De bouwactiviteiten van Sheshonk I in de tempel van Karnak

Sheshonk I, de stichter van de 22ste dynastie, begon aan een omvangrijk bouwprogramma

zoals Egypte niet meer gezien had sinds de hoogtijdagen van het Nieuwe Rijk. In Memphis,

Saqqara en in el-Hiba werden kapellen, nieuwe tempels of uitbreidingen aan tempels

gebouwd. In Tanis, Bubastis, Tell el-Maskhuta, Arthribis en Heliopolis zijn fragmenten van

bouwwerken en beelden met de naam van Sheshonk I erop teruggevonden. Deze waren in

de meeste gevallen door Sheshonk I geüsurpeerd. De nadruk van de bouwactiviteiten van

Sheshonk I lag in de tempel van Karnak in Thebe. Hier werd in zijn opdracht een omvangrijk

peristyle hof voor de 2de pyloon aangelegd (zie afbeelding 1). Aan de zuidzijde van het hof

werd, tussen de zuidelijke toren van de 2de pyloon en de barkkapel van Ramses III uit de 20ste

dynastie, een grote poort aangelegd (de poort der Bubastiden). Daarnaast werd een begin

gemaakt met de aanleg van een grote pyloon, welke zich zeer waarschijnlijk op de locatie

van de huidige 1ste pyloon bevond.

Afbeelding 1. Reconstructie van de bouwwerken van Sheshonk I in de tempel van Karnak.

Voor het verkrijgen van het bouwmateriaal voor deze uitbreidingen aan de tempel van

Karnak werd in Gebel Silsila een nieuwe steengroeve geopend. Een stele in Gebel Silsila

(stele 100) herdenkt de (her)opening van de groeve in het 21ste regeringsjaar van Sheshonk

I(zie afbeelding 2). Het bovenste register van de stele toont Sheshonk I die door de godin

Mut naar de goden Amon-Ra, Ra-Horachte en Ptah wordt geleid. Achter de koning is de zoon

van de koning, de hogepriester van Amon en opperbevelhebber van het leger, Iuput

afgebeeld. Sheshonk I plaatste verschillende leden van zijn familie op aanzienlijke civiele en

religieuze posities; op deze manier verzekerde hij zich van de loyaliteit van de belangrijke

instituten binnen Egypte. Zijn oudste zoon Iuput werd benoemd tot hogepriester van Amon;

in overeenstemming met de hogepriesters uit de late 20ste en 21ste dynastie droeg Iuput ook

de titel ‘grote opzichter van het leger’.

Afbeelding 2. Lijntekening van stele 100 in de steengroeve in Gebel Silsila uit Lepsius, Denkmäller aus

Aegypten und Ethiopien, Abt III bl. 254.

Het was waarschijnlijk deze Iuput die de drijvende kracht achter de bouwwerkzaamheden

was. Zijn naam komt zowel op de stele in Gebel Silsila als op de poort der Bubastiden zeer

prominent voor. De uitvoering was in handen van de architect Horemsaf. Op de stele in

Gebel Silsila meldt Horemsaf:

‘Het was Zijne Majesteit die aanwijzingen gaf om te bouwen een zeer grote pyloon….om

Thebe te verlichten door op te richten de deuren ervan van miljoenen ellen1 groot, om te

maken een festival hal/hof voor het Huis van zijn vader Amon-Ra, koning der goden en het te

omringen met beelden en een colonnade.’

Het festivalhof dat voor de 2de pyloon werd aangelegd kreeg de naam ‘Het huis van

Hedjkheperre-Setepenre (Sheshonk I) in Thebe.’ Het heeft een breedte van 101 meter en

een diepte van 81 meter. Aan de noord en zuidzijde bevinden zich colonnades met gesloten

papyrus zuilen. De muren van de colonnade werden nooit gedecoreerd. Het voortijdig

overlijden van Sheshonk I was hier de mogelijke oorzaak van. Alleen de poort der

Bubastiden is grotendeels voorzien van decoratie. Dit feit doet vermoeden dat hier

begonnen was met de bouwwerkzaamheden.

Op de zuidelijke buitenzijde van de poort is een omvangrijke triomfscène aangebracht.

Sheshonk I is afgebeeld terwijl hij op het punt staat zijn vijanden, welke hij bij de haren vast

heeft, dood te slaan (zie afbeelding 3). De god Amon-Ra staat tegenover de koning en biedt

Sheshonk I in een goedkeurend gebaar een Khepesh zwaard aan. Achter Amon-Ra en

doorlopend aan de onderzijde van de triomfscène is een omvangrijke topografische lijst

aangebracht. De lijst noemt 165 plaatsen/locaties die door Sheshonk I in Palestina veroverd

waren.

Jarenlang zijn er discussies geweest over de vraag of Sheshonk I de Egyptische Sisak koning

was die in het oude testament genoemd wordt.

‘Het geschiedde nu in het vijfde jaar van den koning Rehabeam, dat Sisak, de koning van

Egypte, optoog tegen Jeruzalem. En hij nam de schatten van het huis des Heeren, en de

schatten van het huis des konings weg.’2 Al in 1868 was het, de beroemde ontcijferaar van

het hiërogliefenschrift, Jean-Francois Champolion die veronderstelde dat Shoshenk I

niemand anders was dan Sisak uit het Oude testament.

De topografische lijst van Shoshenk I noemt echter de plaats Jeruzalem niet. Dit kan op twee

manieren verklaard worden. Enerzijds is het mogelijk dat Jeruzalem vermeld stond in een

van de beschadigde naamringen (toponymen), anderzijds is het mogelijk dat Sisak en

Shosenk I niet dezelfde persoon waren. Een derde mogelijkheid is dat Shoshenk I tijdens een

latere campagne de plaats Jeruzalem veroverde. Het bijschrift bij de topografische lijst

noemt de plaatsen als veroverd tijdens de koning ‘zijn eerste victorieuze campagne’. Het is

1 Een oud-Egyptische koninklijke el is 52,5 cm. Er is hier sprake van duidelijke overdrijving om aan te geven hoe

groots de deuren moesten worden. 2 1 Koningen 14 regel 25-26

mogelijk dat Shoshenk I meerdere campagnes in Palestina heeft uitgevoerd en dat Jeruzalem

tijdens een latere campagne veroverd is. Mogelijk was het de intentie om deze latere

campagne(s) op een ander bouwwerken van Shoshenk I in Karnak aan te brengen. De stele

in Gebel Silsila spreekt over het bouwen van een zeer grote pyloon, mogelijk was het de

bedoeling om op deze poort de locaties uit een latere campagne naar Palestina aan te

brengen.3

Afbeelding 3. Lijntekening van de triomfscene van Shoshenk I. plate 3 uit Reliefs and inscriptions III,

the Bubastide portal, Oriental institute of the university of Chicago.

De koningslijst van Manetho stelt dat Shoshenk I een regeringsduur van 21 jaar had. De

stele in Gebel Silsila is gedateerd in regeringsjaar 21, het is mogelijk dat Shoshenk I spoedig

na het openen van de steengroeve is overleden, waarna de bouw van de pyloon in een vroeg

stadium gestaakt werd.

Aan de binnenzijde van de poort der Bubastiden zijn scenes aangebracht van Shoshenk I en

zijn zoon (en hogepriester van Amon) Iuput voor diverse goden(zie afbeelding 4). Osorkon I,

de zoon en opvolger van Shoshenk I bracht nog verschillende scenes aan de binnenzijde van

de poort aan. Een van deze scenes toont hoe Osorkon I door de god Amon-Ra en de godin

Mut gekroond wordt. Ook latere koningen uit de 22ste dynastie lieten hun sporen in de

poort achter. Verder dan het aanbrengen van scenes in de poort en enkele marginale

inscripties op verschillende locaties in de tempel van Karnak kwam het niet.

3 Triomfscènes in combinatie met een topografische lijst werden veelal op pylonen en belangrijke toegangen

tot tempels aangebracht.

Afbeelding 4. Shoshenk I en zijn zoon Iuput voor Amon-Ra. Plate 11. Uit Reliefs and inscriptions III, the

Bubastide portal, Oriental institute of the university of Chicago.

Kom alles te weten over de tempel van Karnak

Op zaterdag 4 november organiseert Thoth Egypte cursussen het seminar ‘De tempel van

Karnak’. Tijdens dit seminar vertelt Patrick van Gils u over de lange en boeiende geschiedenis

van de tempel van Karnak. Meer informatie over dit seminar leest u hier.

Bezoek op onze website voor het complete cursus- en seminar aanbod.

Volg Thoth Egypte cursussen ook op Facebook. Like onze Facebook pagina en blijf op de

hoogte van onze activiteiten en ontvang regelmatig een interessant bericht over het oude

Egypte.