1. CrowdFunding in VastGoed Publieke financiering voor de ontwikkeling, relocatie en exploitatie van onroerend goed in Nederland. Een uiteenzetting van kansen, succesvoorwaarden en de neveneffecten van crowdfunding in nationaal vastgoed.

2. 3 AGENDA Opening Trends & Actualiteit Kansen, impact & voorwaarden Best practices Aan het werk met casus Discussie Slot 3. 4 STELLING EN VRAAG Pierdorp wordt door de bank gefinancierd Nederland is klaar voor crowdfunding in vastgoed Wat zijn bepalende factoren voor succes? Waarde en kwaliteit zijn tegengestelde belangen Toezicht laten we over aan instanties 4. ACHTERGROND NL Banken terughoudend balans 200 mld versterken afboekingen plaats op vastgoedportefeuille Onzekerheid toekomst vastgoedsector (macro-, meso- en microniveau) Negatief imago ondernemingen en ondernemers >> aanhoudende impact Kansrijke projecten sneuvelen (op voorhand) Om vastgoed(her)ontwikkeling te financieren zijn andere bronnen van funding nodig. En die kunnen bovendien ook bijdragen in het succes. 5. OBSTAKELS VOOR GROEI Willem Vermeend over 2 belangrijkste obstakels voor groei http://www.youtube.com/=vuJDmyI_4ze4 6. COMPLEX FINANCIERINGSLANDSCHAP Financierings-behoefteondernemer Bank Overig, zoals Equity Oude situatie Financierings-behoefteondernemer Bank Nieuwe situatie EV VV Stimulering Overig Donatie 7. CROWDFUNDING: NIEUW? 8. DE HYPE VOORBIJ In 2013 $5,1 miljard in VS In Nederland zal crowdfunding groeien van 11 mln in 2012 naar 35 in 2013 en 246 mln1 in 2015. (Dit is exclusief vastgoed!) 1 Bron: Ministerie van Economische Zaken. Crowdfinance, Crowdfunding voor startende ondernemingen en het MKB. 9. > 450 PLATFORMEN 10. TRENDS 2014 11. PROFESSIONALISERING 12. VORMEN VAN CROWDFUNDING PLATFORM Financieringsvormen Beloning Initiatiefnemer Intermediair Financier Rendement/zeggenschap Geld/rente Investering Lening Produkt/dienst Vooruitbetaling/voorverkoop Voldoening/kado Donatie 13. DONATIES 14. MAATSCHAPPELIJK 15. PRESALES 16. FINANCIAL Crowdfunding financial kan worden onderverdeeld naar financiering van eigen- en vreemd vermogen of een combinatie. Wordt vooralsnog veelal ingezet bij startende / kleinere ondernemingen. 17. MIX PRESALES & MAATSCHAPPELIJK 18. MAATSCHAPPELIJK VASTGOED 19. VAN MAATSCHAPPELIJK NAAR COMMERCIEEL 20. Crowdfunding wordt in het kader van vastgoed hier gedefinieerd als een publiekelijk verzoek aan een (of meerdere) netwerk(en) van mensen voor een financile bijdrage aan de realisatie van een vastgoedproject, in ruil voor het toekomstig rendement of een andere materile dan wel een immaterile tegenprestatie of een combinatie hiervan. DEFINITIE 21. Financiering + Waarde Promotie Ambassadeurs Relevantietoets Loyaliteit Lage kosten Acquisitie & Kansen Cross- & upfunding Kwaliteitslift 22. WAT MAAKT CROWDFUNDEN SUCCESVOL? 1. Maatschappelijke waarde 2. Betrokken publiek 3. Duidelijk doel 4. Creer urgentie 5. Project inrichting 6. Goede rewards 7. Hard werken 23. MEANWHILE IN THE USA 24. NIEUWE SPELER Prodigy Network haalde > $ 200 miljoen op! 25. NIEUWE SPELERS DUS 26. PRIVATE BELEGGERS De markt > 100.000 = bediend. Ratio (rendement/risico verhouding) is leidend. De klein(re)e belegger en ontevreden spaarder kan enkel terecht bij gestructureerde vastgoedfondsen zonder ziel , herkenning of individuele inbreng. 27. KLEINERE BELEGGERS Crowdfunding = alternatief financieel rendement individuele keuze sociale revenuen maatschappelijke bijdrage Vanuit de exploitatie gezien worden kleinere bedragen rendabel door de massa en daarvoor aangepaste kostenpatroon, communicatie, inspraak en toezicht. 28. WERELDEN VERENIGD Om projecten succesvol te laten verlopen, komen expertise in vastgoed, haar exploitatie en finance samen. Verschillende culturen verenigd, met lean en mean operationeel management en communicatie als d sleutel voor acquisitie en beheer van investeerders in kansrijke projecten. Hierdoor zullen nieuwe spelers de funding markt betreden. 29. AANDACHTSGEBIEDEN Voorwaarden voor crowd funding in vastgoed: - Holistisch rendement/risico model voor alle stakeholders - Onafhankelijke controle mechanisme - Reputatie management - AFM betrokkenheid, of niet? - Efficiency vs persoonlijk contact - Intensieve communicatie - Vergaande inzet internet en social media 30. VISIE KANSRIJK AANBOD Men investeert bvk in een bijzonder object in de eigen regio met een vaste onderliggende waarde en kansrijke nieuwe exploitatie en dito rendement. Beheerd door een ervaren en op betrouwbaarheid geselecteerde en gecontroleerde vastgoedonderneming. Een onafhankelijk bestuursorgaan functioneert als pro- actieve toezichthouder, waarin ook de beleggers vertegenwoordigd zijn. 31. crowd 2 crowd 3 crowd 4 crowd 5 crowd 6 crowd 7 inleg huurpenningen aflossing & vergoeding Raad van Toezicht crowd 1 Huurder/expolitant crowd etc financiering Vastgoedobject Eigenaar vastgoed Platform investering beheer / exploitatie huur / explotatie overeenkomst aflossing&vergoeding 32. RENDEMENT VS RISICO Het beleggingsrendement is opgebouwd uit vaste en variable componenten: Dividend op basis van geldende hypotheekrente Dividend in de vorm van fee uit exploitatie Winstdeling bij verkoop exploitatie en/of pand Voordelig gebruik maken van de exploitatie Belegging is (deels) gegarandeerd middels een eerste, tweede hypotheek en/of andere zekerheid. 33. DOELGROEP 1. Spaarders die ontevreden zijn met rendement en meer willen ondernemen met hun vermogen 2. Beleggers die meer betrokkenheid wensen 3. Investeerders die via hun kapitaal iets goed willen laten doen voor de eigen omgeving naast verkrijging van een gezond rendement/risico verhouding 4. Mensen die een eigentijds manier van zakendoen en omgang nastreven en zich afzetten tegen achterhaalde waarden van de bancaire- en vastgoedsector. 34. FINANCIELE BENADERING Lenen vs investeren Korte vs midden en lange termijn Finacnieel vs emotioneel rendement Bepaling hoogte rente vs winstdeling Risico vs impact Zekerheid vs beheer AFM vs Prospectusverplichting 35. CASUS VOC DOMEIN Een oude scheepswerf aan de rand van het stadscentrum staat 5 jaar leeg. Door daling van de verwachte vraag naar kantoorhuisvesting en gebrek aan financiering ligt het plan voor bedrijfsruimten al jaren in de koelkast. Opdracht: maak een veelbelovend concept op hoofdlijnen voor de ontwikkeling, financiering en exploitatie van het VOC-domein 36. CONCLUSIE Richtlijnen voor een succesvolle uitrol van crowdfunding in vastgoed volgens Vermeer & Joore 1. Integratie van vastgoed en doel (exploitatie) 2. Urgentie, kwaliteit en maatschappelijke relevantie 3. Processen zijn transparant, met actief toezicht 4. Grip en betrokkenheid door crowd 5. Activeren dmv eigentijdse instrumenten 6. Rendement is meer dan rente 45 37. HELPT DE MANKE DE BLINDE....? 38. Zo moet het in elk geval niet! 39. ONDERZOEK Mike Vermeer en Paul Joore van FinaPedia doen onderzoek naar de haalbaarheid voor de opstart van een crowdfunding vehicle voor de vastgoedsector en adviseren stakeholders met betrekking tot publieksparticipatie. Daarvoor spraken zij onder meer met: Dhr. M. Te Paske, MD Morgan Stanley Dhr. M. Berkelder, directie IBUS Dhr. M. Blijenberg, corporate financer Dhr. R Voerman, DGA Fortress Mw. D. Rossmeisl, Project manager Fortress Dhr G. Bom, Project manager Fortress Dhr. L. Dijkstra, Investeerder / PC Hampshire Hospitality Dhr. Pvan Rossum, Directeur projectbureau 1012 Dhr. T Biesterbos, gebiedsontwikkelaar NDSM Dhr. K. Kroot, Eigenaar FOI en investeerder 40. FinaPedia BV / Novactum Group P.O. Box 4612 4803EP BREDA www.finapedia.nl T +31 (0)88-1234600 F +31 (0)88-1234699 Contact: Mike Vermeer / Paul Joore 41. PRODUCTPORTFOLIO Type Risico Rendement Rol Termijn Verhandelbaar Vastgoed Crowdfund Hypotheek (VCH) laag 2/7 4-5% passieve lange uitstekend Vastgoed Crowdfund Belegging (VCB) middel 3-4/7 5-6% passieve/ actieve middellange goed Vastgoed Crowdfund Ontwikkeling (VCO) hoog 4-5/7 6-8% actieve korte matig Vastgoed Crowdfund Exploitatie (VCE) zeer hoog 5-6/7 8-12% pro-actieve korte nauwelijks 42. Entiteit Type Risico Rendement Rol Termijn Verhandelbaar Vastgoed Crowdfund Hypotheek (VCH) laag 2/7 4-5% passieve lange uitstekend Vastgoed Crowdfund Belegging (VCB) middel 3-4/7 5-6% passieve/ actieve middellange goed Vastgoed Crowdfund Ontwikkeling (VCO) hoog 4-5/7 6-8% actieve korte matig Vastgoed Crowdfund Exploitatie (VCE) zeer hoog 5-6/7 8-12% pro-actieve korte nauwelijks 43. Stappenplan: flowchart Type Risico Rendement Rol Termijn Verhandelbaar Vastgoed Crowdfund Hypotheek (VCH) laag 2/7 4-5% passieve lange uitstekend Vastgoed Crowdfund Belegging (VCB) middel 3-4/7 5-6% passieve/ actieve middellange goed Vastgoed Crowdfund Ontwikkeling (VCO) hoog 4-5/7 6-8% actieve korte matig Vastgoed Crowdfund Exploitatie (VCE) zeer hoog 5-6/7 8-12% pro-actieve korte nauwelijks