NHL-ECNOZernikepark 109747 AN GRONINGENPostbus 8049700 AV GRONINGENE ecno@nhl.nlT 058 251 2900F 058 251 2980

Het Educatief Centrum Noord en Oost (ECNO) is het centrum voor onderwijsdienstverlening in de provincies Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel.

ConferentieTaal en lezen: wat werkt echt?

donderdag 5 november 2015van 9.00 tot 15.45 uur

Congres- en vergadercentrum Hampshire Hotel - Plaza Groningen

Laan Corpus den Hoorn 300, 9728 JT Groningen

WW

W.EC

NO

.NL

Voor wie is de conferentie bestemd? De conferentie is bestemd voor leerkrachten basisonderwijs, interne begeleiders, remedial teachers, middenmanagers, ambulante begeleiders en zeker ook voor schoolleiders, bovenschoolse managers en samenwerkingsverband coördinatoren.

Wat levert de conferentie de deelnemers op?De opbrengst voor de deelnemers bestaat uit:• masterclassesenworkshopsdienieuweinzichtengeven• hand-outs• naelkeinleiding/workshop:concreteadviezenvoordepraktijk• netwerkenenwaardevolleontmoetingen

Wat is de inhoud van de conferentie?Tijdens de conferentie reiken diverse deskundigen in masterclasses en workshops werkbare, realistischeoplossingenaanophetgebiedvantaal-enleesonderwijs.Onderwerpenzijnonderandere:o Begrijpend lezeno Methodes voor aanvankelijk lezeno Woordenschato Wereldoriëntatie en taalo Leespleziero Opbrengstgericht spellingonderwijs KostenDeprijsvandeconferentiebedraagt€225,-perdeelnemer.Deze prijs is voor de hele dag inclusief catering.

Hoe ziet het programma eruit?

Wij verwachten u tussen 9.00 en 9.30 uur. Het programma begint om 9.30 uur en eindigt om 15.45 uur met aansluitend een drankje.

09.00 – 09.30 uur ONTVANGST, registratie en koffie

09.30 – 09.45 uur OPENING door Alexander van der Weide, senior adviseur bij NHL-ECNO

09.45 – 10.45 uur Masterclass 1 ‘Goed leesonderwijs voor alle leerlingen. Een pleidooi voor de kracht van onderwijzen’ Prof. dr. Wim van den Broeck - Klinische en Levenslooppsychologie Faculteit Psychologie en Educatiewetenschappen, Vrije Universiteit Brussel

10.45 – 11.00 uur KOFFIEPAUZE

11.00 – 12.00 uur Masterclass 2 ‘Teksten waar je van leert of: Hoe leren kinderen van teksten?’ Prof. dr. Paul W. van den Broek - Hoogleraar Universiteit van Leiden

12.00 – 13.00 uur LUNCH

13.00 – 14.15 uur 1e serie workshops

14.15 – 14.30 uur Workshopwissel

14.30 – 15.45 uur 2e serie workshops

15.45 uur AFSLUITING EN DRANKJE

DagvoorzitterGonnie Niemeijer (NHL-ECNO)

~1~

Masterclasses

Masterclass 1 Goed leesonderwijs voor alle leerlingen. Een pleidooi voor de kracht van onderwijzen

Prof. dr. Wim van den Broeck (Universiteit Leiden) formuleerde een visie opeffectief (taal)onderwijs waarin hij betreurt dat de leerkrachtgestuurde enklassikale aanpak door veel academici als voorbijgestreefd wordt beschouwd.Hij opteert nog steeds voor een meer leerkrachtgestuurde aanpak en voorvoldoende klassikale instructie, met inbegrip van een aantal vormen van differen-tiatie en ondersteuning. Van den Broeck betreurt dat veelal gekozen wordt voor een zelfontdekkende benadering waarin kinderen zelfstandig hun eigen leren in handen kunnen en moeten nemen en waarbij aangesloten moet worden bij de ervaringen van het individuele kind.

In deze masterclass bepreekt Wim van den Broeck wat er centraal moet staan in goed leesonderwijs. Het bevorderen van welbevinden, individualiseren, differen-tiëren, of toch maar gewoon onderwijzen?Het is nodig om kritisch en onbevangen te analyseren wat de idealen en basis-principes zijn van de verschillende visies achter onderwijs.

Uitvoerder: Prof. dr. Wim van den Broeck - Klinische en LevenslooppsychologieFaculteit Psychologie en Educatiewetenschappen Vrije Universiteit Brussel

Masterclass 2 Teksten waar je van leert of: Hoe leren kinderen van teksten?

Ongeveer 35 jaar geleden kwam een jonge doctoraalstudent uit Leiden op het vliegveld van Chicago aan, met een koffer in de ene hand, een tas met paspoort en wat geld in de andere. Hij was daar om aan de University of Chicago zijn stage en scriptie voor de opleiding Psychologie in Leiden uit te voeren.Die eerste avond gaf zijn nieuwe afdeling een receptie ter verwelkoming. Op een gegeven ogenblik kwam zijn nieuwe begeleider, prof. Tom Trabasso, naar dedoctoraalstudent, glas wijn in de hand, en vroeg: “Wat gebeurt er nu precies inons hoofd wanneer we iets lezen en dat proberen te begrijpen, en waarom lukt het soms niet?”. De nieuwkomer, jetlagged, mompelde dat hij dat niet wist, waarop Trabasso zei: “Precies! En dat is wat wij gaan onderzoeken!”

Sinds 1981 publiceerde prof. dr. Paul van den Broek ruim honderd weten-schappelijke bijdragen, redigeerde daarnaast diverse boeken en is reviewer voor een flink aantal gerenommeerde tijdschriften.

In deze masterclass gaat Van den Broek in op de vraag waarom sommigekinderen moeite hebben om teksten te begrijpen. Hoe kun je deze kinderenhelpen en hoe kunnen alle leerlingen leren van teksten.

Uitvoerder: Prof. dr. Paul W. van den Broek - Hoogleraar Universiteit van Leiden

~2~

Workshops

Workshop 1

Workshop 2

Goet gespeldt - opbrengstgericht spellingonderwijs

Na de publicatie van haar artikel over de problemen met de Cito-spellingtoetsen is er een discussie ontstaan tussen Cito en prof. dr. Anna Bosman.Prof. dr. Bosman liet zien dat het toetsen van spellingkennis met een meer-keuzetoets geen goed beeld geeft van wat een leerling wel en wat een leerling niet weet. Naast haar kritiek op het Cito draagt ze bij aan kennisvermeerdering entheorievorming welke op hun beurt een inspiratiebron kunnen vormen vooranderen.

In deze workshop gaat Anna Bosman u inspireren op het gebied van het spelling-onderwijs. Onderwerpen in deze workshop zijn onder andere:• Hoe zorgt u voor effectieve spellinginstructies?• Mogelijkheden benutten van spellingmethoden voor leerlingen met spelling-

problemen• Hoe toetst u de spellingvaardigheden van uw leerlingen valide?

Uitvoerder: Prof. dr. Anna M.T. Bosman - Radboud Universiteit Nijmegen

Wat maakt woordenschatonderwijs aantrekkelijker en effectiever?

In deze workshop gaan we kijken hoe je een echte woordenschatcultuur kuntontwikkelen. Het gaat daarbij om een breed aanbod. Te denken valt aanwoordenschatverdieping, het visualiseren van woordenschat, betekenisrelaties tussen woorden, de rol van voor- en stillezen, het aanbieden van nieuwe woorden met een effectieve didactiek en woordleer- en onthoudstrategieën.

In een klas met een woordenschatcultuur is woordenschat zichtbaar door het gebruik van grafische modellen en wordt er op een gevarieerde, speelse wijze dagelijks gewerkt aan woordenschatontwikkeling. U zult merken dat de woorden-schat van uw leerlingen daadwerkelijk groter en rijker wordt, maar vooral datkinderen het ook steeds leuker gaan vinden om met woorden aan het werk te gaan. Met vrij eenvoudige interventies en routines kunt u als leerkracht echt het verschil maken. Aan het einde van de workshop beschikt u over praktische hand-vatten om een begin te maken met het realiseren van een opbrengstgerichte woordenschatcultuur in uw klas, waarbij plezier, samenwerken en interesse voor woorden samengaan.

Uitvoerder: Piers van der Sluis - Onderwijsadviseur / Taal- leesspecialist Cedin

~3~

Workshop 3 Begrijpend lezen in samenhang met mondelinge taal en schrijven

Er is in het basisonderwijs terecht veel aandacht voor lezen met begrip. Op veel scholen vertaalt deze aandacht zich echter (nog) vooral door begrijpend lezen als vak op te vatten. Er is een methode aangeschaft, er wordt een didactiek omarmt (bijvoorbeeld IGDI en modeling) en er is specifiek en doelgericht aandacht voor allerlei deelvaardigheden.

Begrijpend lezen is niet alleen een vak, maar staat ook als middel centraal in het onderwijs. Kinderen (leren) lezen om te genieten van belevenissen van anderen, om iets interessants te weten te komen, om iets uit te kunnen voeren, et cetera. In die context bestaat er een krachtige samenhang tussen lezen, schrijven en mondelinge communicatie. Uit onderzoek blijkt zelfs dat de leesvaardigheid wordt bevorderd wanneer er over teksten wordt gepraat en/of wanneer leerlingen de kans krijgen de inhoud van de tekst in een schrijfactiviteit te verwerken.

In deze interactieve workshop wordt ingegaan op het belang van het (bewust)creëren van samenhang tussen lezen, mondelinge taal en schrijven. De deel-nemers doen ervaring op met wat een dialogische didactiek kan wordengenoemd. Dat is een didactiek waarbij de leerkracht aansluit bij wat leerlingen als betekenisvol ervaren en waarbij de interactie leidt tot meer inzicht over het onderwerp uit de tekst.

Uitvoerder: Dr. Albert Walsweer - Senior Onderwijsadviseur & OnderzoekerTaalgebruik & Leren

Workshop 4 Vloeiend lezen als vliegwiel voor begrijpend lezen

Tijdens deze workshop staat de relatie tussen vloeiend lezen en begrijpend lezen centraal. In 2013-2014 is er door de Radboud Universiteit (voor het eerst inNederland) onderzoek gedaan naar de relatie tussen vloeiend lezen en be-grijpend lezen. We wisten al dat die relatie bestaat: vloeiend lezen (lezen metexpressie) beïnvloedt in positieve (hoge) mate de resultaten op het gebied van begrijpend luisteren en begrijpend lezen. Het is een feit dat we eigenlijk allemaal al lang wisten: een leerling die vlot en correct, maar heel vlak leest, begrijpt totaal niet wat hij leest. En beoordelen we die leesprestatie dan toch als lezen met voldoende leesvaardigheid?Scholen die willen werken aan hun resultaten begrijpend lezen, doen er goed aan om aandacht te schenken aan hun doorgaande lijn vloeiende leesvaardigheid; inderdaad, van groep 1 tot en met groep 8!

Wat komt er aan de orde?• Wat betekent de aanbeveling van het vloeiend lezen voor de praktijk en voor

het begrijpend leesonderwijs?• Spelen de huidige leesmethodes hierop in?• Welk beleid kan je als schoolteam praktisch gezien voeren om vloeiend lezen

vorm te geven?• Wat te doen met leerlingen die ondersteuning nodig hebben op dit punt?

Inrichting van deze workshop:• Een lezing met daarbinnen de doorvertaling naar de praktijk, geïllustreerd met

veel voorbeelden.• U ontvangt middelen (monitoring van vloeiend lezen) waarmee u in de praktijk

verder kunt.• Gelegenheid tot vragen stellen

Uitvoerder: Karin van de Mortel - Karin is Principal consultant bij het CPS.

~4~

Workshop 5 Methodes voor aanvankelijk lezen in groep 3 en wat zegt dewetenschap wat belangrijk is voor leren lezen?

In de afgelopen tijd zijn er nieuwe methoden verschenen op het gebied vanaanvankelijk lezen. Over de kwaliteit van methoden krijg ik, als onafhankelijk deskundige, veel vragen. Een school werkt doorgaans tien jaar met een methode, dus de kwaliteit is van groot belang. Daarnaast zijn er scholen die fuseren en mij de vraag stellen: “Welke van de twee gebruikte methoden kunnen we het beste blijven gebruiken?” Bovendien blijken niet alle methoden even effectief in de praktijk!De leerkracht in groep 3 is van groot belang voor het leren lezen van zijn of haar leerlingen. En het is van cruciaal belang dat kinderen in groep 3 een goede leesstart maken. Heel veel onderzoek toont dat de leerkracht belangrijker is dan de methode! De leerkracht is in haar werk overigens wel gebaat bij een goede methode die op evidence based inzichten is gebaseerd.Bovendien laat onderzoek zien dat methoden met veel franje dikwijls weinigeffectief zijn. In het bijzonder scholen met veel risicoleerlingen hebben baat bij een kwalitatief goede methode, omdat deze het lesgeven en leren kan sturen.

In deze workshop zet ik de huidige methoden voor aanvankelijk lezen naast elkaar en spiegel ik ze aan de huidige wetenschappelijke inzichten over het leren lezen.

Uitvoerder: Dr. Kees Vernooy - Lector emeritus Effectief taal- en leesonderwijs

Workshop 6 Systematisch en planmatig bevorderen van het leesplezier

In deze workshop ligt de nadruk op de doorgaande lijn in de hele school. Naast aandacht voor leestechniek en leesbegrip wordt van scholen ook verwacht dat zij de belangstelling voor het lezen bij hun leerlingen bevorderen. Door leerlingen te motiveren neemt het leesplezier en daarmee ook de leestijd toe. Dit heeft een positief effect op de woordkennis en de leesvaardigheid.Daarnaast is leesbevordering ook een doel op zich: kerndoel 9 gaat erover. InNederland spelen de ideeën van Aiden Chambers, een kinderboekenschrijver, over leesbeleving de laatste jaren een belangrijke rol bij leesbevordering. Er moet een gevarieerd aanbod zijn van aantrekkelijke boeken en uiteenlopende tekst-genres die aansluiten bij interesses van leerlingen.Ook moet er tijd zijn om te lezen. Vervolgens moet er voor de leerlingen gelegen-heid zijn om te praten over hun leeservaringen. Vanaf dat moment dient lezen een hoger doel; het is een vaardigheid waarvan je een leven lang plezier hebt. Te be-ginnen op de basisschool, maar ook later op de middelbare school en nog later.

Er gaat letterlijk en figuurlijk een wereld voor je open als je leest. Soms lees je meer over iets wat je al kent, soms is lezen een ontdekkingsreis langs allerlei nieuwe mensen, onderwerpen en plaatsen.

Uitvoerder: Nineke Kupers - Senior trainer-adviseur ECNO

~5~

Workshop 7

Workshop 8

Begrijpend lezen en woordenschatontwikkeling rond thema’s bij Wetenschap & Techniek

Veel scholen kampen met tegenvallende resultaten als het gaat om onderwijs in begrijpend lezen en woordenschat. Tegelijkertijd wordt steeds duidelijker dat het niet effectief is om deze taaldomeinen aan te bieden zonder een betekenisvolle context voor leerlingen. In deze presentatie verkennen we mogelijkheden om begrijpend lezen en woordenschat te integreren in een thema dat aansluit bijWetenschap & Techniek.Het begrip ‘taalrijk vakonderwijs’ staat in deze presentatie centraal. We vertel-len over leerlingen die nadenken en communiceren over rijke, betekenisvolle en uitdagende teksten.

Uitvoerder: Dr. Erna van Koeven - Hogeschool Windesheim Zwolle

Wereldoriëntatie en taal

Over de manier waarop scholen het onderwijs in wereldoriëntatie inrichten, isrelatief weinig bekend. Daarom heeft de inspectie de stand van zaken in kaartgebracht. In de periode september 2013 tot maart 2014 bezochten inspecteurs 149 scholen. Zij voerden gesprekken, woonden lessen geschiedenis, aardrijks-kunde en natuur en techniek bij, en bekeken schooldocumenten.Eén van de onderwerpen die in kaart zijn gebracht, is de samenhang die scholen aanbrengen tussen taal en wereldoriëntatie. Daarbij is gekeken naar de taal-onderdelen woordenschat, leesstrategieën, mondelinge communicatie enschrijven (stellen).Guus Tekstra presenteert de bevindingen van het inspectie-onderzoek. Hij gaat daarbij in op de kansen die er in het onderwijs liggen: door aandacht te besteden aan taal leren leerlingen meer van taal én zij leren meer van wereldoriëntatie. Hij is benieuwd of u de gepresenteerde bevindingen herkent en of u er iets mee kunt in uw school. Daarover gaat Guus graag met u in gesprek.

Uitvoerder: Drs. Guus Tekstra - Inspecteur primair onderwijs

Workshop 9 Opbrengstgericht werken met jonge kinderen? Hoezo?

De term ‘Opbrengstgericht werken’ leeft steeds meer in de voor- en vroeg-schoolse voorzieningen (kinderdagopvang, peuterspeelzalen en groepen1 & 2). Voor het onderwijs in de midden- en bovenbouw (groepen 3 t/m 8) betekent dit dat leerkrachten steeds meer gebruik maken van leerlinggegevens en leeropbrengsten van kinderen om hun onderwijs zo goed mogelijk te kunnen laten aansluiten bij het niveau en de mogelijkheden van het kind.Wat betekent het concreet voor het werken in de voor- en vroegschoolse voor-zieningen? Dus ook voor het werken in groep 1 en 2!

~ Lees verder op de volgende pagina ~

~6~

vervolg workshop 9 Tijdens deze workshop gaan we bijvoorbeeld in op de volgende vragen:Gaan we dan toetsen afnemen of toetslesjes geven? Moeten we dan meer aan-bodgericht gaan werken? Past dit wel bij de ontwikkeling van jonge kinderen? Hoe weet ik, als professional, of dit jonge kind zich naar wens ontwikkelt, hoe kan ik juist goed aansluiten bij zijn/haar ontwikkeling? Wat is belangrijk voor dekinderen om met succes in groep 1 te starten? Hoe kan ik kinderen die dreigen een achterstand op te lopen, signaleren en stimuleren?We bespreken op een interactieve manier aan de hand van praktische voor-beelden en tips uit de praktijk hoe je opbrengstgericht werken in de voor- en vroegschoolse voorzieningen kunt stimuleren op het gebied van taal en rekenen. We bespreken de doelen voor het jonge kind en hoe je hiermee kunt omgaan. Daarbij is volop ruimte om met elkaar van gedachten te wisselen en de ‘do’s en don’ts’ met elkaar te bespreken.

Doelgroep: Pedagogische medewerkers, leerkrachten groep 1 en 2,coördinatoren en intern begeleiders.

Uitvoerder: Gäby van der Linde - SLO

Inschrijf- en betalings-voorwaarden

NHL-ECNO

ecno@nhl.nl058 251 2900www.ecno.nl

Conferentie Taal en lezen: wat werkt echt?

Inschrijving/aanmelding

Inschrijving voor de conferentie vindt plaats door middel van het inschrijfformulier op www.ecno.nl of met het inschrijfformulier uit deze brochure. Met inschrijving verklaart de deelnemer zich akkoord met deze voorwaarden. Na bevestiging van de aanmelding door het secretariaat van NHL-ECNO is de inschrijving definitief.

Annulering van de inschrijving

De deelnemer heeft het recht de definitieve inschrijving voor de conferentie schriftelijk of per e-mail te annuleren. Annulering kan tot 4 weken voor de startdatum van de conferentie kosteloosgeschieden. Bij annulering binnen 4 weken tot 1 week voor de conferentie geldt een annulerings-bedrag van € 25,-.Bij annulering binnen 1 week voor de conferentie zijn de volledige conferentiekosten verschuldigd.

Vervanging

Een deelnemer kan altijd vervangen worden door een andere deelnemer. Graag ontvangen wij degegevens van de nieuwe deelnemer dan voorafgaand per e-mail, zodat wij kunnen zorgen dat de juiste naambadge gereed ligt.

Betaling

NHL-ECNO stuurt voorafgaand aan de conferentie een factuur. De factuur dient uiterlijk 14 dagen nafactuurdatum te zijn voldaan.

Afgelasting

NHL-ECNO behoudt zich het recht voor om bij onvoldoende belangstelling de conferentie af telasten. Ontvangen betalingen voor deelname worden in dat geval geretourneerd.

~7~

Inschrijfformulier

U kunt het ingevulde formulier per post sturen naar:

NHL-ECNO, t.a.v. Lydia Koers, Postbus 804, 9700 AV GRONINGEN of scannen en mailen naar: a.t.koers@nhl.nl

Ik geef mij op voor de Conferentie Taal en lezen: wat werkt echt? op donderdag 05 november 2015.

Ik volg graag de volgende workshops: Workshoprondes

13.00 - 14.15 uur 14.30 - 15.45 uur

voorkeur reserve voorkeur reserve

1. Goet gespeldt - opbrengstgericht spellingonderwijs

2. Wat maakt woordenschatonderwijs aantrekkelijker en effectiever?

3. Begrijpend lezen in samenhang met mondelinge taal en schrijven

4. Vloeiend lezen als vliegwiel voor begrijpend lezen

5. Methodes voor aanvankelijk lezen in groep 3 en wat zegt de wetenschap wat belangrijk is voor leren lezen?

6. Systematisch en planmatig bevorderen van het leesplezier

7. Begrijpend lezen en woordenschatontwikkeling rond thema’s bij Wetenschap & Techniek

8. Wereldoriëntatie en taal

9. Opbrengstgericht werken met jonge kinderen? Hoezo?

Mw Dhr Voornaam/Achternaam .........................................................................................................................

Adres ........................................................................ Postcode/Plaats .........................................................................

Telefoon ................................................................... E-mail .........................................................................................

School/Organisatie .......................................................................................................................................................

Adres ........................................................................ Postcode/Plaats .........................................................................

Telefoon ................................................................... E-mail .........................................................................................

De factuur kunt u sturen naar:

Mijzelf

Mijn werkgever, ter attentie van: ............................................................................................................................

Bevoegd gezag, ter attentie van: ..................................................................................................................................

Adres: ................................................................. Postcode/Plaats: .........................................................................

Datum: ........................................................ 2015 Handtekening*.............................................................................

*Hiermee verklaar ik de inschrijf- en betalingsvoorwaarden te hebben gelezen en akkoord te gaan. ~8~

Inschrijfformulier

U kunt het ingevulde formulier per post sturen naar:

NHL-ECNO, t.a.v. Lydia Koers, Postbus 804, 9700 AV GRONINGEN of scannen en mailen naar: a.t.koers@nhl.nl

Ik geef mij op voor de Conferentie Taal en lezen: wat werkt echt? op donderdag 05 november 2015.

Ik volg graag de volgende workshops: Workshoprondes

13.00 - 14.15 uur 14.30 - 15.45 uur

voorkeur reserve voorkeur reserve

1. Goet gespeldt - opbrengstgericht spellingonderwijs

2. Wat maakt woordenschatonderwijs aantrekkelijker en effectiever?

3. Begrijpend lezen in samenhang met mondelinge taal en schrijven

4. Vloeiend lezen als vliegwiel voor begrijpend lezen

5. Methodes voor aanvankelijk lezen in groep 3 en wat zegt de wetenschap wat belangrijk is voor leren lezen?

6. Systematisch en planmatig bevorderen van het leesplezier

7. Begrijpend lezen en woordenschatontwikkeling rond thema’s bij Wetenschap & Techniek

8. Wereldoriëntatie en taal

9. Opbrengstgericht werken met jonge kinderen? Hoezo?

Mw Dhr Voornaam/Achternaam .........................................................................................................................

Adres ........................................................................ Postcode/Plaats .........................................................................

Telefoon ................................................................... E-mail .........................................................................................

School/Organisatie .......................................................................................................................................................

Adres ........................................................................ Postcode/Plaats .........................................................................

Telefoon ................................................................... E-mail .........................................................................................

De factuur kunt u sturen naar:

Mijzelf

Mijn werkgever, ter attentie van: ............................................................................................................................

Bevoegd gezag, ter attentie van: ..................................................................................................................................

Adres: ................................................................. Postcode/Plaats: .........................................................................

Datum: ........................................................ 2015 Handtekening*.............................................................................

*Hiermee verklaar ik de inschrijf- en betalingsvoorwaarden te hebben gelezen en akkoord te gaan. ~9~