Deze brochure is een uitgave van de provincie Utrecht

Provincie UtrechtSector Ecologisch onderzoek en Groene regelgevingpostbus 803003508 TH Utrechttelefoon 030-2583306

SamenstellingBureau Natuurbalans - Limes Divergens, NijmegenTekstenR. Krekels (Bureau Natuurbalans) en Th. de Jong (Bureau Viridis)FotografieH. Bol: 11 S.W. Driest: 14 bovenTh. de Jong (RER-plaatgroep): omslag, 2, 4, 5, 6 links enonder, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14 linksonderR. Krekels: 6 rechtsboven, 14 rechtsonderVormgevingKees Nuijten (Nuijten Illustraties)DrukDrukkerij Tamminga, Duiven

VerschijningUtrecht, maart 2003

Voor meer informatie kunt u terecht op de website:www.groeneglazenmaker.nl

Voor contact en advies:

Coördinator groene glazenmakerJandirk Kievit, tel. 030-2582421jandirk.kievit@provincie-utrecht.nl

De VlinderstichtingHenk de Vries, tel. 0317-424224henk.devries@vlinderstichting.nl

COLOFON

VOORWOORD

In deze brochure leest u allesover de bijzondere band tussende waterplant krabbescheer ende groene glazenmaker, eenlibel. In geheel Nederlandkomen beide soorten nog maarweinig voor. Eén van de kern-gebieden is te vinden in deveenweidegebieden van deprovincie Utrecht. De provincieUtrecht wil deze leefomgevinggraag in stand houden en ver-der uitbreiden. Verschillendebeheerders van het buiten-gebied, van particulieren tot dewaterschappen, kunnen daaraan meewerken. U vindt indeze brochure oplossingen voorhet behoud van krabbescheeren de groene glazenmaker, dieik u van harte aanbeveel.

J.P.J. Lokkergedeputeerde Natuur en Landschap

Vrouwtje van de groeneglazenmaker zet eitjes afop krabbescheer.

CHECKLIST VOOR INRICHTING EN BEHEER VAN KRABBESCHEERVEGETATIES EN DE BIOTOOP VAN DE GROENE GLAZENMAKER

Met onderstaande vragenlijst kan worden nagegaan op welke manier een gebied meer kansen kan bieden aan krab-bescheer en de groene glazenmaker. De beschreven maatregelen dragen bij aan de verbetering of het in stand hou-den van biotopen voor krabbescheer of groene glazenmaker.In de linker kolom worden diverse vragen gesteld en in de kolom ernaast is het antwoord te vinden. In de laatstekolom is aangegeven op welke bladzijde van de brochure u meer over de achtergronden van het probleem en degewenste oplossing kunt vinden. Heeft u aanvullend advies nodig, neem dan contact met ons op. Onze telefoonnum-mers en e-mailadressen staan op de achterzijde van deze brochure in het colofon. En surf ook eens naar onze websitewww.groeneglazenmaker.nl. Misschien vindt u hier ook buiten kantoortijden de oplossing van uw vraag.

VRAAG

SCHONEN VAN WATER

Wanneer kan ik watergangen metkrabbescheer het beste schonen?

Mag alle vegetatie in één keer verwij-derd worden?

Is het gunstig om sloten niet te scho-nen?

BAGGEREN VAN WATERBODEM

Kan organisch materiaal van debodem verwijderd worden?

Wat is gunstiger voor de natuur-waarden: een hydraulische kraan ofeen baggerpomp?

Wanneer kan ik baggeren?

Is fasering voor het baggeren nodig?

WATERHUISHOUDING

Wat kan ik doen aan de gewenstewaterkwaliteit, vooral i.v.m. de aanvoervan gebiedsvreemd water?

NIEUWE WATEREN AANLEGGEN

Zijn nieuwe sloten of petgaten kans-rijk voor krabbescheer en groene gla-zenmaker?

LANDSCHAPSBEHEER

Kan ik het landschap nabij de krabbe-scheervegetaties verbeteren voor degroene glazenmaker?

ANTWOORD

Niet vóór september anders gaan de krabbescheerplanten en libellenlarven verloren. Bovendienzijn later in het seizoen de zaden en knoppen rijp.

Nee, liever niet. Met gefaseerd schonen blijft een deel van de vegetatie behouden voor het vol-gende seizoen.

Zeer zeker. In wateren die niet alle jaren geschoond worden vormen zich mooie krabbescheer-vegetaties. Zeker als er geen schouwplicht geldt is eens in de 3 – 5 jaar schonen ideaal.

Ja, dat is zelfs noodzakelijk om krabbescheer blijvend groeikansen te geven.Baggeren is pas nodig als de waterdiepte minder dan 50 centimeter bedraagt.

De baggerpomp is het meest geschikt. Die kan vanaf een bootje of vanaf de kant ingezet wor-den. Baggeren met een kraan wordt afgeraden.

De beste periode ligt tussen begin mei en half november.

Ja, gefaseerd baggeren zorgt voor de minste verstoring van de krabbescheervegetatie.

Zorg ervoor dat de inlaatsystemen niet lekken, zodat gebiedsvreemd water niet onvoorziendoorstroomt.

Tolereer peilfluctuaties van 10 – 15 cm alvorens gebiedsvreemd water aan te voeren

Hou het water langer vast in het voorjaar, dit voorkomt onnodige aanvoer later in het jaar.

Let op de weersvoorspellingen, wellicht is in- of uitlaat van water niet acuut noodzakelijk.

Ja, het graven of sterk uitbaggeren van sloten of petgaten biedt goede kansen voor krabbescheer.

Ja, door overhoekjes ongemoeid te laten ontstaan rust- en jachtgebieden voor de libel.

Ja, door plas-dras bermen aan te leggen. De moerasvegetaties verrijken het leefgebied van delibel.

Ja, door gefaseerd de oevers of wegbermen te maaien. De overblijvende vegetatie biedt dekkingen voedsel.

Ja, door houtsingels langs wegen aan te leggen en kleine bosjes te maken. Dit zorgt voor wind-beschutting en dat ontbreekt veelal in het huidige veenweidegebied.

Meer lezenop pagina

8

8

8

9

9

9

9

10

10

10

10

11

12/13

12/13

12/13

12/13

15

3

INLEIDING

Bijzondere soorten stellen bijzondereeisen aan hun leefomgeving. De provincieUtrecht onderkent dit en heeft het soor-tenbeleid tot één van de hoofdlijnen vanhaar natuurbeleid gemaakt. In ‘Oranjelijsten’ staan de Utrechtse aandacht- enprioritaire soorten vermeld.Voor de prio-ritaire soorten is voorzien in bescher-mingsplannen die moeten leiden tot eenduurzaam voortbestaan van de soorten inde provincie Utrecht.Voor krabbescheeren groene glazenmaker is een dergelijkplan opgesteld. De voor u liggende bro-chure geeft een overzicht van de belang-rijkste informatie uit dit plan.

Nationaal en internationaalbeschermde soortenDe groene glazenmaker is wettelijk be-schermd op basis van de Flora- en fauna-wet. Op de Rode Lijst van bedreigde enkwetsbare libellen in Nederland is degroene glazenmaker als ‘bedreigd’ opgeno-men. De groene glazenmaker is opgeno-men als beschermde soort in de EuropeseHabitatrichtlijn en tezamen met krabbe-scheer in de Conventie van Bern.

LeeswijzerIn deze brochure komt u eerst meer teweten over de levenswijze en versprei-ding van krabbescheer en groene glazen-maker in Utrecht.Vervolgens komen deproblemen én de oplossingen aan bodvoor de bescherming van beide soorten.In een afsluitend overzicht zijn de maat-regelen samengevat; hierin zijn de ant-woorden terug te vinden op de meestgestelde vragen over het juiste beheer ende inrichting van een gebied.

In het Soortenbeschermingsplan vande provincie Utrecht vindt u meerinformatie over de bescherming vankrabbescheer en groene glazenmaker

KRABBESCHEER

Krabbescheer (Stratiotes aloides) leeft afwis-selend onder en half boven water. Dekorte stengel draagt een rozet van stekeligebladeren met een lengte van 40 tot 60 cm.De plant rust in de winter op de bodemvan het water. In april ontstaan nieuwe bla-deren en uitlopers met rozetten. De groteluchtholten in de bladeren stuwen deplanten naar het wateroppervlak.Er komen zowel mannelijke als vrouwe-lijke planten voor met witte bloemen.Krabbescheer dankt haar naam aan detwee steunblaadjes aan de bloem, dielijken op de scharen van een krab. Mid-den oktober zinken de planten weer naarde bodem om in het voorjaar weer naarboven te komen. Krabbescheerplantenkunnen een leeftijd bereiken van veletientallen jaren.

Uitlopers en zadenKrabbescheer breidt zich voornamelijkuit via losgeraakte jonge uitlopers. Destroming brengt ze naar nieuwe groei-plaatsen. Indien er mannelijke èn vrou-welijke planten aanwezig zijn treedtzaadvorming algemeen op. De ovalezaden verspreiden zich via waterstromen,maar ook via de magen van watervogels.

Helder en ijzerrijk waterKrabbescheer groeit in rustige waterenmet een niet te sterke golfslag. In groterewateren groeien de planten alleen aan delijzijde van het water. De waterdiepte is80 - 100 cm en op de bodem ligt eenlaag organisch materiaal van gemiddeldtwee tot zeven decimeter. Meestal komtkrabbescheer voor in helder, (matig)voedselrijk water met voldoende ijzer.De krabbescheervelden zijn vaak ont-staan uit één of enkele planten en zijnaangepast aan de locale omstandigheden.Daardoor zijn de planten niet alleen ge-voelig voor veranderingen in de water-kwaliteit maar zijn ze ook moeilijk teverplaatsen naar andere gebieden.

Verspreiding van krabbescheerKrabbescheer komt vooral voor in veen-gebieden en in mindere mate in zandstre-ken. Er zijn in Nederland twee kern-gebieden te onderscheiden:• Het westen van de provincie Utrecht

en de aangrenzende gebieden van deprovincies Noord- en Zuid-Holland.

• De Wieden en de Weerribben metaansluitend delen in Friesland, zuidwestDrenthe en zuidwest Groningen

Krabbescheer groeit inhelder water en is met eenwortel verankerd in debodem.

Levenscyclus vankrabbescheer (naar Bloemen-daal en Roelofs1988).

Bloem van krabbescheer.

4

Achteruitgang van krabbescheerDe verspreiding van krabbescheer is delaatste jaren sterk afgenomen. Eenbelangrijke oorzaak van deze achteruit-gang is het vroegtijdig schonen vansloten. Indien dit geschiedt vóór septem-ber verdwijnen volledige velden metkrabbescheer, inclusief de jonge spruiten.Daarnaast zijn er belangrijke indirecteoorzaken voor de achteruitgang vankrabbescheer te noemen.Allereerst zorgtde vermindering van kwel voor minderaanvoer van ijzerhoudend water, waar-door de planten in de winter afsterven.De inlaat van gebiedsvreemd, hard waterzorgt eveneens voor het afsterven van deplanten. De voedselrijkdom van dit

gebiedsvreemde water zorgt ook voorhet troebel worden van de wateren.Alslaatste punt is het ontbreken van geneti-sche variatie te noemen.Vrijwel allekrabbescheervegetaties bestaan uit vrou-welijke klonen. Daardoor is de zaad-productie zeer gering en is de genetischevariatie tussen de planten klein. Hierdoorzijn de vegetaties bijzonder gevoelig voorveranderingen in de waterkwaliteit.

In voedselrijk water komtgrote kroosvaren totontwikkeling en verdwijntkrabbescheer.

Verspreiding van krabbe-scheer in de ProvincieUtrecht.

Het veelvuldig of te vroegschonen van sloten kostkrabbescheer de kop.

KRABBESCHEER IN UTRECHT

In de provincie Utrecht is krabbescheer vrijwel alleente vinden in het westelijk veenweidegebied en rond-om het Noorderpark. De verspreiding sluit aan op hetaangrenzende verspreidingsgebied in Noord- enZuid-Holland.

voorkomen na 1983voorkomen 1975-1982

5

GROENE GLAZENMAKER

De groene glazenmaker (Aeshna viridis) iseen grote libel met een vleugelspan-wijdte van bijna tien centimeter. Opval-lend zijn de groene zijkanten van hetborststuk.Aan het groene uiterlijk vanvooral het vrouwtje dankt de soort haarnaam. De libellen vliegen vanaf eind junitot half september.

LeefgebiedDe groene glazenmaker is vooral te vin-den bij petgaten, plassen en sloten mítser krabbescheer aanwezig is. Bossen,houtwallen, moerassen en oevervegetatiezijn eveneens belangrijk. Hier kunnen delibellen jagen, schuilen en overnachten.

VoortplantingDe paring vindt plaats bij krabbescheer-vegetaties, in rietlanden en op openplaatsen in bossen. Direct na de paringzet het vrouwtje de eieren af aan debinnenkant van de krabbescheerblade-ren, vlak onder de waterspiegel. Deeieren overwinteren in de planten enkomen in mei uit. De larven verblijventwee tot drie jaar in het water en eten indie tijd allerlei kleine dieren.

Na het uitsluipen van delibel blijft het lege larven-huidje achter op een bladvan krabbescheer.

Mannetje van degroene glazen-maker.

De larve van de groene glazenmaker leeft verborgentussen de stekelige bladeren van krabbescheer.

EISEN DIE HET VROUWTJE VAN DE GROENE GLAZENMAKER STELTAAN KRABBESCHEERPLANTEN VOOR DE EIAFZET.

Niet iedere krabbescheervegetatie is geschikt voor de groeneglazenmaker. Het vrouwtje stelt de volgende eisen:• Krabbescheer is de overheersende plant in het water.• De planten hebben tenminste enkele bladeren van 25 cm lang.• De breedte van de bladeren varieert tussen 2,5 en 3,5 cm.• De vegetatie steekt tenminste 15 cm boven het water uit.• Per vierkante meter groeien 10 tot 20 drijvende rozetten.

6

Een fraaie sloot met veel krabbe-scheer en volop kansen voor degroene glazenmaker.

Verspreiding van groene glazenmakerIn Nederland komt de groene glazenmakervooral voor in laagveengebieden. Het zwaar-tepunt van de verspreiding ligt in hetUtrechts-Hollandse plassen- en veenweide-gebied en in de laagveenmoerassen van deWeerribben en Wieden in Overijssel. Hetverspreidingsgebied komt sterk overeen metde concentratiegebieden van krabbescheer.

AchteruitgangDe achteruitgang van de groene glazenmakeris slecht gedocumenteerd.Wel is duidelijk datde laatste jaren de krabbescheervegetatiessterk zijn afgenomen. Hierdoor zijn ookplaatsen verdwenen voor de voortplantingvan de groene glazenmaker. Het is dan ookaannemelijk dat de groene glazenmaker sterkin aantal is afgenomen.

DE GROENE GLAZENMAKER IN UTRECHT

In de provincie Utrecht is de groeneglazenmaker vrijwel alleen te vinden in hetwestelijk veenweidegebied en rondom hetNoorderpark. De verspreiding in hetUtrechtse veenweidegebied sluit aan bij deverspreiding in de leefgebieden in Noord-en Zuid-Holland.

7

voorkomen na 1980

HET JUISTE BEHEER VOOR KRABBESCHEER

Schonen van watergangenAlhoewel krabbescheer vaak massaal voorkomt zijn groene glazenmakers erg kieskeurigin hun keuze van de krabbescheervegetatie waarop de eieren worden afgezet. Jongevegetaties zijn niet in trek, erg oude vegetaties evenmin. De libel kiest dus voor degulden middenweg. Door grootschalig en jaarlijks schonen kunnen de bestekrabbescheervegetaties verdwijnen of nooit tot ontwikkeling komen.

Met het doordacht scho-nen van sloten blijven denatuurwaarden behouden.

RICHTLIJNEN VOOR HET SCHONEN VAN WATERGANGEN

Voor het behoud van gezonde krabbescheervegetaties zijn de volgende richtlijnen van belang bij het schonen:• Niet schonen vóór september; anders kan de vegetatie zich het volgende jaar niet ontwikkelen.• Gefaseerd schonen van sloten zodat plaatselijk delen van de vegetatie behouden blijven. Dus maak de sloot niet in één

keer helemaal schoon. Bijvoorbeeld door eerst de ene helft en twee jaar later de andere helft van het water te schonen.• Niet gelijktijdig schonen van alle sloten in een gebied. Hierdoor blijven er altijd geschikte vegetaties en verlandingsstadia

in een gebied aanwezig.• Enkele sloten in een gebied met een lagere frequentie schonen. Hierdoor ontstaan zeer diverse verlandingsstadia van

krabbescheervegetaties in een gebied.• Overleg met het waterschap om af te wijken van de jaarlijkse schouw. Indien er geen schouwplicht geldt, is eens in de

drie tot vijf jaar schonen ideaal om de planten de juiste grootte te laten bereiken.

8

HET JUISTE BEHEER VOOR KRABBESCHEER

Baggeren van watergangenDoor het jaarlijks afsterven van waterplanten ontstaat er een grote hoeveelheid orga-nisch materiaal op de bodem. Onder voedselrijke omstandigheden gaat dit processneller en is frequent baggeren noodzakelijk. Bij voedselarmere omstandigheden isbaggeren slechts eens in de tien jaar noodzakelijk.

Het gebruik van eenbaggerpomp is gunstigvoor krabbescheer.

9

RICHTLIJNEN VOOR HET BAGGEREN VAN WATERGANGEN

Voor het behoud van krabbescheervegetaties zijn de volgende richtlijnen van belang voor het baggeren:• Maak gebruik van een baggerpomp; de zuigmond gaat onder de vegetatie door en haalt de bagger direct van de bodem.

Kleine waterdieren, waaronder libellenlarven, blijven hierdoor voor een groot deel aanwezig. De pomp kan vanaf eenzuigboot of vanaf de kant zijn werk doen. Baggeren met een hydraulische kraan wordt afgeraden.

• Voer de baggerwerkzaamheden uit in de periode tussen begin mei en half november; in die periode zijn de krabbescheer-planten niet meer op de bodem aanwezig en kan de bagger zonder al te grote schade worden weggezogen. Ook demeeste libellenlarven verblijven in de zomer tussen de waterplanten en overleven daar de baggerwerkzaamheden.

• Faseer de baggerwerkzaamheden; door sloten of delen daarvan ongemoeid te laten verdwijnt krabbescheer niet volledigen kan een natuurlijk herstel optreden.

10

HERSTELMAATREGELEN VOORKRABBESCHEER

De juiste wijze van schonen en baggerenvan sloten kan door beheerders ter handgenomen worden. Om krabbescheer inzijn oude glorie te herstellen zal ook ge-werkt moeten worden aan het waterbe-heer, het probleem van de verminderdekweldruk en het eventueel uitzetten vanmannelijke krabbescheerplanten.

INLAAT VAN GEBIEDSVREEMD WATER TEGENGAANDe aanvoer van gebiedsvreemd water heeft een verandering van de chemische watersa-menstelling tot gevolg, waardoor krabbescheer veelal verdwijnt. Dit kan worden voor-komen door minder en/of schoner water in te laten.

Concrete mogelijkheden daarvoor zijn:• Inlaat van gebiedsvreemd water in drogere periodes verminderen door:

- Het toestaan van waterpeilfluctuaties van 10 tot 15 cm.- Het langer vasthouden van wateroverschot in het voorjaar.- Rekening te houden met weersvoorspellingen alvorens water in- of uit te laten.

• Controleer het inlaatsysteem op lekken; dat voorkomt het binnenkomen van onge-wenst water of het weglekken van geschikt water.

• Verbeteren van de waterkwaliteit van gebiedsvreemd water; hierdoor zijn de effectenminder groot bij een noodzakelijk inlaat van water.

HERSTEL KWELSITUATIEDe afname van kwel in een gebied vermindert de overlevingskansen van dekrabbescheerplanten. Mogelijkheden om de kwelsituatie te herstellen zijn:• Vermindering van de waterwinning leidt tot een toename van de grondwaterstand

waardoor kweldruk in lager gelegen regio’s toeneemt.• Onderbemaling van polders leidt in veel gevallen tot aanvoer van kwel richting sloten.

UITZETTEN VAN KRABBESCHEERPLANTENHet uitzetten van mannelijke planten in vrouwelijke klonen kan de geringe zaad-productie van krabbescheer verhelpen. Het uitzetten van planten zal zorgvuldig moetengebeuren, in overleg met de provincie Utrecht.

Beperking van de inlaat vangebiedsvreemd water zorgt voorhet behoud van krabbescheer.

10

11

Graven van petgaten, poelen ofnieuwe slotenNieuwe wateren bieden kansen voornieuwe groeiplaatsen met krabbescheer.Belangrijk is daarbij wel dat de waterenniet in verbinding staan met anderewateren, zodat de sloot zich vult metgrondwater. In nieuwe wateren ontstaateen goede uitgangssituatie voor krabbe-scheervegetaties, spontaan of na hetuitzetten van planten.Als uitzonderinghierop zijn nieuwe sloten in kwelgebie-den waar krabbescheer aanwezig is. Dooruitwisseling met oude sloten zijn devestigingskansen dan juist groter.

Uitbaggeren van sloten en petgatenIn voedselrijke sloten vormt zich sneleen dikke sliblaag. Krabbescheer krijgtdaar nauwelijks een voet aan de grond.Door het grondig verwijderen van devoedselrijke bagger kan een gunstigeuitgangssituatie worden gecreëerd voorde vestiging van krabbescheer.Waar mo-gelijk kunnen sloten afgedamd wordenom directe instroom van voedselrijkwater tegen te gaan. Het toestromendegrond- of kwelachtig water in de afge-damde sloot zorgt wel voor een goedewaterkwaliteit.

Nieuwe petgaten, zoalshier in Westbroek, zijnkansrijk voor de vestigingvan krabbescheer engroene glazenmaker.

NIEUWE KANSEN VOOR KRABBESCHEER

Het juiste beheer en herstel van sloten zorgt voor het behoud van krabbescheer endaarmee ook de groene glazenmaker. Uitbreiding van beide soorten is mogelijk doornieuwe wateren aan te leggen en door het grondig uitbaggeren van zeer voedselrijkesloten en petgaten.

RUST EN LUWTE VOOR DEGROENE GLAZENMAKER

De groene glazenmaker heeft krabbe-scheer nodig, met name voor de eiafzeten als leefgebied voor de larven. Dat isechter niet voldoende. De libel heeft ookrustplaatsen nodig en windstille plekjes

om op insecten te kunnen jagen. Struc-tuurrijke oevervegetaties en gevarieerdemoerasgebieden met bossen, struwelenen moerasvegetaties zijn daarvoorgeschikt. Op welke wijze de omstandig-heden voor de groene glazenmaker zijnte verbeteren is hieronder aangegeven.

Overhoekjes zijn belang-rijk voor de groeneglazenmaker maar zijnvooralsnog beperktaanwezig in het veenwei-degebied.

Opgaande vegetatie biedt rust en overnach-tingplaatsen voor de groene glazenmaker.

RUSTPLAATSEN EN JACHTGEBIEDEN

Rustplaatsen en plekjes waar de libellen kunnen jagen zijnrelatief eenvoudig te realiseren door:• Het creëren van overhoekjes. Leg de overhoekjes bij voor-

keur aan binnen een straal van 200 meter van een krabbe-scheervegetatie.

• Het creëren van plas-dras-situaties. Met de vorminghiervan een zal een structuurrijke moerasvegetatieontstaan met veel rust- en schuilplaatsen voor libellen.

• Het creëren van natuurvriendelijke oevers. Door de sloot-kanten niet meer jaarlijks te maaien ontstaan ruigtevege-taties: geschikte schuilplaatsen voor libellen.

• Oevervegetaties niet voor september te maaien. Boven-dien hoeven de oevers niet jaarlijks te worden gemaaid.Afhankelijk van de situatie kunnen delen van de vegetatieéén à twee jaar blijven staan (gefaseerd maaibeheer).

• Wegbermen deels minder vaak maaien. Wegbermen langssloten hoeven niet jaarlijks te worden gemaaid. Bij eengefaseerd maaibeheer blijft er langs de sloot altijd eenvegetatie aanwezig met veel rust- en schuilplaatsen voorlibellen.

Gefaseerd maaien biedtde groene glazenmakergedurende het gehele jaardekking en voedsel.

12

13

LUWTE IN HET VEENWEIDEGEBIED

Groene glazenmakers zoeken in veenweidegebieden vaak de luwtevan houtwallen of kleine bosjes op. Om voor meer windbeschutting tezorgen zijn de volgende maatregelen uit te voeren:• Aanleg van houtsingels. Houtsingels zorgen voor windbeschutting in

een vaak open polderlandschap. Bij de aanleg van singels dient deopenheid van het veenweidegebied niet te worden aangetast. Dehoutsingel is bij voorkeur aan te leggen langs wegen. Een of meer-dere rijen bomen breken de wind waardoor meer beschuttingontstaat. Indien mogelijk is de houtsingel af te wisselen met moeras-vegetaties.

• Kleine bosjes aanleggen. Dit levert geschikte windluwe vliegplaatsen op.

MEER DAN KRABBESCHEER ALLEEN

Naast krabbescheer en de groene glazenmaker profiteren ook veel andere plant- endiersoorten van de herstelmaatregelen. Kikkerbeet, klein kroos, watervorkje, puntkroos,drijvend fonteinkruid en soms ook gele plomp komen in sloten met krabbescheer voor.De snuittor Bagous binodulus en het vliegje Hydrellia stratiotae zijn strikt aan krabbe-scheer gebonden. Opvallend zijn verder de talrijke libellen, zoals gewone pantserjuffer,lantaarntje, bruine glazenmaker en vroege glazenmaker die bij krabbescheervegetatiesaanwezig zijn. Ook de grote gerande oeverspin is te vinden in de krabbescheervegeta-tie. De zwarte stern broedt er op een van riet en biezen gemaakt vlotje, tussen krabbe-scheerplanten. Bij de inrichting van grote gebieden profiteren tevens soorten alspurperreiger, woudaapje en noordse woelmuis van het juiste beheer en de eventuelenieuwe inrichting.

14

Jonge zwarte stern tussenkrabbescheerplanten.

Grote gerande oeverspinen gewone pantserjuffer.

VOORWOORD

In deze brochure leest u allesover de bijzondere band tussende waterplant krabbescheer ende groene glazenmaker, eenlibel. In geheel Nederlandkomen beide soorten nog maarweinig voor. Eén van de kern-gebieden is te vinden in deveenweidegebieden van deprovincie Utrecht. De provincieUtrecht wil deze leefomgevinggraag in stand houden en ver-der uitbreiden. Verschillendebeheerders van het buiten-gebied, van particulieren tot dewaterschappen, kunnen daaraan meewerken. U vindt indeze brochure oplossingen voorhet behoud van krabbescheeren de groene glazenmaker, dieik u van harte aanbeveel.

J.P.J. Lokkergedeputeerde Natuur en Landschap

Vrouwtje van de groeneglazenmaker zet eitjes afop krabbescheer.

CHECKLIST VOOR INRICHTING EN BEHEER VAN KRABBESCHEERVEGETATIES EN DE BIOTOOP VAN DE GROENE GLAZENMAKER

Met onderstaande vragenlijst kan worden nagegaan op welke manier een gebied meer kansen kan bieden aan krab-bescheer en de groene glazenmaker. De beschreven maatregelen dragen bij aan de verbetering of het in stand hou-den van biotopen voor krabbescheer of groene glazenmaker.In de linker kolom worden diverse vragen gesteld en in de kolom ernaast is het antwoord te vinden. In de laatstekolom is aangegeven op welke bladzijde van de brochure u meer over de achtergronden van het probleem en degewenste oplossing kunt vinden. Heeft u aanvullend advies nodig, neem dan contact met ons op. Onze telefoonnum-mers en e-mailadressen staan op de achterzijde van deze brochure in het colofon. En surf ook eens naar onze websitewww.groeneglazenmaker.nl. Misschien vindt u hier ook buiten kantoortijden de oplossing van uw vraag.

VRAAG

SCHONEN VAN WATER

Wanneer kan ik watergangen metkrabbescheer het beste schonen?

Mag alle vegetatie in één keer verwij-derd worden?

Is het gunstig om sloten niet te scho-nen?

BAGGEREN VAN WATERBODEM

Kan organisch materiaal van debodem verwijderd worden?

Wat is gunstiger voor de natuur-waarden: een hydraulische kraan ofeen baggerpomp?

Wanneer kan ik baggeren?

Is fasering voor het baggeren nodig?

WATERHUISHOUDING

Wat kan ik doen aan de gewenstewaterkwaliteit, vooral i.v.m. de aanvoervan gebiedsvreemd water?

NIEUWE WATEREN AANLEGGEN

Zijn nieuwe sloten of petgaten kans-rijk voor krabbescheer en groene gla-zenmaker?

LANDSCHAPSBEHEER

Kan ik het landschap nabij de krabbe-scheervegetaties verbeteren voor degroene glazenmaker?

ANTWOORD

Niet vóór september anders gaan de krabbescheerplanten en libellenlarven verloren. Bovendienzijn later in het seizoen de zaden en knoppen rijp.

Nee, liever niet. Met gefaseerd schonen blijft een deel van de vegetatie behouden voor het vol-gende seizoen.

Zeer zeker. In wateren die niet alle jaren geschoond worden vormen zich mooie krabbescheer-vegetaties. Zeker als er geen schouwplicht geldt is eens in de 3 – 5 jaar schonen ideaal.

Ja, dat is zelfs noodzakelijk om krabbescheer blijvend groeikansen te geven.Baggeren is pas nodig als de waterdiepte minder dan 50 centimeter bedraagt.

De baggerpomp is het meest geschikt. Die kan vanaf een bootje of vanaf de kant ingezet wor-den. Baggeren met een kraan wordt afgeraden.

De beste periode ligt tussen begin mei en half november.

Ja, gefaseerd baggeren zorgt voor de minste verstoring van de krabbescheervegetatie.

Zorg ervoor dat de inlaatsystemen niet lekken, zodat gebiedsvreemd water niet onvoorziendoorstroomt.

Tolereer peilfluctuaties van 10 – 15 cm alvorens gebiedsvreemd water aan te voeren

Hou het water langer vast in het voorjaar, dit voorkomt onnodige aanvoer later in het jaar.

Let op de weersvoorspellingen, wellicht is in- of uitlaat van water niet acuut noodzakelijk.

Ja, het graven of sterk uitbaggeren van sloten of petgaten biedt goede kansen voor krabbescheer.

Ja, door overhoekjes ongemoeid te laten ontstaan rust- en jachtgebieden voor de libel.

Ja, door plas-dras bermen aan te leggen. De moerasvegetaties verrijken het leefgebied van delibel.

Ja, door gefaseerd de oevers of wegbermen te maaien. De overblijvende vegetatie biedt dekkingen voedsel.

Ja, door houtsingels langs wegen aan te leggen en kleine bosjes te maken. Dit zorgt voor wind-beschutting en dat ontbreekt veelal in het huidige veenweidegebied.

Meer lezenop pagina

8

8

8

9

9

9

9

10

10

10

10

11

12/13

12/13

12/13

12/13

15

Deze brochure is een uitgave van de provincie Utrecht

Provincie UtrechtSector Ecologisch onderzoek en Groene regelgevingpostbus 803003508 TH Utrechttelefoon 030-2583306

SamenstellingBureau Natuurbalans - Limes Divergens, NijmegenTekstenR. Krekels (Bureau Natuurbalans) en Th. de Jong (Bureau Viridis)FotografieH. Bol: 11 S.W. Driest: 14 bovenTh. de Jong (RER-plaatgroep): omslag, 2, 4, 5, 6 links enonder, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14 linksonderR. Krekels: 6 rechtsboven, 14 rechtsonderVormgevingKees Nuijten (Nuijten Illustraties)DrukDrukkerij Tamminga, Duiven

VerschijningUtrecht, maart 2003

Voor meer informatie kunt u terecht op de website:www.groeneglazenmaker.nl

Voor contact en advies:

Coördinator groene glazenmakerJandirk Kievit, tel. 030-2582421jandirk.kievit@provincie-utrecht.nl

De VlinderstichtingHenk de Vries, tel. 0317-424224henk.devries@vlinderstichting.nl

COLOFON