De concurrentiepositie van de topsectoren in Noord-Brabant Welk vestigingsklimaat is nodig om...

De concurrentiepositie van de topsectoren in Noord-Brabant

Welk vestigingsklimaat is nodig om internationaal te excelleren?

Mei 2012 | Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen en Dario Dioda

Centrale vraag:

Welke investeringsagenda hoort bij het verbeteren van de concurrentiepositie van de topsectoren en het versterken van het concurrentievermogen van

Noord-Brabant?

Mei 2012 | Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen en Dario DiodatoPlanbureau voor de Leefomgeving

2

Inhoudsopgave

1. Achtergrond en aanpak2. De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in

Noord-Brabant3. Positie Noord-Brabant t.o.v. andere Nederlandse regio’s

(focus en afstemming)4. Hightech en kennisinfrastructuur van Noord-Brabant onder

de loep5. Urgentietabel Noord-Brabant voor een excellent

vestigingsklimaat6. Bijlagen


3

1. Achtergrond en aanpak


4

Gebaseerd op PBL studie naar concurrentiepositie topsectoren

Topsectoren-aanpak

Twee kanten van internationale competitie

Regio’s cruciaal

Nieuwe manier van benchmarken

Empirisch / kwantitatief (unieke data)

Uitgebreide literatuurstudies

5 Mei 2012 | Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen en Dario DiodatoPlanbureau voor de Leefomgeving

Topsectoren-aanpak

Bedrijfslevenbrief ‘Naar de Top’ Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, 2011)

Investeren in topsectoren centraal: – AgroFood, Tuinbouw en uitgangsmaterialen, High Tech, Energie,

Logistiek, Creatieve Industrie, Life Sciences, Chemie en Water. Daarnaast wordt aandacht besteed aan Hoofdkantoren

Dit zijn sectoren waarin Nederland wereldwijd sterk is en waarvoor de overheid extra aandacht heeft.

In de PBL studie worden de volgende sectoren meegenomen: – landbouw en voedingsmiddelen, Hightech en Materialen, Energie,

Chemie, Logistiek en groothandel, Zakelijke diensten, Financiële diensten (zie bijlage en PBL 2012 voor afbakening)


Twee kanten van internationale competitie

1. Nederlandse bedrijven die hun producten en diensten over de hele wereld exporteren (ondervinden concurrentie van buitenlandse bedrijven die in dezelfde markten opereren)

2. Bedrijven van over de hele wereld die vestigingen hebben of opzetten in regio’s buiten hun eigen land (waarbij er concurrentie is om deze investeringen binnen te halen)

Voor beide geldt dat ze belangrijk zijn voor economische ontwikkeling.

We willen een excellent vestigingsklimaat hebben voor deze internationaal opererende bedrijven


8

Regio's cruciaal

'Global-local paradox'Porter

'Triumph of the city'Glaeser

'Geography and Trade'Krugman

'Reshaping Economic Geography'Worldbank

'Competitive cities in a global economy'

OECD

'EU Agenda reformed cohesion policy;

place-based approach'Barca


8

Nieuwe manier van Benchmarken: filosofie in de analyse

We benchmarken het vestigingsklimaat van Noord-Brabant met die regio’s waar bedrijven zitten waar Noord-Brabant daadwerkelijk mee in concurrentie is, zogenaamde ‘revealed competition‘, op: export en buitenlandse investeringen

Waar bevinden zich de belangrijkste concurrenten van de bedrijven in de topsectoren?

Welke factoren zijn belangrijk voor een goede concurrentiepositie?

Hoe verhoudt het Brabantse vestigingsklimaat zich op deze factoren tot haar belangrijkste concurrenten?

Op welke factoren is het in te lopen 'gat' met de concurrenten groot en welke factoren zijn goed op orde?


9

Empirisch en kwantitatief

256 Europese regio’s

Mondiaal speelveld van competitie

Unieke databases over internationale handel tussen regio’s en de aanwezigheid van buitenlandse bedrijven

Dertig factoren van regionale vestigingsklimaat


Uitgebreide literatuurstudies

11

1. Buitenlandse bedrijven 2. Export


2. Internationale positie topsectoren in Noord-Brabant


12


13

Internationaal sterkste sectoren Top van Europa (top posities op beide kanten van competitie)

– Landbouw*– Voedingsmiddelenindustrie

Subtop van Europa (sterke positie op ten minste 1 van de kanten van competitie)– Hightech industrie– Energie– Groothandel– Logistiek

We focussen op deze 6 Brabantse topsectoren (de andere sectoren staan in de bijlage)

* Let op: er zijn maar heel weinig buitenlandse bedrijven in de landbouw. Bij landbouw gaat het dus vooral om export


14


15


16

Conclusies voor landbouw

Concurrenten bevinden zich met name in aangrenzende regio's– In landbouw zeer weinig buitenlandse bedrijven actief, daarom analyse

beperkt tot export

Belangrijkste concurrentiefactoren:– Kennisinfrastructuur – Bereikbaarheid (lucht en weg)– Netwerkoriëntatie (o.a transportkosten)

Positie Noord-Brabant– Goed: kennisinfrastructuur (universiteiten, private R&D en patenten)– Mist: massa en efficiënt netwerk (concurrenten hebben efficiëntere

netwerken doordat ze handelen met grotere regio’s nabij)


17


18


19


20


21

Conclusies voor voedingsmiddelenindustrie

Verschillende concurrenten voor twee kanten van internationalisering– Aantrekken buitenlandse bedrijven: Oost-Europa van belang– Export: veelal vanuit aangrenzende regio's

Belangrijkste concurrentiefactoren verschillen:– Voor export private kennis belangrijker, voor buitenlandse bedrijven

publieke kennis. – Maar ook overeenkomsten: belang van massa & dichtheid en

connectiviteit door de lucht

Positie Noord-Brabant– Mist: agglomeratiekracht (massa en dichtheid), concentratie financiële

diensten en connectiviteit via de lucht


22


23


24


25


26

Conclusies voor hightech industrie

Veelal dezelfde concurrenten voor twee kanten van internationalisering

Hierdoor ook dezelfde belangrijkste concurrentiefactoren:– Belang van topuniversiteit, private kennis (patenten en private R&D),

agglomeratiekracht, connectiviteit lucht en weg– Voor hightech is cluster belangrijk (nabijheid van bedrijven in de keten om

hightech producten te maken)

Positie Noord-Brabant– Goed: private kennisinfrastructuur– Mist: clusterkracht (het hightech cluster is relatief klein), connectiviteit

lucht, agglomeratiekracht (massa en dichtheid), export door hightech


27


28


29


30


31

Conclusies voor energie

Verschillende concurrenten voor twee kanten van internationalisering– Veelal afkomstig uit Scandinavië

Verschillende belangrijke concurrentiefactoren:– Aanrekken buitenlandse bedrijven: publieke kennis, BRP– Export: private kennis

Positie Noord-Brabant– Mist: agglomeratiekracht (massa en dichtheid), concentratie financiële

diensten en publieke kennis– Sterk: positie universiteiten en private kennis


32


33


34


35


36


37


38

Conclusies voor logistiek

Concurrenten deels overeenkomstig, deels anders– Overeenkomstig: Londen, Parijs, Kopenhagen en Oslo

Belangrijke concurrentiefactoren:– Aanwezigheid multinationals (bedrijven met vestigingen elders)– Agglomeratiekracht, topuniversiteiten, connectiviteit lucht en BRP

Positie Noord-Brabant– Mist: aanwezigheid multinationals, agglomeratiekracht (massa en

dichtheid), connectiviteit lucht, BRP– Sterk: rankscore universiteiten en private kennis


39


40


42

Conclusies voor groothandel

Verschillende concurrenten voor export en aantrekken buitenlandse bedrijven– Overeenkomstig: Londen en Parijs

Belangrijke concurrentiefactoren:– Veelal hetzelfde, volgorde wel verschillend– Aanwezigheid multinationals (bedrijven met vestigingen elders),

bevolkingsdichtheid, rankscore universiteiten, congestie, private kennis, BRP en concentratie financiële diensten

Positie Noord-Brabant– Mist: agglomeratiekracht (massa en dichtheid), connectiviteit lucht,

concentratie financiële diensten, BRP


44

Algemene conclusies internationale positie

Maatwerk vereist:– Concurrenten van de topsectoren bevinden zich in verschillende regio's;

belang van concurrentiefactoren verschilt per topsector– Concurrenten verschillen soms per vorm van internationalisering

Vestigingsklimaat van Noord-Brabant:– Beperkingen

› Gebrek aan agglomeratiekracht› Beperkte concentratie financiële diensten› Connectiviteit lucht minder goed dan concurrenten

– Sterke positie› Rankscore universiteiten› Private kennis (private R&D investeringen en patenten)


45

3. Nationale positie topsectoren in Noord-Brabant


46

Nationale vergelijking van belang

Niet alleen internationale positie van belang ook nationale positie

Regionaal afstemmen: niet elke Nederlandse regio moet proberen sterk te worden in elke topsector– Voorkomen concurrentie onderling

Wat is de focus van Noord-Brabant?


47

Nationale vergelijking: landbouw

Groot aandeel van de export afkomstig uit Noord-Brabant, maar Zuid-Holland heeft een nog sterkere positie– Aantrekken buitenlandse bedrijven minder relevant in

landbouw


49

Nationale vergelijking: voedingsmiddelenindustrie

Noord-Brabant is een topregio in Europa

Zuid-Holland en Noord-Holland ook grote aandelen maar aanzienlijk minder dan Noord-Brabant

Algemene conclusie: Zowel nationaal als internationaal agrofood een topsector in

Noord-Brabant, met sterk accent op food.


51

Nationale vergelijking: hightech industrie

Noord-Brabant sterkste hightech regio van Nederland Ook Noord-Holland en Zuid-Holland (ruim) boven Europees

gemiddelde Maar Noord-Brabant bevindt zich niet in de top 10 van

belangrijkste relevante technologie-regio's van Europa Vooral afstemming met Zuid-Holland relevant. Die regio heeft

relatief sterke positie in Hightech, en trekt ook relatief veel buitenlandse bedrijven aan (m.n. medium high tech, zie Weterings et al. 2011)


53

Nationale vergelijking: energie

Aandeel export afkomstig uit Noord-Brabant is groot, vergelijkbaar met Zuid-Holland

In Noord-Brabant (i.t.t. Zuid-Holland) zijn echter relatief weinig buitenlandse bedrijven in deze sector gevestigd


55

Nationale vergelijking: groothandel

Noord-Brabant heeft binnen Nederland een relatief sterke positie in groothandelsactiviteiten, maar vooral Noord-Holland en Zuid-Holland hebben top posities


57

Nationale vergelijking: logistiek

Logistiek en groothandel laten hetzelfde patroon zien: Noord-Brabant scoort boven het Europese gemiddelde w.b. export en buitenlandse bedrijven aantrekken. Maar vooral Noord-Holland en Zuid-Holland hebben een sterkere internationale concurrentiepositie – Dit heeft vooral met de mainports Schiphol en Haven Rotterdam

te maken en de clustering van deze activiteiten daar rondom (zie ook Raspe & Van den Berge, 2010)


59


60

Nationale vergelijking: banen per sector

Op basis van de concentratie van aantal banen per sector concluderen we dat:

Noord-Brabant vooral is gespecialiseerd in voedingsmiddelenindustrie, materialen, hightech en chemie (de topsectoren: agrofood en hightech systems and materials en chemie)

Eerder zagen we echter dat vooral in Chemie de internationale concurrentiepositie wat betreft aantal buitenlandse bedrijven niet tot de top behoort (wel voor export). Vooral Zuid-Holland heeft op beide zijden een sterke positie.


61

Algemene conclusies nationale positie

Noord-Brabant internationaal sterk in agrofood, hightech, energie, chemie, logistiek en groothandel

Bovenregionaal afstemmen: Noord-Holland en Zuid-Holland sterker in logistiek en groothandel, landbouw, energie en chemie

Noord-Brabant primaire focus op twee sectoren:1. Voedingsmiddelenindustrie

• Al top van Europa: investeringen gericht op behouden koppositie

2. Hightech industrie• Subtop: investeringen nodig om tot de top te gaan behoren


62

4. De hightech industrie onder de loep


63

Hightech onder de loep (1)

Vergelijking van de scores op de concurrentiefactoren van Noord-Brabant en de belangrijkste 18 regio's waarmee Noord-Brabant concurreert (op zowel het aantrekken van buitenlandse bedrijven en/of exporteren van hightech producten)

Vraag: Welke kennisinfrastructuur hoort bij een top hightech-regio? En hoe verhoudt Noord-Brabant zich daartoe? – Vergelijking van de kennisinfrastructuur van Noord-Brabant en

haar voornaamste concurrenten in de hightech


64


Voor Hightech is er een sterke relatie tussen exportkracht en aantrekken buitenlandse bedrijven: in regio's die veel hightech producten exporteren, zijn ook veel buitenlandse bedrijven in die sector gevestigd

De meeste van de belangrijkste concurrenten van Noord-Brabant hebben zowel een hoger aandeel export als een hoger aantal buitenlandse bedrijven in de hightech.

Het gat met de concurrenten is aanzienlijk.


66

Hightech onder de loep (3) In Noord-Brabant véél private investeringen in R&D.

– Noord-Brabant bevindt zich met de Duitse regio's Stuttgart, Oberbayern, Tubingen en Darmstadt in de top.

Echter, juist weinig in publieke R&D investeringen– Publieke R&D investeringen zelfs onder Europees gemiddelde

Concurrenten van Noord-Brabant kenmerken zich vooral door veel private R&D investeringen, en niet perse veel publieke R&D

– Regio's die sterk zijn in beide R&D: Köln, Oxford, Île de France en Rhône Alpes

Drie typen technologie regio's: 1. Sterk in private R&D, 2. Sterk in beide kanten van R&D, 3 Weinig R&D-intensieve regio's

– Noord-Brabant lijkt op Duitse technologie-regio's (zie ook Weterings et al., 2011)


68


Sterke positie in hightech industrie gaat samen met de aanwezigheid van een topuniversiteit (minder met veel publieke D&D)

Noord-Brabant goede positie op ranking topuniversiteiten

Regio's met de sterkste scores op de ranking topuniversiteiten doen echter over het algemeen meer aan publieke R&D: – Berkshire cs (Oxford), Île de France (Parijs), Oberbayern

(München), West Midlands (Birmingham)


70

Hightech onder de loep (5) Sterke positie in hightech industrie gaat samen met een

beroepsbevolking met een hoog opleidingsniveau – Er is een sterke relatie is tussen een gemiddeld hoog

opleidingsniveau en een hoog technologisch opleidingsniveau

Aandeel technisch hoogopgeleiden vrij hoog in Noord-Brabant

– Vergelijkbaar met Oberbayern

Île de France (Parijs) en Com. de Madrid kennen beste positie

Er zijn echter ook concurrenten die onder het Europese gemiddelde scoren op technologisch opleidingsniveau:

– Dit zijn vooral de Italiaanste technologie-regio's


72

Hightech onder de loep (6) Algemeen: het zijn over het algemeen gespecialiseerde

regio's (veel concentratie in hightech industrie) met sterke exportpositie

– Dat wil zeggen dat de economische structuur van deze regio's sterk op technologie is gericht en minder op andere activiteiten

– Parijs is uitzondering, wat komt door groot aandeel overige activiteiten in die regio

Concentratie van hightech industrie in Noord-Brabant blijft achter bij belangrijkste concurrenten

– En is zelfs niet veel hoger dan Europees gemiddelde Dit heeft vooral te maken met relatief weinig banen en

vestigingen in de hightech industrie– NB: vooral enkele grote hightech bedrijven en minder MKB


74


Regio's met een sterkere specialisatie in hightech industrie zijn niet per sé de regio's die de meeste buitenlandse bedrijven in deze sector aantrekken– Ook competitie-element speelt een rol– Ook andere factoren (dan kennisfactoren) spelen een rol

bij locatiekeuze van buitenlandse hightech bedrijven (zie Weterings e.a. 2011)

– Bijvoorbeeld: agglomeratiekracht (massa, dichtheid en internationale connectiviteit) en centrale ligging in Europa. Vooral hightech-regio's met een hoge dichtheid en sterke internationale connectiviteit (luchthaven) trekken veel buitenlandse bedrijven


76


Aantal patenten is in Noord-Brabant aanzienlijk hoger dan in de concurrerende regio's

– Noord-Brabant topregio. Echter verband tussen aantal patenten en aandeel

buitenlandse bedrijven in de hightech zwak – regio's met veel patenten kennen een lager aandeel

buitenlandse bedrijven Patenten mogelijk indicator van gebrek aan 'open innovatie'

('bescherming van kennis' tegen kennisspillovers ipv delen)– buitenlandse bedrijven mijden vestiging waar potentiële

kennisspillovers klein zijn (en nabij concurrenten)


78


Naast een relatief geringe specialisatie is ook vooral de clustering van de hightech industrie in Noord-Brabant relatief klein– Clustering (het functioneel toeleverend complex aan bedrijven

in dezelfde regio die samen een hightech product maken) is een kenmerk van de regio's met een sterke concurrentiepositie in de hightech industrie

Vergelijking tussen herkomstgebied inputs Noord-Brabant en Oberbayern– Noord-Brabant: hightech bedrijven kopen relatief minder

producten in bij andere hightech bedrijven in de regio, meeste producten ingekocht in buitenland

– Cluster van toeleverende relaties in Noord-Brabant minder sterk ontwikkeld. Voor een technologie-regio is Noord-Brabant (t.o.v. concurrenten) relatief open.


80

Hightech onder de loep (10): algemene conclusies

Noord-Brabant is sterk in private kennis: veel patenten en veel private R&D-

investeringen– Patenten géén garantie voor aantrekken buitenlandse bedrijven

goed ontwikkeld op gebied van Human capital – maar dit is niet een van de belangrijkste concurrentiefactoren– Let op: dit is gemeten in brede zin, specifieke mismatch op

arbeidsmark kan wel bestaan (zie claim van ASML 2011) (http://www.brainportdevelopment.nl/leers-bepleit-integrale-aanpak-bij-werven-internationale-kenniswerkers)

sterk op score van ranking top-universiteiten– Echter de sterkste universiteitsregio's doen veel meer aan

publieke R&D (link tussen private en publieke R&D en bedrijfsleven)

Wat vooral in de kennisinfrastructuur mist is een sterk ontwikkeld regionaal cluster en concentratie van hightech bedrijven


81

5. De urgentietabel voor Noord-Brabant


82


83


84


85


86

Urgentietabel: conclusies (1)

Focus op agrofood en hightech (en rode en oranje balken)– Cruciaal voor beide:

› internationale connectiviteit (door de lucht) › Bereikbaarheid door over de weg (congestie)

– Voor hightech: concentratie en clustering – Voor agrofood: netwerk-strategie

Kruisbestuiving tussen food en hightech: versterken van concentratie van hightech bedrijven ook goed voor concurrentiepositie landbouw (Voorbeelden Plantlab en Rubia)

Kruisbestuiving met financiële diensten: financiële diensten relevant voor zowel agrofood als hightech


87

Urgentietabel: conclusies (2)

Ken en leer van je concurrenten– Op basis van analyse kennisinfrastructuur: Noord-Brabant lijkt qua

kennisinfrastructuur sterk op de Duitse regio's:(Uitkomst cluster-analyse)

› Oberbayern, Düsseldorf, Damstadt, Köln, Stuttgart en Tübingen. Alle hebben wel een sterkere concurrentiepositie

– Regio's die het beter dan verwacht doen bij het aantrekken van buitenlandse hightech bedrijven (gegeven de impact van de belangrijkste concurrentiefactoren):

› Lombardia (Milaan), Cataluna (Barcelona), West Midlands (Birmingham), Berkshire cs (Oxford), Com. de Madrid, Tübingen (o.b.v. Weterings e.a. 2011)

› Noord-Brabant doet het bij het aantrekken van buitenlandse hightech bedrijven minder dan verwacht (Weterings e.a. 2011 pag. 94)

– O.b.v. deze twee punten is het voor Noord-Brabant slim nadere case-studies uit te werken op 1. de sterke regio's met zelfde ki-profiel: Oberbayern en Düsseldorf, of 2. die beter dan verwacht scoren: Milaan, Barcelona en Birmingham.

› Wat doen ze daar goed? (gegeven hun belangrijkste concurrentiefactoren)


88

Bijlagen


89

ad 1a. Meten van de topsectoren


90

Topsector sbi

Agrofood 1, 5 Landbouw: Landbouw en visserij

15, 16 Voedingsmiddelindustrie: Voedingsmiddelen, dranken, verwerking van tabak

Materialen &hightech

26, 27, 28 Materialen: Glas, aardewerk, cement-, kalk- en gipsproducten, metalen in primaire vorm, metaalproducten

29, 30, 31, 32, 33, 34, 35

Hightech industrie: Machines en apparaten (computers, audio-, video- en telecommunicatie, medische, orthopedische, precisie- en optische instrumenten, uurwerken, auto's, en andere transportmiddelen

Energie 10, 11, 23, 40

Turf-, aardolie- en aardgaswinning, aardolie- en steenkoolverwerkende industrie; bewerking van splijt- en kweekstoffen, productie, distributie, handel in elektriciteit, aardgas en warm water

Logistiek 60, 61, 62, 63

Vervoer over land, water, door de lucht en dienstverlening voor het vervoer

Chemie 24, 25 Chemische producten en producten van rubber en kunststof

Extra gemeten:

Groothandel 51 Groothandel en handelsbemiddeling (niet in auto's en motorfietsen)

Financiële diensten 65, 66, 67 Financiële instellingen, verzekeringswezen, pensioenfondsen, beurzen, effectenmakelaars, assurantietussenpersonen, administratiekantoren voor aandelen, waarborgfondsen

Zakelijke diensten 72, 73, 74 Computerservice, informatietechnologie, speur- en ontwikkelingswerk, overige zakelijke diensten

Niet gemeten: Tuinbouw en uitgangsmaterialen, creatieve industrie, life sciences en water


91

ad 1b. Meten van concurrentiekracht


92

Internationale concurrentiekracht

Drie manieren van meten internationalisering sectoren:– Aandeel export– Aandeel buitenlandse bedrijven (gewogen naar omvang)

› Percentage bedrijven dat voor meer dan 50% in eigendom is van een bedrijf uit een ander land

– Aandeel bedrijven met vestigingen in het buitenland (gewogen naar omvang)

Belang van vorm van internationalisering verschilt per sector– Landbouw: aantal buitenlandse bedrijven zeer laag, niet gebruikt– Groothandel: geen exportcijfers bekend, als alternatieve maat is

gebruikt aandeel bedrijven met vestigingen in buitenland


93

Welke regio's 'concurreren' met elkaar?

Zuid-Holland belangrijkste export

Parijs belangrijkste export

Wenen belangrijkste export

Concurrentie:

Zuid-Holland en Parijs hebben overlappende afzetmarkten


94

Welke regio's 'concurreren' met elkaar?

Om buitenlandse bedrijven:

Regio’s hebben vestigingen van dezelfde type bedrijven:

– Naar herkomstland– Naar sector


95

ad 2 Benchmark topsectoren (waar Noord-Brabant niet tot de top behoort)


96


97


98


99


100


101


102


103


104


105


106


107


108


109


110


111


112


113


114

ad 3 Positie Noord-Brabant t.o.v. andere Nederlandse regio's (op sectoren waar Noord-

Brabant niet tot de top behoort)


115


116


117


118


119


120

ad 4 Positie Noord-Brabant op agglomeratiekracht voor Hightech

concurrenten


121


122


123


124

De concurrentiepositie van de topsectoren in Noord-Brabant Welk vestigingsklimaat is nodig om...

Documents

Transcript of De concurrentiepositie van de topsectoren in Noord-Brabant Welk vestigingsklimaat is nodig om...