Psychiatrie

Com

pend

ium G

eneeskunde

Romée Snijd

ers & Veerle Sm

it

CompendiumGeneeskunde

Nu ook voor in de witte jas, met handige tips en handvatten speciaal voor het psychiatrisch onderzoek.

Kwaliteit door

SPECIALISTEN

GewaarBorGd

Pocket PsychiatrieRomée Snijders & Veerle Smit

‘Het Compendium Geneeskunde zal uitgroeien tot hét naslagwerk voor geneeskunde-studenten en artsen over de basis van hun vak.’ Dr. A.S. Amin, Amsterdam UMC

‘Het compendium wijst de weg - de talentvolle co bewandelt hem.’ Prof. dr. F.J.M. Feron, Maastricht UMC+

‘een prachtig initiatief door en voor studenten, getuigend van leiderschap dat we zo graag bij onze studenten willen zien.’Dr. A.E. van Ede, Radboudumc

De pocketversie Psychiatrie is hét handige boekje voor in de witte jas. In deze pocket-versie worden algemene onderwerpen voor in de kliniek besproken en worden aandoe-ningen beknopt, visueel en schematisch behandeld.

De pocketversie is tot stand gekomen vanuit de vraag van geneeskundestudenten en arts-assistenten om, naast de vijfdelige boekenreeks Compendium Geneeskunde 2.0 en de al eerder geschreven pocketversies, een overzicht te hebben van de discipline Psychiatrie voor in de witte jas.

Deze versie is geschreven door geneeskundestudenten. Alle curricula in Nederland en België zijn gecombineerd, waardoor de pocketversie op al deze faculteiten bruikbaar is. Om de kwaliteit te waarborgen, hebben we intensief samengewerkt met specialisten.

Benieuwd naar de boekenreeks Compendium Geneeskunde? Compendium Genees-kunde helpt je in het begin van je studie bij het vinden van de essentie en structuur van de leerstof. Daarnaast helpt de reeks je bij het opstellen van differentiaaldiagnoses en de voorbereiding op je coschappen. Ben je al verder in je loopbaan? Dan kan je aan de hand van dit compendium je geheugen nog eens opfrissen.

Veerle SmitArts en initiatiefnemer

Romée Snijders Arts en initiatiefnemer

9 789083 015378

HandleidingDe inhoud van de pocketversie is zoveel mogelijk op dezelfde beknopte, vi-

suele en schematische manier weergegeven. Compendium Geneeskunde

is voor een groot gedeelte in telegramstijl geschreven. Deze uitzonderlijk

bondige manier van schrijven is bewust gekozen, waardoor een beknopt

overzicht is gecreëerd voor de lezer. Aan de hand van icoontjes, leeste-

kens en afkortingen wordt elke discipline op dezelfde wijze beschreven in

het compendium.

�Definitie�

Epidemiologie in Nederland,

epidemiologie wereldwijd,

tenzij anders aangegeven

Oorzaak

Risicofactoren

Anamnese

DSM-5

Lichamelijk onderzoek

Aanvullend onderzoek

D

E

O

R

A

5

LO

AO

Leestekens

Schema's = positief/ja/+

= negatief/nee/-

De schema’s in het hoofdstuk Klinisch redeneren helpen je bij het kli-nisch redeneren vanuit een bepaalde klacht. Bedenk hierbij dat de volledige differentiaaldiagnose uit veel meer diagnoses kan bestaan.

Icoontjes

AandoeningenElke aandoening begint bij ����met�een�definitie�in�volzinnen,�waarna�in�

telegramstijl de aandoening uiteen wordt gezet. Bij elke aandoening wor-

den de volgende icoontjes, indien relevant, besproken.

D

Behandeling

Algemeen

Paramedische zorg

Medicamenteuze behan-

deling

Invasieve, niet-medica-

menteuze behandeling

Prognose

Denk aan/cave/pas op

B

P

!

AfkortingenIn Compendium Geneeskunde hebben we zoveel mogelijk Nederlandse

afkortingen, medische termen en symbolen voor wetenschappelijke een-

heden en grootheden gebruikt. De betekenissen van de Nederlandse en

medische afkortingen staan weergegeven in de afkortingenlijst. Hieron-

der staan een aantal voorbeelden van de gebruikte afkortingen.

sec

min

u

dg/dgn

wk/wkn

seconde/seconden

minuut/minuten

uur/uren

dag/dagen

week/weken

maand/maanden

minimaal

maximaal

bijvoorbeeld

mnd

min.

max.

bijv.

Zeldzaam

Weinig voorkomend

Vaak voorkomend

Meest voorkomend

Gevolg

Vermeerdering/verbetering/stijging/verhoging

Vermindering/verslechtering/daling/verlaging

Vrouwelijk geslacht

Mannelijk geslacht

I

K

L

♀

♂

Alarm!

Ezelsbruggetje

Weetje

Omschrijving van de typische patiënt

Verwijzing naar een ander hoofdstuk

of de boekenreeks 2.0

Nederland

België

Formule

HA

ND

LEID

ING

//2

HA

ND

LEID

ING

//3

InhoudPsychiatrie

ATLS-opvang 12Algemeen // Anamnese 18Algemeen // Lichamelijk onderzoek 22Algemeen // Status schrijven 28Algemeen // Interpretatie labwaarden 32Algemeen // Farmacotherapie 42

Analgetica 42

Opioïden 42

Anticoagulantia 44

Antidepressiva 48

Algemeen 48

Tricyclische antidepressiva

(TCA’s) 48

Serotonineheropname-

remmers (SSRI’s) 49

Monoamine-oxidase-

remmers (MAO-remmers) 49

Stappenplan bij behande-

ling depressie 49

Stemmingsstabilisatoren 52

Benzodiazepines 54

Antipsychotica 56

Anatomie 60Fysiologie 66Psychiatrische anamnese 69

Psychiatrische voorgeschie-

Dwang en de WGBO 80

Dwang en de Wet Bopz 81

Dwang en de Wvggz en Wzd 81

Differentiaaldiagnose 83Sombere stemming 83

Positieve symptomen 84

Verwardheid (acuut) 84

Angststoornissen 85

Aandoeningen 86Aanpassingsstoornis 86Angststoornissen 86

Agorafobie 88

Gegeneraliseerde angst-

stoornis 88

Paniekstoornis 88

Sociale fobie 89

Specifieke�fobie� 89

Depressieve, manische en overige stemmingsstoornissen 90

Stemmingsstoornissen 90

Unipolaire depressieve

stoornis 91

Persisterende depressieve

stoornis 91

Manische episode 91

Rouw met normale somber-

heid 93

Bipolaire-I-stoornis 94

denis 69

Familieanamnese 69

Heteroanamnese familie, vrien-

den, arts, verpleegkundige 69

Sociale anamnese 70

Biografische�anamnese� 70

Psychiatrisch onderzoek 71Diagnosticeren�en�classificeren�71

Algemene indeling DSM-5 71

Diagnostiek 72

Behandeling 74Algemeen 74

Conditionering 74

Medicamenteuze behandeling 75

Cognitieve gedragstherapie

(CGT) 75

Eye Movement Desensitization

and Reprocessing (EMDR) 76

Exposuretherapie 77

Interpersoonlijke psycho-

therapie (IPT) 77

Neuromodulatie 78

Psychodynamische psycho-

therapie 78

Psycho-educatie 79

Controleherstel 79

Gedwongen zorg 79

Algemeen 79

Bipolaire-II-stoornis 94

Premenstruele stemmings-

stoornis 96

Disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsstoornissen 96

Kleptomanie 96

Normoverschrijdende

gedragsstoornis 96

Oppositioneel opstandige

stoornis 96

Periodieke explosieve stoornis 97

Pathologisch liegen 97

Pyromanie 97

Eetstoornissen 98Anorexia nervosa 100

Boulimia nervosa 100

Eetbuistoornis 100

Nagebootste stoornissen 103Nagebootste stoornis

opgelegd aan zichzelf 103

Nagebootste stoornis

opgelegd aan een ander 103

Obsessieve-compulsieve stoor- nis en verwante stoornissen 103

Morfodysfore stoornis 103

Obsessieve-compulsieve

stoornis (OCD) 104

Verzamelstoornis 105

InhoudPsychiatrie

Persoonlijkheidsstoornissen 106Cluster A 106

Paranoïde 106

Schizoïde 106

Schizotypische 106

Cluster B 108

Antisociale 108

Borderline 108

Theatrale 108

Narcistische 108

Cluster C 110

Afhankelijke 110

Dwangmatige 110

Vermijdende 110

Psychotische stoornissen 112Schizofrenie 112

Overige psychotische stoor-

nissen 114

Kortdurende psych otische

stoornis 114

Schizoaffectieve stoornis 114

Schizofreniforme stoornis 114

Waanstoornis 114

Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen 115

Conversiestoornis 115

Somatisch symptoomstoornis 115

Somatisch symptoomstoornis

Posttraumatische stressstoor-

nis (PTSS) op de kinderleeftijd 131

Reactieve hechtingsstoornis

op de kinderleeftijd 131

Stemmingsstoornissen op de

kinderleeftijd 134

Unipolaire depressieve

stoornis 134

Bipolaire-I-stoornis en

bipolaire-II-stoornis 134

Ticstoornissen op de kinder-

leeftijd 134

Voorbijgaande ticstoor-

nissen 135

Chronische motorische/

vocale ticstoornissen 135

Gilles de la Tourette (GTS) 135

Overige aandoeningen 135Delier 135

Bedrijfspsychiatrie 137Algemeen 137

Werkgerelateerde psychia-

trische stoornissen 138

Factoren bij psychiatrische

stoornissen 138

Suïcidaal gedrag 139Algemeen 139

CASE-interview 139

met voornamelijk pijn 115

Ziekteangststoornis 115

Stoornissen in het gebruik van een middel 117

Nicotine 118

Alcohol/benzodiazepines 118

Cannabis 118

XTC/amfetamine 119

Cocaïne 119

Heroïne 119

Gedragsstoornis 123Gokstoornis 123

Traumagerelateerde stoor- nissen 124

Acute stressstoornis 124

Posttraumatische stressstoor-

nis (PTSS) 124

Kinder- en jeugdpsychiatrie 126Algemeen 126

ADHD op de kinderleeftijd 126

Angststoornis op de kinder-

leeftijd 128

Autismespectrumstoornis op

de kinderleeftijd 129

Gedragsstoornis op de

kinderleeftijd 129

Genderdysforie op de kinder-

leeftijd 130

Klinisch redeneren 142Werkelijkheid verloren 142

Stille patiënt 143

Psychose 143

Vreemde persoonlijkheid 144

BijlagenBijlage 1: Psychiatrische status 146

Bijlage 2: Psychiatrische status

// Voorbeeld 149

Bijlage 3: Psychiatrisch onder-

zoek (PO) 152

Bijlage 4: Delirium Observatie

Screening (DOS)-score 154

Bijlage 5: Mini Mental-State

Examination (MMSE) 155

Bijlage 6: Hamilton Rating

Scale for Depression (HAM-D) 157

Bronvermelding 162Verantwoording afbeeldingen 166Nawoord 167Ook verkrijgbaar 168Afkortingen 170Register 172

//

FARM

AC

OTH

ERA

PIE

8

//

FARM

AC

OTH

ERA

PIE

9

Farmacotherapie

Tabel 15 // Eigenschappen antidepressiva

ANTI- DEPRESSIVUM WERKING FARMACOKINETIEK INDICATIES BIJWERKINGEN

CONTRA- INDICATIES

TCAAmitriptyline,

nortriptyline,

clomipramine

Heropname van NA en

5-HT L; nortriptyline

is selectiever voor NA,

amitriptyline en clomi-

pramine zijn selectie-

ver voor 5-HT

a t1/2: 25-26u

a Metabolisatie: CYP1A2, CYP3A4, CYP2C19 tot ac-

tieve metaboliet

a Excretie via urine

a Clomipramine wordt voor 1/3 ook via de gal ge-

klaard

Matig-ernstige

depressie (bij ern-

stige depressie

eerste keuze),

neuropathische

pijn

a Anticholinerg: droge mond, duizeligheid, obsti-

patie, mictiestoornis, erectiestoornis, verward

a Antinoradrenerg: orthostase, vallen

a Kinidine-achtig: geleidingsstoornissen (QT)

a Antihistaminerg: sedatie, gewicht K

Recent MI, glaucoom,

insufficiëntie�hart�en�

bloedsomloop, hersen-

beschadiging, lever- of

nierinsufficiëntie

SSRIFluoxetine,

paroxetine,

citalopram

Heropname van 5-HT L,

tevens anxiolytische

werking

a Fluoxetine t1/2: 4-6 dgn; metabolisatie: CYP2D6 tot

actieve metaboliet; excretie via urine

a Paroxetine t1/2: 24u; metabolisatie: in de lever tot

inactieve metabolieten; excretie via urine

a Citalopram t1/2: 36u; metabolisatie: CYP2C19,

CYP3A4 en CYP2D6 tot minder actieve metaboliet;

excretie grotendeels via gal, maar ook via urine

Matig-ernstige de-

pressie, bipolaire

depressie, angst-

stoornissen

a Serotonerg: maag-darmklachten, hyponatriëmie

(SIADH), trombocytopathie, hoofdpijn, seksuele

stoornissen, serotoninesyndroom

a Angst tijdens eerste periode van gebruik of na

dosisverhoging

a Kans op suïcide K

Verlengd QT-interval

(citalopram)

MAO-remmer Tranylcypromine,

moclobemide

Afbraak NA en 5-HT L a Tranylcypromine t1/2: 1,5-3u; metabolisatie: in de

lever; excretie via urine

a Moclobemide t1/2: 2-4u; metabolisatie: CYP2C19

en CYP2D6; excretie via urine

Ernstige depressie Slaapstoornis, RR L, gewicht K, duizeligheid, mis-

selijkheid, agitatie, rusteloosheid

Acute verwardheid

STAPPENPLAN SCORE

Start een SSRI, SNRI (serotonine-noradrenalineheropnameremmers, zoals ven-

lafaxine en duloxetine), mirtazapine of bupropion

Switch naar ander antidepressivum uit stap 1

Start een TCA

Additie van lithium (aan TCA) of een atypisch antipsychoticum

Klassieke MAO-remmer

Elektroconvulsietherapie (ECT)

1

2

3

4

5

6

Tabel 17 // Medicamenteus stappenplan bij behandeling depressie

ANTIDEPRESSIVUM RISICOGROEPEN EN INTERACTIES

TCA

a Verward: ouderen (voorkeur nortriptyline vanwege gunstiger bijwer-

kingenprofiel)

a Orthostase, vallen, dehydratie (koorts, diarree, braken): diuretica,

antihypertensiva

a Serotoninesyndroom: SSRI, andere serotonerge middelen

SSRI a Verhoogd risico op gastro-intestinale bloedingen: NSAID

a Hyponatriëmie: thiazidediuretica

a Serotoninesyndroom: TCA, andere serotonerge middelen

Tabel 16 // Risicogroepen en interacties bij antidepressiva

Het serotoninesyndroom is een levensbedreigend syndroom dat optreedt t.g.v. een te hoog 5-HT-gehalte in de hersenen. Dit kan wor-den veroorzaakt door gebruik van serotonerge middelen. M.n. bij gebruik van twee serotonerge middelen met verschillende werkings-mechanismen, bijv. bij gelijktijdig gebruik van tramadol en een SSRI.

De symptomen van het serotoninesyndroom kunnen worden on-derverdeeld in bewustzijnsstoornissen, extrapiramidale symptomen en autonome functiestoornissen.

Antidepressiva

AN

AM

NES

E /

/ 10 11

AN

AM

NES

E /

/

Zie het hoofdstuk Bijlagen voor een voorbeeld van de psychiatrische status.

Tijdens het psychiatrisch diagnostisch onderzoek speelt de anamnese een be-

langrijke rol. Bij de anamnese wordt, in vergelijking tot een somatische anamne-

se, meer aandacht besteed aan de gevoelens, de gedachten en het gedrag van

de patiënt. De psychiatrische anamnese is verweven met de algemene anamne-

se. Psychiatrische stoornissen worden vaak veroorzaakt door een combinatie van

biologische, psychologische en sociale factoren. I.v.m. de multicausaliteit wordt

in de psychiatrie vaak uitgegaan van het biopsychosociale model.

Psychiatrische voorgeschiedenis Naast het uitvragen van de somatische voorgeschiedenis, is de psychiatrische

voorgeschiedenis van groot belang. Het beloop en de cycliciteit van de ziek-

ten sturen de onderzoeker in de richting van bepaalde psychiatrische ziekte-

beelden. Verder geeft het een indicatie van de reeds doorlopen behandelingen.

Welke therapie sloeg aan en welke niet? Hierop kan worden voortgeborduurd

zonder in herhaling te vallen bij de patiënt, wat vaak tot ontevredenheid leidt bij

de patiënten.

Familieanamnese Bij de familieanamnese ligt de nadruk vooral op psychische stoornissen in de fa-

milie. Zoals boven staat beschreven zijn psychiatrische aandoeningen vaak mul-

tifactoriële aandoeningen. Voorbeelden van aandoeningen met een erfelijke

factor zijn autisme, ADHD, schizofrenie, bipolaire stoornissen, etc. In mindere

grote mate speelt erfelijkheid ook een rol bij angststoornissen en depressies.

Soms is er sprake van een syndroom waarbij psychische aandoeningen vaker

voorkomen. Zo is het 22q11-deletiesyndroom een risicofactor voor schizofrenie

en het fragiele-X-syndroom een risicofactor voor autisme.

Heteroanamnese familie, vrienden, arts, verpleegkundigeBij de psychiatrische anamnese is er een mogelijkheid dat de patiënt beperkte,

onvolledige of onbruikbare informatie vertelt.

Psychiatrische anamnese

ONDERZOEK UITLEG VOORBEELDEN

Eerste indruk

Verzorging, kalenderleeftijd,

bijzonderheden in uiterlijk,

contact, klachtenpresenta-

tie, gevoelens bij de arts,

zelf�reflectie�patiënt

a Contact: oogcontact maken, wederkerigheid

a Klachtenpresentatie: dyskinesieën, tics, achter-

dochtig, theatraal, ontremd, manipulatief

Cognitieve functies

Bewustzijn, aandacht en

concentratie, oriëntatie, in-

telligentie, waar neming,

denken (tempo, vorm, in-

houd), ziektebesef/ziek-

te-inzicht

a Bewustzijn: helder, suf, somnolent, gesedeerd,

wisselend

a Aandacht: vermogen om aandacht te kunnen

trekken en te behouden, concentratiestoor-

nissen

a Oriëntatie: desoriëntatie in tijd, plaats, (eigen/

andere) persoon

a Intelligentie: taal en spraak, realiteitsbesef, uit-

voerende functies

a Waarneming: hallucinaties, depersonalisatie,

derealisatie

a Denken: bradyfreen, tachyfreen, incoherent,

wanen, preoccupaties, dwanggedachten

Affectieve functies

Stemming, affect a Stemming: normofoor, eufoor, dysfoor

a Affect: modulerend, vlak, reactief, labiel, (in)

congruent, (in)adequaat

Conatieve functies

Motivatie, gedrag, psycho-

motoriek

a Motivatie: impulsief, drift, controle,

doodsgedachten/-wensen/-plannen

a Gedrag: chaotisch, katatoon, spraakarmoede

a Psychomotoriek: traag, druk, onrustig, plukkerig

Tabel 31 // Psychiatrisch onderzoek

Zie Bijlagen voor de psychiatrische status en een voorbeeld.

Psychiatrisch onderzoek

AN

AM

NES

E /

/ 12

DIF

FERE

NTI

AA

LDIA

GN

OSE

13

Behandeling

Medicamenteuze behandelingZie het hoofdstuk Farmacotherapie voor o.a. een overzicht van antidepressiva,

stemmingsstabilisatoren, benzodiazepines en antipsychotica.

Cognitieve gedragstherapie (CGT) CGT richt zich op de verandering van het gedrag van de patiënt. CGT is een com-

binatie van gedragstherapie en gespreks therapie (tabel 32). De combinatie van

gedragstherapie en gesprekstherapie bouwt voort op het idee dat de cognities

aan de basis van de psychiatrische ziekte liggen. Het doel van CGT is de veran-

dering van het gedrag en de negatieve gedachten van de patiënt, die uiteinde-

lijk verantwoordelijk zijn voor het gedrag. CGT is een van de meest toegepaste

behandelvormen in Nederland.

Tabel 32 // Vormen van CTG

BEHANDELING TOELICHTING

Exposuretherapie De patiënt wordt aan situaties of objecten die angst oproepen blootgesteld

Operante techniekPositieve bekrachtiging van het gewenste gedrag en een straf bij ongewenst

gedrag

ResponspreventieDe patiënt wordt geleerd niet of minder pathologisch op bepaalde situa-

ties of objecten te reageren

Socratisch gesprekDe behandelaar probeert de negatieve gedachten en meningen van de

patiënt bij te stellen zonder de patiënt te overtuigen

Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR)EMDR is gebaseerd op gedragstherapie en cognitieve therapie (zie afbeelding

9). De patiënt moet tijdens een behandeling terugdenken aan de traumatische

gebeurtenis met alle gevoelens en gedachten die daarbij opkomen. Na de ver-

zameling van alle informatie over de traumatische gebeurtenis wordt het verwer-

kingsproces� gestart.� I.c.m.� een� afleidende� prikkel� (geluid,� lampje� of� vingers�

volgen) moet de patiënt opnieuw aan de gebeurtenis terugdenken. Na elke set

komen er gedachten, gevoelens en andere lichamelijke sensaties op gang.

Differentiaaldiagnose

Alle DD’s zijn geordend op mate van klinische relevantie (incidentie dan wel gevaar voor de patiënt/foetus). Indien dit gelijk staat, is er sprake van alfabetische ordening. Enkel de belangrijkste diagnoses worden in dit hoofdstuk benoemd.

In dit hoofdstuk staan voorbeelden van diagnoses waar je aan kan denken bij een bepaalde klacht. Let op! De DD’s zijn niet volledig en dienen enkel als voorbeeld. Je kunt notities maken in de marge.

Sombere stemming Stemmingsstoornissen:

a Rouwreactie (

//

AA

ND

OEN

ING

EN14

//

AA

ND

OEN

ING

EN15

AanpassingsstoornisEen aanpassingsstoornis is het verminderd vermogen tot het kunnen aanpas-

sen van iemand aan een stressvolle gebeurtenis, waardoor psychische en li-

chamelijke verschijnselen kunnen optreden. Een aanpassingsstoornis wordt

ook wel aangeduid als overspannenheid of een burn-out.

a 5-20% van de poliklinische psychiatrische patiënten als primaire diagnose

a 14% van de beroepsbevolking ervaart burn-outklachten

Ziekmakende combinatie van stressfactoren, persoonlijkheidsfactoren en fy-

sieke weerstand

Persoonlijkheidskenmerken (manier waarop iemand omgaat met stressver-

oorzakende factoren), fysieke weerstand (bijv. ziekte of menstruatie), ♀, werk a DSM-5: emotionele en gedragssymptomen die worden veroorzaakt door

herkenbare stressoren met duidelijk ernstigere symptomen dan verwacht

met een duidelijke verandering van de situatie t.o.v. eerder

a Overig: lichamelijke en psychische functioneringsproblemen

a De stressreactie die ontstaat treedt altijd op 6 mnd, minstens 1 symptoom moet ongeordend spreken, wanen

of hallucinaties zijn

CGT, psycho-educatie, gezinsinterventie

a 1e keuze: antipsychoticum

a Bij ernstige extrapiramidale bijwerkingen: haloperidol i.c.m. anticho-

linergica

a Bij therapieresistente psychose: clozapine

a Als antipsychoticum niet effectief genoeg is: co-medicatie met 2e anti-

psychoticum of lithium

a Recidieven of exacerbaties bij 75% van de patiënten, positieve sympto-

men zijn goed te behandelen, negatieve symptomen blijven vaak bestaan

a Slechter bij: slecht premorbide functioneren, ontstaan op jonge leeftijd,

sluipend begin, negatieve symptomen, positieve familieanamnese, afwe-

zigheid van luxerende factor of depressieve symptomen, ♂

D

E

O

R

A

5

B

P

Aandoeningen

Let op! De volgende pagina’s zijn random pagina’s uit de pocket Acute Geneeskunde. Dit betekent dat veel aandoeningen incompleet worden weergegeven in dit inkijkexemplaar.

//

AA

ND

OEN

ING

EN16

//

AA

ND

OEN

ING

EN17

Dwangstoornissen, eetstoornissen, somatisch-symp toomstoornissen, persoonlijkheidsstoornissen en psychoses worden niet besproken in dit hoofdstuk. Deze stoornissen verschillen nauwelijks t.o.v. van vol-wassenen.

Kinder- en jeugdpsychiatrie

AlgemeenDe kinderpsychiatrie richt zich op de ontwikkeling van het kind. Er bestaat

veel variatie tussen de ontwikkeling van kinderen. Elk kind ontwikkelt zich op

zijn eigen manier. Sommige problemen in het gedrag worden uitgelokt door

momenten van crisis of zogenaamde life-events (scheiding van ouders, over-

lijden van belangrijk familielid). Het aanbieden van hulp kan nodig zijn wan-

neer een dergelijke crisis leidt tot ernstige problemen in het normale gedrag

en er tijdelijk sprake is van een verminderd functioneren. Wanneer proble-

men een langere tijd aanhouden of recidiveren is er sprake van een psychia-

trische stoornis. Bij een psychiatrische stoornis lijdt het kind of zijn omgeving

onder de situatie en komt de ontwikkeling van het kind in het gedrang.

Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) op de kinderleeftijd ADHD, ook wel aandachtstekortstoornis, is een stoornis waarbij het kind een

aandachtstoornis met hyperactiviteit en/of impulsiviteit heeft. Er bestaan

drie vormen van ADHD: het overwegend aandachtsgestoorde beeld, het

overwegend hyperactieve-impulsieve beeld en het gecombineerde beeld.

ADHD heeft vaak langdurig invloed op de cognitieve en sociale functies van

een kind. De kenmerken onoplettendheid, hyperactiviteit en impulsiviteit

staan afgebeeld in afbeelding 27.

Prevalentie basisschoolleeftijd 3-5%, volwassenen ±1%

Erfelijke component (±25% van de 1e graads familieleden tonen hetzelfde

gedrag), omgevingsfactoren

Prematuriteit, misbruik, middelenmisbruik (roken, alcohol, etc.) of stress van

moeder tijdens zwangerschap, lage SES, ♂ DSM-5:

a Onoplettendheid: geen aandacht voor details, aandacht L, lijkt niet te luis-

teren, maakt taken niet af, kan taken niet organiseren, vermijdt langdurige

D

E

O

R

A

UNIPOLAIRE DEPRESSIEVE STOORNIS

BIPOLAIRE-I-STOORNIS EN BIPOLAIRE-II-STOORNIS

D

Een stemmingsstoornis is een aandoening met een verandering in stemming en

gevoelens. Een stemmingsstoornis wordt onderverdeeld in depressieve en in

manische episoden. Bij kinderen met een stemmingsstoornis zijn ook cognitieve

en lichamelijke symptomen aanwezig.

E

a Prevalentie kinderen 1-2%, adolescen-

ten 4-8%

a Prevalentie van een depressie neemt

met de leeftijd toe

Prevalentie kinderen en adolescenten 2%

OVerstoring in balans noradrenaline, dopamine, serotonine en cortisol

(monoaminehypothese)

RHechtingsproblemen, zwak- of hoogbegaafdheid, erfelijke factoren, gepest worden, weinig

ruimte voor zelfontplooiing, laag geboortegewicht, genderdysforie, chronische aandoening

A

a DSM-5: naast de kernsymptomen (zie bipolaire stemmingsstoornissen en verwante stoor-

nissen en depressieve stemmingsstoornissen) ook lichamelijke symptomen: onvoldoende

aankomen, toe- of afname in eetlust, insomnia of hypersomnia, overmatige of verminder-

de activiteit, vermoeid

a >6 jaar: schuldgevoelens, suïcidale gedachten en een negatief zelfbeeld kunnen zich ont-

wikkelen, door de depressie kan de ontwikkeling op sociaal vlak en op school negatief

worden beïnvloed

BCGT, interpersoonlijke therapie bij adolescenten

Wanneer psychotherapie niet alleen helpt: SSRI (i.c.m. psychotherapie)

P Indien depressie in jeugd, dan later ook grotere kans op terugval met depressieve episoden

! Comorbiditeit: angststoornis, dysthyme stoornis, gedragsstoornis

Stemmingsstoornissen op de kinderleeftijd

Tabel 50 // Stemmingsstoornissen

Ticstoornissen op de kinderleeftijdEen ticstoornis is een stoornis waarbij herhaalde, stereotiepe, plotselinge be-

wegingen of uitingen optreden (zie tabel 51).

D

Veel voorkomende tics: knipperen van de ogen, trekken van grimas-sen, kuchen, hoofd naar achteren of opzij gooien, met schouder trek-ken, plotselinge bewegingen van armen of benen.

//

AA

ND

OEN

ING

EN18 //

KLI

NIS

CH

RED

ENER

EN

19

Klinisch redeneren

Schema 5 // DD Werkelijkheid verloren

Werkelijkheid verloren

In dit hoofdstuk staan voorbeelden van diagnoses waar je aan kan denken bij een bepaald symptoom.

Contact met werkelijkheid verloren

Waarneming hetzelfde als de omgeving

Hallucinatie (visueel, auditief, tactiel,

olfactorisch, gustatoir)

Betrekkingswaan

Grootheidswaan

Vervolgingswaan

Beïnvloe-dingswaan

Overtuiging van een bijzonder talent of van een machtspositie

Overtuiging dat alle gedachten, gevoelens, handelingen en wil door iemand/iets anders

worden bepaald

Overtuiging dat gebeurtenissen voor hem/haar een speciale betekenis hebben

Overtuiging van samenzwering tegen zichzelf

Afbeelding 20 // Symptomen onthouding en ge-bruik van nicotine

OnthoudingDysforie, som-ber, slapeloos,

prikkelbaar, angst

GebruikHoofdpijn, duizelig

Pols D

Speekselvloed

Eetlust C Misselijk

Buikpijn, diarree

OnthoudingSlapeloos,

angst, delirium, epileptisch

insult Transpireren

Pols C

Tremor

Spier- spanning C

GebruikCoördinatie-stoornis, aan-dachtsstoornis, onaangepast gedrag Nystagmus Dubbele tong

Onzekere gang

Afbeelding 21 // Symptomen onthouding en ge-bruik van alcohol/benzodiazepines

OnthoudingHoofdpijn,

malaise

GebruikPsychose, perceptie C

Misselijk

Conjunctivale roodheid Droge mondPols CEetlust C

Afbeelding 22 // Symptomen onthouding en ge-bruik van cannabis

Afbeelding 23 // Symptomen onthouding en ge-bruik van XTC/amfetamine

OnthoudingSomber

GebruikHelder/alert, minder snel moe, psychose Wijde pupillen

Bruxisme, meer pratenPols C

Stoornissen in het gebruik van een middel

BIJ

LAG

EN//

20

BIJ

LAG

EN//

21

Bijlage 3: Psychiatrisch onderzoek (PO)

Algemene indruk a Uiterlijk

- Uiterlijke kenmerken

- Leeftijdsschatting vs. kalenderleeftijd

- Zelfverzorging

- Bijzonderheden

a Klachtenpresentatie

- Zakelijk, verwijdend, beeldspraken, uitbundig, onverschillig, etc.

a Gevoelens en reacties van onderzoeker

- Neutraal, irritatie, somber, angst, geamuseerd, etc.

a Contact en houding

- Wijze van ontmoeting

- Contactgroei

- Oogcontact: sociaal adequaat, vermijdend, overmatig

- Houding: coöperatief, vriendelijk, onderdanig, arrogant, etc.

Cognitieve functies a Bewustzijn, aandacht en oriëntatie

- Helder, gedaald, somnolent, comateus, vernauwd

- Aandacht te trekken en behouden, concentratiestoornissen

- Oriëntatie in tijd, plaats en persoon

a Geheugen en inprenting

- Kortetermijngeheugen, langetermijngeheugen

Voorbeeld normaal PO:Betreft een 73-jarige vrouw die een verzorgde indruk maakt, conform kalenderleeftijd. Zij groet vriendelijk en is coöperatief. Er is sprake van sociaal en adequaat contact, daarnaast maakt mevrouw oogcon-tact. Er is sprake van contactgroei tijdens het gesprek. Haar aandacht valt te trekken en mevrouw blijft geconcentreerd. Mevrouw is geori-enteerd in plaats, tijd en persoon. Geschatte intelligentie is hoog. Er is sprake van realiteitsbesef. Mevrouw voert opdrachten goed uit en heeft een goed abstractievermogen. Denken qua vorm, tempo en efficiëntie�ongestoord.�Tijdens�het�gesprek�is�de�stemming�van�me-vrouw neutraal en haar expressie normaal modulerend. Zij heeft op dit moment behoudens hoofdpijn geen somatische klachten.

BijlagenBijlage 1: Psychiatrische status

Naam patiënt: Voornaam AchternaamDatum van notitie: xx-xx-xxxxNotitie geschreven door …, coassistentArts-assistent: Voornaam AchternaamSupervisie: Voornaam Achternaam, psychiater

Personalia: vrouw/man, leeftijd

Reden en datum van opname:

Reden van consult:

Anamnese (A):Eenmaal bij de psychiatrie heeft de patiënt meestal een uitgebreid verhaal

te vertellen. Mocht dit niet geval zijn, dan is het goed om te benoemen op

geleide van welke aspecten de hulp van de psychiatrie is ingeroepen. Vanuit

daar is het uitvragen van beweegredenen en affectieve waardering bij acties

en gebeurtenissen aangeraden.

Heteroanamnese (arts/vpk/familie/vrienden):Verpleegkundige:

Familie:

Relevante psychofarmaca en andere medicatie:

Psychiatrische voorgeschiedenis: a Mogelijke opnames

a Eerder medicamenteuze behandeling of andere therapieën

Pocket PsychiatrieWil jij de pocket Psychiatrie

zo snel mogelijk in huis hebben?

In deze pocketversie worden algemene onderwerpen voor tijdens je coschappen en/of diensten besproken en worden de belangrijkste onder-werpen en aandoeningen beknopt, visueel en schematisch behandeld.

Deze toevoeging is tot stand gekomen vanuit de vraag van geneeskunde- studenten en arts-assistenten om een overzicht te hebben van de discipline Psychiatrie voor op de werkvloer.

Bestel dan hier de pocket!

Benieuwd naar alle pockets van Compendium Geneeskunde? Klik dan hier.

https://www.compendiumgeneeskunde.nl/shop/pocketversie/pocketversie-psychiatrie/https://www.compendiumgeneeskunde.nl/shop/pocketversie/pocketversie-psychiatrie/https://compendiumgeneeskunde.nl/shop/https://www.compendiumgeneeskunde.nl/shop/pocketversie/pocketversie-neurologie/https://www.compendiumgeneeskunde.nl/shop/pocketversie/pocketversie-gynaecologie-en-obstetrie/https://www.compendiumgeneeskunde.nl/shop/pocketversie/cardiologie-en-vasculaire-geneeskunde/https://www.compendiumgeneeskunde.nl/shop/pocketversie/pocketversie-acute-geneeskunde/