In het derde artikel draait het om de vraag ofleden van sportverenigingen en mensen diedat ooit geweest zijn meer algemene socialebindingen hebben dan mensen die nooit lidvan een sportvereniging geweest zijn.Mensen die ooit lid geweest zijn blijken ietsmeer kennissen en iets meer vertrouwen inhun medemensen te hebben dan anderen,maar veel scheelt het niet. In dit stuk komtde zwakte van het ‘bruggenmodel’ van Vander Meulen naar voren. In dit model wordteen onberedeneerde spontane stap veronder-steld van sportieve verbroedering naar alle-daagse verbroedering.Op dezelfde wijze onderzoekt hij in het laat-ste artikel ten aanzien van autochtonen hetverschil in aantal allochtone kennissen envertrouwen in allochtonen. De conclusie isdat van het verenigingslidmaatschap een ver-bindende werking tussen autochtonen en al-lochtonen uitgaat.

R. Stokvis

Sennett, R.De cultuur van het nieuwe kapita-lisme

Amsterdam: Meulenhoff, 2007, 160 pp.ISBN 978 90 290 7921 1

‘Met de economische en financiële liberalise-ring en de nadruk op aandeelhouderswaarde ishet kortetermijnspel van de beurs dominantgeworden’ (NRC Handelsblad, 25 april2007). Volgens veler mening doet de nadrukin het bedrijfsbeleid op de waarde voor aan-deelhouders zich de laatste decennia meerdan ooit voor. Het gaat niet meer om het lan-getermijnperspectief van verschillende stake-

holders (zoals management, personeel enafnemers) maar om de kortetermijnoriënta-tie van aandeelhouders. Socioloog RichardSennett onderzocht in zijn laatste boek ditsoort veranderingen die zich – onder invloedvan processen als economische internationa-lisering en technologisering – ook lijken tevoltrekken op de arbeidsmarkt. Sennett heeftin zijn studie vooral aandacht voor de cultu-rele veranderingen op de werkvloer.Uitgangspunt is dat het moderne arbeidsbe-stel niet langer is te vergelijken met zijnTayloristische voorganger. In het klassiekeTayloristische systeem zijn mensen werk-zaam in een voorspelbare omgeving, zijn eruniforme regels en zijn er duidelijk omschre-ven carrièrepaden. De werknemer van nu isdaarentegen steeds meer werkzaam in eenflexibel organisatiemodel, waarbinnenwinstgevendheid op de korte termijn en hetideaal van veranderlijkheid voorop staan. Inde visie van de auteur is er in de huidigearbeidssamenleving sprake van een perma-nente druk op werkenden om mobiel enflexibel te zijn, en denken mensen daarommeer en meer in termen van de korte ter-mijn; het hier en nu. Het individu kan ookniet anders dan deze gedachte omarmen,aangezien voor iedereen die stilstaat voortdu-rend het gevaar van de ‘overbodigheid’ op deloer ligt. Dit houdt tevens in dat de socialerelaties tussen mensen van karakter verande-ren. Het nieuwe kapitalistische model bena-drukt bij uitstek de culturele waarden vanonafhankelijkheid en zelfredzaamheid.Individuele werkenden staan aan het roervan hun eigen dynamische arbeidscarrière enklampen zich niet langer vast aan anderen.Dit impliceert een afzwakking van duurzameloyaliteit en sociale betrokkenheid als‘moderne’ sociale kwalen. Kortom, voor

2008, jaargang 83, nr. 2

197

Sennett gaat het werken in de ‘nieuwe econo-mie’ samen met een ‘flexibele’ c.q. ‘stuurloze’persoonlijkheid van burgers die individua-listisch door het leven gaan (zie ook Sennett,1998). De studie van Sennett past in de tra-ditie van de interpreterende sociologischeanalyse. Op basis van diverse vraaggesprek-ken met arbeiders uit verschillende segmen-ten van de arbeidsmarkt presenteert deauteur een prettig leesbaar, relevant boekover het werken in de moderne tijd. In theo-retische zin is hij er, in mijn lezing, zeker ingeslaagd om duidelijk te maken welke socialeconsequenties er zijn verbonden aan het wer-ken in moderne (westerse) samenlevingen.In empirische zin schiet het werk echtertekort. Doordat de auteur bijvoorbeeld ner-gens nauwgezet duidelijk maakt hoe de res-pondenten zijn geselecteerd, op welke wijzede interviewverslagen en aantekeningen zijnverwerkt, en doordat de institutionele con-text in de analyse achterwege blijft, dringt devraag zich op of Sennett werkelijk voldoendegreep heeft gekregen op de sociale werkelijk-heid. Het boek krijgt hierdoor een bijnajournalistiek karakter, en mist mogelijk daar-om de aansluiting met onderzoeksbevindin-gen die Sennett’s inhoudelijke standpuntenfalsificeren (zie bijvoorbeeld het recente werkvan Fevre (2007) en Dekker (2008). In heteerste geval blijkt dat van een eenduidigeinternationale trend naar instabiliteit enonzekerheid op de arbeidsmarkt geen sprakelijkt te zijn, terwijl in het laatstgenoemdeartikel flexibele arbeid niet gepaard gaat meteen afzwakking van de gepercipieerde socialeverbondenheid tussen mensen). Dit bete-kent geenszins dat het werk van Sennett nietlezenswaardig is, integendeel. Het betekentdaarentegen wél dat er voor sociale weten-schappers voldoende ruimte ligt om de socia-

le gevolgen van het ‘moderne werken’ in detoekomst te onderwerpen aan een nog scher-pere analyse.

Dekker, F. (2008). Flexibele arbeid, werkon-zekerheid en gemeenschapsgevoel. Steunvoor collectieve sociale zekerheid in een flexi-bel arbeidsbestel (te verschijnen in Sociologie).Fevre, R. (2007). Employment insecurityand social theory: the power of nightmares,Work, employment and society, 21 (3): 517-535.Sennett, R. (1998). The Corrosion of Character.New York: W.W. Norton.

Fabian DekkerErasmus Universiteit Rotterdam

Simon, C., Vermeij, L., & Steen-bekkers, A.Het beste van twee werelden.Plattelanders over hun leven op hetplatteland

Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau,2007, 198 pp.ISBN 978 90 377 0320 7

Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP)houdt zich sinds enkele jaren bezig met hetleven en welzijn op het Nederlandse platte-land. In opdracht van het Ministerie vanLNV wordt in het onderzoeksprogrammaDe sociale staat van het platteland de leefsitua-tie van plattelandsbewoners in beeldgebracht. Begin 2006 verscheen het eerste,lijvige, rapport onder de titel Thuis op hetplatteland. Hierin werd op basis van secun-daire data de leefsituatie op het plattelandvergeleken met die in de steden. Eind vorig

Mens & Maatschappij

198