De BLIKSEM-aanpak Willy van Elsäcker (HCO) & Maud van Druenen (Expertisecentrum Nederlands)

Aan de orde komt

Waarom BLIKSEM en wat houdt het in? Wat zijn de resultaten na twee jaar onderzoek op 40 scholen?

Begrijpend LeesInstructie Kan

Strategisch En Motiverend

BLIKSEM BLIKSEM

Problemen van de scholen

Begrijpend lezen is saai….

Lage scores

Te veel strategieën

Geen transfer

Strategieën als doel i.p.v. middel

• ‘Strategies are important, but they are boring when used in isolation’ (Guthrie, 1996)

• De correlatie tussen strategiegebruik en leesmotivatie is hoog (Van Elsäcker, 2002)

• Interactie en metacognitieve vaardigheden zijn belangrijk bij begrijpend lezen (Pressley, 2006)

Onderzoek

Factoren begrijpend lezen: • Woordenschat • Kennis van de wereld • Begrijpend luisteren • Technisch lezen • Cognitieve vaardigheden (IQ) • Metacognitieve vaardigheden (Wanneer welke strategieën inzetten?)

• Leeservaring (schema’s) en motivatie

Factoren

Cognitieve vaardigheden:

• de mate waarin je in staat bent om kennis en informatie op te nemen en te verwerken

• cognitieve functies: redeneren, rekenen, lezen en schrijven, plannen maken e.d.

Metacognitie:

• het nadenken over het eigen leerproces

Metacognitieve vaardigheden kunnen verbeteren als: 1. strategieën worden aangeboden en

geoefend in betekenisvolle taak 2. het nut van het gebruik van de

strategieën duidelijk wordt uitgelegd 3. de metacognitieve instructie over langere

tijd wordt gegeven

Onderzoek van Veenman & Van der Stel (2011)

Wat is begrijpend lezen?

• Het is een denkactiviteit waarbij de schrijver actief betrokken is bij de tekst

• De betekenis ligt niet in de tekst maar

ontstaat door interactie tussen lezer en tekst, en lezers onderling

Wat is begrijpend lezen?

“Met een treurig gezicht nam de soldaat afscheid van zijn geliefde”

Lezen is denken!

Hoe meer je samen over de tekst nadenkt en

praat, hoe hoger het begripsniveau

11

De BLIKSEM-aanpak voor groep 5-8

Modelen: hardop denkend voordoen

Valkuilen bij het modelen • Vragen stellen i.p.v. modelen • Instructie geven i.p.v. modelen • Helemaal geen vragen meer stellen • Te weinig interactie tijdens het modelen

Oefenen is nodig om het goed te leren

0. Voorspellen 1. Voorkennis activeren, relaties leggen 2. Monitoring: Begrijp ik wat ik lees? 3. Woorden leren uit het verhaal 4. Visualiseren/Schema maken 5. Vragen stellen/Verwijs- en signaalwoorden 6. Hoofdgedachte bepalen in één zin 7. Samenvatting maken in drie zinnen 8. Mening geven

De strategieën

Strategie 1, 2, 3 en 4 Zie ook: https://www.youtube.com/watch?v=YBOpgD

sXz-c https://www.youtube.com/watch?v=giI2rtb0f

7Y

Videofragment ‘modelen’

Modelen met geeltjes of met het digitale schoolbord

Cyclus: 1. modelen bij voorlezen 2. oefenen bij stillezen 3. toepassen bij zaakvaklessen

Lesverloop

1. Voorlezen met modelen van strategieën (2 in gr 5, 3 in gr 6 en 4 in gr 7 en 8)

2. Stillezen waarbij de kinderen de strategieën oefenen en blad invullen

3. Toepassen bij zaakvaklessen

Bliksem in gr 5 en 6 Drie keer per week:

1. Voorlezen, 2 of 3 strategieën modelen 2. Stillezen (15 min.), strategieën toepassen,

formulier invullen 3. Nabespreking • Leerkracht modelt de meeste strategieën • 1 x per week strategieën toepassen bij zaakvakles

Bliksem in gr 7 en 8 Per week: Les 1: Voorlezen + 4 strategieën modelen Les 2: Stillezen, strategieën toepassen Les 3: Alleen voorlezen

• Toepassen bij zaakvakles (2/3x per week) • Leerkracht modelt de helft van de strategieën • Laatste boek in groep 8: kinderen kiezen zelf hun strategieën

Behalve de leeslessen zijn er:

• Oefenteksten (6 x per jaar) • Toetsen begrijpend lezen (3 x per

jaar) • Strategietoetsen (3 x per jaar) • Reflectielessen (2 x per jaar)

Wat maakt BLIKSEM anders? • Oefenen in betekenisvolle situaties:

tijdens het voorlezen, het stillezen en bij zaakvaklessen

• Strategieën oefenen op eigen niveau • Uitgangspunt: spannende en

humoristische kinderboeken waardoor kinderen geboeid worden

• De aanpak kan gebruikt worden bij alle teksten

Het onderzoeksrapport

Proefgroepen

40 scholen in Den Haag e.o. (1469 lln.)

• Experimentele groep: 34 groepen 5 • Controle groep: 28 groepen 5

• Duur onderzoek: 2 jaar; het onderzoek ging door in groep 6

Drie meetmomenten

• Begin groep 5 (nulmeting) • Eind groep 5 (tussenmeting) • Eind groep 6 (eindmeting)

Toetsen • Begrijpend lezen: Pirls + toets van Schellings & Aarnoutse

• Technisch lezen: CITO DMT • Woordenschat: CITO Woordenschat • Leesmotivatie: Vragenlijst • Kennis van strategieën: Vragenlijst • Non verbaal IQ: Raven

Resultaten (1)

Vragenlijst kennis en toepassing van leesstrategieën (metacognitie)

• Eind groep 5 en eind groep 6 zijn de Bliksem-leerlingen significant meer vooruitgegaan dan de leerlingen in de controlegroep

Resultaten (2)

Begrijpend Lezen • Eind groep 5 geen significant verschil in leerwinst tussen Bliksemgroep en controlegroep

• Eind groep 6 is het verschil in leerwinst t.o.v. voormeting wel significant in het voordeel van de Bliksemgroep

Resultaten (3)

Vragenlijst Leesmotivatie Geen verschillen bij de voormeting Geen verschillen in leerwinst over tijd

Resultaten (4)

Technisch lezen – DMT Toets • Eind groep 5 geen significante verschillen in leerwinst

• Eind groep 6: Bliksemgroep boekt significant meer leerwinst dan de controlegroep

Resultaten (5)

Woordenschat • Bij voormeting scoort Bliksemgroep gemiddeld lager dan controlegroep

• Eind groep 5 en eind groep 6 geen significante verschillen in leerwinst

Resultaten (6) Achtergrondkenmerken • In geen enkel geval interactie gevonden met interventie-effect, d.w.z. de gevonden effecten van de Bliksem-aanpak gelden voor de groep in het algemeen en niet bijvoorbeeld alleen voor zwakke of juist goede lezers, of voor kinderen met een hoog of laag IQ.

Eindconclusie

• Na 1 jaar: Redelijk groot positief effect op kennis van leesstrategieën.

• Na 2 jaar: Positieve effecten op twee toetsen begrijpend lezen en op technisch lezen. De effecten zijn klein maar significant.

• Geen effect op woordenschat en leesmotivatie, gemeten met vragenlijst, ondanks overwegend positieve reacties van leerkrachten en leerlingen.

Stand van zaken

Dank voor jullie aandacht!

Vragen of meer informatie?

w.van.elsacker@hco.nl m.van.druenen@expertisecentrumnederlands.nl