WORKS

#5

Het plastic uit de oceaan halen, stroom

opwekken met je jas en trauma’s verwerken

met een game. Het lijkt te mooi om waar te

zijn. Toch zijn de eerste resultaten veelbe­

lovend. Met een creatieve benadering, een

dosis designdenken en het delen van kennis

kom je een heel eind. In dit boekje vertellen

ontwerpers van innovatieve producten en

diensten hoe ze dat aanpakken. Cross­overs

vanuit de creatieve industrie: ze leiden vaak

tot verrassende vondsten en verbeteringen.¶

innoveren met de creatieve industrie

CR

OS

SOV

ER W

OR

KS #5 IN

NO

VER

EN M

ET DE C

REATIEV

E IND

USTR

IE

CROSSOVER WORKS #5

INNOVEREN MET DE CREATIEVE

INDUSTRIE

VOORWOORD4 BertholtLeeftink

ESSAY 016 Lerenbuitendehokjes DésiréeT.M.Majoor

CASE 0110 energiexmode wearable solar Nooitmeerzoekennaareenstopcontact

CASE 0212 vluchtelingenproblematiekxmultimediadesign refugee republic Verhalenuithetvluchtelingenkamp

ESSAY 0214 Oplossingenvoordenetwerksamenleving KeesDorst

CASE 0320 waterkwaliteitxarchitectuur amsterdecks Schonerwaterdoornieuwezwemsteigers

CASE 0422 gezondheidszorgxgaming achilles initiative Gamenomtrauma’steverwerken

CASE 0524 waterkwaliteitxtechnischontwerp the ocean cleanup Wegmetdeplasticsoep

ESSAY 0326 Gezocht:sociaalontwerpers NynkeTromp

CASE 0632 onderwijsxgaming craft Virtuelepraktijktraining

CASE 0734 multinationalxfablab saint gobain en waag society Fablabalsmotorvoortransformatie

CASE 0836 autoindustriexduurzaamdesign bmwi8 Desportwagenvandetoekomstiseral

5

Voorwoord

Decreatieveindustrieleverteenbelangrijkebijdrageaanhetinno­vatiefvermogenvanNederland.VaakinnauwesamenwerkingmetanderesectorenversterktzijhetconcurrentievermogenvandeNederlandseeconomie.Daarnaastlevertzijeenbelangrijkebijdrageaanhetoplossenvanmaatschappelijkeuitdagingen.Steedsscherpereinternationaleconcurrentieentoenemendedigitaliseringmakendatinnovatieenonderscheidendvermogenindetoekomstnogbelangrijkerworden.Decreatieveindustriekenmerktzichdooreengrootvermogenomoutoftheboxtedenken,doorhetcentraalstellenvandegebruiker,eentoekomstgerichtemindsetensnelleadaptatievannieuwetechnologischemogelijkheden.Ditvertaaltzichnietalleenmaarininnovatieveproductenendiensten,maarookinver­nieuwendebedrijfsvormenenverdienmodellen.¶

Debijdragevandecreatieveindustrieaanhetoplossenvanmaat­schappelijkeuitdagingensamenmetanderesectoreniszodaniggrootdatditalweerhetvijfdeCrossoverWorksboekjeis.Ikzaleerlijkbekennendatikzelfdetermcross­overlievernietindemondneem;iknoemheteerderbijzonderesamenwerkingen.Diezijngelukkignietvoorbehoudenaandecreatieveindustrie,maardezesectoriserwelbijzondergoedin.DebijdragedieontwerperskunnenleverenaanSmartIndustryofdesamenwerkingtussendedancesectoreninnovatievestart­upsinhetprojectOpen­HousezijnvoorbeeldendieaansluitenopdeprojecteninditboekjeenwaarwijalsministerievanEconomischeZakendirectbijbetrokkenzijn.¶

Ditvijfdedeeluitdezereekslaatwederommooiecross­sectoraleprojectenzienopallerleivlakken,waaruitprachtigeinnovatiesvoort­komen.Eentastbaarbewijsdatdecreatieveindustrieterechteentopsectoris!¶

BertholtLeeftinkDirecteur-GeneraalBedrijfsleven&InnovatieMinisterievanEconomischeZaken

VOORWOORD

6

cross-overs in het onderwijs

Lerenbuitendehokjes

CrossoverWorks,beweertditboekjeaan

allekanten.Maarhoekrijgjemensen

zoverdatzedat‘crossoveren’ook

echtgaandoen?Kunjehetleren?Het

onderwijsiszichersteedsmeervan

bewustdatzemensenopleidenvoor

eenonbekendetoekomst.Dietoekomst

vraagtomprofessionalsdiewendbaar

enflexibelzijn,adaptiefvermogen

hebben.Endievooralnietinhuneigen

‘beroepshokje’blijvenzitten.¶

DésiréeT.M.Majoor

Creativiteitkunjenietineendoosjedoen.Datgeldtookvooronder­nemerschap,nieuwsgierigheid,kritischvermogen,ontwerpenddenken,eenonderzoekendehouding.Kunjedezezakendanwelleren?Hetantwoorddathetonderwijsdaaropgeeft,isdatdezevermogensiniedergevalteontwikkelenzijn.Endatjedaarnietvroeggenoegmeekuntbeginnen.¶Hoeleidenweeennieuwegeneratieprofessionalsop,iseenvraagdieveelmensen–inenbuitenhetonderwijs–bezighoudt.Watmoetdezegeneratiekennenenkunnenomdeuitdagingendieonzetoekomstbiedt,aantegaan?Wanterwordtnogalwatophunschoudersgeladen:hetmoeteninnovatorenzijn,zemoetennietalleenonzeeconomiered­den,zemoetendeondertussenberuchteglobalchallengesaankunnen.¶DecommissievanLieshoutwierpmethaarwrr­rapportDelerendeeco-nomie(2013)eenbelangrijkesteenindevijver.Hetrapportbepleitonderanderedater,ominnovatiefgenoegteblijven,mensennodigzijndiedeverbindingtussencreativiteit,ondernemerschapentechnologiekun­nenleggen.Mensendiedecross­overmaken,zouikinanderewoordenzeggen.Zoalsdeontwerpers,wetenschappers,techneutenenanderecreatievedenkersendoenersdieinditboekjevanzichlatenhoren.Hoekanhetonderwijsbijdragenaanhetvormenvandiemensen?¶

Onderzoeken en ontwerpenOpvattingenoveronderwijszijnsowiesoindevollebreedtevolopinbeweging.AlswekijkenwatditjaarhetinitiatiefvanSanderDekkerheeftopgeleverdombeeldenengedachtenover‘hetonderwijsvanenvoordetoekomst’breedoptehalen,danzienweinhetadviesvanPlatformOnderwijs2032datdecommunisopiniooverditonderwerpvergelekenmeteenpaarjaargeledenbehoorlijkverschovenis.De21stcenturyskillsnemennaastkenniseenbelangrijkeplaatsin,netals‘lerenleren’enburgerschapsvorming.Veelalzakendiejenietinhet‘doosje’vanhettraditioneleschoolvakofhetklassiekehoorcollegekuntproppen.Hetplatformbepleitdanookonderanderehetdoorbrekenvandegrenzentussenschoolvakken,interdisciplinariteitenhetaan­lerenvanvakoverstijgendevaardigheden.¶Veelmiddelbarescholenzijnzichdaarallangvanbewust.Zijstarttenaljarengeledeninitiatievenalscultuurprofielscholen,technasiaenentreprenasia.Daarinexperimenterenzijopverschillendemanierenmethetleggenvannieuweverbindingenenwerkenleerlingenaanprojectenwaarinzewordenuitgedaagdteexperimenteren,teonder­zoeken,teontwerpen.Daarzijnprachtigevoorbeeldenvan,zoalsdatvanhetWerkmancollegeinGroningenwaarhavo­leerlingenschuil­huttentegenderegenontwierpenvoorlangshetfietspadtussenBedumenGroningen.Dergelijkevoorbeeldenwordensteedsmeergemeen­goed,steedsmeerscholennemenderuimteomdaarineigenexperi­

ESSAY

01

7

8

Désirée T.M. Majoor(1963)werktalruim20jaarinhethogeronderwijsalsbestuurderenmanager.Momen-teelcombineertzijhaarfunctiealsbestuurdervanhkumeteenrolindeDutchCreativeCouncilenhetTop-

teamvandesectorCreatieveIndus-trie,waarinzijzichvooralbezighoudtmetdeoverstapvanopleidingnaarbedrijfsleven,creativiteitinhetonderwijs,enLevenLangLerenindecreatieveindustrie.

mentenaantegaan.Gelukkigisdeoverheidookbereidommeerenmeerruimtedaaraantegeven.Wantalsdecross­overergensmoetbeginnen,ishetinhetfunderendonderwijs.¶

Living labsDatdecross­overwerkt,vindtookhku.Bijonszitdecross­overinhetdnavandeinstelling:naastdekunst­enontwerpopleidingenhebbenwetechniek­eneconomieopleidingeninhuis.Die‘inwonendecross­overs’benuttenwevooronzekunst­enontwerpopleidingen.HetExpertisecentrumCreatiefOndernemerschapzorgtervoordatstu­dentenaltijdensdestudieondersteundwordenbijondernemendeinitiatieven.HetExpertisecentrumCreatieveTechnologiebrengttechnologischexperimentenhighendtechno­innovatiedeschoolbinnen.Maarwezoekendecross­overookbuitenhkuop.hkuheeftalmeerdantienjaareensterketraditievanprojectonderwijs,waarinexterneopdrachtgevershunvraagstellingenbinnendeschoolbrengen.Ofwaarbijstudentennaarbuitentrekken.Eenvoorbeeldishetstudieonderdeel‘ImaginingTomorrow’waarinteamsvanvijfstudentenuitverschillendehku­opleidingendebesteoplossingbedenkenvoorrealistischevraagstellingenvanopdrachtgeverszoalsdeRabobank,hetMaximakinderziekenhuis,eenOpenbareBiblio­theek,etc.Ditsoortonderwijsisondertusseninhethboeninhetmbowijdverspreid,eneerdernormdanuitzondering.Overalont­staanlivinglabswaarinverschillendepartijendekrachtenbundelenrondactuelevraagstukken:overheid,kennisinstellingen,bedrijfs­leven,maatschappelijkepartners.AchillesInitiative,case4inditboekje,eensamenwerkingtussenhkuenhetMilitairRevalidatie­centruminDoorn,isdaareenvoorbeeldvan.Ookwerkensteedsmeerhbo’senmbo’ssamenmetcreatievebroedplaatsen,waarinstudentenaltijdenshunstudieondernemendaandeslaggaan.EnniettevergetendeCentersofExpertise(hbo)endeCentravoorInno­vatiefVakmanschap(mbo)waarinonderwijsenbedrijfslevenelkaarvinden.Zijkiezensomsgerichtvooreenspecifiekecross­over,zoalsinU­Create–hetCenterofExpertisevandeHogeschoolUtrechtenhkugezamenlijk–waarindecross­overmetHealthcentraalstaatenhetUniversitairMedischCentrumUtrecht(umcu)partneris.Kortom,

voorbeeldenvanwaardecross­overeenplekvindtinhetonderwijszijnerteover.Datleidtoverigensweleenstotschermutselingenmeteenambtelijksysteemdatopleidingengraagineenhokjeplaatst,enja,datgaatmeteencross­overnujuistzolastig.¶

Wat wil je worden?Mensenopleidenvooreentoekomstdiewenietkennen:wezijnonsersteedsmeervanbewustdatdatiswatwemoetendoen.Zo’ntoe­komstvraagtommensendiealsprofessionalwendbaarenflexibelzijn,adaptiefvermogenhebben.Ommensendieblijvenleren.Dieniet‘eenberoephebben’maardiealsprofessionalenalsmenseentoegevoegdewaardehebben.Diedingenkunnendienietdooreenmachineovergenomenkunnenworden.WieTheFutureoftheProfessi-ons(2015)leestvanRichardenDanielSusskind,realiseertzichdathetconceptvan‘beroep’indetoekomstnietmeerbestaanopdemanierwaaropmijngeneratiedaarmeenogisopgegroeid.Daarmeewordtdanmeteeneenprobleemopgelost:jongerenhoevendantenminstenietmeerophunachttiende,zeventiendeofzestiendealteweten‘watzewillenworden’.RoelMeijvis,eerstejaarsstudentJournalistiekaanFontys,schreefereenessayover.HijwasdaarmeeeenvandeprijswinnaarsvandewedstrijddieJetBussemakerinhetkadervanhaarho­touruitschreef.“Veelmensendoeneenstudieomietsteworden,maaralleendoortezijnkunjeechtietsbetekenen,”schreefhij.¶

Creativiteitkunjenietineendoosjedoen,cross­oversookniet.Enmetmensenmoestenwehetooklievermaarnietproberen.¶

9

HKU’s Expertisecentrum Creatieve Technologie

10

CASE01

wearable solar

Nooitmeerzoekennaareenstopcontact

Hetbegonmeteenjurkeneenjasmetzonnecellendiegenoegenergieopwekkenomeensmartphoneopteladen,endefamiliebreidtzichgestaaguit.PaulinevanDongenonderzoektdeenergetischemogelijkhedenvanmode.¶

MetWearableSolarlaatontwerpsterPaulinevanDongenziendatkledingveelmeerkanzijndaneenmanieromjezelfwarmtehoudenofjemeeuittedrukken.“Wezijnontzettendafhankelijkvanconnectiviteit,”zegtVanDongen.“Onder­wegbenjealtijdopzoeknaaroplaadpuntenvoorjetelefoondieveeltesnelleegis.Doorgebruiktemakenvandezonkunnenwedebenodigdeenergieopeenduurzamemanierviaonzekledingopwekken.”¶Doorsamentewerkenmetexpertsophetgebiedvanzonne­technologieluktehethaartextielenstroomtelatenver­smelten.“Indejurkenjaszitteneenheleboelkleinelossecellenenregulierestroomcircuitsdiehandmatiggesoldeerdmoestenworden.InsamenwerkingmethetHolstCentreinEindhovenishetvorigjaargeluktomrekbarecircuitsoptextieltelamineren,wateengrotestapvooruitisquadraag­baarheid.”InhetrecentgelanceerdeSolarShirtisdezegeprinteelektronicameteenblikvangervanhetdesign.¶DenieuwsteaanwinstisdeSolarParka,ontwikkeldinop­drachtvandeWaddenvereniging:eenwind­enwaterproofjasvangerecycleddenim(gemaaktdoorBlueLoop),speciaalvoorwadlopers.Ophetwadkaneenopgeladentelefoonimmersvanlevensbelangkanzijn.Ditkeerisgekozenvooreenflexibelzonnepaneeldatmetdrukkersopeenvandezakkenwordtbevestigd.Zodrajebatterijweervolis,kanhetpaneelveiligindevoeringvandejaswordenopgeborgen.Hetisnogmaarhetbegin,voorspeltVanDongen:“Overeenpaarjaargaathetmisschiennietmeerovertelefoons,maaroverindestofgeïntegreerdeschermeneninteracties.Uit­eindelijkzalkledingsteedsmeeralsinterfacegaanfunctio­neren.”¶

www.paulinevandongen.nl

Het Solar Shirt is een gezamelijk project van Pauline van Dongen en Holst Centre.Fotografie shirt: Liselotte Fleur | Model: Ann, Paparazzi Models | Haar en make up: Angelique Stapelbroek

12

refugee republic

Verhalenuithetvluchtelingenkamp

4miljoenSyriërszijnhunlandontvlucht.Velenwonenallangetijdineenvluchtelingenkamp.RefugeeRepublicbrengthetdagelijksleveninzo’nkampinbeeld–opeenonconven­tionelemanier,dieveelmeerlaatziendandestereotiepebeelden.¶

Eengroepjevrouwenzitinhetzandvooreenrijwittetentenophulptewachten;eenstoffigkindjeachterprikkeldraadtuurtmetgroteogenindelens.Hetzijndebeeldendieonsuitdevluchtelingenkampenbereiken.“Maardatiszoont­zettendstereotiep,”zegtkunstenaarJanRothuizen.SamenmetmultimediajournalistMartijnvanTolenfotograafDirk­JanVisserginghijnaarhetSyrischevluchtelingenkampDomizinNoord­Irakomhetéchtekamplevenvastteleggen.Domizisbedoeldvoorhooguit40.000mensen,maarerwonenerbijna60.000.Rothuizen:“Hetheettijdelijkeopvang,maardemeestemensenwonenhieraljaren.Daardoorishetuitge­groeidtoteenstadinhetklein,metzijneigeneconomieenpolitiek.”¶RefugeeRepublicneemtjemeenaardewereldachterdepos­tersvandehulporganisaties.Viadepentekeningvaneenkunstenaar,deogenvaneenfotograafendeorenvaneenradiomakerverkenjehetkamp.Jeontmoetbewonersdiejeviaeenaudiovisueelscrollverhaalbeterleertkennen,ofjedwaaltrondindegedetailleerdetekeningen.JemaaktkennismetAhmed,dievanzijnkampschoolspijbeltomdathijeenvogelwinkeltjeisbegonnen,jeloopteendagmeemetdedrukbezettebesnijdenisartsShixmousenjevaltstilbijFatma,dieviaYouTubealszangereshooptdoortebreken.¶Dezenieuwejournalistiekebenaderingcreëerteennieuwperspectief.“Wehebbenjuistingezoomdopalledaagsever­halen.Werk,liefde,wonen,entertainment;hetisdaarnetzobelangrijkalshier,”zegtMartijnvanTol.Deinteractievemixvantekeningen,film,fotografieentekstbeschrijfthijalseenbewegendekijkdoos.Waarindekijkervrijisomzelfzijnwegtevindenenmeningtevormen.¶

www.volkskrant.nl/refugee-republicrefugeerepublic.submarinechannel.com

CASE02

14

de ontwerpbenadering van problemen

Oplossingenvoordenetwerksamenleving

‘Designthinking’ishelemaalhipen

datisnietalleeneenkwestievanmode,

daariseengoederedenvoor.Alswe

eenontwerpbenaderingvolgen,worden

complexevraagstukkenineenbredere

contextenvanuitmeerdereinvalshoeken

bekeken.Datblijktindehuidige

‘genetwerkte’wereld,waarinallesin

elkaargrijpt,eengoedemanier

omproblemenoptelossen.¶

KeesDorst

ESSAY

02Welevenineengenetwerktewereld.Onzenieuwewerkelijkheid,debelevingvanwiewezijnenwatwedoen,wordtenormbepaalddoorderazendsnelleinformatieuitwisselingviahetinternet.Wezijnnognooitzonauwmetelkaarverbondengeweest.Datisuniekenbijzon­der.MaartegelijkertijdkomtdezeBraveNewWorldookmetzijneigenuitdagingen:dooronszelftenetwerkenhebbenweonbedoeldookonzeproblemengenetwerkt.¶Indezenieuwegenetwerktewereldzitallesaanelkaarvast–opeenpersoonlijkniveauisdatsomsknapverwarrend,jezoubijnaterug­verlangennaardetijdvóórdeinternetrevolutie.Veelbelangrijkerishetdathelaasookonzeorganisatiesernietopgemaaktzijnommetdezenieuwewereldomtegaan.Zowelbedrijvenalsoverheidsorganisatiesdreigenhelemaalvasttelopendooreentoenemendecomplexiteit.¶Hoekunjenogbesluitennemenineensituatiewaariniedereenzichmetjeproblematiekverbondenvoelt,enzichermeegaatbemoeien?Indegoedeoudetijdkonjenog‘eigenaar’zijnvaneenprobleem,enviainspraakproceduresdeanderebelanghebbendenopeenafstandhouden,maarbinnendenetwerksamenlevingkandatnietmeer.Ensterkernog,nietalleenhebjegeenalleenrechtmeerophetprobleem,hoogstwaarschijnlijkbenjeooknietdeenigeeigenaarvandeoplossing.Dieoplossingligtnounetindatlastigenetwerk.¶Kortom,wezullenproblemenineengenetwerktesamenlevingopeenradicaalanderemaniermoetenaanpakken.Maarhoedan?Eenwatvaagberoepophetalgemeenbelanggaatnietwerken,zekernietalsiedereeneenanderemeningheeftoverwatdatis.¶

Design thinkingHoekunnenwedannogweloverproblemennadenken,besluitennemenenuitvoeren?Hoegajeommeteenwereldwaarindeproble­menopen,complex,dynamischengenetwerktvanaardzijn?¶Dezevraagisniethelemaalnieuw.Deafgelopenvijftienjaarzijnsteedsmeerorganisatiesopzoekgegaannaareennieuwemanieromtotoplossingenvoorditsoortcomplexeprobleemsituatiestekomen.Hetligtvoordehandomdanleentjebuurtegaanspelenbijvakgebiedendiealtijdalmetdergelijkeproblemenzijnomgegaan.¶Datbrengtonsbijhetvakvandeontwerper.‘Designthinking’ishelemaalhipendatisnietalleeneenkwestievanmode,daariseengoederedenvoor.Ontwerpershebbenallangermetgenetwerkteproblementemaken,enzehebbendusslimmemanierenmoetenontwikkelenomzulkecomplexeprobleemsituatiesdebaastekunnen.Zedoenditdooreennieuweprobleembenadering( frame)voortestellen,opbasisdaarvanoplossingentebedenkenendanmetallebetrokkenenineenheelopenprocesteexperimenteren.Zokomenuiteindelijkalleneuzeninhetnetwerkdezelfdekantoptestaan.¶

15

16 17

nieuwebenaderingdoorveelbredertekijken.Wiespelenerallemaaleenrolbijhetevenement?Wiehebbenerlastvan,wiehebbenerprofijtvan,wiemoetenbijdeoplossingbetrokkenworden?Ineenbrederecontextzijndatdeouders,kinderen,scholen,zorgverzeke­raars,middenstandersindebuitenwijken,lokalebewonersorganisa­ties,debusmaatschappijinEindhoven,dens,andereevenementenindestad,deuniversiteit,debedrijvenmethunonderzoekslaboratoria.Dezekunnenallemaalbelangrijkzijn,enookallemaalprofijthebbenvandemarathon!Omeenlangverhaalkorttemaken,heefthetont­werpteamzichvervolgensgeconcentreerdoptweemogelijkebelang­hebbenden:debedrijvenindestad,endefamilievandehardlopers.DebedrijvenzoekenpersoneeldatbijheninEindhovenwilkomenwerken.Defamiliesvandedeelnemerswillenhunfamilielidzienentoejuichenopeenplekdieertoedoet.¶

City marketingDeuitdagingisomvandemarathonecht‘DeMarathonvanEind­hoven’temaken,eenevenementdatheteigenkaraktervandestaduitstraalt.Doornietdeklachtenoverhetverkeer,maarjuisthetgevoelvantrotsoverwatdestadtebiedenheeftalsuitgangspunttenemen,ishetmogelijkinnieuweoplossingsrichtingentedenken.Alsheteenvolksfeestis,kunnenbuurtcomitéselkeengedeeltevanderouteinrichten.Degemeentekanderegienemenenhetparcoursvandemarathonopdeleninthemazones–gezondheid,design,hi­tech,enzovoorts–diebijelkaareengoedbeeldgevenvanwatEindhoventebiedenheeft.Bijzondereevenementen,zoalsfabrieksbezoekenen

Paradoxale marathonEenkortvoorbeeldvanzo’nproject,waarinopeenontwerpmaniernaareencomplexengenetwerktsociaalprobleemwordtgekeken:degemeenteEindhovenbenaderdeeenpaarjaargeledeneengroepont­werp­onderzoekersvandetuEindhovenmeteenverkeersprobleem.Watwashetgeval?OpdedagvandemarathonisdebinnenstadvanEindhovenbomvolenmoeilijktoegankelijk.Hetisindebinnenstadergdruk,enhetevenementomsluithetcentrumvandestadvolledig.Veeltoegangswegenzijnafgesloten–totfrustratievandeEindhove­naren.Degemeenteheefteralechtallesaangedaanomdeoverlasttebeperken:meteeninformatiecampagneenbeterebewegwijzering(appsetc.)wordendeinwonersenbezoekersopgroteknelpuntenenomleidingenattentgemaakt,erwordenextrapolitieagentenenver­keersregelaarsingezetomallesingoedebanenteleiden.Datheeftechterweiniggeholpen,deinwonersvindendesituatienogsteedschaotisch,endeirritatiekanhoogoplopen.¶Kijkendnaardeoorzaakengeschiedenisvanhetprobleemstuitendeontwerpersopeenparadox.DemarathonisinhetlevengeroepenomdestadEindhoventepromotenenlevendigertemaken,maarnuont­vluchtenveelinwonersjuistopdiedagdestad,diedaardoorminderlevendigwordt.Hetoorspronkelijkedoelstaatdusinschrilcontrastmetheteffect.Daargaanwenietzomaaruitkomen.¶

Breder kijkenAlsweeenontwerpbenaderingvolgen,dangaanwenietditonoplos­bareverkeersprobleemoplossen,maardangaanweopzoeknaareen

Fotografie: Johan Siekmans en Ruben Delil Fotografie: Johan Siekmans en Ruben Delil

tentoonstellingen,lokkenhetpubliekuithetcentrum,waardoordaardedruktevermindert(letwel:hiermeebereikenwedeoorspronke­lijkedoelstellingvanhetproject:hetverkeersknelpuntwordtopge­lost).Enditideebiedtveelmeermogelijkheden:marathonloperszijnoverhetalgemeenhoogopgeleid,enzekomenuithetheleland.Vooreenregiometzoveelhi­techbedrijvendiecontinuopzoekzijnnaarhooggeschooldpersoneelisdittemooiomwaartezijn.Juistomdatdemarathonlopersmethungezinnaardewedstrijdkomenisereenuitgelezenkansomderegioalswoongebiedtepromoten.¶

RegisseursrolDitismaaréénkleinvoorbeelduitdehonderdenprojectendiewij(onderzoekers/ontwerpersvandeUniversityofTechnologySydneyendetuEindhoven)nuhebbengedaan,opallerleimaatschappelijkegebieden,inallesoortenenmaten.¶Dezemogelijkebijdragevanontwerpenaandenetwerksamenlevingwordtmetdedagrelevanterindezetijdvaneensteedskleinerwor­dende,zichterugtrekkendeoverheid.Steedsmeervandeuitvoerendetakenvandeoverheidwordenopgesplitstengegundaanprivatepar­tijen–maarineengenetwerkteprobleemsituatieisernogsteedsiemandnodigdieverantwoordelijkheidneemtvoorhetoverzicht,endievanuiteenontwerpenderegisseursroldeontwikkelingingoedebanenleidt.Deoverheiddoetergoedaandierolmetverveoptepakken;ontwerpenddenkenisdaarbijeenkerntaak.¶

Kees Dorstisafgestudeerdalsindus-trieelontwerperaandetuDelftenheefttientallenproductontwerpenopzijnnaamstaan.HijishoogleraarDesignInnovationaandeUniversityofTechnologyinSydneyenhoogleraarDesignSkillsforInteractionaandetuEindhoven.Dorstheeftmeerdere

boekengeschrevenwaaronderUnderstandingDesign:175ReflectionsonBeingaDesigner.Hetinditessaybeschrevenvoorbeeldiseenvande20casesuithetrecentgepubliceerdeFrameInnovation:CreateNewThinkingbyDesign.

19Fotografie: Johan Siekmans en Ruben Delil

20

amsterdecks

Schonerwaterdoornieuwezwemsteigers

ZwemmenindeAmstelofdeAmsterdamsegrachten;opsommigeplekkenenmomentenkandatprima.RademacherdeVriesarchitectenbouwenaaneennetwerkvanvlondersdielatenzienwaarjeveiligeenduikkuntnemen.¶

Detijddatdegrachtenstinkendeopenriolenwarenisallangvoorbij.MaarookalwagensteedsmeerAmsterdammersdespronginhetdiepe,bijnaniemandweethoeschoonhetnouéchtis.Dekwaliteitwisseltnamelijkperplekperdag.Zoishetminderschoonopdrukkevaarroutesenookalshethardgeregendheeftkunjebetereenpaardagenwachtenwegensriooloverstort.RademacherdeVriesAssociatesbedachteneennetwerkvan‘metende’vlondersdierealtimelatenzienhoehetstaatmetdewaterkwaliteit.¶ZegaanAmsterdecksheten,endeeersteiseralindezomervan2016:indeAmstel,voorhethoofdkantoorvanWaternet,diepartnerisgewordeninhetproject.Hetsysteemdatdestadsbewonersinzichtgeeftindekwaliteitvanhetwatervoorhundeurissamenmetdehydrologen,handhaversentech­nicivanWaternetontwikkeld.“Hetwordenmobielehoutensteigers,dievanvormkunnenveranderen;jezietalaandestandvandesteigerofjekuntzwemmenofniet,”zegtont­werperChristopherdeVries.Opdebijbehorendemeterskunjebovendienzienwathet‘zwemcijfer’isenhoehetstaatmetdelichtdoorlatendheid,temperatuurenzuurstof.Datkunjetrouwensookalcheckenvoordatjeernaartoefietst,opdedoorWaagSocietyontwikkeldewebsiteofapp.¶Hetontwerpkanopdewensenvandewijkwordenafge­stemd:“Wewillenhetwatermeeronderdeelmakenvandestad,”zegtDeVries.“Eenverbindendeplekwaarmensensamenkomenomvandebuitenruimtetegenietenenerdanookmeteenzorgvuldigermeeomgaan.Daardoorwordtdewaterkwaliteitalleenmaarbeter.Zwemmenishethoogsthaalbare,maarookvoordatdatstadiumisbereiktvalterveeltewinnen.Aanbiodiversiteitbijvoorbeeld.”¶

amsterdecks.com|www.rademacherdevries.com

CASE03

Beelden: Rademacher de Vries Architecten / Waag Society / Waternet

22

achilles initiative; the battle for sector 1

Gamenomtrauma’steverwerken

Defensiebundeldehaarkrachtenmetdedesignersvanhkuvoordeontwikkelingvaneengamewaarinveteranendestrijdaangaanmethungrootsteangsten.Demissiein‘Sector1’isnaasteenspannendspelookeenvormvantraumaverwerking.¶

AlsartsbijdeluchtmachtverdiepteAgaliMertzichalinvir­tuelesimulaties.ToenhijbijhetMilitairRevalidatiecentrumAardenburginDoorngingwerken,ginghijdaaropdoorbijdeontwikkelingvan3mdr,eennieuwebehandelingvoorposttraumatischestressstoornissen.Hierinwordenpsycho­therapie,bewegingenvirtualrealityopeenuniekemaniergecombineerd.Ditgebeurtmethulpvancaren:eengeavan­ceerdbewegingsplatformomringddoorschermenwaaropeenvirtueleomgevingkanwordengeprojecteerd.¶“Bijhetontwikkelenvan3mdrhaddenwehetgevoeldatmeerinteractieeneenspelelementdetherapiezoudenkunnenversterken,”verteltMert.DefensieklopteaanbijdeUtrechtseHogeschoolvoordeKunsten,waareengroepstudentenvandeafdelingGamesenInteractieaandeslaggingmethetmakenvaneengamevoorcaren.“Trauma’sverwerkenterwijljeaanhetgamenbent,daarginghetom,”zegtJustinvanLuijk,eenvandiestudenten.Hetwerdeenco­creatietussendeMilitaireggz(prof.E.Vermetten),MilitaireRevali­datieendegameontwikkelaars.“Samenbedachtenenbouw­denweAchillesInitiative:eensoortsciencefictionwereldwaarinjevijandigedronesletterlijkvanjeafmoetslaanenwaarinjegeconfronteerdwordtmetpersoonlijkebeeldenvantrauma’s.”¶“Hetfeitdatjeletterlijkopjeangstenaflooptenerfysiekietsmeedoet,speelteenbelangrijkerolindetherapie,”zegtMert.Naveelbelovendetestresultatenzijndegameendehardwaredoorontwikkeldvoorbredergebruik.Mert:“Deklinischeuitkomstenlijkengoed,wezittenmiddeninhetvalidatieproces.Wewillendetoepassingnuverderuitbrei­dennaarbijvoorbeeldmensenbijdepolitieofdebrandweer.InIsraël,Engeland,Canadaenmogelijkdevsgaanzeerookmeewerken.”¶

www.centrum45.nl|www.vanluijk.org

CASE04

Artwork: Eric Felten

24

the ocean cleanup

Wegmetdeplasticsoep

Alshetplasticindeoceaanlanggenoegronddrijft,valthetuitelkaarinminusculedeeltjesdiewordenopgehaptdoorvissen.Zokomthetuiteindelijkoponseigenbordterecht.TheOceanCleanup,opgerichtdoorBoyanSlat,wildaarzosnelmogelijkietsaandoen.¶

Tijdenseenduikvakantieopzijnzestiendekwamhijmeerplastictegendanvissen.Vanafdatmomentbegonhijtepuzzelenopeenoplossing.Driejaarlaterweerlegdehijhetheersendeideedatjeditprobleemalleenbijdebronkuntbestrijden–erzougeenbeginnenaanzijnomdeheleoceaanaftekammen.“Tochiserweldegelijkietstedoenaanhetafvaldatnualinzeedrijft,”zegtBoyanSlat.¶Hijbenaderdehetprobleemvanafdeanderekant:waaromachterhetplasticaanvarenalshetvanzelfnaarjetoekomt?Hetafvalconcentreertzichinvijfgyres,datzijngroterond­draaiendezeestromen.SlatbedachteengigantischlangedrijvendebarrièreineenV­vormvoorindiedraaistroom,waarzeedierengewoononderdoorgaan,maarwaarhetplas­ticachterblijfthangen.Datstroomtvanzelfnaardepunt,waarhetdooreenonbemandwerkstationuitzeewordtgevist.Zozouintienjaartijdongeveerdehelftvanhetplasticinhetzwaarstgetroffengebied–TheGreatPacificGarbagePatch–verwijderdkunnenworden.¶Dewereldreageerdeenthousiast:naeenhaalbaarheids­studiemetpositieveuitkomst,leverdeeencrowdfundingcampagneruim2miljoendollarop.DaarmeekondezezomerdegrootsteexpeditieooitnaarTheGreatPacificGarbagePatchwordengedaan,omteonderzoekenhoeveelenwatvoorplasticernuechtronddrijft.“Deeersteobservatiesbe­vestigendatditprobleemeentikkendetijdbomis,”zegtSlat.“Wemóetenietsdoenvoorhetallemaaluitelkaarvalt.”In2016beginteentestmeteenprototypevoordekustvanhetJapanseeilandTsushima;in2020wilTheOceanCleanupbeginnenmethetgroterewerkopvollezee.¶

www.theoceancleanup.com

CASE05

Fotografie : Erwin Zwart / The Ocean Cleanup

26

de impliciete invloed van design

Gezocht:sociaalontwerpers

Allemaatschappelijkevraagstukken

dragenconflicterendeperspectieven

inzich.Erzijnaltijduiteenlopende

belangen,enwatgoedisvoordemaat­

schappijislangnietaltijdfavorietbij

hetindividu.Eensociaalontwerperis

specialistinhetoplossenvandergelijke

‘socialdilemmas’.¶

NynkeTromp

ESSAY

03Nuwegeconfronteerdwordenmeteenaantalhardnekkigemaatschap­pelijkeproblemen,merkenwesteedsvakerdatexpertisetekortschiet.Dekomstvanvluchtelingen,deimpactvanonsconsumptiepatroonopklimaatverandering,geweldtegenhulpverleners,ofdehandelinbedreigdediersoorten:hetzijncomplexevraagstukkendiegeenenkelvoudigantwoordkennen.Enduswordenmultidisciplinaireteamssamengesteldwaarinexpertswordenuitgedaagdomvoorbijhuneigenvakgebiedtekijken,enmiddelseeninterdisciplinaireofzelfstransdisciplinaireaanpaktekomenmetoplossingen.¶Wewetenechterookhoemoeilijkhetisom‘voorbijheteigenvak­gebiedtekijken’.Zekeralsexpert.Hetinternaliserenvaneenper­spectiefdatandersis,ofzelfsconflicteertmetheteigenperspectief,vergtwilskrachtencapaciteit.Zekeromdatdaarmee‘deoplossing’eveneensbuitenheteigenvakgebiedzoukunnenkomenteliggen.Ditiseenvrijontmoedigendeconstateringindienjenoggeenweethebtvandekwaliteitenvandeontwerper.¶Dehedendaagseontwerperisinstaatom–insamenwerkingmetexpertsofvoortbouwendophunexpertise–eencrucialeroltever­vulleninhetaangaanvancomplexevraagstukken.Inditessayzalikuiteenzettenwaaromdeentreevandeontwerperbinnenhetmaatschappelijkedomeintoegejuichtdientteworden,mitshijzijnvaardighedenopdejuistemanierweetintezetten.¶

Conflicterende perspectieven verenigen Bijhetontwerpenvaneenvoorwerp,bijvoorbeeldeenstoelofeenkoffiezetapparaat,moetkennisvanhetmateriaal,deproductie­methoden,deconstructieentechniek,deesthetiek,endeergonomiegeïntegreerdwordenineenenkelevorm.Ditopzichisaleenheleklus,maarwordtcomplexerwanneeroptimalisatievanheteneaspectnadeligeconsequentiesheeftvoorhetandere.Conflictenontstaanbijvoorbeeldgemakkelijktussenergonomischeenesthetischeopti­malisatie.Destoeldieopdemeestverantwoordewijzehetlichaamondersteunt,isvaaknetnietdemooiste.Eenontwerpvraagvanuitverschillendeperspectievenbegrijpeneneenantwoordvindenopconflictendaarbinnen,isdaaromeenkernaspectvanontwerpen.Hetvereistwatwenoemenintegrativethinkingenwordtvaakgenoemdalseenvandeuniekeskillsvanontwerpers.¶Nuwordenveel,alsnietallemaatschappelijkevraagstukkeneveneensgekenmerktdoorditsoortconflicterendeperspectieven.Teneerstekenteenmaatschappelijkprobleemlogischerwijsvelestakeholdersdieuiteenlopendeideeënkunnenhebbenoverwateenbeteresituatieis.Tentweedekunnenmaatschappelijkeproblemengetypeerdwordenalssocialdilemmas:situatieswaarinhetmaatschappelijkebelangconflicteertmethetbelangvanhetindividu.VoorNederland

27

28 29

zouhetopvangenvanveelvluchtelingenaantrekkelijkegevolgenkunnenhebben(bijvoorbeeldeconomischofquainternationalerepu­tatie).MaarburgersnaastwiedezeNieuweNederlanderskomentewonenhebbenpersoonlijkezorgen.Hoeverandertditmijnbuurt?Hoebeïnvloedtditmijnkansenopdearbeidsmarkt?Inelkmaat­schappelijkprobleemhuistzo’nconflicttussenwatwealspersoonbelangrijkvindenenhoeweeralsmaatschappijtegenaankijken.Ditbetekentdatvoorhetontwikkelenvanoplossingenvoormaatschap­pelijkevraagstukkenzowelhetpersoonlijkealshetmaatschappelijkeperspectiefgeïntegreerdmoetenworden.Enditisprecieswateensociaalontwerpergoedkan.¶

Voorbeeld 1

Doortoegangtebiedentotnagenoegalleproductenzonderdatmensenzehoevenaanteschaffen,slaatPeerbyeenbrugtussenindividueelcomfortenerzijdsencollectieveduurzaamheidanderzijds.¶

Snappen waar je moet ingrijpen en hoeAandetuDelftwerkenwesinds1996metdeVisioninProductdesign­methode,ontwikkelddoorprofessorenPaulHekkertenMatthijsvanDijk.Hetuniekeaandezemethodeisdathetontwerpersstimuleertomeffectgedreventewerktegaan.Striktdoorgevoerd,heeftdittotgevolgdatopvoorhandnietvastgesteldkanwordenwáterontworpen

gaatworden.Veelontwerpprojectenstartenechterwelmetzo’nopdracht:‘ontwerpeene­bike.’Deverschijningsvormvanhetontwerpishiermeealbekend:eenfiets.Enopzo’nmomentzijnerveelont­werpmethodendiejekunnenhelpendiefietszogoedmogelijkteontwerpen.DeViPmethodedaarentegen,dwingtdeontwerperteerkennendateenproductslechtseenmiddelistoteenbepaaldeffectensteltdaarmeedee­bikezelfterdiscussie.Watwillenwebereiken?Enisdee­bikewelhetbestemiddel?Demethodestimuleertdeont­werperomdíefactorenteonderzoekendiehemhelpenhetgewensteeffectheldertedefiniërenendaarvervolgenshetmeestgepastemiddelvoorteontwerpen.Maardatkanduszoweleenappalseentraining,eenfysiekproductofeenstedenbouwkundigeingreepzijn.Dezereframingvandeopdrachtvereistdaarmeekennisvanverschillendeverschijningsvormenvandesign.Pasalshetgewensteeffecthelderis,kandeontwerperbepalenofdithetbestebereiktkanwordenmeteene­bike,ofdaternieuwebewegwijzering,anderefietsenstallingen,nieuweabonnementsvormenvoorhetov,andereregelgevingvoorautorijders,nieuweinfrastructuur,nieuwekinderopvangconstructies,ofnieuwerecreatievormenontwikkeldmoetenworden.¶

Dezeaanpakisextreemwaardevolbijhetaangaanvanmaatschappe­lijkevraagstukken.Doordesystemischeaardvanditsoortvraagstuk­kenbestaanernamelijkveelantwoorden.Dooreffectgedreventewerktegaaneninelkeoplossingsvormtekunnendenken,isdesociaalontwerperinstaatomtebegrijpenwaarhetbesteingegrepenkanworden,alvorenstebepalenhoe.¶

Voorbeeld 2

Peerby, een platform om buren te faciliteren in het lenen van elkaars spullen

Stemmen op je verjaardag! Een voorstel ter verbetering van ons landsbestuur, door Redesigning Politics

30

Nynke Trompisassistentprofessor‘SocialDesign&BehaviourChange’aandefaculteitIndustrieelOntwer-pen,tuDelft.Sinds2007houdtzezichbezigmetontwerpenvoormaat-schappelijkevraagstukken.BijRefra-mingStudiowerktezevooro.a.de

Nierstichting,ParnassiaenStichtingNatuur&Milieu,enin2013promo-veerdezecumlaudeophetonder-werp.Momenteelhoudtzezichbezigmetdehervormingvandeggzendehandelinbedreigdediersoorten.

vinden,maarindesupermarkttochvaakdefinanciënzwaarderlatenwegenendekiloknallerkopen.ZeontwierpTomorrow’sMenu,datmensenuitnodigttegeneenmaandelijksbedraglidtewordenvaneenspecifiekboerderijentypeopbasisvanhetbelangdatzijhechtenaangezondheid,dierenwelzijnenduurzaamheid.Meteenabonnementbetaaljeindewinkelvervolgensevenveelvoorhetstukvleesdatvanjouwboerderijentypekomtalsvoordekiloknaller.OpdezemaniersluitTomorrow’sMenuaanbijmensenhungoedeinten­tiesterwijlhetrekeninghoudtmethunroutines.¶

Tijd voor een vacatureDegenoemdevoorbeeldenzijnstukvoorstukvoorbeeldenvansocialdesign.Natuurlijkisdeoplossingvanmaatschappelijkevraagstukkennietalleenafhankelijkvandezeontwerpideeën;daariseengezamen­lijkeinspanningvoornodigvanuitverschillendedisciplines.Maarontwerperskunnenwelalsgeenandereenbrugslaantussendiedisciplines:zijgaanperdefinitietransdisciplinairtewerk.Bovendienbeïnvloedtelkontwerpdemaatschappij.Datwetende,ishetverbazing­wekkenddatdevacature‘sociaalontwerper’nognooitgeplaatstis.¶

DedenktankRedesigningPoliticssteltvooromjaarlijkstestemmen(opjeverjaardag!)opeenpartijvisie,inplaatsvanmassaaleenspervierjaaropbasisvanpersonen(vooreenuitgebreidereuitleg,ziehetTedX­filmpje‘DisruptingDemocracy’).Eensindevierjaarwordenallestemmengeteldopde‘teldag’,waarnaeencoalitiegevormdzalworden.Devraagdiededenktankledenzichzelfsteldenwas:hoekunnenpoliticideruimtekrijgenomstructureeltebouwenaaneenmooierNederland,inplaatsvanbezigtezijnmetdewaanvandedageneengoedemediaperformance?Maarwaargrijpjeinomdateffecttebereiken?Hoeveranderjezo’ncomplexeinteractietussenkiezers,politicienmedia?Hetfeitdateriederedagmensenzoudengaanstemmen,lijktineersteinstantiejuisteenaanjagervandemedia­gekte.Maarnietsisminderwaar.Wantelkedagwordenpoliticiafge­rekendophuneffectiviteitinhetrealiserenvanhunpartijvisie.Eenmooiebelofteopdeenedagkanduswelwatstemmentrekken,maarindiendezenietwordtnagekomenzalhetleidentoteenverliesvanstemmenindedagendievolgen.¶

Gebruik maken van de impliciete invloed van designDeontworpenomgevingheefteenenormeinvloedophoemensenzichgedragen.Hoehetbelastingformuliereruitziet,heefteffectophoegraagmensenbelastingbetalenenofzehetdoen.Hoeonzeinfra­structuurisontworpen,heeftinvloedophetaantalverkeersover­tredingen.Enmetwelkeproductenmensenzichomgeveninhuis,heefteffectophungezinsrelaties.Hetbijzonderevandezeinvloedisdatmensenvaaknietbewustzijndatzebeïnvloedworden.¶

Doordezeimplicieteinvloedvandesignintezettenbijmaatschap­pelijkevraagstukken,kandesociaalontwerpereenuniekebijdragelevereninvergelijkingmetmeergeijkteinterventies,zoalscampag­nesensubsidies.Maarstiekemmensenbeïnvloedenklinktnatuurlijknietethisch.Tochishetjuistonethischomhetníettedoen.Desim­peleobservatiedatdeomgevingonsbeïnvloedt–ofweditnuwillenofniet–isalleenaleenargumentomdezeinvloedinhetvoordeelvanonsallemaaltelatenzijn.Daarnaastishetzodatveelmensenbesthungedragzoudenwillenveranderentenbehoevevandesamenleving,maarditmoeilijkvinden.Hetgaatdusvooralookomhetondersteunenvandiemensen,zekerwanneerjemetimplicieteinvloedgeenanderegedragsoptiesuitsluit.¶

Voorbeeld 3In2014isAnnaPeetersafgestudeerdaandetuDelftopeenontwerpomhetwelzijnvanvarkensindevleesindustrieteverbeteren.Zemerktedatveelmensenhetwelzijnvandierenwelbelangrijk

31

Tomorrow’s Menu, door Anna Peeters

32

craft

Virtuelepraktijktraining

Leerhoejeeenkolomboorofwatersnijmachinebedientenverdienondertussencreditswaarmeejedesnelsteachtbaanvandeklaskuntbouwen;deuniekemixvansimulatie,gamingen‘onthejob’trainingvancraftslaatgoedaanbijstudenten.¶

“Eenvakalsmonteurmechatronica,lasserofmetaalbewerkerleerjevooralindepraktijk,”zegtSennedeJong,technischdirecteurvangamebedrijfLittleChicken.“Maarerhoorthelaasookeenheleboeldrogetheoriebijoverhettoepassenenbedienenvanapparatenengereedschappen.”craftmaaktdatleergedeelteeenstukaantrekkelijker.Innauwesamen­werkingmetkenniscentrumKenteq,datleermiddelenvoordetechnischesectorontwikkelt,maakteLittleChickeneenappliedgamevoorMechatronica­studentenvanhetmbo.¶Hiervoorbouwdendegameontwikkelaarseencompletetechnischewerkplaatsnametlevensechtemachines,inclu­siefallebedienbareknoppenenmodules.Bijhetgamenishetalsofjeéchtachterdewatersnijderofdraaibankstaat.Eenextraspelelementisdatgoeduitgevoerdeprocedurescreditsopleverenwaarmeejeineenverlatenvirtueleloodsjeeigenachtbaankuntbouwen–voordeultiemerideaanheteindevanhetspel.“Zoziejemeteenwaarvoorjehetdoet,”zegtprojectmanagerMariadeLange.“Metdekennisdiejenuaanhetlerenbent,zoujelaterechteenpretparkkunnenbouwen.Datwerktmotiverend.”¶craftdichtdeklooftussentheorieenpraktijk,mededoorde‘justintime’methode:“Watje’sochtendsindevirtuelewerkplaatsvancraftoefent,doeje’smiddagsinhetecht,”legtDeJonguit.HetvirtueleexperimenterenzorgtvoorbetereonderwijsresultatenbevestigtonderzoekaandetuDelft.Eenbijkomendvoordeelisdatcrafteeneenduidigprotocolcreëertvoordeprocedureenbediening.Degevali­deerdeonderwijstoolwordtalopeenaantalscholeninten­siefgebruikt.DeLange:“Hetwerktzogoeddatwehetzelfdeprincipenuooktoepassenbijdeontwikkelingvaninstruc­tie­,bijscholings­entestgamesvoorvolwassengebruikersvanapparaten.”¶

www.kenteqcraft.nl|www.littlechicken.nl

CASE06

34

saint gobain innoveert met waag society

Fablabalsmotorvoortransformatie

WatkaneengroteindustriëlemultinationallerenvaneenFablabdatnieuwedigitaletechnologieëntoegankelijkmaaktvoorhetpubliek?SaintGobainkwamnaardeWaagomteexperimenterenmetanderedenk­,werk­enmaakprocessen.¶

GrowYourOwnCar,hierennu,methetmateriaaldatvoor­handenis,enovereenuurgeefjewatjehebtdooraanjebuurman.Eenwonderlijkeopdrachtindeorenvandehoog­stemanagersvaneenindustriëlemultinational.“Jadatisbestdisruptiefvooreenbedrijfwaarnogeensterkescheidingistussenarbeidersendirectie,enwaaralleswordtafgeschermdmetpatenten,”zegtMarleenStikker,directeurvanWaagSociety.HetgaatoverSaintGobain,eenmarktgigantophetgebiedvanbouwmaterialen,glasengeleidersvoordeauto­motiveindustrie.ZekwamennaarhetAmsterdamseFablabindeWaagomteproevenaaneennieuwemakerscultuur.¶“NatuurlijkstaatindefabriekenvanSaintGobainookallangeen3d­printer,maardebedrijfscultuurenhetproductie­proceszijnnogaltijdgestoeldop19e­eeuwsesystemen,”zegtStikker.“Omtekunnenblijvenconcurrerenindenieuwemarkt,zullenzijmoeteninnoveren.Datbetekentmeerdaneennieuwproductinelkaarzetten.Innovatieluktalleenalsjeookéchtandersgaatdenkenenwerken.”PreciesdatiswathetFablabAmsterdamtebiedenhad:eenportiedesigndenkenendoenluiddehetbegininvaneenreeksinternationalesessieswaarinmanagers,fabrieksarbeidersenontwerpersgezamenlijkdeklassiekeprocessenuitdaagden.¶SamenmethetBelgischeYourOwnLabhielpWaagSocietyviervestigingeninDuitsland,Japan,deukendevshuneigenFablabteontwerpen:eendigitalefabricatiewerkplaatsinhuneigenfabriekomterplekketeexperimenterenmetnieuweproductieprocessen.Eenmotorvoortransformatie,noemtStikkerhet.“InDuitslandgevenzemedewerkersnuspecialefablabtijdbinnenwerktijden.Daarmeewordthetinnovatievepotentieelvanmensendienudemachinesbe­dienenaangeboord.Alleendatalisbehoorlijkvernieuwend.”¶

waag.org|fablab.waag.org

CASE07

Fotografie: Eddo Hartmann

36

bmw i8

Desportwagenvandetoekomstiseral

Metdei8lanceertbmweennieuwevisieopdesportwagen.DieheeftweldegelijkeentoekomstvolgensontwerperAdrianvanHooydonk–zelfsineentijdwaarindeemissie­discussieactuelerisdanooit.¶

AdrianvanHooydonkisditjaarerelidgewordenvandeBeroepsorganisatieNederlandseOntwerpers(bno)wegenszijnbijzondereverdienstenvoorhetdesignvak.DeNeder­landseindustrieelontwerper,opgeleidaandetuDelft,heefteenberoepwaariederejongenvandroomt.Alsdirecteurvandedesignafdelingvandebmw­groepishijbeeldbepalendvoorwatjeopdesnelwegzietrijden.Metdei­seriepresenteertbmweenheelnieuwevisieopautorijden;metdei8herdefi­nieerthetmerkdesportwagen.¶VanHooydonkenzijnmultidisciplinaireontwerpteambegonnennaareigenzeggenmeteenwitvelpapier,zonderzichtelatenbeperkendoordevasteformatsvanautomotivedesign.Hetleiddetottweegamechangers:auto’sdieradicaalandersgeproduceerdwordenenfunctioneren.Dei3iseenzeermilieuvriendelijke,vederlichteelektrischestadsautovolgerecycledematerialen.Enmetdei8werdzelfsvoordepetrolheadshetwow­effectbereikt.Hetstigmavanelektri­scheauto’s–nietalteelegant,langzaamoptrekken,zwareaccu,korteactieradius–wordtmetdei8definitiefafge­schud.Endatzithemnietalleenindeproporties,deflashyvleugeldeurenenultiemestroomlijning.Detechniekonderdemotorkapisrevolutionair.Deplug­inhybrideheefteenelektromotorvoorineneen1.5literdriecilinderbenzinemo­torachterin.Maarsamenleverendietweekleinemotorenwel362pkop.¶Decarrosserievanmetkoolstofvezelversterktekunststofenhetaluminiumchassismaaktdei8eenstuklichterdandegemiddeldesportwagen.Tankendoejemaarweinig:hetver­bruikis1op40.Hiermeetoontbmwovertuigendaandathetkán:zuinigenstilindestadengrommendenexplosiefdaar­buiten.Hetallermooistevandei8isdathetgeenconceptcaris.Jekuntgewoonnaardedealeromhemtekopen.¶

www.bmw.nl

CASE08

38 39

Dezepublicatieisdevijfdeineenserieoverhoeontwerperskunnenbijdragenaanhetoplossenvanvraagstukkeninanderesectoren.Deopgenomenvoorbeeldenzijnvooralgeselecteerdvanwegehetgecreëerdehefboomeffect.CrossoverWorksmaaktdeeluitvaneenbrederebewegingdiehetbelangvandecreatieveindustrievooranderesectorenwiluitdragenenkwamin2013totstandopinitiatiefvanBruniHofmanenRobHuisman.

Deinitiatiefnemerszijn:

CLICKNL clicknlishetkennis­eninnovatienetwerkvandecreatieveindustrieinNederland.Inclicknlzijndevolgendedeelsectorenbetrokken:Design,Media&ict,NextFashion,Games,BuiltEnvironmentenCulturalHeritage.www.clicknl.nl

Dutch Creative Council Ditisdeonafhankelijkestrategischeadviesraadvanenvoordecreatieveindustrie,diezijwilstimulerenenontwikkelentoteentoonaangevendetopsector.www.creativecouncil.nl

Federatie Dutch Creative Industries DeFederatieverbindtachtbranche­enberoeps­organisatiesuitdecreatievezakelijkedienstverlening:deBondvanNederlandseArchitecten,BeroepsverenigingNederlandseInterieurarchitecten,Beroepsorga­nisatieNederlandseOntwerpers,DutchGamesAssociation,DutchPhotographers,Modint,DutchDigitalAgenciesenvea,deverenigingvancommunicatieadvies­bureaus.www.dutchcreativeindustries.com

Kamer van Koophandel DeKamervanKoophandelhelptondernemersbijeensuccesvollestart,deinnovatievandienstenenproductenenderealisatievangroeiambities.www.kvk.nl

Stimuleringsfonds Creatieve Industrie HetStimuleringsfondsverstrektprojectsubsidiesbinnendecreatieveindustrieenondersteuntdaarmeeontwerpersenmakersdiedeinhoudelijkekwaliteitvanhetwerkterreinversterken.Bovendienstimuleerthetfondsinnovatie,ondernemerschapencross­sectoralesamenwerking,zowelnationaalalsinternationaal.www.stimuleringsfonds.nl

RedactieGerbrandBas(FederatieDutchCreativeIndustries)PelagiyaDragomirova(clicknl)JeroenvanErp(TopteamCreatieveIndustrie)MarijeHovestad(KamervanKoophandel)KittyLeering(DutchBlend)MadeleinevanLennep(BeroepsorganisatieNederlandseOntwerpers)AnneloesvanderLeun(StimuleringsfondsCreatieveIndustrie)JannyRodermond(StimuleringsfondsCreatieveIndustrie)

Eindredactie & auteur cases WillemijndeJonge

Auteurs essaysKeesDorstDésiréeT.M.MajoorNynkeTromp

Vormgeving PietGerardsOntwerpers(PietGerardsenMaudvanRossum)

Druk Zwaanprintmedia

Digitale versie http://dutchcreativeindustries.nl/crossoverworks

ProductieKittyLeering

UitgeverFederatieDutchCreativeIndustries

ISBN/EAN9789082176292

AllebeschrijvingenengegevensvandegepubliceerdeprojectenzijngebaseerdophetmateriaalzoalsdatisingezondendoordedeelnemersaandepublicatieCrossoverWorks.Deredactieisnietverantwoordelijkvooronjuisthedenofonvolledigevermeldingvanprojectgegevens.

©2015FederatieDutchCreativeIndustries

DezeuitgaveisfinancieelmogelijkgemaaktdoorhetStimuleringsfondsCreatieveIndustrie.DeprojectenWearableSolar,RefugeeRepublicenAmsteldeckszijntotstandgekomenmetfinanciëleondersteuningvanhetStimuleringsfondsCreatieveIndustrie.WaagSocietywordtonder­steundvanuitdeMeerjarigeprogramma’svanhetStimuleringsfondsCreatieveIndustrie.

WORKS#5

Het plastic uit de oceaan halen, stroom

opwekken met je jas en trauma’s verwerken

met een game. Het lijkt te mooi om waar te

zijn. Toch zijn de eerste resultaten veelbe­

lovend. Met een creatieve benadering, een

dosis designdenken en het delen van kennis

kom je een heel eind. In dit boekje vertellen

ontwerpers van innovatieve producten en

diensten hoe ze dat aanpakken. Cross­overs

vanuit de creatieve industrie: ze leiden vaak

tot verrassende vondsten en verbeteringen.¶

innoveren met de creatieve industrie

CR

OS

SOV

ER W

OR

KS #5 IN

NO

VER

EN M

ET DE C

REATIEV

E IND

USTR

IE