandering dan naar gemak. Reeds te lang beleven we tijden van grand ennui, die grosse Langeweile, zoals iemand het noemde in een reactie op de protesten van de Franse gilets jaunes, of gele hesjes. En we zullen dit verlangen niet onderdrukken met steeds weer die slogans over stabilisering. Risico's nemen, zelfs zonder rationele redenen, is het eeuwige recht van jongeren. Of dit destructief dan wel creatief is, hangt in grote mate af van de kwaliteit van het politieke leiderschap.En dat brengt me bij de derde les uit de decemberprotesten. Jacek Kuroń, een van de legendarische leiders van de Poolse democratische oppositie, zei ooit: "Richt zelf partijbureaus op in plaats van ze af te branden." Met partijbureau werd het hoofdkwartier van de communistische partij bedoeld. In 1970 werd onder meer in het partijbureau in Gdańsk brand gesticht, wat de autoriteiten redenen gaf voor harde repressie. Als leider van Solidarność heeft Lech Wałęsa dat gebod altijd in gedachten gehouden. Politici die handelen zonder over de gevolgen na te denken, zijn altijd gevaarlijk. Honderd jaar na het einde van de Eerste Wereldoorlog is het goed aan het begin ervan terug te denken, met al die "slaapwandelaars" die aan de macht waren. Hun beste bedoelingen maar hopeloos zwakke verbeeldingskracht stortte Europa in rampspoed. Max Weber schreef over verantwoordelijkheidsethiek. Vandaag wijs ik sommige van de huidige leiders aan beide zijden van de Atlantische Oceaan, en met name de bedenkers van de brexit, op zijn woorden.Vandaag hebben we leiders nodig die begrijpen dat hun rol zich niet beperkt tot technocratische vaardigheden en aan de macht blijven. We hebben leiders nodig die de mogelijkheden van emoties kunnen benutten om onze fundamentele waarden te verdedigen. Leiders die niet alleen beseffen hoe groot de dreigingen zijn, maar deze ook kunnen afwenden. Herfried Münkler schreef een uitmuntend essay over Odysseus en Cassandra. Cassandra wist maar al te goed wat er zou gebeuren en waarschuwde iedereen voor de nakende catastrofe, maar niemand luisterde. Vandaag zijn er veel politici en intellectuelen die zich tevreden stellen met de rol van waarschuwer, even profetisch als Cassandra, en even hulpeloos. Zoals Odysseus zijn er maar weinig: slim (volgens Homerus), efficiënt, en wanneer nodig meedogenloos en in staat tot opoffering. De extreem praktische Odysseus weet wat symbolen en irrationele elementen in de politiek betekenen. Enkele weken voor het befaamde paard werd gebouwd, zo schrijft Münkler, raakt Odysseus Troje binnen via het riool. Verkleed als bedelaar en stinkend naar uitwerpselen steelt hij, samen met Diomedes, het standbeeld van Pallas Athene, om Troje het laatste restje goddelijke bescherming te ontnemen. De ziener Helenus had Odysseus immers voorspeld dat de stad pas zou vallen als het beeld zou verdwijnen. Laat ons daarom luisteren naar de Cassandra's, maar de Odysseusen als leiders kiezen.De vierde les uit de decemberprotesten – de belangrijkste voor mij persoonlijk – is de ervaring van geweld, leugens en wetteloosheid. In plaatsen waar ondemocratische macht vrij spel heeft, kent iedereen die ervaring. Plaatsen waar mensen zonder reden in elkaar worden geslagen en vermoord, waar leugens alomtegenwoordig zijn, waar enkel de machthebbers rechten hebben, en de burgers enkel plichten.Wanneer ik vandaag Europese politici hoor die de traditie van liberale democratie helemaal overboord zetten en geen enkel belang hechten aan de mensenrechten, de rechten van minderheden, regeren volgens de wet, de voorrang van de grondwet op de wil van de heersers, en vrije media, zeg ik volmondig nee. Omdat ik weet wat deze beginselen inhouden, en me al te goed herinner hoe het voelt om geen rechten te hebben en overgeleverd te zijn aan de genade – of het gebrek daaraan – van de machthebbers.Europa is de beste plek op aarde, en de Europese Unie is de beste politieke uitvinding in onze geschiedenis – zolang we aan deze beginselen vasthouden. Dat weet ik in mijn hoofd en mijn hart, via mijn kennis en mijn geloof. En dankzij jullie aanwezigheid hier vandaag weet ik dat ik niet alleen ben.

42

GEZAMENLIJKE BRIEF VAN DE VOORZITTERS TUSK EN JUNCKER AAN THERESA MAY, PREMIER VAN HET VERENIGD KONINKRIJK

14 JANUARI 2019

Wij danken u voor uw brief van 14 januari 2019.Zoals u weet, betreuren maar respecteren wij het besluit van het Verenigd Koninkrijk om de Europese Unie te verlaten. Tevens zien wij de brexit als een bron van onzekerheid en ontwrichting. In deze moeilijke situatie, waarbij een lidstaat de Europese Unie verlaat na meer dan vier decennia van zeer hechte economische en politieke integratie, zijn wij net als u vastbesloten zoveel mogelijk zekerheid en duidelijkheid te scheppen voor onze burgers en bedrijven. Daarom is het terugtrekkingsakkoord dat u en de leiders van de 27 EU-lidstaten na lang onderhandelen hebben bereikt, zo belangrijk. Het akkoord vormt een billijk compromis en beoogt een ordelijke terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, met zo min mogelijk negatieve gevolgen van de brexit. Daarom ook willen wij in de toekomst een zo hecht mogelijke relatie met het Verenigd Koninkrijk behouden, voortbouwend op de politieke verklaring waarover de leiders van de 27 EU-lidstaten en u overeenstemming hebben bereikt. De onderhandelingen daarover zouden dan ook zo snel mogelijk na de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie moeten aanvangen.Zoals u weet, kunnen wij niet instemmen met zaken die een wijziging inhouden van of niet stroken met het terugtrekkingsakkoord. Wel kunnen wij tegen deze achtergrond, om de volgende stappen in het proces te faciliteren, namens de twee EU-instellingen die wij vertegenwoordigen, bevestigen hoe wij de volgende punten binnen onze respectieve bevoegdheidsterreinen begrijpen:

A. Wat betreft de voorzitter van de Europese Raad:Op 13 december heeft de Europese Raad (artikel 50) een besluit genomen over een aantal bijkomende waarborgen, met name wat betreft zijn vaste voornemen om snel toe te werken naar een vervolgakkoord waarbij uiterlijk op 31 december 2020 een alternatieve regeling wordt ingesteld, zodat de noodoplossing niet hoeft te worden geactiveerd.De Europese Raad heeft tevens verklaard dat, indien de noodoplossing toch zou worden geactiveerd, zij tijdelijk van toepassing zal zijn, tenzij en totdat zij wordt vervangen door een vervolgakkoord dat de garantie biedt dat een harde grens wordt voorkomen. In dat geval zal de Europese Unie alles in het werk stellen om spoedig te onderhandelen over, en te komen tot de sluiting van, een vervolgakkoord dat in de plaats zou komen van de noodoplossing, en zal zij hetzelfde verwachten van het Verenigd Koninkrijk, zodat niet langer dan strikt noodzakelijk van de noodoplossing gebruik zou worden gemaakt.In dit verband kan worden opgemerkt dat conclusies van de Europese Raad juridische waarde in de Unie hebben, conform de bij de Verdragen aan de Europese Raad verleende autoriteit om op het hoogste niveau beleidslijnen en prioriteiten voor de Europese Unie te bepalen en om, in de specifieke context van een terugtrekking, het kader daarvoor vast te stellen in de vorm van richtsnoeren. Conclusies van de Europese Raad kunnen de Europese Unie op de meest plechtige wijze binden, en vormen in die zin een deel van de context waarin een internationale overeenkomst zoals het terugtrekkingsakkoord zal worden uitgelegd.Wat het verband tussen het terugtrekkingsakkoord en de politieke verklaring betreft, waarnaar u in uw brief verwijst, kunnen wij duidelijk stellen dat deze twee documenten, hoewel verschillend van opzet, deel uitmaken van hetzelfde onderhandelde pakket. Om de nauwe connectie tussen beide teksten te benadrukken, kunnen zij in het Publicatieblad naast elkaar worden bekendgemaakt, zodanig dat het verband duidelijk wordt waarin artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) voorziet.

B. Wat betreft de voorzitter van de Europese Commissie:De politieke verklaring waarover tijdens de buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (artikel 50) in november overeenstemming is bereikt, voorziet in ongekend diepe en brede toekomstige betrekkingen, in lijn met de blijvende kracht van onze gedeelde waarden en belangen. Het terugtrekkingsakkoord en de politieke verklaring bieden een billijk evenwicht tussen de belangen van de Europese Unie en die van het Verenigd Koninkrijk. Zij staan borg voor een vlotte terugtrekking en een sterke toekomstige relatie ten dienste van al onze burgers.Zoals de Europese Raad al heeft aangegeven, zal hij de voorbereidingen van het toekomstig partnerschap met het Verenigd Koninkrijk onmiddellijk na de ondertekening van het terugtrekkingsakkoord aanvatten. Wat de Europese Commissie betreft, zullen wij de structuur voor deze onderhandelingen onmiddellijk na de ondertekening opzetten, zodat de formele onder handelingen zo snel mogelijk na de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk kunnen aanvangen, gelet op het feit dat zowel de Europese Unie als het Verenigd Koninkrijk wensen dat het toekomstige partnerschap tegen het einde van de overgangsperiode operationeel is. Indien de nationale ratificaties op dat moment nog niet voltooid zijn, is de Commissie bereid een voorstel te doen voor de voorlopige toepassing van de relevante aspecten van de toekomstige betrekkingen, conform de toepasselijke rechtskaders en de bestaande praktijk. De Commissie is ook bereid om samen met u een werkprogramma uit te stippelen zodra het parlement van het Verenigd Koninkrijk zich in beginsel heeft uitgesproken vóór het terugtrekkingsakkoord en het Europees Parlement het heeft goedgekeurd.Er is een belangrijk verband tussen het terugtrekkingsakkoord en de politieke verklaring, dat een afspiegeling is van artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie. Zoals bepaald in artikel 184 van het terugtrekkingsakkoord en conform punt 138 van de politieke verklaring, hebben de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk toegezegd alles in het werk te zullen stellen om, te goeder trouw en met volledige eerbiediging van hun respectieve rechtsordes, de nodige stappen te nemen om via onderhandelingen spoedig tot de in de politieke verklaring genoemde akkoorden inzake hun toekomstige betrekkingen te komen.

43

In antwoord op uw brief wil de Europese Commissie de volgende punten in verband met de noodoplossing verduidelijken:Het terugtrekkingsakkoord, met inbegrip van het Protocol inzake Ierland/Noord-Ierland, getuigt van de vastbeslotenheid van zowel de Europese Unie als het Verenigd Koninkrijk om bij het verzekeren van de ordelijke terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie recht te doen aan de unieke omstandigheden op het eiland Ierland. De Commissie kan bevestigen dat de Europese Unie net zo min als het Verenigd Koninkrijk wil dat de noodoplossing in werking treedt. Mocht dat toch gebeuren, zou dat voor beide partijen resulteren in een suboptimale handelsregeling. De Commissie kan tevens bevestigen dat de Europese Unie vastbesloten is de noodoplossing voor Noord-Ierland te vervangen door een vervolgakkoord waarbij een harde grens op het eiland Ierland permanent wordt voorkomen.De Europese Commissie kan voorts onze gedeelde interpretatie bevestigen dat het terugtrekkings akkoord en het Protocol inzake Ierland/Noord-Ierland:

• geenszins van invloed zijn of in de plaats komen van het Goede Vrijdagakkoord (het akkoord van Belfast) van 10 april 1998; in het bijzonder hebben zij geen gevolgen voor de afspraken in het kader van onderdeel II van het akkoord van 1998, waarbij het aan de Noord-Ierse regering en de Ierse regering is om besluiten te nemen over terreinen voor Noord-Zuid-samenwerking op hun respectieve bevoegdheidsgebieden;

• de afstemming van de regelgeving in Noord-Ierland op het recht van de Europese Unie beperkt houden tot wat strikt noodzakelijk is om een harde grens op het eiland Ierland te voorkomen en het akkoord van 1998 te beschermen; het terugtrekkingsakkoord stelt ook duidelijk dat voor iedere, door de Europese Unie voorgestelde toevoeging van een nieuwe handeling aan het Protocol de goedkeuring van het Verenigd Koninkrijk in het Gemengd Comité vereist is;

• het Verenigd Koninkrijk niet beletten om, in het kader van zijn delegatie, de deelname te bevorderen van vertegenwoordigers van de Noord-Ierse regering aan het Gemengd Comité, het comité voor vraagstukken betreffende de uitvoering van het Protocol inzake Ierland/Noord-Ierland, of de gemengde raadgevende werkgroep, indien het om aangelegenheden gaat die rechtstreeks van belang zijn voor Noord-Ierland.

De Europese Commissie deelt ook uw voornemen om de toekomstige relatie zo snel mogelijk operationeel te maken. Gelet op het feit dat wij samen alles in het werk willen stellen om vóór het einde van 2020 een vervolgakkoord te sluiten dat het Protocol geheel of gedeeltelijk vervangt, is de Commissie vastbesloten in ons werkprogramma prioriteit te geven aan de bespreking van voorstellen voor alternatieve regelingen ter vervanging van de noodoplossing. In deze context zal worden nagedacht over faciliterende regelingen en technologieën. Eventuele regelingen ter vervanging van het Protocol dienen in geen geval de bepalingen ervan over te nemen, mits de onderliggende doelstellingen onverminderd worden gehaald.Indien de partijen meer tijd nodig hebben voor de onderhandelingen over het vervolgakkoord, kunnen zij besluiten om de overgangsperiode te verlengen, zoals bepaald in het terugtrekkings akkoord. In dat geval zal de Commissie haar inspanningen opvoeren, en verwacht zij hetzelfde van uw onderhandelaars, teneinde op zeer korte termijn tot een vervolgakkoord te komen. Zelfs als de noodoplossing geheel of gedeeltelijk in werking treedt, blijft het de bedoeling dat zij slechts tijdelijk wordt toegepast, tenzij en totdat zij wordt vervangen door een vervolgakkoord. De Commissie verbindt zich ertoe de nodige politieke impulsen en middelen te verstrekken om ertoe bij te dragen dat deze periode zo kort mogelijk wordt gehouden. Daartoe zal de Commissie, nadat het Verenigd Koninkrijk zich heeft teruggetrokken en totdat een vervolgakkoord is gesloten, aansturen op een optimale benutting van de in de politieke verklaring bedoelde conferentie op hoog niveau, die minstens halfjaarlijks zal bijeenkomen om de balans van de vorderingen op te maken en maatregelen overeen te komen om verdere vorderingen te bewerkstelligen.In antwoord op uw bezorgdheid over het tijdpad, tot slot, willen wij duidelijk maken dat wij allebei paraat staan om het terugtrekkingsakkoord te ondertekenen zodra de zinvolle stemming ("meaningful vote") in het parlement in het Verenigd Koninkrijk heeft plaatsgevonden. Zo kan meteen daarna gestart worden met de voorbereiding van het toekomstig partnerschap met het Verenigd Koninkrijk, en kunnen de onderhandelingen zo snel mogelijk na de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie beginnen.

44

TOESPRAAK VAN VOORZITTER DONALD TUSK TIJDENS DE ONDERTEKENINGSCEREMONIE VAN HET FRANS-DUITSE VERDRAG VAN AKEN

22 JANUARI 2019

Ik ben vandaag naar Aken gekomen in de vaste overtuiging dat uw besluit om de samenwerking tussen Duitsland en Frankrijk te versterken, heel Europa een goede dienst kan en moet bewijzen. Beste Angela, beste Emmanuel, als vrienden ken ik jullie te goed om te twijfelen aan jullie intenties en plannen. Vandaag heeft Europa behoefte aan een herleving van het geloof in de betekenis van solidariteit en eenheid, en ik wil geloven dat een versterkte Frans-Duitse samenwerking dit doel zal dienen.Tegelijkertijd wil ik jullie en alle overtuigde Europeanen ervoor waarschuwen het vertrouwen in de bedoeling van de Europese eenwording als geheel niet te verliezen. Gezien de vele zelfverklaarde tegenstanders van de Europese Unie binnen en buiten Europa – en ook in onze eigen landen zijn ze niet zeldzaam – mogen we ons niet overgeven aan het weliswaar comfortabele doch bedrieglijke en gevaarlijke gevoel van ontmoediging. Kort gezegd — Europa heeft vandaag behoefte aan een duidelijk signaal uit Parijs en Berlijn dat versterkte samenwerking in kleine configuraties geen alternatief is voor samenwerking van heel Europa, maar dat deze net integratie dient en niet vervangt. Ten oosten van Duitsland zijn er honderden plaatsen waar de genius loci – de geest van de plaats – even sterk van het Europese gevoel doordrongen is als in Aken, Parijs of Berlijn, en waar miljoenen mensen wonen met een hart voor Europa, een Europa van elkaar ondersteunende en gelijkwaardige volkeren. Een van die plaatsen is mijn Gdańsk.Ik ben hier op de terugweg van mijn stad, waar ik de begrafenisplechtigheid heb bijgewoond van haar vermoorde burgemeester, Paweł Adamowicz. Hij hield van Gdańsk, hij was een Poolse patriot en een Europeaan in hart en ziel. Hij nam het onbevreesd op voor de rechtsstaat en hielp vluchtelingen uit oprechte goedheid, niet omdat hij van iemand quota kreeg opgelegd. En twintig jaar lang heeft hij aan zijn stad gebouwd. Een van zijn vele verwezenlijkingen is het fantastische, levende museum van de Solidarność. Hij was het die erop stond om het de naam "Centrum voor Europese Solidariteit" te geven. Enkele dagen geleden brachten de inwoners van Gdańsk op diezelfde plaats een eerbetoon aan hun burgemeester. Meer dan 50 000 mensen stonden er op een avond urenlang in de vrieskou om, al was het maar voor een seconde, zijn doodskist te groeten.Het is voor zulke mensen en dankzij zulke mensen dat Europa bestaat. Blijf werken om het te versterken, laat de gedachte niet vergaan. Frankrijk en Duitsland hebben het net zo hard nodig als Polen, Litouwen, Bulgarije of Ierland. Blijf dit vandaag en morgen onthouden. Ik zal u er in ieder geval aan blijven herinneren.

45

OPENINGSTOESPRAAK VAN VOORZITTER DONALD TUSK OP DE TOP EU-LAS IN EGYPTE – 24 FEBRUARI 2019

Ik dank u dat u hier vandaag bent. En een bijzonder woord van dank aan president Al-Sisi voor de hartelijke ontvangst die ons hier wordt bereid. Het is ons duidelijk hoeveel u gelegen was aan een perfecte organisatie van deze top. Het is een waar genoegen om in Sharm el -Sheikh te zijn.Onze bijeenkomst is bijzonder omdat het de eerste maal is dat wij, Arabische en Europese leiders, in deze configuratie samenkomen. Om te bevestigen dat onze samenwerking groter is dan ooit tevoren en dat we in de wereld van vandaag behoefte hebben aan een nog sterker partnerschap.Vanwege onze nabijheid en onderlinge af hankelijkheid zijn we het verplicht onze gemeenschappelijke uitdagingen gezamenlijk aan te gaan en de reële kansen te grijpen die de geografie, onze gemeenschappelijke geschiedenis en onze gelijke belangen hebben gecreëerd. Dit zijn objectieve redenen waarom we onze banden moeten aanhalen. Ons nabuurschap is een realiteit, en houdt in dat nauwere verbondenheid geen keuze is maar een plicht, al zijn we ons ervan bewust dat we ook van elkaar verschillen. Met buren zijn er twee omgangsvormen: samenwerking of conf lict. Wij kiezen voor samenwerking.In tijden van toenemende spanning en onvoorspelbaarheid moeten we samenwerken, rekening houdend met onze gedeelde belangen en gemeenschappelijke uitdagingen, om de juiste voorwaarden te scheppen voor stabiliteit op de lange termijn, wat de enige manier is om onze burgers de vrede en de welvaart te garanderen die zij verdienen. Wij moeten hun laten zien dat onze samenwerking alomvattend en sterk is en een concrete impact heeft op hun dagelijkse leven.Er zijn heel wat gebieden waarop we dit kunnen doen: van het financieren van onderwijs tot het terugdringen van werkloosheid; van het stimuleren van investeringen tot het helpen bevorderen van de handel.Klimaatverandering is een directe, existentiële bedreiging voor ons allen. Tenzij we dringend en collectief handelen, zullen de zaken alleen maar verergeren. Wij moeten ambitieuzer worden en nauw samenwerken om de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs te verwezenlijken. Het is nog niet te laat om actie te ondernemen, maar we hebben de aansporing nodig van de echte politieke wil om dat ook samen te doen.Jongeren moeten centraal staan in ons beleid en onze inspanningen. Alleen zij kunnen de Agenda 2030 volledig verwezenlijken, conf licten voorkomen, vrede ondersteunen en een werkelijk inclusieve welvaart creëren. Laten we onze jonge vrouwen en mannen in staat stellen om positieve actoren van verandering te zijn.Bevordering van interculturele dialoog, versterking van een levendig maatschappelijk middenveld en prioritering van onderwijs en kansen kunnen bijdragen tot het creëren van vreedzame en stabiele samenlevingen die minder gevoelig zijn voor de boodschappen van gewelddadig extremisme, en kunnen tegenwicht bieden aan de negatieve invloed die een populistische discours kan hebben op de veerkracht van onze samenlevingen.Tot slot wil ik nog iets zeggen over migratie. Ik wil mijn dank en waardering uitspreken voor al diegenen hier die de lasten van ontheemding van bevolkingsgroepen hebben gedragen, vluchtelingen hebben geholpen, en vroegtijdig zijn opgetreden tegen mensensmokkel. Wij, als landen van herkomst, doorreis en bestemming, moeten samenwerken. Om het bedrijfsmodel te ontwrichten van mensensmokkelaars en -handelaars, die mensen meelokken op gevaarlijke reizen, en moderne slavernij in stand houden. Om de diepere oorzaken van migratie en ontheemding aan te pakken. Om irreguliere migratie een halt toe te roepen en terugkeer, overname en re-integratie mogelijk te maken. En ook om de bescherming van vluchtelingen en hun rechten te waarborgen, in overeenstemming met het internationaal recht.Ik ben mij ervan bewust dat er verschillen zijn tussen ons. We zijn hier niet om te beweren dat we het over alles eens zijn. Maar we staan voor gemeenschappelijke uitdagingen en hebben gedeelde belangen. Vandaag zijn we hier om onze samenwerking ten behoeve van onze volkeren te versterken. We moeten dat samen doen en niet overlaten aan wereldmachten die zich ver van onze regio bevinden. Ik kijk uit naar onze open en eerlijke besprekingen de komende twee dagen.

46

CONCLUSIES VAN DE BUITENGEWONE BIJEENKOMST VAN DE EUROPESE RAAD1 (ART. 50) – 21 MAART 2019

1 Ingevolge een kennisgeving uit hoofde van artikel 50 VEU neemt het lid van de Europese Raad dat de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigt, niet deel aan de beraadslagingen of aan de besluiten van de Europese Raad die hem betreffen.

1. De Europese Raad neemt nota van de brief van premier Theresa May van 20 maart 2019.

2. Als antwoord hecht de Europese Raad zijn goedkeuring aan het instrument betreffende het terugtrekkings-akkoord en de gezamenlijke verklaring ter aanvulling van de politieke verklaring, zoals overeengekomen tussen de Europese Commissie en de regering van het Verenigd Koninkrijk op 11 maart 2019 in Straatsburg.

3. De Europese Raad stemt in met een verlenging tot en met 22 mei 2019, op voorwaarde dat het Lagerhuis volgende week het terugtrekkingsakkoord goedkeurt. Indien het Lagerhuis het terugtrekkingsakkoord volgende week niet goedkeurt, stemt de Europese Raad in met een verlenging tot en met 12 april 2019 en verwacht hij dat het Verenigd

Koninkrijk hem vóór deze datum een te volgen koers ter overweging voorlegt.

4. De Europese Raad herhaalt dat niet opnieuw kan worden onderhandeld over het terugtrekkings akkoord dat in november 2018 is overeengekomen tussen de Unie en het Verenigd Koninkrijk. Elke eenzijdige toezegging, verklaring of andere handeling moet verenigbaar zijn met de letter en de geest van het terugtrekkingsakkoord.

5. De Europese Raad vraagt dat op alle niveaus verder werk wordt gemaakt van de voorbereidingen en noodmaatregelen voor de gevolgen van de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk, rekening houdend met alle mogelijke uitkomsten.

6. De Europese Raad zal de kwestie blijven volgen.

47

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD 21−22 MAART 2019

I. BANEN, GROEI EN CONCURRENTIEVERMOGEN

1. De Europese Raad heeft van gedachten gewisseld over de huidige economische situatie. Hij hecht zijn goedkeuring aan de prioritaire beleidsgebieden van de jaarlijkse groeianalyse en verzoekt de lidstaten deze prioriteiten in hun komende nationale hervormingsprogramma's en stabiliteits- of convergentieprogramma's te verwerken, met als doel het bevorderen van groei en banen door investeringen en hervormingen. Hij hecht tevens zijn goedkeuring aan de ontwerpaanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone.

2. Een sterke economische basis is van essentieel belang voor de welvaart en het concurrentie vermogen van Europa en voor Europa's rol op het wereldtoneel. Dit vereist een geïntegreerde aanpak waarbij de huidige en opkomende mondiale, technologische, veiligheids- en duurzaamheidsuitdagingen worden aangegaan en alle relevante beleidsmaatregelen en dimensies met elkaar worden verbonden: de economische en monetaire unie, die moet worden verdiept; de eengemaakte markt in al zijn dimensies, als hoeksteen van de groei in de Unie; een assertief industriebeleid waardoor de EU een industriële mogendheid kan blijven; een toekomstgericht digitaal beleid dat toegesneden is op een tijdperk van digitale transformatie en de opkomst van de data-economie; en een ambitieuze en solide handelspolitiek die eerlijke concurrentie, wederkerigheid en wederzijdse voordelen waarborgt. Passende aandacht dient uit te gaan naar een beter ondernemingsklimaat voor kleine en middelgrote ondernemingen, de ontwikkeling van vaardigheden en de sociale dimensie.

3. Daartoe roept de Europese Raad de EU en haar lidstaten op tot actie, als volgt:– de eengemaakte markt moet verder worden verdiept en

versterkt, met bijzondere nadruk op de ontwikkeling van een diensteneconomie en de integratie van digitale diensten; resterende ongerechtvaardigde belemmeringen moeten worden weggewerkt, voortbouwend op de mededeling van de Commissie van november 2018, en er mogen geen nieuwe worden gecreëerd. Er moet verder worden gewerkt aan het verdiepen van de kapitaalmarktenunie en de energie-unie en aan het garanderen van een billijke en doeltreffende belastingheffing. De Commissie wordt verzocht om, in nauw overleg met de lidstaten, uiterlijk in maart 2020 met een langetermijnactieplan voor een betere uitvoering en handhaving van de regels inzake de eengemaakte markt te komen;

– gezien het belang van een wereldwijd geïntegreerde, duurzame en concurrerende industriële basis, wordt de Commissie verzocht om uiterlijk eind 2019 een langetermijnvisie voor de industriële toekomst van de EU voor te stellen, met concrete maatregelen om deze

uit te voeren. De visie moet een aanpak bevatten van de uitdagingen waar de Europese industrie voor staat, met aandacht voor alle betrokken beleidsdomeinen;

– de EU moet verder gaan in de ontwikkeling van een concurrerende, veilige, inclusieve en ethisch verantwoorde digitale economie met connectiviteit van wereldklasse. Bijzondere nadruk moet worden gelegd op de toegang tot en het delen en gebruiken van gegevens, gegevensbeveiliging en kunstmatige intelligentie, in een klimaat van vertrouwen. De Europese Raad ziet uit naar de aanbeveling van de Commissie over een gezamenlijke aanpak van de veiligheid van 5G-netwerken;

– om wereldwijd concurrerend te blijven in belangrijke technologieën en strategische waardeketens, moet de EU het nemen van meer risico's aanmoedigen en meer investeren in onderzoek en innovatie. Er moeten maatregelen worden genomen om de Europese Innovatieraad verder te ondersteunen en de uitvoering van belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang te faciliteren, en tegelijk te zorgen voor een gelijk speelveld en een innovatiebevorderend regelgevingsklimaat en staatssteunkader;

– er moet worden gezorgd voor eerlijke concurrentie op de eengemaakte markt en wereldwijd, zowel ter bescherming van de consument als ter bevordering van de economische groei en het concurrentievermogen, in overeenstemming met de strategische belangen van de Unie op lange termijn. We zullen ons Europees mededingingskader blijven aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen, op technologisch vlak en op de wereldmarkt. De Commissie zal vóór het einde van het jaar bepalen hoe lacunes in de EU-wetgeving kunnen worden weggewerkt, opdat de verstorende effecten van deelnemingen in bedrijven en staatssteunfinanciering door buitenlandse overheden op de eengemaakte markt adequaat worden aangepakt;

– de EU moet verder werk maken van een ambitieuze en evenwichtige vrijhandelsagenda door het sluiten van nieuwe vrijhandelsovereenkomsten die de normen en waarden van de EU uitdragen en een gelijk speelveld garanderen. De Europese Raad herhaalt dat hij hecht aan een open en op regels gebaseerd multilateraal handelsstelsel waarin een centrale rol is weggelegd voor een gemoderniseerde WTO, en dat hij zich zal blijven verzetten tegen elke vorm van protectionisme en verstoringen. De Europese Raad vraagt dat het nodige wordt gedaan opdat alle elementen van de gezamenlijke verklaring van de VS en de EU van 25 juli 2018 snel kunnen worden uitgevoerd;

– de EU moet tevens haar belangen beschermen in het licht van oneerlijke praktijken van derde landen; daarbij moet zij de handelsbeschermingsinstrumenten en onze regels inzake overheidsopdrachten ten

48

volle benutten en zorgen voor daadwerkelijke wederkerigheid met derde landen bij overheidsopdrachten. De Europese Raad vraagt dat de besprekingen over het EU-instrument voor internationale overheidsopdrachten worden hervat;

– met het nieuwe Europees kader voor de screening van buitenlandse investeringen zullen de lidstaten investeringen die een bedreiging vormen voor de veiligheid of de openbare orde, kunnen aanpakken.

4. In maart 2020 zal de Europese Raad een uitvoerig debat over het versterken van de economische basis van de EU houden, aan de hand van een alomvattende bijdrage van de Commissie.

II. KLIMAATVERANDERING5. De Europese Raad:

– herhaalt dat hij blijft vasthouden aan de Overeenkomst van Parijs, en beseft dat de mondiale inspanningen ter bestrijding van de klimaatverandering moeten worden opgevoerd in het licht van de meest recente beschikbare wetenschappelijke gegevens, met name het speciaal verslag van de IPCC over de effecten van de opwarming van de aarde met 1,5 °C ten opzichte van het pre-industriële niveau;

– benadrukt hoe belangrijk het is dat de EU vóór het einde van 2020 een ambitieuze langetermijnstrategie voor klimaatneutraliteit indient, in overeenstemming met de Overeenkomst van Parijs, weliswaar rekening houdend met de specifieke kenmerken van de lidstaten en het concurrentievermogen van de Europese industrie;

– dringt aan op de tijdige voltooiing van de nationale langetermijnstrategieën;

– beseft dat de uitvoering van de doelstelling van de Overeenkomst van Parijs aanzienlijke opportuniteiten en veel potentieel biedt voor economische groei, nieuwe banen en technologische ontwikkeling en voor de versterking van het Europese concurrentievermogen, en dat deze opportuniteiten en dit potentieel moeten worden benut en tegelijk een rechtvaardige en sociaal evenwichtige transitie voor iedereen dient te worden verzekerd;

– dringt er bij de Raad op aan dat hij zijn werkzaamheden voor een langetermijnstrategie voor het klimaat opvoert met het oog op verdere bespreking in de Europese Raad in juni 2019.

III. EXTERNE BETREKKINGEN6. De Europese Raad heeft de top EU-China van 9 april 2019

voorbereid. Hij wisselde van gedachten over de algemene betrekkingen met China in de mondiale context.

7. Vijf jaar na de illegale annexatie van de Krim en Sebastopol door Rusland blijft de EU standvastig hechten aan de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne. De EU herhaalt dat zij deze daad van schending van het internationaal recht, die een rechtstreeks gevaar voor de internationale veiligheid blijft, niet erkent en blijft veroordelen. De EU blijft bij haar beleid van niet-erkenning.

8. De Europese Raad betreurt ten zeerste het verlies aan mensenlevens en de verwoestingen door de tropische cycloon Idai in Mozambique, Malawi en Zimbabwe. De Europese Raad toonde zich ingenomen met de noodhulp die de Europese Unie en haar lidstaten reeds hebben geboden en toonde zich bereid om de betrokken landen te blijven steunen door humanitaire noodhulp te verstrekken aan de getroffen bevolking.

IV. GARANDEREN VAN VRIJE EN EERLIJKE VERKIEZINGEN EN BESTRIJDEN VAN DESINFORMATIE

9. De Europese Raad is tevreden met het belangrijke werk dat de afgelopen maanden is verricht om de interne en externe aspecten van desinformatie aan te pakken en de Europese en nationale verkiezingen in de hele EU te beschermen, en dringt aan op meer gecoördineerde inspanningen op dit gebied. Informatie-uitwisseling is in dat verband van cruciaal belang, en de recente instelling van het systeem voor snelle waarschuwingen is een belangrijke stap voorwaarts. De Europese Raad vraagt uitdrukkelijk dat particuliere exploitanten, zoals onlineplatforms en sociale netwerken, de praktijkcode volledig toepassen en hogere normen inzake verantwoordelijkheid en transparantie verzekeren. Hij roept op tot aanhoudende en gecoördineerde inspanningen om de democratische stelsels van de Unie te beschermen en de dreigingen op zeer korte en lange termijn als gevolg van desinformatie te bestrijden, als integrerend deel van de versterking van de weerbaarheid van de EU tegen hybride dreigingen. De Europese Raad zal tijdens zijn bijeenkomst in juni hierop terugkomen aan de hand van een verslag over de geleerde lessen dat door het voorzitterschap in samenwerking met de Commissie en de hoge vertegenwoordiger wordt opgesteld, teneinde vorm te geven aan onze langetermijnrespons.

49

BRIEF VAN VOORZITTER DONALD TUSK AAN DE LEDEN VAN DE EUROPESE RAAD (ART. 50) VÓÓR HUN BIJZONDERE BIJEENKOMST

9 APRIL 2019

Vorige week heb ik een brief ontvangen van premier May, waarin zij verzoekt om een verdere verlenging van de termijn van artikel 50, en wel tot en met 30 juni 2019. In haar brief stelt de premier dat het beleid van de Britse regering blijft om de EU op een ordelijke wijze te verlaten, en dat zij daarom met de oppositie in het Lagerhuis tot overeenstemming probeert te komen over de te volgen koers. Zij voegt daaraan toe dat indien het VK op 23 mei 2019 nog steeds een EU-lidstaat is, het wettelijk verplicht is tot deelname aan de verkiezingen voor het Europees Parlement.Omdat er voor mensen en bedrijven aan beide zijden van het Kanaal risico's verbonden zijn aan een brexit zonder akkoord, vertrouw ik erop dat wij ons uiterste best zullen blijven doen om dit scenario te vermijden. Daarom stel ik voor dat wij ons op onze bijeenkomst van morgen beraden over premier Mays verzoek om uitstel.Wij hebben echter weinig aanleiding om aan te nemen dat het ratificatieproces vóór eind juni voltooid kan worden, gelet op onze ervaringen tot dusver en de diepe verdeeldheid in het Britse Lagerhuis. Door een dergelijke verlenging zou het risico op een achtereenvolgende reeks korte verlengingen en noodtoppen groter worden, met alsmaar weer nieuwe "cliff-edge"-scenario's. Dat zou de komende maanden zo goed als zeker de agenda van de EU27 overschaduwen. De aanhoudende onzekerheid zou bovendien slecht zijn voor onze bedrijven en burgers. En tot slot zou er, als wij het niet eens worden over een verdere verlenging, het risico ontstaan op een ongewilde brexit zonder akkoord.Daarom moeten wij ons mijns inziens ook over een alternatieve, langere verlenging beraden. Eén van de mogelijkheden zou een f lexibele verlenging kunnen zijn die slechts zo lang zou duren als nodig is en in ieder geval niet langer dan één jaar, aangezien wij na die datum met eenparigheid besluiten zullen moeten nemen over enkele essentiële Europese projecten. Dankzij de f lexibiliteit zou de verlenging automatisch beëindigd kunnen worden zodra beide partijen het terugtrekkingsakkoord hebben geratificeerd. Het zou het VK vrijstaan om de EU te verlaten zodra het er klaar voor is. En de EU27 zou een herhaling van brexittoppen vermijden. Hierbij is van belang dat een lange verlenging meer zekerheid en voorspelbaarheid zou bieden, doordat de dreiging van steeds weer verschuivende cliff-edgedata zou worden weggenomen. Bovendien zou een dergelijke langere verlenging het VK de gelegenheid bieden om zijn brexitstrategie te heroverwegen, indien de impasse aanhoudt.Een aantal van u heeft het bezwaar geuit dat de langere aanwezigheid van het VK als vertrekkende EU-lidstaat risico's zou meebrengen voor het functioneren van de EU27 op een moment dat er belangrijke besluiten over haar toekomst moeten worden genomen. Om dat bezwaar te ondervangen, zouden wij het eens moeten worden over een aantal voorwaarden: geen nieuwe onderhandelingen over het terugtrekkingsakkoord; geen heropening van de onderhandelingen over de toekomst, afgezien van de politieke verklaring; het VK zou ook tijdens die cruciale periode zijn loyale samenwerking moeten voortzetten, op een wijze die zijn situatie als vertrekkende lidstaat weerspiegelt. Wij dienen echter te bedenken dat het Verenigd Koninkrijk een lidstaat blijft met alle rechten en verplichtingen van dien. En het VK kan artikel 50 te allen tijde intrekken, zoals bepaald door het Europees Hof van Justitie.Wat wij ook besluiten, wij mogen ons niet laten leiden door negatieve emoties. Wij moeten het VK met het grootste respect behandelen, omdat wij vrienden en hechte partners willen blijven, en omdat wij nog steeds overeenstemming moeten bereiken over onze toekomstige betrekkingen. We moeten voorkomen dat een van beide zijden zich vernederd zou kunnen voelen tijdens een van de fasen van dit moeilijke proces.Zoals u weet bestaan er voor de brexit geen gemakkelijke oplossingen. Beide bovengenoemde opties hebben voor- en nadelen. Daarom moeten wij er op een open, creatieve en constructieve manier over beraadslagen.Wij zullen om 18.00 uur bijeenkomen voor een gedachtewisseling met voorzitter Tajani van het Europees Parlement. Daarna zullen wij luisteren naar premier May en aansluitend zullen wij tijdens het diner van de 27 trachten overeenstemming te bereiken over een antwoord op het verzoek van het Verenigd Koninkrijk.

50

CONCLUSIES VAN DE BUITENGEWONE BIJEENKOMST VAN DE EUROPESE RAAD1 (ART. 50) – 10 APRIL 2019

1 Ingevolge een kennisgeving uit hoofde van artikel 50 VEU neemt het lid van de Europese Raad dat de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigt, niet deel aan de beraadslagingen of aan de besluiten van de Europese Raad die hem betreffen.

1. De Europese Raad neemt nota van de brief van premier May van 5 april 2019, waarin zij vraagt om een verdere verlenging van de termijn bedoeld in artikel 50, lid 3, VEU.

2. In antwoord hierop stemt de Europese Raad in met een verlenging die het mogelijk moet maken het terugtrekkingsakkoord te ratificeren. De verlenging moet slechts zo lang duren als nodig is en in ieder geval uiterlijk op 31 oktober 2019 af lopen. Indien het terugtrekkingsakkoord vóór die datum door beide partijen wordt geratificeerd, is de terugtrekking een feit op de eerste dag van de maand na die van de ratificatie.

3. De Europese Raad benadrukt dat het normale functioneren van de Unie en haar instellingen niet mag worden ondermijnd door de verlenging. Indien het VK in de periode van 23 tot en met 26 mei 2019 nog EU-lidstaat is en het terugtrekkingsakkoord niet uiterlijk op 22 mei 2019 heeft geratificeerd, is het verplicht overeenkomstig het Unierecht verkiezingen voor het Europees Parlement te houden. Houdt het zich niet aan die verplichting, dan is de terugtrekking een feit op 1 juni 2019.

4. De Europese Raad herhaalt dat over het terugtrekkingsakkoord niet opnieuw onderhandeld kan worden, en dat elke unilaterale toezegging, verklaring of andere handeling dient te stroken met de letter en de geest van het terugtrekkingsakkoord, en geen belemmering mag vormen voor de uitvoering daarvan.

5. De Europese Raad benadrukt dat het uitstel niet gebruikt kan worden om onderhandelingen over de toekomstige betrekkingen te openen. Indien het standpunt van het Verenigd Koninkrijk echter verandert, is de Europese Raad bereid de politieke verklaring over de toekomstige

betrekkingen opnieuw te bezien in overeenstemming met de in zijn richtsnoeren en verklaringen vervatte standpunten en beginselen, mede wat betreft de territoriale werkingssfeer van de toekomstige betrekkingen.

6. De Europese Raad merkt op dat het Verenigd Koninkrijk tijdens de verlengde periode een lidstaat zal blijven met volledige rechten en verplichtingen conform artikel 50 VEU, en dat het Verenigd Koninkrijk het recht heeft zijn kennisgeving te allen tijde in te trekken.

7. De Europese Raad neemt nota van de toezegging van het Verenigd Koninkrijk dat het gedurende de gehele verlengde periode een constructieve en betrouwbare rol zal vervullen, in overeenstemming met de verplichting tot loyale samenwerking, en verwacht van het Verenigd Koninkrijk dat het deze toezegging en Verdragsverplichting nakomt op een wijze die zijn situatie als een zich terug-trekkende lidstaat weerspiegelt. Daartoe zal het Verenigd Koninkrijk de vervulling van de taak van de Unie vergemakkelijken en zich onthouden van alle maatregelen die de verwezenlijking van de doelstellingen van de Unie in gevaar kunnen brengen, in het bijzonder bij zijn deelname aan de besluitvormingsprocessen van de Unie.

8. Naast de bijeenkomsten in het kader van artikel 50 VEU zullen de 27 lidstaten en de Commissie, in voorkomend geval samen met andere instellingen, organen en instanties van de Unie, op alle niveaus afzonderlijk blijven bijeenkomen om aangelegenheden in verband met de situatie na de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk te bespreken.

9. De Europese Raad zal de kwestie blijven volgen en zal de vooruitgang op zijn bijeenkomst in juni 2019 evalueren.

51

VERKLARING VAN DE INFORMELE BIJEENKOMST VAN DE 27 STAATSHOOFDEN EN REGERINGSLEIDERS, SIBIU

9 MEI 2019

Wij, de leiders van de Europese Unie, zijn in Sibiu bijeen om te spreken over en vooruit te zien naar onze gemeenschappelijk toekomst.Over enkele weken zullen de Europeanen hun vertegenwoordigers in het Europees Parlement kiezen, veertig jaar nadat dit grondrecht voor het eerst kon worden uitgeoefend. Een in vrede en democratie herenigd Europa is slechts een van de vele verwezenlijkingen. Sinds haar ontstaan heeft de Europese Unie, gedreven door haar waarden en vrijheden, binnen en buiten haar grenzen voor stabiliteit en welvaart gezorgd in heel Europa. In de loop der jaren is zij een belangrijke speler op het wereldtoneel geworden. Met ongeveer een half miljard burgers en een concurrerende eengemaakte markt is de Europese Unie een leider op het gebied van de wereldhandel, en geeft zij de wereldpolitiek mee vorm.Wij blijven ervan overtuigd dat wij in deze steeds onzekerder wereld vol uitdagingen sterker staan als wij ons verenigd opstellen. Wij erkennen onze verantwoordelijkheid als leiders om onze Unie sterker en onze toekomst rooskleuriger te maken, en onderkennen het Europese perspectief van andere Europese staten. Daarom komen wij vandaag unaniem tien toezeggingen overeen die ons zullen helpen die verantwoordelijkheid op te nemen:

• Wij zullen één Europa verdedigen – van oost naar west, van noord naar zuid. Dertig jaar geleden vochten miljoenen mensen voor hun vrijheid en voor eenheid en haalden zij het IJzeren Gordijn neer, dat Europa decennialang had verdeeld. Er is geen plaats voor verdeeldheid die onze gemeenschappelijke belangen schaadt.

• Wij zullen verenigd blijven, door dik en dun. Wij zullen solidair zijn met elkaar wanneer nodig en zullen altijd aan elkaars zijde staan. Wij kunnen en zullen met één stem spreken.

• Wij zullen altijd naar gemeenschappelijke oplossingen zoeken, en daarbij naar elkaar luisteren in een geest van begrip en respect.

• Wij zullen onze manier van leven, de democratie en de rechtstaat blijven beschermen. De onvervreemdbare rechten en de fundamentele vrijheden van alle Europeanen zijn hard bevochten en zullen nooit als vanzelfsprekend worden beschouwd. Wij zullen onze

gedeelde waarden en beginselen uit de Verdragen in stand houden.

• Wij zullen resultaten neerzetten waar dat het meeste nodig is. Europa zal belangrijk blijven voor belangrijke kwesties. Wij zullen blijven luisteren naar de zorgen en de hoop van alle Europeanen, door de Unie dichter bij onze burgers te brengen, en wij zullen daarnaar handelen, met ambitie en vastberadenheid.

• Wij zullen altijd billijkheid vooropstellen, zowel op het gebied van arbeid, welzijn en economie als in de digitale transformatie. Wij zullen de ongelijkheid tussen ons verder wegwerken en wij zullen altijd de meest kwetsbaren in Europa helpen, en mensen boven politiek plaatsen.

• Wij zullen onszelf de middelen geven om onze ambities waar te maken. Wij zullen de Unie de middelen geven die nodig zijn om haar doelstellingen te halen en haar beleid uit te voeren.

• Wij zullen de toekomst vrijwaren voor de volgende generaties Europeanen. Wij zullen investeren in jongeren en een Unie bouwen die afgestemd is op de toekomst en bestand is tegen de grootste uitdagingen van de 21e eeuw.

• Wij zullen onze burgers beschermen en veilig houden door te investeren in onze "zachte macht" en "harde macht" en samen te werken met onze internationale partners.

• Europa zal een verantwoordelijke wereldleider zijn. De uitdagingen waar wij vandaag voor staan, hebben betrekking op ons allen. Wij zullen blijven samenwerken met onze partners in de wereld om de op regels gebaseerde internationale orde te handhaven en te ontwikkelen, om nieuwe handelsmogelijkheden optimaal te benutten, en om wereldwijde kwesties, zoals het behoud van ons milieu en de strijd tegen de klimaat-verandering, samen aan te pakken.

Wij zullen besluiten nemen naar de geest en de letter van deze tien toezeggingen. Vandaag is de Unie sterker dan gisteren, en wij willen haar nog sterker maken voor morgen. Dit is onze verbintenis voor de toekomstige generaties. Dit is de geest van Sibiu en van een nieuwe Unie met 27 die klaar is om haar toekomst eensgezind te omarmen.

52

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD 20 JUNI 2019

1 Een meerderheid van de lidstaten is van oordeel dat klimaatneutraliteit uiterlijk in 2050 moet zijn bereikt.

I. DE VOLGENDE INSTITUTIONELE CYCLUS

1. De Europese Raad heeft een nieuwe strategische agenda voor de Unie voor 2019-2024 aangenomen. Hij zal in oktober 2019 de follow-up van de strategische agenda bespreken.

II. MEERJARIG FINANCIEEL KADER2. De Europese Raad is ingenomen met het werk dat tijdens

het Roemeense voorzitterschap is verricht en neemt nota van de verschillende onderdelen van het MFK-pakket. Hij roept het Finse voorzitterschap op het werk voort te zetten en aan het onderhandelingsdocument (negotiating box) voort te werken. Op basis daarvan zal de Europese Raad in oktober 2019 van gedachten wisselen met het oog op een akkoord voor het einde van het jaar.

III. KLIMAATVERANDERING3. De Europese Raad beklemtoont dat de klimaatactietop

van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties in september van belang is om de wereldwijde klimaatactie te intensiveren en zodoende de doelstelling van de Overeenkomst van Parijs te verwezenlijken, onder meer door ernaar te blijven streven de temperatuurstijging te beperken tot 1,5 °C ten opzichte van het pre-industriële niveau. Hij waardeert de actieve betrokkenheid van de lidstaten en de Commissie bij de voorbereidingen.

4. Na de sectorale besprekingen van de afgelopen maanden, verzoekt de Europese Raad de Raad en de Commissie om, voortbouwend op de maatregelen die reeds zijn overeengekomen om de reductiedoelstelling voor 2030 te halen, vooruitgang te boeken met betrekking tot de voorwaarden, de stimulansen en het faciliterend kader, om een transitie naar een klimaatneutrale EU te bewerkstelligen die in overeenstemming is met de Overeenkomst van Parijs1, het Europese concurrentievermogen in stand houdt, rechtvaardig en sociaal evenwichtig is, rekening houdt met de nationale omstandigheden van de lidstaten en hun recht om te beslissen over hun eigen energiemix in acht neemt. De Europese Raad zal voor het eind van dit jaar de laatste hand leggen aan zijn richtsnoeren, zodat de langetermijnstrategie van de EU begin 2020 kan worden goedgekeurd en in het kader van het UNFCCC kan worden ingediend. In dit verband verzoekt de Europese Raad de Europese Investeringsbank haar activiteiten ter ondersteuning van klimaatactie op te voeren.

5. De EU en haar lidstaten blijven vastbesloten de beschikbaarstelling van internationale klimaatfinanciering

uit een breed scala van publieke en private bronnen op te schalen, en toe te werken naar een tijdig, goed beheerd en succesvol proces voor de aanvulling van het Groen Klimaatfonds.

IV. DESINFORMATIE EN HYBRIDE DREIGINGEN

6. Aansluitend op het verslag van het voorzitterschap en de bijdragen van de Commissie en de hoge vertegenwoordiger over de lessen die zijn getrokken in verband met desinformatie en het waarborgen van vrije en eerlijke verkiezingen vraagt de Europese Raad om aangehouden inspanningen om onze democratieën meer bewust te maken van, beter voor te bereiden op en beter bestand te maken tegen desinformatie. Hij is ingenomen met het voornemen van de Commissie om grondig te evalueren in hoeverre de toezeggingen van onlineplatforms en andere ondertekenaars van de praktijkcode zijn uitgevoerd. Het veranderende karakter van de dreigingen en het toenemende risico van kwaadwillige inmenging en onlinemanipulatie waarmee de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie en technieken voor gegevensverzameling gepaard gaat, vereisen continue beoordeling en een passende respons.

7. De EU moet een gecoördineerde respons op hybride en cyberdreigingen bieden en intensiever samenwerken met de betrokken internationale actoren. Het verheugt de Europese Raad dat een nieuw kader is aangenomen voor gerichte beperkende maatregelen en dat op EU-niveau in de context van het instrumentarium voor cyberdiplomatie werk wordt gemaakt van een gecoördineerde attributie, met het oog op een betere afschrikking tegen en reactie op cyberaanvallen. Hij verzoekt de EU-instellingen om samen met de lidstaten aan maatregelen te werken om de weerbaarheid te vergroten en de veiligheidscultuur van de EU tegen cyber- en hybride dreigingen van buiten de EU te verbeteren, en om de informatie- en communicatienetwerken en de besluitvormingsprocessen van de EU beter te beschermen tegen alle soorten kwaadwillige activiteiten.

V. EXTERNE BETREKKINGEN8. Ter gelegenheid van de 10e verjaardag van het Oostelijk

Partnerschap wijst de Europese Raad opnieuw op het belang van dit strategisch partnerschap en verzoekt hij de Commissie en de hoge vertegenwoordiger de bestaande instrumenten en maatregelen te evalueren en begin 2020, met het oog op de volgende top van het Oostelijk Partnerschap, op basis van passende raadplegingen met een

53

nieuwe reeks beleidsdoelstellingen voor de lange termijn te komen.

9. De Europese Raad is ingenomen over de vreedzame machtsoverdracht in de Republiek Moldavië en verzoekt de Europese Commissie en de hoge vertegenwoordiger een reeks concrete maatregelen op te stellen ter ondersteuning van de Republiek Moldavië, op basis van de hervormingen die in het kader van de Associatieovereenkomst/DCFTA continu worden uitgevoerd.

10. De Europese Raad onderstreept het cruciale belang van het strategisch partnerschap van de EU met Afrika. Wij zijn vastbesloten dat verder te ontwikkelen, met de gedeelde ambitie om samen gemeenschappelijke en mondiale uitdagingen aan te gaan.

11. Stabiliteit, veiligheid en welvaart in de landen aan de zuidkust van de Middellandse Zee zijn van cruciaal belang voor de EU. In dit verband zijn vrede en stabiliteit op de lange termijn in Libië een gemeenschappelijke prioriteit. De EU betuigt nogmaals haar steun voor het door de VN geleide proces ter beëindiging van de vijandelijkheden, dat moet uitmonden in een inclusieve politieke oplossing.

12. De Europese Raad is ingenomen met het nieuwe elan in de betrekkingen tussen de EU en Marokko, en ziet uit naar de komende Associatieraad EU-Marokko.

13. De Europese Raad roept Rusland opnieuw op om de gevangengenomen Oekraïense zeelui onvoorwaardelijk vrij te laten, de in beslag genomen vaartuigen terug te geven en alle schepen een vrije doorvaart door de Straat van Kertsj te verlenen, overeenkomstig het internationaal recht.

14. De Europese Raad geeft uiting aan zijn grote bezorgdheid over het Russische presidentieel besluit van 24 april, op grond waarvan in bepaalde gebieden van de Oekraïense regio's Donetsk en Loehansk paspoorten volgens een vereenvoudigde procedure kunnen worden afgegeven, wat in strijd is met de geest en de doelstellingen van de akkoorden van Minsk.

15. De Europese Raad zal op de situatie in Oost-Oekraïne blijven toezien en staat klaar om in nauwe samenwerking met zijn internationale partners verdere opties te overwegen, waaronder de niet-erkenning van Russische paspoorten die in strijd met de akkoorden van Minsk zijn afgegeven. De Europese Raad vraagt dat de onderhandelingen dringend worden hervat, met het oog op de uitvoering van de akkoorden van Minsk, en dat er maatregelen worden genomen om het vertrouwen tussen de partijen weer op te bouwen.

16. Op 17 juli zal het vijf jaar geleden zijn dat vlucht MH17 is neergehaald. Daarbij kwamen 298  mensen om het leven. De Europese Raad herhaalt dat hij zijn volle steun toezegt aan elke inspanning om voor de slachtoffers en hun naaste familie de waarheid te achterhalen, recht te doen geschieden en de schuldigen ter verantwoording te roepen, overeenkomstig Resolutie 2166 van de VN-Veiligheidsraad. De Europese Raad is in dit verband ingenomen met de aankondiging van het gemeenschappelijk onderzoeksteam op 19 juni 2019 dat in Nederland strafvervolging zal worden ingesteld tegen vier personen; hij roept Rusland op volledig mee te werken aan het lopende onderzoek en spreekt zijn volste vertrouwen uit in de onaf hankelijkheid en de professionele aanpak van de aanstaande juridische procedures.

17. De Europese Raad memoreert en wijst op eerdere conclusies van de Raad en de Europese Raad, onder meer de conclusies van de Europese Raad van 22 maart 2018, waarin de aanhoudende illegale activiteiten van Turkije in de oostelijke Middellandse Zee en de Egeïsche Zee krachtig worden veroordeeld. De Europese Raad geeft uiting aan zijn grote bezorgdheid over de huidige booractiviteiten van Turkije in de oostelijke Middellandse Zee, en betreurt dat Turkije nog geen gehoor heeft gegeven aan de herhaalde oproepen van de EU om met die activiteiten te stoppen. De Europese Raad onderstreept het ernstige onmiddellijke negatieve effect dat dergelijke illegale acties hebben op de betrekkingen tussen de EU en Turkije. De Europese Raad verzoekt Turkije zich terughoudend op te stellen, de soevereine rechten van Cyprus te eerbiedigen en zich van dergelijke activiteiten te onthouden. De Europese Raad onderschrijft de uitnodiging aan de Commissie en de EDEO om onverwijld opties voor passende maatregelen in te dienen, met inbegrip van gerichte maatregelen. De EU zal nauwlettend blijven toezien op de ontwikkelingen en zij staat klaar om op gepaste wijze en in volkomen solidariteit met Cyprus te reageren. De Europese Raad zal zich met deze zaak blijven bezighouden en er zo nodig op terugkomen.

VI. OVERIGE PUNTEN18. De Europese Raad bekrachtigt de conclusies van de Raad

van 18 juni 2019 over de uitbreiding en het stabilisatie- en associatieproces.

19. In de context van het Europees Semester heeft de Europese Raad besprekingen gevoerd op basis van een horizontaal verslag over de landspecifieke aanbevelingen.

54

EEN NIEUWE STRATEGISCHE AGENDA 2019-2024

De wereld is de jongste jaren steeds onbestendiger en complexer geworden en aan snellere veranderingen onderhevig. Daardoor ontstaan zowel kansen als uitdagingen. De komende vijf jaar kan en zal de EU haar rol in deze veranderende omgeving versterken. Samen zullen wij vastberaden en gericht voortbouwen op onze waarden en de sterke punten van ons model. Dat is de enige doeltreffende manier om de toekomst van de wereld vorm te geven, de belangen van onze burgers, bedrijven en samenlevingen te behartigen, en onze manier van leven te beschermen.Deze strategische agenda biedt een algemeen kader en wijst de richting voor ons antwoord. Zij zal het richtsnoer zijn voor de werkzaamheden van de instellingen in de komende vijf jaar. De agenda heeft vier kernprioriteiten:

• onze burgers en vrijheden beschermen• een sterke, dynamische economische basis ontwikkelen• aan een klimaatneutraal, groen, rechtvaardig en sociaal

Europa bouwen• de Europese belangen en waarden wereldwijd

behartigen.Daarnaast staat in de strategische agenda hoe er van die prioriteiten werk moet worden gemaakt.

*****

Onze burgers en vrijheden beschermenEuropa moet een plek zijn waar mensen zich vrij en veilig voelen. De EU moet de grondrechten en fundamentele vrijheden van haar burgers, zoals verankerd in de Verdragen, verdedigen en ze tegen bestaande en opkomende dreigingen beschermen.De gemeenschappelijke waarden die ten grondslag liggen aan onze democratische en maatschappelijke modellen, zijn de grondslag van de Europese vrijheid, veiligheid en welvaart. De rechtsstaat, met zijn cruciale rol in al onze democratieën, staat als eerste garant voor een goede bescherming van deze waarden; hij moet door alle lidstaten en de EU volledig in acht worden genomen.Wij moeten de integriteit van ons grondgebied garanderen. Wij moeten weten wie de EU binnenkomt, en degenen zijn die daarover beslissen. Doeltreffende controle van de buitengrenzen is een absolute voorwaarde voor het garanderen van de veiligheid, het handhaven van de openbare orde en het waarborgen van een goed functionerend EU-beleid volgens onze beginselen en waarden.Wij zijn vastbesloten een volledig functionerend integraal migratiebeleid verder te ontwikkelen. Wij zullen onze samenwerking met herkomst- en doorreislanden voortzetten en verdiepen, dit om illegale migratie en mensenhandel te bestrijden en om daadwerkelijke terugkeer te bewerkstelligen. Wat de interne dimensie betreft, moeten wij overeenstemming zien te bereiken over een doeltreffend migratie- en asielbeleid. Er moet tot een consensus worden gekomen over de hervorming van de Dublinverordening, gebaseerd op een evenwicht tussen verantwoordelijkheid en solidariteit, rekening houdend met de personen die zijn ontscheept na opsporings- en reddingsoperaties.

Wij zullen de nodige stappen ondernemen om Schengen goed te laten functioneren.Wij zullen onze strijd tegen terrorisme en grensoverschrijdende criminaliteit opvoeren en uitbreiden en daartoe de samenwerking en informatie-uitwisseling verbeteren en onze gemeenschappelijke instrumenten verder ontwikkelen.Wij zullen de EU beter bestand maken tegen natuurrampen en door de mens veroorzaakte rampen. Actieve solidariteit en het bundelen van middelen zijn in dat verband cruciaal.Wij moeten onze samenlevingen beschermen tegen kwaadwillige cyberactiviteiten, hybride dreigingen en desinformatie af komstig van vijandelijke statelijke en niet-statelijke actoren. Het aanpakken van dergelijke bedreigingen vereist een totaalaanpak met meer samenwerking, meer coördinatie, meer middelen en meer technologische capaciteit.

Onze economische basis ontwikkelen: het Europese model voor de toekomstEen sterke economische basis is van vitaal belang voor Europa's concurrentievermogen, welvaart en rol op het wereldtoneel en voor het scheppen van banen. Uitdagingen op het gebied van technologie, veiligheid en duurzaamheid veranderen het mondiale landschap, en daarom moeten wij de basis voor duurzame en inclusieve groei op lange termijn vernieuwen en de cohesie in de EU versterken. Dit vereist dat een opwaartse convergentie van onze economieën wordt bereikt en dat de demografische uitdagingen worden aangegaan.Wij moeten ervoor zorgen dat de euro werkt voor onze burgers en veerkrachtig blijft, hetgeen verdieping van de economische en monetaire unie in al haar dimensies, voltooiing van de bankenunie en de kapitaalmarktenunie en versterking van de internationale rol van de euro inhoudt.Voor een maximale impact moeten wij een meer geïntegreerde aanpak volgen die alle relevante beleidsgebieden en dimensies met elkaar verbindt: verdiepen en versterken van de eengemaakte markt en zijn vier vrijheden, uitwerken van een industriebeleid dat klaar is voor de toekomst, inspelen op de digitale revolutie en zorgen voor een billijke en doeltreffende belastingheffing.De eengemaakte markt in al zijn dimensies is in dat verband een belangrijke troef. De EU kan het zich niet permitteren om het potentieel van een markt van een half miljard mensen niet volledig te benutten, met name op het vlak van diensten. Moeilijkheden op korte termijn kunnen niet worden ingeroepen als argument tegen een dappere, alomvattende en toekomstgerichte langetermijn-strategie. Dat moet hand in hand gaan met een assertiever integraal en gecoördineerd industriebeleid. De EU heeft beide nodig, en wel meteen.De komende paar jaar zal de digitale transformatie zich nog sneller voltrekken, en zij zal vérstrekkende gevolgen hebben. Wij moeten ervoor zorgen dat Europa in digitaal opzicht soeverein is en in de voordelen van deze ontwikkeling kan delen. Ons beleid moet zodanig vorm krijgen dat het onze maatschappelijke waarden belichaamt, inclusiviteit bevordert en verenigbaar blijft met onze manier van leven. Daartoe moet de EU werken aan alle aspecten van de digitale revolutie en kunstmatige intelligentie:

55

infrastructuur, connectiviteit, diensten, data, regelgeving en investeringen. Dit moet worden gef lankeerd door de ontwikkeling van de diensteneconomie en de mainstreaming van digitale diensten.Tegelijkertijd moeten wij meer investeren in de vaardigheden van de mensen en in onderwijs, meer doen om ondernemerschap en innovatie te stimuleren en de onderzoeksinspanningen opvoeren, met name door iets te doen aan de versnippering van onderzoek, ontwikkeling en innovatie in Europa. Investeren in onze toekomst betekent ook het aanmoedigen en ondersteunen van publieke en private investeringen, mede in infrastructuur, ter financiering van de groei van onze economie en onze bedrijven, waaronder kleine en middelgrote ondernemingen.In een wereld waar gemeenschappelijke regels en normen steeds meer in twijfel worden getrokken, zal het van wezenlijk belang zijn om te ijveren voor een gelijk speelveld, ook op het gebied van handel. Dat houdt in dat moet worden gezorgd voor eerlijke mededinging binnen de EU en op mondiaal vlak, dat markttoegang moet worden gestimuleerd, dat oneerlijke praktijken, extraterritoriale maatregelen en veiligheidsrisico’s vanuit derde landen moeten worden tegengegaan en dat onze strategische toeleveringsketens moeten worden veiliggesteld. We zullen ons Europees mededingingskader blijven aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen, op technologisch vlak en op de wereldmarkt.

Aan een klimaatneutraal, groen, rechtvaardig en sociaal Europa bouwenVoor Europa zijn inclusiviteit en duurzaamheid een noodzaak. Het moet de veranderingen als gevolg van de groene transitie, de technologische evolutie en de globalisering omarmen, maar er tegelijkertijd voor zorgen dat niemand aan zijn lot wordt overgelaten.Nu de gevolgen van klimaatverandering zichtbaarder worden en zich op grotere schaal doen gevoelen, moeten wij dringend meer actie ondernemen om deze existentiële dreiging het hoofd te bieden. De EU kan en moet het voortouw nemen, door haar eigen economie en samenleving aan een diepgaande transformatie te onderwerpen en zodoende klimaatneutraal te worden. Dat zal moeten gebeuren op een manier die de nationale omstandigheden in aanmerking neemt en sociaal rechtvaardig is.De klimaattransitie zal ons een echte kans geven om ons te moderniseren en tezelfdertijd een wereldleider in een groene economie te worden. Ons beleid moet over de hele linie stroken met de Overeenkomst van Parijs. Niet alleen de EU moet handelen: alle landen moeten in beweging komen en hun klimaatactie opschroeven.De groene transitie kan alleen slagen indien er aanzienlijke particuliere en openbare investeringen kunnen worden aangetrokken, en wij beschikken over een doeltreffende circulaire economie en over een geïntegreerde, onderling verbonden en goed functionerende Europese energiemarkt die continu duurzame en betaalbare energie levert, met volledige inachtneming van het recht van de lidstaten om over hun energiemix te beslissen. De EU zal vaart zetten achter de overgang naar hernieuwbare energie, de energie-efficiëntie doen toenemen, de af hankelijkheid van externe bronnen verminderen, haar energievoorziening diversifiëren, en investeren in oplossingen voor de mobiliteit van de toekomst.

Tegelijkertijd moeten wij verbetering blijven brengen in het milieu in onze steden en op ons platteland, en in de kwaliteit van onze lucht en ons water, en duurzame landbouw bevorderen, die vitaal is voor het waarborgen van voedselveiligheid en het stimuleren van kwaliteitsproductie. Wij zullen vooropgaan in de inspanningen om het verlies aan biodiversiteit tegen te gaan en ecosystemen, waaronder oceanen, in stand te houden.De overgang naar een groenere, rechtvaardigere en inclusievere toekomst zal kortetermijnkosten en uitdagingen met zich meebrengen. Daarom is het zo belangrijk om de overgang te begeleiden en gemeenschappen en individuen te helpen zich aan de nieuwe wereld aan te passen.Dat vereist een waakzaam oog voor sociale vraagstukken. De Europese pijler van sociale rechten moet op EU- en op lidstaatniveau worden geïmplementeerd, en daarbij moet terdege rekening worden gehouden met hun respectieve bevoegdheden. Ongelijkheden, waarmee met name jongeren worden geconfronteerd, vormen een groot politiek, sociaal en economisch risico; er vormen zich generatie-, territoriale en onderwijskloven en er ontstaan nieuwe vormen van uitsluiting. Het is onze plicht om iedereen kansen te bieden. Wij moeten meer doen om gelijkheid tussen vrouwen en mannen te waarborgen en rechten en gelijke kansen voor iedereen te garanderen. Dat is een maatschappelijke noodzaak en tegelijk ook een economische troef.Adequate sociale bescherming, inclusieve arbeidsmarkten en bevordering van cohesie zullen Europa helpen om zijn manier van leven te behouden, en een hoog niveau van consumenten-bescherming en voedselnormen, alsmede een goede toegang tot gezondheidszorg zullen daar ook toe bijdragen.Wij zullen investeren in cultuur en in ons cultureel erfgoed, die de kern vormen van onze Europese identiteit.

De Europese belangen en waarden wereldwijd uitdragenIn een wereld met steeds grotere onzekerheid, complexiteit en verandering moet de EU een strategische koers volgen en haar capaciteit verhogen om autonoom op te treden teneinde haar belangen te beschermen, haar waarden en manier van leven hoog te houden en te helpen de mondiale toekomst vorm te geven.De EU zal een drijvende kracht achter multilateralisme en de mondiale op regels gebaseerde internationale orde blijven en daarbij openheid en rechtvaardigheid en de nodige hervormingen waarborgen. Zij zal een steun zijn voor de VN en belangrijke multilaterale organisaties.De EU zal haar invloed aanwenden om het initiatief te nemen tot het aangaan van mondiale uitdagingen, door de weg te wijzen bij de bestrijding van klimaatverandering, duurzame ontwikkeling te propageren en de Agenda 2030 uit te voeren, en met partnerlanden samen te werken op het gebied van migratie.De EU zal haar eigen unieke samenwerkingsmodel promoten als inspiratiebron voor anderen. Zij zal het Europees perspectief blijven voorhouden aan Europese staten die kunnen en willen toetreden. Zij zal een ambitieus nabuurschapsbeleid voeren. Zij zal een breed partnerschap met Afrika ontwikkelen. Samen met mondiale partners die onze waarden delen, zal de EU blijven toewerken naar wereldwijde vrede en stabiliteit, en democratie en de mensenrechten blijven uitdragen.Maar om haar belangen en waarden beter te kunnen verdedigen en het nieuwe mondiale landschap te helpen vormgeven, moet

56

de EU assertiever en doeltreffender worden. Daartoe moeten wij eensgezinder zijn in de standpunten die wij innemen, en vastbeslotener en doeltreffender in het doen gelden van onze invloed. Het betekent tevens dat wij meer middelen beschikbaar moeten maken en beter gebruik moeten maken van de middelen waarover wij reeds beschikken. En het betekent dat wij duidelijker prioriteit moeten verlenen aan de Europese economische, politieke en veiligheidsbelangen, door ons gehele beleid daartoe als hef boom in te zetten.Een ambitieus en robuust handelsbeleid dat eerlijke mededinging, wederkerigheid en wederzijdse baten garandeert, is in dat verband een centraal element, zowel op multilateraal niveau in een hervormde WTO als in de bilaterale betrekkingen tussen de EU en haar partners.Het GBVB en het GVDB van de EU moeten sneller kunnen inspelen op ontwikkelingen, zij moeten actiever worden en beter worden gekoppeld aan de andere domeinen van de externe betrekkingen. Daarnaast moet de EU meer verantwoordelijkheid voor haar eigen veiligheid en defensie nemen, met name door het verhogen van de defensie-investeringen, de vermogensontwikkeling en de operationele paraatheid; zij zal nauw samenwerken met de NAVO, met volledige eerbiediging van de beginselen die in de Verdragen zijn verankerd en door de Europese Raad zijn geponeerd, waaronder de beginselen van inclusiviteit, wederkerigheid en beslissingsautonomie van de EU.De betrekkingen met strategische partners, met inbegrip van onze trans-Atlantische partners, en opkomende machten moeten een cruciaal onderdeel zijn van een robuust buitenlands beleid. Daartoe moet er veel meer naar synergieën tussen de EU en de bilaterale niveaus worden gezocht. De EU kan alleen op voet van gelijkheid met andere wereldmachten verkeren als zij zich niet in onsamenhangende acties verliest, maar één front vormt dat wordt geschraagd door middelen van de EU en de lidstaten.

Werk maken van onze prioriteitenDe EU moet op geïntegreerde wijze interne en externe uitdagingen aangaan. Voor een doeltreffend extern optreden hebben wij een sterke interne economische basis nodig.Onze instellingen moeten zich richten op wat er echt toe doet. Conform het subsidiariteitsbeginsel en het evenredigheidsbeginsel moet de EU groot zijn in het grote en klein in het kleine. Zij moet economische en sociale actoren de ruimte geven om te ademen, te scheppen en te innoveren. Het zal van belang zijn om in dialoog te gaan met burgers, maatschappelijk middenveld en sociale partners, alsook met regionale en lokale actoren.Onze instellingen zullen functioneren naar de geest en de letter van de Verdragen. Zij zullen de beginselen van democratie, rechtsstaat, transparantie en gelijkheid tussen de burgers en tussen de lidstaten eerbiedigen. Goed bestuur hangt ook af van strikte uitvoering en handhaving van overeengekomen beleid en regels, waarop nauwlettend moet worden toegezien.Elke instelling moet haar werkmethoden herzien en zich bezinnen op de beste manier om haar rol krachtens de Verdragen te vervullen.De EU moet zich van de middelen voorzien die nodig zijn om haar ambities waar te maken, haar doelstellingen te verwezenlijken en haar beleid uit te voeren.De instellingen en de lidstaten moeten met elkaar samenwerken en hun aanzienlijke middelen bundelen. Ten behoeve van de algemene inspanning moeten de talenten van regionale en lokale actoren worden benut.Deze strategische agenda is de eerste stap in een proces dat door de instellingen en de lidstaten zal worden voortgestuwd. De Europese Raad zal de uitvoering van deze prioriteiten nauwlettend volgen, en zo nodig verdere algemene politieke sturing geven en prioriteiten stellen.

57

VERKLARING – EUROTOP 21 JUNI 2019

1. Wij zijn ingenomen met de vooruitgang die er binnen de Eurogroep is geboekt met het versterken van de economische en monetaire unie, zoals in de brief van de voorzitter van de Eurogroep van 15  juni 2019 is toegelicht, en verzoeken de Eurogroep om in inclusieve samenstelling te blijven voortwerken aan alle elementen van dit alomvattend pakket. Wij nemen nota van de brede overeenstemming die in de Eurogroep is bereikt over:• de herziening van het ESM-verdrag. Wij verwachten dat

de Eurogroep haar werk voortzet om in december 2019 tot een akkoord te kunnen komen over het volledige pakket;

• een begrotingsinstrument voor convergentie en concurrentievermogen (BICC) voor de eurozone,

waaraan de ERM II-lidstaten op vrijwillige basis zullen kunnen deelnemen. Teneinde de beslissingsautonomie van de lidstaten van de eurozone te garanderen, vragen wij de Eurogroep en de Commissie voort te blijven werken aan alle onopgeloste vraagstukken; wij vragen de Eurogroep spoedig verslag uit te brengen over de passende financieringsoplossingen. Over deze elementen moet bij voorrang overeenstemming worden bereikt, zodat in de context van het volgende MFK de omvang van het BICC kan worden bepaald.

2. Wij zien uit naar de voortzetting van de technische werkzaamheden inzake de verdere versterking van de bankenunie.

58

OPMERKINGEN VAN VOORZITTER DONALD TUSK VOOR AANVANG VAN DE G20-TOP IN OSAKA, JAPAN – 28 JUNI 2019

In de eerste plaats wil ik onze waardering uitspreken voor de onvermoeibare inzet van het Japans voorzitterschap om te zorgen dat deze top de wereld verder helpt bij het oplossen van de belangrijkste problemen van onze tijd. Het leiderschap van premier Abe, zijn toewijding en diplomatieke vaardigheden zijn indrukwekkend en werkelijk ongeëvenaard. Met hem als gastheer zijn we in goede handen.Voor ik naar Osaka kwam, heb ik Hiroshima en Nagasaki bezocht en met overlevenden van de atoombommen gesproken. Zij begrijpen als geen ander de waarde van internationale samenwerking, omdat zij weten waar een wereldwijd conf lict toe kan leiden. Ik heb hen beloofd de G20-deelnemers te waarschuwen met de volgende woorden:Het wereldtoneel mag niet uitgroeien tot een arena waar de sterkeren hun voorwaarden opleggen aan de zwakkeren, waar egoïsme boven solidariteit gaat, en waar nationalistische gevoelens de overhand krijgen op gezond verstand. We moeten begrijpen dat we niet alleen verantwoordelijk zijn voor onze eigen belangen, maar vooral voor vrede en een veilige, eerlijke wereldorde.Tot slot wil ik een gedachte met u delen. Dankzij mijn jetlag heb ik het volledige interview met president Poetin in de Financial Times kunnen lezen. Ik moet zeggen dat ik het absoluut niet eens ben met het voornaamste argument, dat liberalisme achterhaald is. Wij zijn hier als Europeanen ook om krachtig en eensgezind de liberale democratie te beschermen en te steunen. Wie beweert dat liberale democratie achterhaald is, zegt daarmee ook dat vrijheden achterhaald zijn, dat de rechtsstaat achterhaald is, dat mensenrechten achterhaald zijn. Voor ons in Europa zijn en blijven dit essentiële en actuele waarden. Autoritaire praktijken, persoonlijkheidsculten, heerschappij van de oligarchen – dat zijn pas achterhaalde dingen. Ook al lijken ze soms succes te hebben.

59

CONCLUSIES VAN DE BUITENGEWONE BIJEENKOMST VAN DE EUROPESE RAAD – 30 JUNI–2 JULI 2019

1. De Europese Raad heeft Charles Michel gekozen tot voorzitter van de Europese Raad voor de periode van 1 december 2019 tot en met 31 mei 2022. De Europese Raad heeft de secretaris-generaal van de Raad verzocht de gekozen voorzitter van de Europese Raad tijdens de overgangsperiode bij te staan.

2. De Europese Raad heeft met instemming kennisgenomen van het besluit van de staatshoofden en regeringsleiders van de verdragsluitende partijen bij het Verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en bestuur in de economische en monetaire unie die de euro als munt hebben, om Charles Michel te benoemen tot voorzitter van de Eurotop voor de periode van 1 december 2019 tot en met 31 mei 2022.

3. De Europese Raad heeft het besluit vastgesteld waarin Ursula von der Leyen aan het Europees Parlement wordt voorgedragen voor het ambt van voorzitter van de Europese Commissie.

4. De Europese Raad is van mening dat Josep Borrell Fontelles de juiste kandidaat is voor het ambt van hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, onder voorbehoud van de instemming van de aanstaande voorzitter van de Europese Commissie.

5. De Europese Raad is van mening dat Christine Lagarde de juiste kandidaat is voor het ambt van president van de Europese Centrale Bank, onder voorwaarde dat de ter zake doende aanbeveling en adviezen worden voorgelegd overeenkomstig de Verdragen.

60

OPMERKINGEN VAN VOORZITTER DONALD TUSK VÓÓR DE G7-TOP IN BIARRITZ, FRANKRIJK – 24 AUGUSTUS 2019

Om te beginnen wil ik mijn beste wensen overbrengen aan de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker. Ik heb altijd de G7-topbijeenkomsten bijgewoond met Jean-Claude en ik moet zeggen dat ik hem in Biarritz zal missen.Ook deze G7-top zal de eenheid en solidariteit van de vrije wereld en haar leiders weer f link op de proef stellen. Het is nog niet zeker of de groep tot gemeenschappelijke oplossingen zal kunnen komen – de mondiale uitdagingen van vandaag zijn werkelijk serieus – of zich zal bezighouden met zinloos onderling geruzie. De afgelopen jaren is gebleken dat het voor iedereen van ons steeds moeilijker wordt een gemeenschappelijke taal te vinden, en dat op een moment waarop de wereld onze samenwerking niet minder maar meer nodig heeft. Dit zou weleens de laatste kans kunnen zijn om onze politieke gemeenschap weer in ere te herstellen. Vandaag is het van bijzonder dringend en groot belang dat we het eens worden ten aanzien van de volgende uitdagingen:1. De verdediging van de liberale democratie, de rechtsstaat en de mensenrechten, met name in de context van de heropleving van

nationalisme en nieuwe vormen van autoritarisme, en van dreigingen die uitgaan van de ontwikkeling van digitale technologieën (inmenging in verkiezingen, nepnieuws, gebruik van kunstmatige intelligentie tegen burgers en hun vrijheden).

2. De klimaatcrisis en de bescherming van het natuurlijk milieu, met inbegrip van bossen en oceanen. Ook het in brand staan van het Amazoneregenwoud is een somber stemmend teken van onze tijd. Wij staan uiteraard achter de overeenkomst tussen de EU en Mercosur, die mede tot doel heeft het klimaat en het milieu te beschermen, maar We kunnen ons moeilijk voorstellen dat de Europese landen de overeenkomst in harmonie zullen ratificeren zolang de Braziliaanse regering toestaat dat de groene longen van onze planeet worden vernietigd. Hier staan onze bestaansvoorwaarden op het spel. Tegelijkertijd is de EU bereid om financiële hulp te bieden om de branden te bestrijden.

3. Een einde maken aan handelsoorlogen. Handelsakkoorden en de hervorming van de WTO zijn beter dan handelsoorlogen. Handelsoorlogen zullen een recessie tot gevolg hebben, terwijl handels overeenkomsten de economie zullen stimuleren. Nog afgezien van het feit dat handelsoorlogen tussen G7-leden uiteindelijk ons reeds verzwakte onderlinge vertrouwen zullen uithollen.

4. De dreiging van nucleaire proliferatie. De terugtrekking uit het nucleair akkoord met Iran door de VS heeft geen positieve resultaten opgeleverd en de verdeeldheid hierover in de westerse wereld speelt in de kaart van de Iraanse ayatollahs en van Rusland en China. De G7-leiders moeten nog eens een poging doen om hierover tot een vergelijk te komen.

5. Het beleid van Rusland ten aanzien van zijn buurlanden, met name zijn agressie tegen Oekraïne. Een jaar geleden stelde president Trump in Canada voor om Rusland opnieuw uit te nodigen voor de G7, waarbij hij openlijk stelde dat de annexatie van de Krim door Rusland gedeeltelijk gerechtvaardigd was. En dat we dat feit moesten aanvaarden. Onder geen beding kunnen wij instemmen met die logica. Over speculaties rond de uitnodiging van Rusland zou ik het volgende willen zeggen. Ten eerste: de redenen waarom Rusland vanaf 2014 niet meer werd uitgenodigd, gelden nog steeds. Er zijn zelfs redenen bijgekomen, zoals de Russische provocatie in de Zee van Azov. Ten tweede: toen Rusland voor het eerst werd uitgenodigd voor de G7, werd aangenomen dat het de weg van de liberale democratie, de rechtsstaat en de mensenrechten zou volgen. Is er iemand onder ons, die met volle overtuiging en niet uit zakelijke berekening kan volhouden dat Rusland die koers volgt? Vandaag zal ik trachten mijn gesprekspartners ervan te overtuigen dat het beter zou zijn om Oekraïne uit te nodigen, uiteraard als gast, op de volgende bijeenkomst van de G7, om kennis te nemen van de opvatting van de nieuwe president. Ik heb er twee dagen geleden met hem over gesproken, en ik weet dat hij zeer geïnteresseerd zou zijn.

Daarnaast wil ik ook meegeven dat de EU concrete voorstellen heeft voor Afrika. Wij gaan door met onze jarenlange steun aan het Wereldfonds voor de bestrijding van aids, tuberculose en malaria, en wij zullen 550 miljoen euro bijdragen aan de aanvulling van het fonds. Dit betekent dat onze totale engagement meer dan 1 miljard euro zal bedragen.Ik ben ook verheugd u te melden dat de EU zal meedoen met de "Affirmative Finance Action for Women in Africa", een belangrijke stap in de strijd voor de empowerment van vrouwen. De EU-bijdrage van meer dan 85 miljoen euro zal 100 000 door vrouwen gerunde bedrijven helpen in hun ontwikkeling. Ten slotte zal de EU een initiële bijdrage van 1 miljoen euro leveren aan het Internationaal Fonds voor overlevenden van conf lictgerelateerd seksueel geweld, dat Nadia Murad en dokter Denis Mukwege, de winnaars van de Nobelprijs voor de vrede 2018, morgen aan de G7-leiders zullen presenteren.Ook morgen, in de marge van de top, heb ik een ontmoeting met premier Boris Johnson. Hij zal de derde Britse conservatieve premier zijn met wie ik de brexit zal bespreken. De EU heeft altijd opengestaan voor samenwerking, toen David Cameron de brexit wilde vermijden, toen Theresa May een brexit zonder akkoord wilde vermijden, en ook nu zullen wij klaar staan om serieuze gesprekken te voeren met premier Johnson. Het enige waaraan ik niet zal meewerken, is een no deal. En ik hoop nog steeds dat premier Johnson niet de geschiedenis wil ingaan als Mister No Deal. Wij zijn bereid om te luisteren naar ideeën die werkbaar en realistisch zijn en aanvaardbaar voor alle lidstaten, ook voor Ierland, indien en wanneer de regering van het VK bereid is deze op tafel te leggen.

61

TOESPRAAK VAN VOORZITTER DONALD TUSK OP HET ATHENS DEMOCRACY FORUM 2019 – 9 OKTOBER 2019

Er zijn drie redenen waarom ik dankbaar ben voor de uitnodiging om naar Athene te komen. Ik zal beginnen met de meest banale, die vanzelf spreekt en tegelijkertijd persoonlijk is. De Griekse geschiedenis is altijd mijn passie geweest. Vóór ik tien jaar oud was, las ik de Ilias van Homerus in het Pools. Zodra ik die had uitgelezen, begon ik opnieuw, en zo ging het een aantal maanden door. Ik kende het boek bijna uit mijn hoofd. "Wrok, zij uw zang, o, Godin, de moordende wrok van Achilles, Peleus' zoon die talloze rampen de Grieken bereidde". Homerus had mijn leven zin gegeven, omdat kinderen ook zoeken naar een zin en een doel in het leven. Ik besloot archeoloog te worden, de ruïnes van Troje te ontdekken, en alles te lezen wat er in het Pools over het oude Griekenland te lezen viel: Plutarchus, essays over Atheense architectuur en de Peloponnesische Oorlog, filosofen en Herodotus. Stel u mijn wanhoop voor toen ik de biografie van de beroemde archeoloog Heinrich Schliemann las. Troje bleek lang geleden te zijn ontdekt, en dus verloor ik mijn doel in het leven, voor lange tijd.Het enige wat ik kon doen was een bescheidener droom najagen: historicus worden, en ooit met mijn eigen ogen de Akropolis zien. De eerste droom kwam na tien jaar uit, de tweede - na veertig jaar. Toen ik als volwassen man voor het eerst in Athene kwam, de Akropolis had beklommen en mijn armen rond een van de zuilen van het Erechtheion had gelegd, was ik tot tranen toe geroerd, zoals toen ik voor het eerst las over de dodelijke pijl van Paris die de hiel van Achilles trof.Ondergedompeld in de Griekse geschiedenis, en wat later ook in de Griekse tragedie en filosofie, moest ik vroeg of laat wel eens kennismaken met dat vervloekte woord: politiek. Vandaag de dag vervloekt, want voor de oude Grieken had politikon veel positieve betekenissen: publiek, burgerlijk, dagelijks, gewoon, vriendelijk, zelfs beleefd! De spelling van het Engelse woord polite is geen toeval.Op de middelbare school gaf de geschiedenisleraar ons de opdracht Antigone van Sophocles te lezen, en vervolgens het proces van Creon na te spelen. Niemand wilde zijn verdediging op zich nemen. Toen keek de leraar naar mij met een veelzeggende glimlach en zei "Donald, jij hebt altijd iets te zeggen, ook als je niets gevraagd wordt, en het oude Griekenland is je passie, dus jij gaat Creon verdedigen". O jee, ik, een zeventienjarige idealist, moet een genadeloze tiran, de kant van het gezag, tegen de rebellie verdedigen? Ik kende Max Weber toen niet, ik had geen idee over de verantwoordelijkheidsethiek, maar het lukte me op een of andere manier, en toen de klas haar oordeel gaf, was het een onbesliste strijd. Misschien ben ik toen, onbewust, politicus geworden. Zeker is dat ik een kwart eeuw later in Polen regeringsleider werd.Er is nog een tweede reden waarom ik dankbaar ben voor de uitnodiging om naar Athene te komen. Zij gaf mij de gelegenheid slechts enkele uren geleden een uitvoerige bespreking te hebben met mijn vrienden, premier Kyriakos Mitsotakis en zijn voorganger Alexis Tsipras. Vanzelfsprekend waren dit afzonderlijke gesprekken, zoals u wel vermoedt, maar in wezen waren zij gelijkaardig. Ook al is het stof na de laatste verkiezings campagne nog maar pas gaan liggen, toch concentreerden mijn beide gesprekspartners zich niet op wat de bevolking van Griekenland en Europa nu verdeelt (en dat zou heel wat gespreksstof geven), maar op hetgeen ons kan en moet verbinden, hoe weer een positieve betekenis kan worden gegeven aan de term politeia, die Cicero in het Latijn vertaalde als Res Publica, de gemene zaak. Dit is misschien de grootste uitdaging van onze tijd - hoe kunnen we de politiek weer maken wat zij ooit was: handelen en denken ten behoeve van het algemeen belang. Want wij voelen uiteindelijk allen hoe sociale gehelen en politieke gemeenschappen in niet in elkaar passende stukjes uiteenvallen. Steeds vaker zijn wij getuige en slachtoffer van toenemende polarisatie. Vroegere partners, die gisteren nog concurrenten waren, zijn vandaag gezworen vijanden. Ik zie dat dit proces zich op veel plaatsen voltrekt, ook in mijn eigen land. Politiek is aan het verworden, van de kunst van het vreedzaam samenleven van verschillende ideeën en gemeenschappen, tot het vermogen om meedogenloos af te rekenen met tegenstanders, concurrenten, gemarginaliseerden en vreemdelingen. Geweld, leugens, haatzaaien, verzinsels en rancune - dat zijn de instrumenten van de politiek vandaag de dag. Hierbij wordt politiek gezien als oorlog: ook al wordt er niet overal geschoten, toch wil bijna overal een deel, een fragment van het geheel, de andere vernietigen, ontkrachten of volledig onderwerpen. De emoties zijn de plaats gekomen van de rede, terwijl in de politieke wiskunde delen en aftrekken vermenigvuldigen en optellen hebben verdrongen.Het is geen toeval dat er in het laatste nummer van het prestigieuze Poolse tijdschrift Politieke Revue (Przegląd Polityczny), dat aan de brexit is gewijd, essays staan over Thucydides en zijn bespiegelingen over het onderwerp stasis, een oude Griekse term die letterlijk "deel" of "fractie" betekent, duidde op een toestand van publieke wanorde, chaos die het resultaat is van politieke passies en een voortdurende escalatie van interne conf licten. Als voorbeeld noemde Thucydides de situatie in Corcyra, waar geen overeenstemming mogelijk was, mede omdat de partijen in het heetst van de strijd de betekenissen van woorden vrijelijk veranderden, terwijl waarden werden omgedraaid. Men ging dwaasheid en roekeloze durf als moed beschouwen; gezond verstand als laf heid, matigheid als conformisme. Elke denkpauze of poging tot overdenking werd afgedaan als capitulatie of luiheid. Degenen die woede, rancune en verwoesting zaaiden, werden figuren met politiek en zelfs moreel gezag, en wie zich tegen hen verzette omwille van orde en zorgvuldigheid, was verdacht.Thucydides merkte op dat in een toestand van omwenteling de menselijke natuur voorrang krijgt op gerechtigheid. Emoties en hevige gevoelens zijn inherent aan onze aard en sterker dan onze gehechtheid aan de wetten en regels die wij zelf hebben vastgesteld, en zullen ons altijd naar overtreding en overheersing duwen. De belangrijkste politieke uitvindingen van de mensheid - democratie, mensenrechten en vrijheden, internationale orde, evenwicht tussen de machten, de rechtsstaat - komen alle voort uit dit besef van onze aard, en ook uit eerder negatieve ervaringen. Maar zijn zij alleen op het verleden terug te voeren? Worden wij vandaag de dag niet met onze eigen stasis geconfronteerd, versterkt door de technologische revolutie en het massale karakter van sociale verschijnselen? Zijn Europa en de wereld niet, voor onze ogen, het oude Corcyra aan het worden?Ik vraag mij af hoe Thucydides nu de situatie zou beoordelen in de Verenigde Staten onder de regering van president Trump, in het Verenigd Koninkrijk in tijden van de brexit en permanente parlementaire crisis, in sommige landen in oostelijk Centraal-Europa, waar

62

de fundamenten van de liberale democratie en de rechtsstaat worden ondermijnd, of op de grens van Rusland en Oekraïne. Ongetwijfeld zou hij hierover iets kunnen schrijven.Er is nog een derde reden waarom ik dankbaar ben voor de uitnodiging. Voor mij persoonlijk is die bijzonder belangrijk en ontroerend. Dat komt omdat de gastheren hebben besloten de prijs postuum toe te kennen aan Paweł Adamowicz, mijn vriend en naaste medewerker, burgemeester van mijn stad, Gdańsk, die in januari van dit jaar is vermoord. Hij werd doodgestoken, meteen nadat hij de volgende woorden had uitgesproken, die waren gericht tot duizenden mensen die in Gdańsk bijeen waren gekomen op het hoogtepunt van een geweldig liefdadigheidsevenement, en ik citeer: "Gdańsk is vrijgevig, Gdańsk deelt het goede, Gdańsk wil een stad van solidariteit zijn. Dit is een prachtig moment om te delen wat goed is." Hij werd het slachtoffer van haat, waarvan hij zijn leven lang een tegenstander was. Hij was geen antieke held, zoals Demetrius Poliorketes, hij veroverde of vernietigde geen andere steden. Hij bouwde aan zijn stad in de overtuiging dat niet alles verloren is, dat liefde sterker is dan haat, dat solidariteit sterker is dan egoïsme. Ik denk ook dat niet alles verloren is, en ik wil u allen dezelfde overtuiging toewensen.

63

CONCLUSIES VAN DE BUITENGEWONE BIJEENKOMST VAN DE EUROPESE RAAD1 (ART. 50) – 17 OKTOBER 2019

1 Ingevolge de kennisgeving uit hoofde van artikel 50 VEU neemt het lid van de Europese Raad dat de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigt, niet deel aan de beraadslagingen of aan de besluiten van de Europese Raad die hem betreffen.

1. De Europese Raad bekrachtigt het akkoord betreffende de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland uit de Europese Unie en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie. De Europese Raad verzoekt de Commissie, het Europees Parlement en de Raad het nodige te doen om ervoor te zorgen dat het akkoord op 1 november 2019 in werking kan treden, teneinde in een ordelijke terugtrekking te voorzien.

2. De Europese Raad hecht zijn goedkeuring aan de politieke verklaring waarin het kader wordt geschetst voor de toekomstige betrekkingen tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland. De Europese Raad verklaart opnieuw dat de Unie vastbesloten is in de toekomst een zo hecht mogelijk partnerschap met het Verenigd Koninkrijk te hebben, in

overeenstemming met de politieke verklaring. De aanpak van de Unie zal ook in de toekomst worden bepaald door de algemene standpunten en beginselen die zijn omschreven in de eerder overeengekomen richtsnoeren van de Europese Raad, alsmede in verklaringen en bekendmakingen, en dan met name die van 25 november 2018. De Europese Raad zal de ontwikkelingen voortdurend blijven volgen.

3. De Europese Raad bedankt Michel Barnier andermaal voor zijn onverdroten inspanningen als hoofdonderhandelaar van de Unie en voor zijn bijdrage tot het handhaven van de eenheid tussen de EU-27-lidstaten tijdens de gehele duur van de onderhandelingen over de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie.

64

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD 17-18 OKTOBER 2019

I. MEERJARIG FINANCIEEL KADER1. Naar aanleiding van een presentatie door het

voorzitterschap heeft de Europese Raad van gedachten gewisseld over kernvraagstukken van het volgende meerjarig financieel kader, zoals de algehele omvang, de totaalbedragen voor de belangrijkste beleidsterreinen, de financiering, met inbegrip van inkomsten en correcties, alsmede de conditionaliteiten en stimulansen. In het licht van deze bespreking verzoekt de Europese Raad het voorzitterschap om in de aanloop naar de bijeenkomst van de Europese Raad in december 2019 een onderhandelingskader met cijfermateriaal voor te leggen.

II. VOLGENDE INSTITUTIONELE CYCLUS2. De Europese Raad heeft met de nieuwgekozen voorzitter

Ursula von der Leyen van gedachten gewisseld over de bijdrage van de Commissie aan de uitvoering van de EU-prioriteiten zoals uiteengezet in de strategische agenda. Hij nam nota van het verslag van de Finse premier over de follow-up van de strategische agenda door de Raad.

3. De Europese Raad heeft ook een besluit vastgesteld tot benoeming van Christine Lagarde tot president van de Europese Centrale Bank.

III. KLIMAATVERANDERING4. De Europese Raad is ingenomen met de resultaten

van de VN-klimaatactietop 2019 wat betreft ambitie, actie en solidariteit. De existentiële dreiging van de klimaatverandering vereist meer ambitie en meer klimaatactie van de EU en wereldwijd. De Europese Raad is vastbesloten ervoor te zorgen dat de EU het voortouw blijft nemen in een sociaal rechtvaardige en billijke groene transitie in het kader van de uitvoering van de Overeenkomst van Parijs, overeenkomstig zijn conclusies van juni 2019. Hij steunt de prioriteiten van de COP25, met inbegrip van de aandacht voor het verband tussen de oceanen en het klimaat. De Europese Raad herinnert eraan dat hij tijdens zijn bijeenkomst in december de laatste hand zal leggen aan zijn leidraad over de EU-langetermijnstrategie inzake klimaatverandering. Bedoeling is deze strategie begin 2020 aan te nemen en bij het UNFCCC in te dienen.

IV. UITBREIDING5. De Europese Raad komt vóór de top EU-Westelijke Balkan

in mei 2020 te Zagreb op de uitbreidingskwestie terug.

V. TURKIJE6. De Europese Raad onderschrijft de conclusies van de Raad

van 14 oktober 2019 over Noordoost-Syrië.7. De EU veroordeelt het unilaterale militaire optreden van

Turkije in Noordoost-Syrië, dat onaanvaardbaar menselijk lijden veroorzaakt, de strijd tegen Da'esh ondermijnt en een ernstige bedreiging vormt voor de Europese veiligheid. De Europese Raad neemt er nota van dat de Verenigde Staten en Turkije vanavond hebben aangekondigd dat alle militaire operaties worden opgeschort. Hij dringt er opnieuw bij Turkije op aan zijn militaire optreden stop te zetten, zijn strijdkrachten terug te trekken en het internationaal humanitair recht te eerbiedigen. Naar aanleiding van de conclusies van de Raad van 14 oktober 2019 herinnert de Europese Raad eraan dat een aantal lidstaten heeft besloten niet langer vergunningen voor wapenuitvoer naar Turkije te verlenen.

8. De Europese Unie blijft zich inspannen om de ernstige humanitaire en vluchtelingencrisis effectief aan te pakken in het licht van de veranderende behoeften, onder meer door ondersteuning te bieden aan de lidstaten die de grootste problemen ondervinden in verband met de migratiestromen in het oostelijke Middellandse Zeegebied.

9. De Europese Raad zal zich met deze zaak blijven bezighouden.

VI. ILLEGALE BOORACTIVITEITEN10. De Europese Raad onderschrijft tevens de conclusies

van de Raad van 14 oktober 2019 over de illegale booractiviteiten van Turkije in de exclusieve economische zone van Cyprus en betuigt opnieuw zijn solidariteit met Cyprus.

11. De Europese Raad zal zich met deze zaak blijven bezighouden.

VII. MH1712. Met betrekking tot de conclusies van 20 juni 2019

zegt de Europese Raad opnieuw zijn volle steun toe aan alle inspanningen om voor de slachtoffers van het neerhalen van vlucht MH17 en hun naaste familie de waarheid te achterhalen, recht te doen geschieden en de schuldigen ter verantwoording te roepen, en roept hij alle staten op volledig mee te werken aan het lopende onderzoek, overeenkomstig Resolutie 2166 van de VN-Veiligheidsraad.

65

VERKLARING VAN DE EUROPESE RAAD (ART. 50) 29 OKTOBER 2019

De Europese Raad heeft op 17  oktober  2019 het akkoord betreffende de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland uit de Europese Unie en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie bekrachtigd.Herinnerend aan zijn conclusies van 17 oktober 2019, waarbij hij het terugtrekkingsakkoord bekrachtigde en de Commissie, het Europees Parlement en de Raad verzocht het nodige te doen met het oog op de sluiting ervan, verwacht de Europese Raad dat het Verenigd Koninkrijk parallel tot ratificatie overgaat, zodat het akkoord zo spoedig mogelijk in werking kan treden.Opdat alle stappen van de ratificatie van het terugtrekkingsakkoord, ook het verkrijgen van de goedkeuring van het Europees Parlement, zouden kunnen worden afgerond, stemt de Europese Raad in met een verdere verlenging van de in artikel 50, lid 3, VEU bedoelde termijn. Hij wijst erop dat het terugtrekkingsakkoord in werking treedt op de eerste dag van de maand na die van de voltooiing van de ratificatieprocedures door de partijen tijdens deze termijn, die uiterlijk op 31 januari 2020 eindigt.De Europese Raad verklaart uitdrukkelijk dat hij nieuwe onderhandelingen over het terugtrekkings akkoord in de toekomst uitsluit en herhaalt dat elke eenzijdige toezegging, verklaring of andere handeling door het Verenigd Koninkrijk verenigbaar moet zijn met de letter en de geest van het terugtrekkingsakkoord, en de uitvoering ervan niet mag belemmeren.

De Europese Raad wijst erop dat het Verenigd Koninkrijk tijdens deze verdere verlenging tot de nieuwe terugtrekkingsdatum een lidstaat zal blijven met volledige rechten en verplichtingen conform artikel 50 VEU, waaronder de verplichting om een kandidaat-Commissielid voor te dragen.De Europese Raad wijst op de toezegging van het Verenigd Koninkrijk om gedurende de hele verlenging een constructieve en betrouwbare rol te vervullen, in overeenstemming met de plicht van loyale samenwerking, en verwacht van het Verenigd Koninkrijk dat het deze toezegging en Verdragsverplichting nakomt op een wijze die zijn situatie als een zich terugtrekkende lidstaat weerspiegelt. Daartoe moet het Verenigd Koninkrijk de vervulling van de taken van de Unie vergemakkelijken en zich onthouden van alle maatregelen die de verwezenlijking van de doelstellingen van de Unie in gevaar kunnen brengen, met name wanneer het deelneemt aan de besluitvormingsprocedures van de Unie.De Europese Raad herinnert eraan dat, naast de bijeenkomsten in het kader van artikel 50 VEU, de 27 lidstaten en de Commissie, in voorkomend geval samen met andere instellingen, organen en instanties van de Unie, op alle niveaus afzonderlijk zullen blijven bijeenkomen om aangelegenheden in verband met de situatie na de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk te bespreken.

66

HOOFDTOESPRAAK VAN VOORZITTER DONALD TUSK BIJ DE OPENINGSCEREMONIE VAN HET ACADEMIEJAAR 2019-2020

IN HET EUROPACOLLEGE – 13 NOVEMBER 2019

Ik wil eerst graag Jörg Monar, de rector van het Europacollege, bedanken, zowel voor de uitnodiging als voor de magistrale lezing over het leven en denken van Hannah Arendt die hij zonet heeft gegeven. Dank u voor uw gastvrijheid, professor, en dank u voor deze prachtige inleiding, met name in het licht van wat ik vandaag wil zeggen.Toen ik hoorde dat de promotie voor het Europacollege dit jaar aan Hannah Arendt was gewijd en dat ik werd uitgenodigd om het academiejaar in te huldigen, kon ik mijn geluk niet op, en dat om twee redenen. Ten eerste is Arendt een van mijn intellectuele heldinnen. En ten tweede bevinden wij ons in de magnifieke stad Brugge. Het is een zusterstad van Gdańsk, mijn geboortestad, al is dat niet officieel. Ze maken allebei aanspraak op de titel van Venetië van het Noorden. Het waren allebei levensaders van de Europese handel, waar het noorden en het zuiden elkaar ontmoetten in het middeleeuwse Europa. Het waren allebei geopolitieke knooppunten van het Hanzeverbond. Ze boden allebei een vestigingsplaats aan Engelse en Schotse handelaars, die sterk in de Europese economie waren geïntegreerd via de handel in wol en granen. En ze vormen allebei, elk op hun manier, de thuishaven voor de oude Vlaamse meesters die – misschien wist u dat niet – mijn favoriete Europese schilders zijn. Brugge is de plaats waar het werk van Jan van Eyck en anderen tot leven kwam. Gdańsk is dan weer de plaats waar "Het laatste oordeel", het werk van een andere beroemde Bruggeling, Hans Memling, in het nationaal museum hangt. Toen ik Mark Rutte, de Nederlandse premier, dit schilderij liet zien in Gdańsk, had ik niet verwacht dat Europa er binnen het jaar zou uitzien als bepaalde delen van Het laatste oordeel. Wie zich het schilderij voor de geest kan halen, weet precies wat ik bedoel.Ik wil mijn toespraak beginnen met een persoonlijke noot. Er is een verband tussen deze plek en deze ceremonie en drie vrouwen die mijn leven ingrijpend hebben beïnvloed. Hannah Arendt heb ik al vermeld. Ik heb vandaag dit boek meegenomen. Het zijn maar een aantal hoofdstukken uit "Het leven van de geest", een van de bekende boeken van Hannah Arendt, dat we in 1988 in het communistische Polen illegaal hebben gepubliceerd. Filosofie smaakt nog beter als ze verboden is. In dat boek schreef ze: "Het is een trieste waarheid dat het meeste kwaad wordt aangericht door mensen die nooit hebben besloten om goed of kwaad te zijn." Dat is een belangrijk inzicht.In exact hetzelfde jaar, 1988, gaf een tweede van mijn heldinnen, Margaret Thatcher, hier in dit college een toespraak tijdens dezelfde ceremonie als vandaag: "Wij mogen nooit uit het oog verliezen dat er ten oosten van het IJzeren Gordijn mensen zijn die ooit ten volle konden meegenieten van de Europese cultuur, vrijheid en identiteit, maar nu zijn afgesneden van hun wortels. Wij zullen Warschau, Praag en Boedapest altijd als grootse Europese steden zien." Twee maanden later heette ik haar samen met Lech Wałęsa en Poolse arbeiders welkom in de buurt van de scheepswerf in Gdańsk. Op die dag hadden we het gevoel dat het IJzeren Gordijn op instorten stond en dat we ons aan de vooravond van een nieuw tijdperk van vrijheid en eenheid bevonden.Ik ben ook heel erg gesteld op een derde Europese vrouw, een oud-studente van uw college die hier enige tijd geleden ook een toespraak hield voor dezelfde gelegenheid als vandaag, de toenmalige Deense premier Helle Thorning-Schmidt. Dat ik hier nu sta, heb ik grotendeels aan haar te danken. In 2014 was zij mijn grote concurrent voor de functie van voorzitter van de Europese Raad, maar op verzoek van Herman Van Rompuy heeft zij haar kandidatuur ingetrokken en zich achter mijn kandidatuur geschaard. Zoals u ziet, is het zeer terecht dat ik op haar ben gesteld.Over een paar dagen komt mijn ambtstermijn ten einde, en dus voel ik mij verplicht u te vertellen wat ik hier de afgelopen vijf jaar echt heb gedaan. Maakt u zich geen zorgen, ik zal het kort houden.Het kan banaal klinken, maar als mij wordt gevraagd wat tijdens mijn ambtstermijn het belangrijkste was, antwoord ik zonder aarzeling: "Eenheid" – van meet af aan een leidmotief, een opdracht, bijna mijn obsessie. Op de dag van mijn vertrek naar Brussel kwam ik op de luchthaven van Warschau als bij toeval Lech Wałęsa tegen. Toen die hoorde dat ik op weg was om bij de Europese Raad het roer over te nemen van Herman Van Rompuy, reageerde hij spontaan: "Ik hoop maar dat de Unie niet uiteenvalt met jou in die rol, het gaat al slecht genoeg!"Het hoeft dus niet te verbazen dat ik tijdens de overdrachtceremonie op 1 december 2014 drie keer het woord "eenheid" uitsprak tijdens mijn korte toespraak van twee minuten. Mijn boodschap was als volgt: "Wat Europa nodig heeft, is de bescherming van onze fundamentele waarden: solidariteit, vrijheid, eenheid tegen bedreigingen gericht tegen de Unie en de eenheid van de Unie, die zowel van binnenuit als van buitenaf komen. De politiek is teruggekeerd naar Europa, de geschiedenis is terug, en in zulke tijden zijn leiderschap en politieke eenheid nodig." Ziet u wel dat eenheid voor mij een obsessie was?Mijn oefeningen in eenheid begonnen als het ware vanaf dag één. Eerst was er het agressieve beleid van het Kremlin. Ik was ervan overtuigd (en ik ben dat nog steeds) dat niet alleen de toekomst van het onaf hankelijke Oekraïne en de veiligheid van Midden-Europa, mijn land inbegrepen, op het spel staat, maar ook de soevereiniteit van Europa als politieke entiteit. En het leed voor mij geen twijfel dat het strategische doel van Poetin niet alleen het herwinnen van de controle over het grondgebied van de voormalige Sovjet-Unie was, maar ook het systematisch verzwakken van de EU door het aanwakkeren van interne verdeeldheid. Ik moest iedereen er bijna wekelijks publiek aan herinneren dat Rusland niet onze "strategische partner" is, maar ons "strategisch probleem". Ze noemden mij zelfs een "monomaan", omdat ik zoveel met dit thema bezig was. Maar uiteindelijk wierp dat vruchten af. We hebben mijn hele ambtstermijn lang onze eenheid gehandhaafd, ook wat sancties betreft.De tweede opgave was het beschermen van de eenheid van de eurozone. Ik heb nooit gepretendeerd een expert te zijn in de eenheidsmunt of het bankwezen, zoals Herman dat is. Ik bezag de Griekse crisis eerder vanuit politiek en geostrategisch oogpunt dan in financiële termen.

67

Daarom heb ik alles in het werk gesteld om het gevaar van een grexit af te wenden. Als typische vertegenwoordiger van de "noordelijke school" vond ik altijd dat je niet meer mag uitgeven dan je hebt. Ondanks deze overtuiging heb ik de Grieken beschermd tegen de té harde, soms orthodoxe aanpak van de Duitsers en de Nederlanders. Niet omdat ik altijd van de Griekse cultuur heb gehouden. Ik schat de muziek van Johann Sebastian Bach en de schilderijen van Vermeer even hoog in als de beeldhouwwerken van het Parthenon. Maar omdat ik wist dat de eurozone uiteen kon vallen als de partijen bij dit conf lict één stap te ver gingen. En dat gebeurde zowaar bijna. Tijdens die beslissende nacht van 12 juli 2015, toen kanselier Merkel en premier Tsipras op het punt stonden om de handdoek in de ring te werpen om 4 uur 's ochtends, sloot ik de deur en liet ik hun weten: "Het spijt me, maar ik laat jullie deze zaal niet verlaten totdat jullie een akkoord hebben." Vier uur later kondigde ik aan: "aGreekment". De eurozone was gered en Griekenland is vandaag een van de meer beloftevolle economieën van de Unie.De derde uitdaging was het vinden van consensus over een gemeenschappelijk migratiebeleid. Ik zag onmiddellijk dat de verdeeldheid over dit onderwerp veel gevaar inhield. Onenigheid over het asielbeleid, met name over verplichte herplaatsing, bracht emoties en onvrede op grote schaal naar de oppervlakte. Daarom was voor mij de eerste prioriteit af te stappen van de keuze tussen opengrenzenbeleid en Fort Europa. Naar mijn gevoel moesten we zwart-wit-tegenstellingen absoluut vermijden. De pleitbezorgers van gesloten buitengrenzen werden beschuldigd van vreemdelingenhaat en een gebrek aan solidariteit, terwijl de voorstanders van een verwelkomings politiek werd verweten dat ze terroristen binnen lieten en zich op onaanvaardbare manier lieten onderwerpen. De landen van de Benelux, de Duitsers en de Scandinavische landen wilden meer daadkracht van de zuidelijke landen, maar eerlijk gezegd hadden zij het luidst kritiek op de oostelijke landen voor hun gebrek aan solidariteit. Zuid-Europa sloot zich bij deze kritiek op de oostelijke landen aan, omdat het veel gemakkelijker was om te pleiten voor verplichte herplaatsing dan om de grenzen te beschermen. Om de spanningen weg te nemen, moesten alle landen eerst en vooral beseffen dat er geen inherente tegenstelling is tussen een liberale democratie en scherpe controles aan onze buitengrenzen. Dat we vluchtelingen moeten helpen, maar onze voornaamste plicht – het beschermen van ons grondgebied – niet mogen verwaarlozen. Het migratieprobleem is natuurlijk nog niet verdwenen en zal ons de komende jaren bezig blijven houden. Maar we zijn erin geslaagd de meeste betrokkenen tot bedaren te brengen en hun aandacht te vestigen op meer pragmatische initiatieven die onze grenzen beschermen, op de strijd tegen mensensmokkelaars, op de samenwerking met Libië en andere Afrikaanse landen en natuurlijk op het akkoord met Turkije.Ten slotte, onze eenheid wat betreft de brexit. Op dit ogenblik is het Verenigd Koninkrijk nog altijd lid van de Europese Unie, en het zal lid blijven tot het einde van mijn ambtstermijn. Maar ik ga hier niet van een soort succes gewagen, want de brexit kan zich begin volgend jaar voltrekken. Ik ben tot het uiterste gegaan om een op confrontatie gericht "no deal"-scenario te voorkomen en om de Britten meer tijd te geven om zich te bezinnen en zich eventueel te bedenken. Ze noemen mij een romantische ziel en een anglofiel. Dat lijkt mij in beide gevallen redelijk juist en terecht. Maar het belangrijkste is dat de brexit ons niet heeft verdeeld. De EU-27 zijn uitzonderlijk gedisciplineerd en loyaal gebleven, ondanks de inspanningen uit Londen om er bilaterale onderhandelingen van te maken.De voorbije vijf jaar was het ook noodzakelijk een rem te zetten op de zogenaamde "creatieve" ideeën en initiatieven. Ik denk dan aan "een kleinere club", "een kern-Europa" en dergelijke. Die zijn deels terug te voeren op de frustraties van federalisten en deels op de vaak terechte ergernis over bepaalde staten die verdere integratie in de weg staan. Vooral Parijs was actief in die zin, paradoxaal genoeg na de verkiezing van president Macron, een oprechte en energieke Europeaan.Ik zei het al in Rome tijdens de ceremonie voor het 60-jarige jubileum van de Verdragen: de terugkeer naar een Europa met verschillende snelheden is voor mij niet bespreekbaar. De helft van mijn leven heeft zich afgespeeld achter het IJzeren Gordijn, in de Sovjetsfeer, onder het communistische regime. Ik weet dus donders goed wat een Europa van twee snelheden echt betekent. De eenheid van de EU vergt van iedereen geduld, geen dwang. Verschillende keren, telkens als het ging over het tempo van de integratie, heb ik een Afrikaans spreekwoord aangehaald: "Wil je snel gaan, ga dan alleen. Wil je ver gaan, ga dan samen."Bij onze bezinning over de toekomst van Europa moeten we ons laten leiden door ons gezond verstand en een gevoel van timing. Wij mogen het debat niet laten herleiden tot de valse tegenstelling tussen een snelle integratie of de ineenstorting van de Unie. Het is de moeite waard om telkens opnieuw op zoek te gaan naar het – nu eens bochtige, dan weer erg smalle – pad tussen utopie en dystopie. De eenheid zal niet komen van extreme eurosceptici of radicale federalisten. Ik heb altijd mijn best gedaan om niet af te wijken van dit bochtige en smalle pad.Het beschermen van de kleinste lidstaten, de lidstaten in de grootste nood en de meest kwetsbare lidstaten was ook een dagelijkse oefening in eenheid, en dat moet het ook blijven. Duitsland en Frankrijk zijn groter dan Malta of Litouwen, maar dat betekent niet dat zij het meer bij het rechte eind hebben. Of toch niet altijd. Toewerken naar de eenheid van de EU kwam er soms op neer dat ik mij moest verzetten tegen de wil en de bedoelingen van de machtigste landen. Dat was dan natuurlijk niet een soort positieve discriminatie ten gunste van de kleinere landen, maar een kwestie van gelijkheid van rechten en objectiviteit, ongeacht wie daarvan profiteert. Vanzelfsprekend zonder dogma's. Per slot van rekening hebben soms zelfs de Duitsers gelijk.Ik ben er mij terdege van bewust dat omvang een verschil maakt in de politiek, net als in het echte leven. Maar de EU is ook in het leven geroepen om ervoor te zorgen dat macht niet de enige doorslaggevende factor is. In ons intern beleid moet de kracht van argumenten de doorslag geven, niet het argument van de macht.Waar nodig heb ik vrij scherpe waarschuwingen geformuleerd, bijvoorbeeld "Cyprus staat niet te koop", of "Laat Ierland niet in de steek", en ik heb ook nieuwe lidstaten beschermd tegen de arrogantie van bepaalde oudere lidstaten, zij het niet altijd met evenveel succes. Het beginsel "Eén voor allen, allen voor één" klinkt goed, maar we kunnen het niet opdringen aan anderen. Het gaat hier namelijk om solidariteit, en die kan niet worden afgedwongen. Ofwel is ze er, ofwel is ze er niet. Ik herinner me een debat over herplaatsing tijdens een top van de Europese Raad waar werd voorgesteld om in de conclusies te schrijven: "de plicht van solidariteit". Ik wees dat af met het argument dat het een duidelijk oxymoron was. En ik weet waarover ik spreek. Ik voel me nog altijd een deskundige op het gebied van solidariteit.In mijn kantoor als voorzitter van de Europese Raad hangt een zelfgemaakte affiche met de spreuk: "It's the unity, stupid". Die heb ik gemaakt om altijd het belangrijkste voor ogen te houden. En ik zal de affiche laten hangen, je weet maar nooit.

68

Tot slot wil ik u, als u mij toestaat, iets vertellen wat ik een paar maanden geleden niet zou hebben gedurfd, want mijn eerlijkheid zou mij misschien mijn baan hebben gekost. En vandaag is het nu eenmaal te laat om Donald af te zetten, tenminste toch de Europese Donald. Eigenlijk ben ik jaloers op John Bercow, omdat hij nu eindelijk kan zeggen wat hij echt denkt over de brexit.Ik ga het ook over dit thema hebben. Ik heb herhaaldelijk van brexiteers gehoord dat zij de Europese Unie willen verlaten om van het Verenigd Koninkrijk weer een mondiale mogendheid te maken, in het geloof dat het VK alleen op zijn eentje echt groots kan zijn. In die woorden hoor je een terugverlangen naar het Britse Rijk. In de realiteit is het echter net omgekeerd. Alleen als deel van een verenigd Europa kan het VK een rol spelen op het wereldtoneel. Alleen samen kunnen wij zonder complexen weerwerk bieden tegen de grootste mogendheden van deze wereld. Ik zou trouwens net hetzelfde kunnen zeggen over Duitsland of Frankrijk. En de wereld is zich daarvan bewust. In India, Nieuw-Zeeland, Australië, Canada en Zuid-Afrika hoorde ik telkens hetzelfde: na zijn vertrek zal het VK een outsider worden, een speler van tweede rang, terwijl de voornaamste strijd zal gaan tussen China, de Verenigde Staten en de Europese Unie. Overal waar ik kwam, kreeg ik dezelfde betreurenswaardige vraag: "Waarom doen ze dit toch?". Een van mijn Engelse vrienden zegt weemoedig dat de brexit het echte slotakkoord van het Britse Rijk vormt, en hij heeft wellicht gelijk.Volgende maand worden de Britse verkiezingen gehouden. Zit er nog een ommekeer in? Hannah Arendt heeft ons geleerd dat gebeurtenissen pas onomkeerbaar worden als de mensen dat gaan denken. Daarom zijn de enige woorden die vandaag bij mij opkomen: geef niet op. In deze wedstrijd hebben we al blessuretijd gehad, we zitten nu al in de verlengingen, wie weet krijgen we zelfs nog strafschoppen?Laat ik het nu over de Franse president hebben, een van de onbetwiste leiders van de Europese Unie, onze hoop voor de toekomst, en mijn waarde vriend. Ik wil hem graag zeggen dat ik ook droom van een werkelijk soeverein Europa. Ik ben er vast van overtuigd dat we daartoe in staat zijn, op voorwaarde dat we als soeverein optreden. En dus niet op de manier waarop we recent op het gebied van de EU-uitbreiding te werk zijn gegaan. Zonder een stabiele Balkan die is geïntegreerd in de rest van het continent kan er geen soeverein Europa zijn, en om dat te beseffen hoef je geen geschiedkundige te zijn. Er zal ook geen soeverein Europa zijn zonder een onaf hankelijk Oekraïne. Onze harde en consequente opstelling tegenover Rusland, op zo'n duidelijke en ondubbelzinnige manier, was de eerste uiting van onze soevereiniteit. Wij moeten hierin volharden.Als ik dus Macron hoor zeggen dat we "onze houding tegenover Rusland moeten heroverwegen, de strategische betrekkingen moeten herzien", kan ik alleen maar hopen dat dit niet ten koste zal gaan van onze gemeenschappelijke droom over de soevereiniteit van Europa. In datzelfde interview met The Economist zegt president Macron dat hij hierover het standpunt van Viktor Orbán deelt, en dat hij hoopt dat Orbán zal helpen om Polen ervan te overtuigen hun standpunt over Rusland te wijzigen. Misschien wel, maar mijn standpunt zeker niet, Emmanuel.En ik sluit af met wat voor mij het belangrijkst is. Ik heb altijd de nadruk gelegd op de rol van compromissen in de Europese politiek. Compromissen, onderhandelingen, consensus. Dat zijn de sleutelwoorden die nodig zijn om de EU te begrijpen. Er zijn evenwel zaken en onderwerpen waarover geen compromissen en onderhandelingen mogelijk mogen zijn. Dan heb ik het over onze fundamentele waarden: vrijheid, de rechtsstaat, de waardigheid van personen.Wat zijn we met onze eenheid, soevereiniteit en solidariteit als we Europa – en daarmee bedoel ik een ruimte van vrijheid, cultuur en recht – niet kunnen verdedigen tegen externe en interne tegenstanders? Als we Europa ook niet kunnen verdedigen tegen onze zwakke punten en twijfels, tegen de verleiding om pacten te sluiten met het kwaad, en tegen de onderwerping aan de machthebbers en de meedogenlozen? Europa is geen continent in geografische zin. Het is een continent in axiologische zin. Dat zal het ook blijven, zolang wij de kracht behouden om niet alleen onze grenzen en belangen te verdedigen, maar ook eerst en vooral de essentie van Europa. Want zeg nu zelf, we willen toch niet dat ons werelddeel wordt herleid tot een groot, maar afgelegen schiereiland van het grote Eurazië, zoals het eruitziet op een kaart in een schoolatlas?

69

Omslagfoto's:Boven: bijeenkomst van de Europese Raad in het Europagebouw in BrusselOnder: voorzitter Tusk bezoekt Tadzjikistan, mei 2019

Foto's © Europese Unie, 2019

Afwijzing van aansprakelijkheid:Voor de duidelijkheid en samenhang is alle inhoud van dit verslag vertaald, met inbegrip van berichten op sociale media (tweets en Instagramposts) en van gezamenlijke verklaringen, brieven, toespraken, verklaringen en opmerkingen.

Rue de la Loi/Wetstraat 1751048 Bruxelles/BrusselBELGIQUE/BELGIËTel. +32 (0)2 281 61 11www.consilium.europa.eu

Print PDFISBN 978-92-824-7048-0 ISBN 978-92-824-7020-6ISSN 1977-3250 ISSN 2363-2968doi:10.2860/349235 doi:10.2860/227378QC-AO-19-001-NL-C QC-AO-19-001-NL-N