Contextuele deaccentuering in het Nederlands als tweede taal: waar gaat dat accent naartoe?

Evelyn Bosma, Johanneke Caspers, Frida Kramm, Olga Kruming & Polona Reya

Dag van de Fonetiek 2011 2

Onderzoekswerkgroep NT2

• MA-college opleiding Dutch Studies, Universiteit Leiden

• Deelnemers: Evelyn Bosma, Frida Kramm, Olga Kruming en Polona Reya

• Begeleidster: Johanneke Caspers• Onderzoeksgebied

– prosodie van NT2-spraak– accentuering/deaccentuering– productie

Dag van de Fonetiek 2011 3

Achtergrond• Prosodie =

'het geheel van eigenschappen van een spraakuiting die niet herleid kunnen worden tot de opeenvolging van klinkers en medeklinkers' (Rietveld & van Heuven, 2009)

• Talen verschillen qua prosodie• Er is invloed van T1 op accentplaatsing in T2

(Rasier & Hiligsmann, 2007)• NT2-sprekers maken accentueringsfouten

(Noorlander, 2011)• Foute accentuering kan tot slecht begrip leiden

(Hahn, 2004)

Dag van de Fonetiek 2011 4

Accentuering/deaccentuering in West-Germaanse talen

• Informatiestatus vs. accentuering– de belangrijkste informatie in een zin wordt

geaccentueerd (vaak nieuwe informatie)– herhaalde, vage, algemene en gegeven

informatie worden gedeaccentueerd• ‘deaccenting’: a word that we might expect

to be accented fails to be accented in a context where it has recently been mentioned (Ladd, 1996)

Dag van de Fonetiek 2011 5

Contextuele deaccentuering

• Noorlander (2011, nota onderzoeks-werkgroep 2010)

• verband tussen incorrecte accentplaatsing in NT2 en moedertaal

• typologisch contrast: Germaanse vs. Romaanse T1

• Vooral deaccentuering van gegeven informatie leidde tot fouten in accentplaatsing

Dag van de Fonetiek 2011 6

Voorbeeld

• [Ken je deze BOEKEN?] Ik LEES geen boeken

• Deaccentuering van gegeven informatie (boeken) impliceert accentverschuiving

• Romaanse NT2-sprekers: accent gaat naar negatie (geen), niet naar werkwoord (lees): Ik lees GEEN boeken

Dag van de Fonetiek 2011 7

Typologisch contrast en accentuering

Germaanse talen Fins-Oegrische talenNederlandsDuits

Hongaars

accentplaatsing is deels plastisch (Rasier & Hiligsmann, 2007)

sterke correlatie tussensyntaxis en accentplaatsing(Olaszy et al., 2000)

focuspositie vóór de persoonsvorm (Olaszy et al., 2000:191);negatie trekt focus aan (ib., Nádasdy, 2004)

Dag van de Fonetiek 2011 8

DeaccentueringDuits Hongaars

Specifiek geval van contextuele deaccentueringContext

[Kennst du dieses Buch?]

[Ken je dit boek?]

[Ismered ezt a könyvet?]

[Ken(je) dit een boek?]

DoelstructuurNein, ich LESE keine Bücher.

Nee, ik LEES geen boeken.

Nem, NEM olvasok könyveket.

Nee, NIET lees(ik) boeken.

Dag van de Fonetiek 2011 9

Hypotheses

1. Deaccentuering van gegeven informatie en accentuering van nieuwe informatie is zowel bij Duitse als bij Hongaarse NT2-sprekers geen probleem

2. In zinnen met deaccentuering van gegeven informatie en een negatie zullen de Hongaarse NT2-sprekers het accent daar leggen en niet op de persoonsvorm

Dag van de Fonetiek 2011 10

Aanpak

• Stimulusmateriaal:– lopende tekst met 4 condities (zie volgende slide)– doel: zo natuurlijk mogelijke spraak, maar wel

gestuurd– “Op vakantie”

• Voorleestaak– opnames in het fonetisch lab

• Analyse:– Labeling gerealiseerde accentposities door 4

moedertaalsprekers

Dag van de Fonetiek 2011 11

ConditiesDoelconditie: 1) deaccentuering van gegeven informatie in zinnen met

niet, geen of albv. ‘[Eigenlijk zou ik liever een regenpak meenemen]

maar ik HEB geen regenpak.

Controlecondities:2) deaccentuering van gegeven informatie in zinnen

zonder niet, geen of al3) accentuering van nieuwe informatie in zinnen zonder

niet, geen of al4) accentuering van nieuwe informatie in zinnen met niet,

geen of al

Dag van de Fonetiek 2011 12

Proefpersonen• Hongaarse gevorderde NT2-sprekers

– 2 mannen en 6 vrouwen (8)– studierichting taal- en letterkunde– 21 - 25 jaar

• Duitse gevorderde NT2-sprekers– 8 vrouwen– 21 - 34 jaar

• Controlegroep NT1-sprekers– 3 vrouwen en 6 mannen– 20 - 35 jaar

Dag van de Fonetiek 2011 13

Resultaten conditie 1 (“Ik HEB geen regenpak”)

Dag van de Fonetiek 2011 14

Resultaten conditie 2(“Als het SLECHT weer wordt ...”)

Dag van de Fonetiek 2011 15

Dag van de Fonetiek 2011 16

Voorlopige conclusies

• Hypothese 1 klopt: gevorderde NT2-sprekers hebben geen problemen met accentueren van nieuwe informatie en deaccentueren van gegeven informatie

• Hypothese 2 klopt deels: in zinnen van het type “Ik LEES geen boeken” plaatst ¾ van de Hongaarse NT2-sprekers het accent niet op de persoonsvorm

Dag van de Fonetiek 2011 17

Discussie en verdere analyse

• Controlegroep accentueert in conditie 1 soms anders dan verwacht

• Stimulusproblemen• Voorleesproblemen

• Mogelijk effect verblijfsduur NT2-sprekers

Dag van de Fonetiek 2011 18

Referenties• Hahn, L.D. (2004) Primary stress and intelligibility: Research to motivate the

teaching of suprasegmentals, TESOL Quarterly, 38 (2), 201-233.• Koutny, I., P. Olaszi & G. Olaszy (2000) Prosody prediction from Text in

Hungarian and its Realization in TTS Conversation, International Journal of Speech Technology 3, 187-200.

• Ladd, D.R. (1996) Intonational Phonology, Cambridge: Cambridge University Press.

• Nádasdy, Á. (2004) Felülkerekedő hangsúlyszabályok, MaNcs, XVI, 47 http://seas3.elte.hu/delg/publications/modern_talking/66.html

• Noorlander, P. (2011) Dat is toch ook wel bekend? Een fonetisch onderzoek naar de deaccentuering van de modale partikels toch, ook en wel en gegeven informatie in gesproken Nederlands als tweede taal. Nota Onderzoekswerkgroep NT2, Universiteit Leiden.

• Rasier, L.& P. Hiligsmann (2007) Prosodic transfer from L1 to L2. Theoretical and methodological issues. Nouveaux cahiers de linguistique franҫaise 28, 41-66.

• Rietveld, A.C.M. & V.J. Van Heuven (2009) Algemene Fonetiek, Bussum: Coutinho, hoofdstuk 12, 277-295.