11‐11‐2015

1

De 1e Wereldoorloginleiding (9.1)

HC onderdelen: conferentie van Berlijn (1884-85) + vlootwet (1898)

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

Onderzoeksvraag: Wat waren de oorzaken van de 1e Wereldoorlog en wat maakte deze oorlog uniek in de geschiedenis tot dan toe?

Kenmerkende aspecten: *  Het voeren van twee wereldoorlogen.*  verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering

Na 1870‐1871  Frans‐Duitse oorlog wordt in Versailles het Duitse keizerrijk (6) uitgeroepen. (herhaal par. 8.3) Er ontstond hierdoor een extra grootmacht in Europa.

1= Groot‐Brittannië 2= Frankrijk 3 = Rusland 4= Oostenrijk‐Hongarije 5= Osmaanse Rijk (‘ in verval’) 

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Grootmachten in Europa 1815

Europa 1871

1

2

3

4

6

1

2

3

4

5‘5’

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

Duitslandwas na de nederlaag van Frankrijk niet alleen een politiek‐militaire grootmacht,maar door de snelle economische groei (als gevolg van de industrialisatie na 1870) ook een economische grootmacht geworden. Het bestaande machtsevenwicht zou hierdoor ernstig bedreigd worden.

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

11‐11‐2015

2

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

Opmerking: De Verenigde Staten van Amerika waren in diezelfde tijd ook uitgegroeid tot een economische wereldmacht. Maar zij voerden een politiek van isolationisme: zij wilden zich niet met de internationale politiek bemoeien.

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Duitse keizerrijk ontstaan door  Bismarcks politiek van ‘Blut und Eisen’. 

Bismarck had gewonnen en  wilde de winst nu behouden! 

Na 1871, politiek van Bismarck gericht op handhaving van een nieuw machtsevenwicht = ALLIANTIEPOLITIEK

‘Duitsland had veel buitenland’ en dat was volgens Bismarck alleen in bedwang te houden door coalitievorming. Allianties (coalitie of bondgenootschap 

tussen staten) moesten dus worden aangegaan in het voordeel van Duitsland. Allianties zouden de veiligheid van Duitsland garanderen en de erfvijand 

Frankrijk isoleren.

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

11‐11‐2015

3

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Handhaving van machtsevenwicht  door Bismarcks systeem van allianties (1887)O.a. * Tweebond: D+O‐H, * Driekeizersbond: D+O‐H+R, * Driebond: D+I+O‐H 

Bismarck probeer met zijn politiek het machtsevenwicht 

te handhaven.

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Handhaving van machtsevenwicht door Bismarcks systeem van allianties (1887)O.a. * Tweebond: D+O‐H,      * Driekeizersbond: D+O‐H+R,  * Driebond: D+O‐H+I

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

• De conferentie van Berlijn (1884‐1885) VBHC! (zie ook par 8.2) is een voorbeeld van zijn politiek om het machtsevenwicht te handhaven (= alliantiepolitiek)

• Maar de conferentie is ook een gevolg van de toegenomen druk in Duitsland zelf om ook koloniënte willen bezitten. Verklaringen:• economisch : Duitsland werd pas in 1871 een nationale staat, na de snelle industrialisatie die 

daarop volgde had men veel behoefte aan grondstoffen en afzetmarkten. • politiek: Duitsland onder leiding van keizer Wilhelm II is niet langer tevreden met de 

bestaande situatie en wil een belangrijkere plaats op het wereldtoneel (zie volgende dia)

Na conferentie van Berlijn wordt Bismarck in deze karikatuur afgebeeld als een trotse pauw.

Bismarck voort een verzoenende buitenlandse politiek en nodigt de Europese mogendheden uit in Berlijn om 

te voorkomen dat conflicten uit de hand lopen.Afrika wordt hierbij onderling  verdeeld.

Tekst: Europese vrede

11‐11‐2015

4

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

1888: Een nieuw tijdperk (discontinuïteit door) breekt aan door:1.de troonsbestijging van Wilhelm II (1888) en 2. het ontslag van Bismarck (1890)Duitsland onder leiding van keizer Wilhelm II is niet langer tevreden (wil ‘Platz an der Sonne’ ) met de bestaande situatie en wil een belangrijkere plaats op het wereldtoneel. Deze nieuwe politiek heet  ‘WELTPOLITIK‘ 

Deze politiek van keizer Wilhelm II is in tegenstelling tot de alliantiepolitiek van Bismarck agressieve, nationalistisch en imperialistisch van aard. Deze politiek bleek later ook een belangrijke aanleiding voor de Eerste Wereldoorlog te zijn.

De loods (Bismarck) gaat van boord, Keizer Wilhelm II kijkt toe.

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Een nieuw tijdperk Wilhelm II in 1888.

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

De Weltpolitik was direct gericht op overzees imperialisme en indirect op een verdere industrialisatie van Duitsland:Het aannemen van de 1e vlootwet (in 1898) VBHC! was een uitwerking van deze nieuwe Weltpolitiek:• Duitsland ging honderden miljoenen vrij maken waardoor de Duitse industrie

oorlogsschepen kon gaan bouwen. Hierdoor kreeg men een grote moderne oorlogsvlootwaarmee men een echt wereldrijk kon gaan opbouwen. 

• Meer overzeese koloniën zouden natuurlijk ook weer gunstig zijn voor de aanvoer van grondstoffen en als afzetgebied voor de zich sterk ontwikkelende Duitse industrie.

11‐11‐2015

5

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Vlootwet (in 1898) gevolgen:1. start wapenwedloop in Europa, hierdoor werd het machtsevenwicht verstoord! Als reactie 

op de Duitse plannen gingen ook de Britten en andere landen gingen veel meer geld aan bewapening uitgeven.

2. de relatie tussen Duitsland en Groot‐Brittannië verslechtert!3. Frankrijk, Rusland en Groot‐Brittannië zoeken toenadering en sluiten in 1907 een 

bondgenootschap.

Uitgaven aan bewapening 1905‐1913

In miljoenen Mark

Uitgaven aan bewapening 1914‐1918

Voor dit bedrag hadden alle toenmalige inwoners van Europa een ruim 4‐kamer appartement kunnen krijgen!

11‐11‐2015

6

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Gevolgen:1. start wapenwedloop in Europa, hierdoor werd het machtsevenwicht verstoord

Spotprent politiek Keizer 

Wilhelm II

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Gevolgen:1. start wapenwedloop in Europa, hierdoor werd het machtsevenwicht verstoord

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Gevolgen:1. start wapenwedloop in Europa, hierdoor werd het machtsevenwicht verstoord

‘Wilhelm let op, de boot  gaat kantelen!’

Aantal gebouwde oorlogsschepen per jaar Duitsland – Brittannië.

11‐11‐2015

7

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Opmerking: veel wapens zorgen niet automatisch voor een oorlog maar door de grote invloed van militairen op de samenleving   (militarisme) rond 1900 werd de drempel om er een te beginnen wel steeds groter. Vanwege dit militarisme  werd een oorlog als oplossing voor conflicten ook een reële optie. 

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Gevolgen:2. de relatie tussen Duitsland en Groot‐Brittannië verslechtert

Hoe kunnen we elkaar nu de hand geven?

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

3. Frankrijk, Rusland en Groot‐Brittanniëzoeken toenadering en sluiten in 1907 een bondgenootschap.

11‐11‐2015

8

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

3. Frankrijk, Rusland en Groot‐Brittanniëzoeken toenadering en sluiten in 1907 een bondgenootschap (Tripple Entente).

Wilhelm II (Duitsland)

Marianne (Frankrijk)

John Bull (Engeland)

Marianne (Frankrijk)

Russische beer

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Systeem van allianties in 1887

Duitsland ingesloten!

Systeem van allianties in 1912Driebond: D+O‐H+It*Triple Entente: GB+Fr+R

* Opmerking: Italië heeft de Driebond met O‐H en Duitsland in 1914 verlaten en Turkije heeft zich toen als bondgenoot aangesloten.

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Als we nu alle zaken op een rijtje zetten dan kunnen we concluderen dat Europa rond 1910 aan de vooravond van een groot militair conflictstond, omdat:

• de ‘weltpolitiek’ van Wilhelm II de relaties tussen Duitsland en bijvoorbeeld Groot‐Brittannië en Frankrijk op scherp had gezet.

• door de bewapeningswedloop de landen over een groot wapenarsenaal beschikten 

• vanwege het militarisme was  een oorlog om conflicten op te lossen een reële optie 

• de nationalistische  Fransen sinds de nederlaag van 1871 tegen Duitsland uit waren op een ‘revanche’ en Elzas‐Lotharingen terug wilden (zie par 8.3)

• bij het uitbreken van een gewapend conflict zou het systeem van bondgenootschappen ervoor zorgen dat een groot deel van Europa in een oorlog zou worden meegesleurd

• Daarbij kwam dan nog het nationalisme dat zorgde voor grote problemen op de Balkan.

11‐11‐2015

9

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Welke achterliggende oorzaak van WO I herken je in de afbeeldingen?

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Welke achterliggende oorzaak van WO I herken je in de afbeeldingen?

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Welke achterliggende oorzaak van WO I herken je in de afbeelding?

11‐11‐2015

10

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Daarbij kwam dan nog het nationalisme dat zorgde voor grote problemen op de Balkan.• Er leefden daar veel Slavische volken zoals de Serven die streefden naar een eigen staat (nationalisme). Het Slavische Rusland steunde dat streven. Maar  de veelvolkerenstaat Oostenrijk‐Hongarijewas hier fel op tegen omdat ze angst hadden dat het eigen land hierdoor uiteen zou vallen.

VeelvolkerenstaatOostenrijk‐Hongarije

De Balkan 1878‐1914nationalistische

Tijd van wereldoorlogen.1900‐1950

9.1 De Eerste Wereldoorlog.

Directe aanleiding tot de 1e Wereldoorlog:28 juni 1914 

• Aanslag op Frans Ferdinand en zijn vrouw in Sarajevo (hoofdstad van het door O‐H ingelijfde Bosnië) door een Servische nationalist.

• In Europa 1914‐Wenen & Sarajevo (1‐21 min.)• World War 1 in colour (vanaf min. 12‐26)

11‐11‐2015

11