COLOFON - erfgoedstichtingweertcom.files.wordpress.com...van de toren zijn thans verwijderd en op de...
61
Transcript of COLOFON - erfgoedstichtingweertcom.files.wordpress.com...van de toren zijn thans verwijderd en op de...
COLOFON
ISSN: 1 566- 2500
Projectnummer: 2000-220bis
Opdrachtgever: Gemeente Weert
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS
Type: Cultuurhistorische Analyse met Waardenstelling
Titel: Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert
Datum: December 2000
Uitvoering: Monumentenhuis Limburg
Supervisie: drs Roy H.M. Denessen , consultancyteam Monumentenhuis Limburg
Samenstellers: drs R.H.M. Denessen, drs V. Hamers, ir J.M.M.Jongeling-Rooth en K. Pesch
Fotografie: drs R.H.M. Denessen en drs V. Hamers
Digital scanperformance: drs R.H.M. Denessen en K. Pesch
Tekeningen : K. Pesch
Redactie en opmaak: drs R.H.M. Denessen en drs V. Hamers
© 2000
Samenstellers Stichting Monumentenhuis Limburg, Roermond
Paginalogo: trappenhuis lobby Monumentenhuis Limburg, Godsweerdersingel Roermond
De act iviteiten van de Stichting Monumentenhuis Limburg worden mogelijk gemaakt
dankzij een structurele bijdrage van de Provincie Limburg en de Rijksdienst voor de
Monum entenzorg .
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220815
1 Inhoudsopgave
INHOUD .... . ................... .... ............................................................................................... 3
2 IN KORT BESTEK .... ............ ...... .... .......... . .......... .......................... .......... ......... ........... .......... 4
2.1 Causa scribendi ................................................................... ........................ 4
2 .2 Leeswijzer ............................................... ...... ........... .. ....... ................ .. ........ 5
2 .3
2.4
2.5
2.6
"Wertha is kwaliteit!": Synthese van het cultuur- en
architectuurhistorisch onderzoek ............... ............. ................... .. ............... 5
Voormalige brouwerijtoren: waarden en kwaliteiten .................................. 10
Matrix met beoordelingsscore: de hoofdlijnen ........................................... 14
Tenslotte: conclusies ............................................................... .................. 15
3 VERANTWOORDING EN INDELING ..... ......................... .......................................................... 1 7
4 "LEVEN IN DE BROUWER!/'
N.V. Wertha Brouwerij te Weert ................................................................................ 1 8
5 ARCHITECTUURHISTORISCHE BESCHRUVING VOORMALIGE BROUWERUTOREN VAN DE N.V.
W ERTHA BROUWERU TE WEERT (1909-1969) ................. ............. ..................................... 22
5.1
5.2 5.3
De silotoren als relict van de N. V. Wertha Brouwerij te Weert ......... ............ 22
Korte ontwikkelingsgeschiedenis van het gebouwenconglomeraat ............ 24
Pietagrafie met beschrijvende analyse ..................................................... .. 35
• Uitklapvel: aanzichten en dwarsdoorsnede brouwerijtoren,
overziehtsplattegrond ............................................................................ 45
• Implementatie bestaande brouwerijtoren in oorspronkelijke setting ... .... 46
• Kadastrale hulpkaarten ........................................................................... 47
6 PICTOGRAFIE MET STEDENBOUWKUNDIGE ANALYSE
Geïllustreerd overzicht met stedenbouwkundige aandachtspunten ..................... .......... 51
6.1 Geïllustreerd stedenbouwkundig verslag: de pictografie ............................ 51
3
2 In kort bestek
2.1 CAUSA SCRIBENDI
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIM BURG 2000- 220BIS
Bron: Gemeentearchief Weert.
In het kielzog van de stedenbouwkundige herinrichtingsplannen Landbouwbelang,
Bedrijvendriehoek en Centrum Noord heeft de gemeente Weert het plan opgevat om de
nog resterende silotoren van de voormalige N.V. Wertha Brouwerij aan de Zuid
Willemsvaart ten aanzien van eventuele cultuurhistorische waarden en kwaliteiten in een
vroeg stadium te laten onderzoeken. Voordat aan toekomstige ontwerpvraagstukken met
betrekking tot het oude brouwerijterrein invulling wordt gegeven, wil men zich eerst op
de hoogte stellen van de cultuurhistorische waarden van de voormal ige brouwerijtoren die
van betekenis kunnen zijn voor het opzetten van een hedendaags concept.
In dit verband is Monumentenhuis Li~l!rg verzocht om een cultuurhistorische analyse
met waarden stelling en een positionering van het bedrijfsrelict binnen de overige
stedenbouwkundige structuur van de kanaalzone samen te stellen. Deze opdracht heeft
geleid tot het onderhavige rapport, dat momenteel in de fase van concept verkeert. Het
onderzoek was in handen van Roy Denessen, Vera Hamers en Karl Pesch, met inhoudelijke
ondersteuning van Joke Jongeling.
4
2.2 LEESVVUZER
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000- 220BIS
Het hoofdstuk In kort bestek in deze rapportage is in een afwijkende kleur opgenomen:
di t bevat sub 2.3 een res umé van het architectuurhistorisch en cultuurhistorisch
onderzoek, dat sub 2.4 gevolgd wordt door een tabellarisch overzicht van de uit het
onderzoek voortvloeiende waarden en kwaliteiten. Een matrix met beoordelingscore op
detailniveau, gevolgd door de conclusies van het onderzoek sluiten dit hoofdstuk af. Voor
een overzicht van de indeling en de datering van de verschillende ingrepen met
bet rekking tot de voormalige brouwerij in het algemeen en de brouwerijtoren in het
bijzonder wordt gerefereerd aan de plattegronden, beschrijvingen en de pietagrafie in de
hoofdstukken 4 en 5. Een stedenbouwkundige analyse van het gebied, waarin de
brouwerijtoren is geïntegreerd, is opgenomen in hoofdstuk 6.
2.3 " WERTHA IS KWALITEIT!": SYNTHESE VAN HET CULTUUR- EN ARCHITECTUURHISTORISCH ONDERZOEK'
De N.V. Wertha Stoombierbrouwerij aan de Industriekade in Weert werd opgericht in 1909.
Stichter van de onderneming was j oseph Mathijsen, d ie zijn ervaringen ten aanzien van
het brouwen van bier had opgedaan in de brouwerij 'de Ster' van zijn oom Constant
j ansen. Voor bijzondere experti.se op het gebied van bier brouwen deed jos Mathijsen
verkennend onderzoek in Duits land, alwaar diverse brouwprocédés verder ontwikkeld
waren. Mathijsen kwam aldaar in aanraking met een nieuwe techniek, de
onder-gistingmethode, waarmee een zwaar en helder bier gebrouwen kon worden. Deze
methode was afkomstig uit het befaamde biergebied Beieren en was in sterke mate
bepalend voor de smaak van het bier. De specialistische methodiek vere iste echter een
moderne technisch geavanceerde brouwerij. Oe bouw van derg el ijke inrichtingen was kort
na 1 900 een kostbare aangelegenheid. Vanwege extreem grote Investeringen durfden veel
brouwerij en deze geavanceerde methode niet aan. Bovendien was de lange gistingstijd
van het bier voor de brouwers f inancieel ongunstig. Dit alles weerhield Mathijsen er echter
niet van om zij n plannen met de onder-gistingmethode door te zetten.
De wervende slogan "VVertha is Kwaliteit!" werd in de naoorlogse periode onder andere op
reclameaffiches afgedrukt. Zie hiervoor het affiche op pagina 5 van deze rapportage. Bron:
Gemeentearchief weert.
5
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220BIS
Voor de realisatie van een nieuwe en geavanceerde brouwerij trok Mathijsen het
architectenbureau August Grimm uit Keulen aan. Het ontwerp voor deze bierbrouwerij was
gebaseerd op een compilatie van verschillende bouwmassa's in een open carrévorm. De
belangrijkste bouwvolumes vormden het brouwhuis met de grote koperen brouwketels
aan de Industriekade en het machinegebouw voor de stoommachine op het achterterrein.
\
In de navolgende jaren werd de brouwerij uitgebreid met opslagruimten, een grote
remise, een ijsfabriek, beheerderwoningen en een kantoor. Van deze uitbreidingen zijn na
de rigoureuze sloop in 1974 slechts het kantoor aan de Penitentenst raat en de silotoren
aan de Industriekade gespaard gebleven. De primaire delen van de brouwerij, ontworpen
door Grimm, werden eveneens in 1974 integraal gesloopt.
Tijdens de crisisjaren in de jaren dertig van de twintigste eeuw zocht de Werthabrouwerij
samenwerking met de Verenigde Bierbrouwerijen Breda Rotterdam (V.B.B.R.), waarvan
onder meer ook de brouwerij "De Drie Hoefijzers' te Breda deel uitmaakte. Begin jaren
zestig van de twintigste eeuw werd geconstateerd dat de kwaliteit van het bier steeds
moeilijker op peil gehouden kon worden . In 1962 werd besloten tot een algehele
overname door de V.B.B.R. In 1969 werden de activiteiten van de Weerter brouwerij aan de
Industriekade beëindigd waarop het fabriekscomplex werd gesloten. Hoewel het in eerste
instantie de bedoeling was om de brouwerij te verhuren werd het complex na vijf jaren
van leegstand in 1974 grotendeels gesloopt. De reden waarom de thans nog bestaande
silotoren aan de Industriekade niet werd gesloopt, is vooralsnog onduidelijk. De
inwendige constructie van de toren bestaat geheel uit gewapend beton. Kennelijk bracht
de sloop van de si lo's zulke hoge kosten met zich mee dat het interessanter was om deze
te laten staan en in te passen in het nieuwe ontwerp voor de sporthallen, welke na de
sloop van de brouwerij ter plekke gerealiseerd werden.
De silotoren dateert uit de oorlogsjaren 1 941 -l Ji. Omdat de bouwproductie in de
eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog kelderden en er thans relatief weinig
bouwwerken resteren uit deze periode, kan de brouwerijtoren als een opmerkelijk V fenomeen worden opgevoerd. Het ontwerp is van de hand van de Weerter architect P.H.
Weegels. Voor de bouw van het silocompartiment werd het oude ketelhuis uit het ontwerp
van Grimm deels gesloopt. De begane grond van de silo werd evenals in de oude situatie
ingericht als machineruimte. Tegen de achterwand van de toren werden twee grote
schoorstenen opgetrokken voor de afvoer van verbrandingsgassen uit de stoommachines,
welke in de machineruimte onder de si lotoren waren ondergebracht. De eerste verdieping
was bereikbaar via een deur naast de grote brouwketel in het brouwhuis. Deze verdieping
is thans gelegen onder de grote betonnen silo's waar zich ook de sto rtkleppen bevonden,
die aan de onderzijde op de siloschachten gemonteerd zaten.
Vanaf de eerste verdiepin g bereikt men via een trappenhuis tussen de silo's de
bovenverdieping en de daketage, welke zich in de top van de silotoren bevinden. Het
6
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIM BURG 2000- 220BIS
trappenhuis is gesitueerd tussen vier grote silo's. Vanaf de versch illende bordessen zijn
door middel van luiken in de wand de siloschachten inwendig te bezichtigen. Toegang tot
de siloschachten was noodzakelijk om monsters te kunnen nemen van het mout, te r
controle van de kwaliteit. De achtergevel van de silotoren kent een aantal ronde
vensteropeningen - tondi- voor de lichttoetreding in het trappenhuis. In de vide tussen
de trapbordessen bevond zich aanvankelijk een elevator: een paternosterwaarmee het
losse mout naar de bovenverdiep ing getransporteerd werd. Dit was overigens niet de
enige log istieke verbinding van het compartiment. Ook nu nog bevindt zich aan de
buitenzijde een klassieke takel met restanten van een hijsbordes, waarmee materiaal
vanaf de straat naar boven kon worden gehesen. De luiken in de vloer van de
bovenverdieping geven toegang tot de vier siloschachten. Op deze verdieping werd het
mout overgeheveld en v ia de vloerluiken konden de silo's worden gevuld. Naderhand werd
tussen de bovenverdieping van de si lotoren en de zolder van het brouwhuis een
rechtstreekse pijpleiding aangebracht. Op deze manier kon men op een relatief
eenvoudige wijze het brouwhuis van mout voorzien.
Boven de hoogste verdieping bevindt zich de daketage. Hier was aanvankelijk de
motor opgesteld die de elevator aandreef. In 1961 werd er een tweede elevator
aangebracht, die het mogelijk maakte om het losse mout vanuit een put aan de straat
naar de eerste verdieping te transporteren. Op de eerste verdieping werd het mout
overgeheveld naar de oudste elevator.
• . .. . • . · •··· r ,.''1'< ; , , t
Na de sloop van de
brouwerij in de jaren
zeventig van de twintigste
eeuw werd de si lotoren
geïntegreerd in het
ontwerp van een
sporthallencomplex, dat
tot op heden op de locatie
van de voormalige
brouwerij is gesitueerd.
De toren is een duidelijk
verticaal element binnen
het concept van de
langgerekte hallenbouw.
Ten aanzien van het
materiaalgebruik bestaat
er echter een schril contrast tussen de sobere afwerking van de sporthallen en de subtiel
gedetailleerde baksteenarchitectuur van de si lotoren. De constructie van de toren is te
defin iëren als een betonnen monolietconstructie met een bakstenen "omhulsel ", welke
voornamelijk als afwerklaag is bedoeld. Qua architectuur is het ontwerp van de toren
7
'.)
ïoren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENH UIS LIMBURG 2000- 220BIS
geïnspireerd op de Nieuwe Zakelijkheid van de jaren twintig en dertig van de twintigste
eeuw. De toren heeft een rechthoekig basement van 8,24 meter lang en 6,58 meter breed
en meet een hoogte van ongeveer vijfentwintig meter. Verder bevindt zich aan de
achterzijde een uitbouw die zich uitstrekt over de begane grond en eerste verdieping. Om
de sloopsporen en breukvlakken van de zijgevel uit de jaren zeventig te camoufleren, is
aan deze zijde een bakstenen voorzetwa·n-d opgemetseld. Het resultaat is een gevelpakket
dat bestaat uit de betonnen draagwand van de si(6, de eindgevel van het gesloopte
brouwhuis uit l 909 en de gemetselde voórzetwand. Dit gevelpakket heeft een totaaldikte
van ongeveer één meter, hetgeen zichtbaar is in de doorgangen vanuit het
tenn ishalcomplex naar de silotoren. Aan de buitenzijde is de authentieke
verschijningsvorm van de silotoren nagenoeg intact. De laadbordessen aan de voorgevel
van de toren zijn thans verwijderd en op de begane grond zijn de ramen van de
voormalige machinekamer dichtgemetseld. De originele stalen kozijnen en laaddeuren
zijn nog aanwezig, evenals de hijsbalk met betonnen wenkbrauw erboven. De put en de
elevator uit 1961 zijn inmiddels verwijderd. Slechts een stalen rand onder aan de toren is
hiervan een overblijfsel. In de linkerzijgevel van de toren is nog steeds het gat zichtbaar
op de plek waar ooit de rechtstreekse pijpleiding naar de brouwhuiszolder zat.
Het metselwerk van de gevels is
uitgevoerd in kettingverband. De
toegepaste baksteen van
waalformaat heeft een
gemiddelde afmeting van
21 Ox l OOxSO centimeter. In het
interieur op de begane grond
van de tennishal is de
geïncorporeerde silotoren door
de uniforme wandafwerking
nauwelijks herkenbaar. De
begane grond van de silotoren is
momenteel herbestemd tot
kleedruimte. Ten behoeve van
de nieuwe functie waren geen constructieve ingrepen aan de toren noodzakelijk. De
toegangsdeur naar de eerste verdieping van de toren blijkt in het tennishallencomplex
nog op dezelfde locatie te zi tten als destijds in de voormalige brouwerij. De elevator in
het trappenhuis is echter verdwenen. Dit geldt ook voor de stortkleppen aan de
onderzijde van iedere siloschacht. Het trappenhuis en de siloschachten zijn na de sloop in
de jaren zeventig van de twintigste eeuw niet meer gewijzigd. De luiken naar de silo's op
de bordessen zijn nog alle aanwezig en compleet. Een blik in de silo's toon t aan dat de
storttuit aan de onderzijde is dichtgezet met een relatief kleine betonnen opvulling.
Verder zij n hier enkele sloopmaterialen ingeworpen, overgebleven van een dakreparatie
8
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert C ULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220BIS
en de sloop van de elevator. Op de bovenverdieping bevindt zich tegen het plafond nog
het restant van het hijsmechanisme in de vorm van een frame met een tandwiel. Alle
overige installaties die voor de overheveling van het mout gebruikt werden, zijn inmiddels
verdwenen. In tegenstelling tot de betonnen vloer is het dak in de toren uitgevoerd in
hout. Via een stalen deur in de dakopbouw is het dak te betreden. Het lijstprofiel van de
betonnen kroonlijsten is concaaf gevormd en werd vervaardigd van prefab beton .
Weersinvloeden hebben het materiaal doen verweren, zodat het oppervlak een fraai,
enigszins gebouchardeerd, uiterlijk heeft verkregen.
Bij deze analyse kan opgemerkt worden dat, hoewel de bindende factor van het • j oorspronkelijke gbbouwenconglomeraat thans grotendeels is ontmanteld, de resterende\ j :} toren voldoendVatentie bezit om in een nieuw verband geïntegreerd te worden. De J esthetische kwaliteit van de silotoren vindt op dit moment echter geen evenbeeld in de
louter functionele opzet en maatvoering van de belendende tennishallen. Integendeel
zelfs: de integratie van de toren in de huidige opzet is op een dusdanig
onsamenhangende wijze uitgevoerd, dat het volume aan kracht en uitstraling heeft
ingeboet. Vanuit ruimtelijk standpunt bezien is er echter een aanvullend aspect dat de
voormalige brouwerijtoren verbijzondert. De wijze waarop het bedrijfsi-eliet zich
manifesteert in de omgeving hangt immers nauw samen met de historisch-planologische
ontwikkeling van de Weerter kanaalzone als industrielandschap. Hierbij verwijzen verticale
accenten -ook nu nog- naar de bedrijfsactiviteiten die hier vanaf het begin van de
twintigste eeuw hebben plaatsgevonden. De gebouwen van het Landbouwbelang, de
Brouwerijtoren en de Menebavormen markante bakens langs. de lineai re structuur van het
kanaal. De afwisseling in bebouwing tussen hoog en laag is juist zo karakteristiek voor de
"begeleiding" van het kanaal. In dit verband kan worden gesteld dat de relatie van de
silotoren tot de overige hoogbouw aan de Industriekade velen malen groter is dan zijn
contextuele verbondenheid met het belendende sportcomplex.
De slotsom van dit onderzoek kan luiden dat de brouwerijtoren in zijn huidige
hoedanigheid en in relatie tot zijn ruimtelijke verwevenheid nog altijd voldoende waarde
bezit om van belang geacht te kunnen worden, op grond van zijn esthetische en
cultuurhistorische kwaliteit. Een nieuw stedenbouwkundig verband kan de intrinsieke
kwaliteit in belangrijke mate versterken en actuali seren.
9
r-.
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS
2.4 VOORMALIGE BROUWERUTOREN: WAARDEN EN KWALITEITEN
ÓÜTERIUM .
Situationele en
stedenbouw
kundige waarden
.. ..
WMRDERING . ' . ~ ~
! " • -
.· '
De brouwerijtoren vormt samen met de verschillende
bouwvolumes van het Landbouwbelang en de Meneba-fabriek een lineair industrielandschap langs de kade van de Zuid
Willemsvaart. De silotoren is een verticaal element in het
landschap dat als blikvanger in de omgeving fungeert. Het kanaal
als horizontaal element versterkt deze beleving.
De Weerter kanaalzone kent een aantal elementen die
rechtstreeks zijn terug te voeren op 'het verhaal van de plek' de Genius Loci. Hierbij valt met name te denken aan de
lintbebouwing van bescheiden (arbeiders)woningen langs een
lineaire structuur van zowel weg als water; de bedrijvigheid en het industrieel karakter van de aanwezige constructies en de
'bakenwerking' van de grote gebouwen, zoals de brouwerijtoren, langs het kanaal. Het respecteren van dit typische karakter in een
hedendaagse translatie is een meerwaarde voor de
stedenbouwkundige kwaliteit van de kanaalzone.
Aan de stadszijde is de aantasting van de rooilijn aan de
Industriekade door het parkeerterrein vóór de sporthal nabij de
brouwerijtoren duidelijk voelbaar. Enerzijds geeft d it een fraai
zicht op de brouwerijtoren vanuit het noordoosten. Anderzijds is
SCOKE
+
+
het niet de bedoeling van het hoge silogebouw geweest zo +/-nadrukkelijk op de voorgrond te staan; eerder om achter een
voorgrond van relatief bescheiden en lagere gebouwen op te
duiken. Door de rooilijn te herstellen kan de ruimtelijke beleving
ter plekke worden hersteld.
De lineaire structuur van Industriekade en Zuid-Willemsvaart
wordt ter hoogte van de tennishal niet begeleid door bebouwing . De aantasting van de rooilijn ten behoeve van een voorruimte voor de tennishal met parkeren wordt als een aantasting van de
karakteristiek ervaren. In dit geval is de bebouwing van de
sporthal niet van dergelijke kwaliteit dat die plaatsing direct aan
het kanaal rechtvaardigt, maar het verstoort wel de consequente
lintbebouwing en begeleiding van structuren.
Een historisch gegroeid lineair industrielandschap ui t de eerste
helft van de twintigste eeuw is thans in Limburg vrij zeldzaam + geworden.
10
CRiTEHfVM
Architectuur
historische
waarden en
esthetica
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH O NDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBUCATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2 000-220815
. .
WA.J.ROERIN~ ' '
Door de t oevoeging van de thans nog bestaande, 25 meter hoge
silotoren voor de opslag en verwerking van mout kregen de
industriële gebouwen van de brouwerij Wertha een krachtige
SCORE
opdruk. Ten behoeve van de toren werd een gedeelte van het
bestaande fabriekscomplex in de nieuwe massa geïncorporeerd.
Zowel in vorm als in omvang sloot de nieuwbouw echter niet aan + bij de reeds bestaande structuren. Werden de oudste volumes uit
1 909 nog opgetrokken volgens een traditionalistische opzet; de
silotoren uit 1941-1 942 legt door zijn sobere uitvoering
getuigenis af van de zakelijkheid van de arch itectuur uit de j aren
dertiq en veert iq van de twint iqste eeuw.
De originele stalen laaddeuren en kozijnen van de toren z ij n
bewaard gebleven. Binnen het concept van de blokmatige
opbouw van het volume geven deze elementen een fraai en
modern uiterlijk aan de toren· en vormen zij een afgeleide van de + Nieuwe Zakelijkheid en de Amerikaanse
Scheepsbouwarchitectuuruit de eerste helft van de twintigste
eeuw.
Dat de architect P.H. Weegels zich liet inspireren door de Nieuwe
Zakelijkheid uit de jaren twi nt ig en dertig is voorts te z ien aan de
tondi (ronde vensters) in het trappenhuis aan de zuidwestzij de,
de stalen trapleun ingen van de bordestrap, de voormalige
balkons aan de noordoostzijde en de afgeschuinde hoeken van
het interieur op de verdieping boven op de silo's.
Het bijzondere metselverband toont een subtiele uiting van
esthetiek in de sober en modern uitgevoerde toren. Andere
subtiele elementen zijn onder andere de fraaie boogvullingen
boven de vensters aan de noordoostzijde.
De minimalistische uitvoering van de brouwerijtoren heeft niet
op de minste plaats te maken_ met de maatschappelijke situatie
in de periode tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het volume moest
qua vorm en uitvoering voldoen aan de functie-eisen waarvoor
+
+
het werd opgericht. De vier inwendige silocompartimenten lieten + geen vensters toe, zodat de toren -met name het trappenhuis
slechts enkele deur- en vensteropeningen bevat. Het bouwwerk
wordt ook nu nog beheerst door een massieve en vrijwel
qesloten qevelopbouw.
11
CRITERIUM
Vervolg architectuur
historische waarden en
esthetica
Bouw- en civiele
techniek ten behoeve van de
functie als
brouwerij
Historische
topografie
Toren N.V. Wertha Brouwe rij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000- 220815
VIMRiJERING . '• ,,,
Was de toren voorheen ingeklemd tussen brouwhuis en bottelarij, waarmee het volume qua functie en uitvoering één
geheel vormde; thans staat het bouwwerk bijna solitair
gepositioneerd als een verticale pyloon aan het kanaal. De
silotoren mist in de huidige opzet aansluiting aan de noordoostzijde: de plaats waar voorheen het door Grimm
gebouwde Südhaus -het brouwhuis- stond.
De vooruitstrevende methode die in dit fabriekscomplex werd
toegepast was de onder-gistingsmethode, afkomstig uit Duitsland. Deze methode was reeds medio negentiende eeuw in
Nederland in gebruik, maar zette pas in het begin van de
twintigste eeuw door omdat de vraag naar zwaar en helder bier steeds groter werd. Om tijdens het bijzondere gistproces te
kunnen koelen werd nabij de Weerter brouwerij een ijsfabriek qebouwd. Dit onderdeel is thans niet meer aanwezig.
De silotoren geeft door de karakteristieke vorm duidelijk zijn
functie weer binnen het brouwproces. De opslagcapaciteit werd
vergroot en er werd een logistiek laad- en lossysteem toegepast waarbij mout via elevatoren omhoog werd getransporteerd en
waarbij de silo's met behulp van de zwaartekracht geleegd
konden worden.
Als detail is de hijsbalk met 'wenkbrauw' een fraai element
waarmee zakken mout 'ouderwets' naar het hoge platform van de silo kon worden getakeld . Het opslagsysteem wordt hier
qedeelteli ik mee qeïllustreerd.
Silotorens, aan de agrarische sector gelieerde bedrijven, kwamen
veelvuld ig voor. Bij brouwerijen waren hoge silo 's echter minder
gebruikelijk, omdat vaak volstaan kon worden met minder hoge
opslagruimten.
De Wertha brouwerij was gelegen aan de Zuid-Willemsvaart, een
'nieuwe' transportmogelijkheid uit het tweede kwart van de negentiende eeuw. Via deze routing over waterwas goedkoop
transport mogelijk van en naar de havens van Rotterdam en
Antwerpen. Bovendien ontstond hierdoor een betere verbinding
met de overige belangrijke waterwegen van Nederland en België.
Voor de brouwerij als exportonderneming is de Zuid
Willemsvaart uitermate van belano oeweest.
+
+
+
+
+
+
12
-··
CktTERIUM '
-
Zeldzaamheid en
gaafheid
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH O NDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220815
, -WMRDERING SCORf.
.,.,
De silotoren staat als relict van de voormalige brouwerij nog
overeind. Het is opmerkelijk dat de toren in de j aren zeventig van
de twintigste eeuw van sloop gespaard bleef. De reden is vooralsnog onduidelijk, maar houdt waarschijnlijk verband met + te hoge sloopkosten van de ui t beton geconstrueerde toren. Behalve de brouwerijtoren is het voormalige woonhuis, annex
kantoor, aan de Penitentenstraat bewaard_g_ebleven.
Bijzonder is dat de ui tbreiding van de brouwerij met een
silotoren plaatsvond in het begin van de Tweede Wereldoorlog . Er werden immers weinig bouwwerken in deze periode
+ gerealiseerd. Wellicht is de soberheid van de architectuur niet
alleen een uiting van de Nieuwe Zakelijkheid, maar tevens het effect van de economisch -maatschappelijke situatie toentertijd .
Het historisch gegroeid lineair industrielandschap is
bovenregionaal van belang. Zie tevens bij situationele en + stedenbouwkundige waarden.
De Werthabrouwerij was in Weert de en ige van acht brouwerijen
die de Eerste Wereldoorlog vrijwel geheel zonder nadelige
gevolgen heeft doorstaan. Tot in de jaren zestig wist het bedrijf
zich te handhaven als een geavanceerde onderneming op het + gebied van het brouwen van bier De resterende bedrijfsrelicten
vormen thans het versteende archief van decennialang economische activiteit aan dit qedeelte van de kanaalzone.
Het woonhuis van de voormalige brouwerij, dat tevens functioneerde als kantoorru imte, is gesitueerd aan de
Penitentenstraat. Deze woning werd ongetwijfeld gebruikt als
beheerderwoning en verwijst naar de verhouding tussen +
directeur en bedrijf. Door maatschappelijke veranderingen
raakten deze aan het bedrijf verbonden woningen in onbruik en
werden zodoende veelal gesloopt. De woning, annex kantoor,
van Wertha bleef echter gespaard.
Het voorgaande tabellarisch overzicht van waarden en kwaliteiten wordt gecompleteerd
door de navolgende matrix met de beoordelingsscores. In combinatie met de conclusies,
voortvloeiende uit het onderzoek, kan deze matrix dienen als uitgangspunt voor de
beoordeling van eventuele stedenbouwkundige ingrepen die inherent zullen zijn aan een
toekomstig herbestemmingplan.
1 3
--
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-22081$
2.5 MATRIX MET BEOORDELINGSSCORE: DE HOOFDLUNEN'
••,i"" . , . ~·
ÛMSÇHRÜVING
u z ö s 0 z :li u.. 0 LLI
6 z ::::l
L.I..
Gevelgeleding en indeling
Architectonisch ontwerp
. . ' .. - . . ·~ ~-
Oorspronkelijke invulling van
deuren en vensters
Materiaal en afwerking,
metselverbanden
Afleesbare bouwsporen
integraal concept interne
logistiek: stijg- en daalpunt
Betonnen elementen ter
afwerking
Externe logistieke systemen:
bevoorrading
Bijgebouwen in di recte relatie tot
de silotoren
Siloschachten inclusief
functiegerelateerde voorzieningen
Integrat ie in sportcomplex, relatie
. : ' .;: .. ... ·. . : · . .WAA'RD~RJNG •..
LLI ü: ;2 u
§ ë: ~ LLI > < u c::: LLI LLI
~
Föt.eî.'s 1...:8 ·
••• ,, .'1
Fo~o·s· 9,i 3, 14, 20;;2 1; 24 . . .
' ' . Fot6's 1 ~. l!3;--
_: .• _26", ••. · . ,y ··. .
'FotO.'~ ~6.·-:tf., .. ' · • ~. "''· .._,. ' I ' .
. . ·~
::Foi~!~. tA:-1;7.;.: 19.:2.1
"\'"::'- 1
,•;~. ; " -
fotp's 17---'l f : . . ·- ....... '-.
F:otó's l i-.'&,· 29" tot aanpalende bebouwing - - ·'' ·
= (!)
t:: (!)
> <U
.>= '0 c
"' .r:: Qj c (!) ~ c OJ
.g ~
"' u "' = s::
" 0 u.. u
x
x
. _, ..
.. · • .
- ·'
c c (!) VI
"' "' ê Cl. E 0
> s:: ~
~ ~
"' :I:
-.; ., "' VI c '0
-~ = t: u . ., c Cl ::I Qj u..
x
je·.·
~;..
~'I x .• ~· :~
;, x
. ,
x <J<•~
t.;
.~- , . "'\-~ .... • 'q
.", x ' . ·-;;;..
x
.. '" '.
c ~ ., '0 ::"
~ "' >
Qj
"' Zl c ., r::: 0.
"' 0 > Vi LLI
"' ~'-;. ~ ----. :
-,
. . :· .: .. ,_ ,. 'l"""._ ...
' r./' Î: ... ~
; ·: ,.·
(.
"'! ... -, ..
.·. "r •
_, . - ,t. , ,, _;_
- .:
. '~·' ·":' ..
'
r. ... :
-,- , '·
,· :- · . 0
: '...-.-~.: .... r. :;. -~:~.~~
.. ... ; ·
,. ~
~ . ~ :, ~-·::. ·.
! t -~ ...
"·~!_ -- t '""·! .•.
... "·
2 Deze matrix -op hoofdlijnen- benadrukt specifieke elementen ten aanzien van het integrale
bouwkundige concept van de voormalige brouwerijtoren.
14
2.6 T ENSLOTTE: CONCLUSIES J
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS
Met de oplevering van het rapport over de voormal ige brouwerijtoren aan de
Industriekade wil Monumentenhuis tiïïiburg in de behoefte van de gemeente Weert
voorzien om -vooruitlopend op een eventuele herbestemming in de toekomst- inzicht
te krijgen in aanwezige cultuurhistorische waarden.
Door de sloop van het grootste gedeelte van de brouwerijgebouwen is de nog reste rende
silotoren losgekoppeld van zijn dire~te, functieger~lateerde context. Het belendende
sportcomplex biedt weliswaar een nieuw kader, máar vanwege het te grote con trast in
vorm en massa is de combinatie in architectonisch opzicht allerminst geslaagd te noemen. - · I .
De elementaire structuur van de silotoren is terug te voeren op een compact
gebouwenconglomeraat, zoals elders in dit rapport aan de hand van historische foto's en
compilaties wordt geïllustreerd. Het 'oerconcept' van de voormalige Werthabrouwerij lag
aan de basis van de esthetische en functionele uitstraling van de brouwerijtoren. De
industriële zegg ingskracht van het robuuste silogebouw wordt thans door de breed
uitgemeten samenstelling van het sportcomplex tenietgedaan, zodat de toren op
micron iveau elke contextuele en arch itecton ische verwevenheid mist. Aanwezige
cultuurhistorische waarden en kwal ite iten -opgesomd in sub 2.4 en 2.5--L-bieden echter
vo ldoende mogelijkheden om door middel van een nieuw architectonisch verband de
potenties van het bedrijfsrelict uit te buiten en te actualiseren.
Vanuit een stedenbouwkundig kader op macroniveau bezien heeft de voormalige
brouwerijtoren nauwelijks aan betekenis ingeboet. Sterker nog, door zijn ruimtelijke
verbondenheid met de overige verticale accenten aan de Zuid- Willemsvaart zoals de
hoogbouw van het Landbouwbelang en de Meneba is de toren ook nu nog een krachtige
verwijzing naar het industriële karakter van de kanaalzone. De positionering van de
afzonderlijke fabriekscomplexen pal aan de rooilijn van het kanaal wordt gekenmerkt
door een zeer evenwichtige ritmiek, die door de lineaire structuur van de vaart extra
wordt benadrukt. In dit verband is de brouwerijtoren op te voeren als een "deel van het
geheel", een essentiële schakel in de ruimtelijke context. Het feit dat de afzonderl ijke
schakels aan het kanaal (Landbouwbelang, Brouwerijtoren en Meneba) elk hun eigen
gebruiksgeschiedenis laten zien, geeft aan de diverse complexen een bijzondere
dimensie. Tezamen vertellen zij het "verhaal ":'an de plek": de voor Weert zeer l/ karakteristieke - aan de agrarische sector gelieerde- industr iële expansie vanaf het begin
van de twint igste eeuw aan de stadszijde van de Zuid-Wi llemsvaart. Een nieuw
stedenbouwkundig verband met een krachtige eigentijdse opdruk kan deze kwalite it in
belangrijke mate versterken en actualiseren.
1 5
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert C ULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES M ONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220BIS
Hoewel Monumentenhuis Limburg vanwege zijn positie binnen het specialistische
werkterrein en de expertise en ervaring die de afgelopen jaren is opgedaan, zeker een
bijdrage zou kunnen leveren aan verdere gedachtevorming over de toekomstige positie en
het aanzien van de brouwerijtoren en zijn ruimtelijke ambiance, valt dat buiten de
opdracht. Van concrete suggesties en aanbevelingen is dan ook in dit rapport afgezien.
Roermond, 13 december 2000,
Monumentenhuis Limburg,
drs Roy Denessen
drs Vera Hamers
Ir joke jongeling
Kar! Pesch
16
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert C ULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS
3 Verantwoording en indel ing
Om vooru it te lopen op toekomstige interventies binnen de Weerter kanaalzone wi l
deze verslaglegging in een vroeg stadium inzicht bieden in de cultuurhistorische
waarden en kwaliteiten van de brouwerijtoren als bedrijfsrelict van de voormalige
N.V. Wertha Brouwerij te Weert. Om aan de vraagstelling van de gemeente Weert te
voldoen heeft Monumentenhuis Limburg in zijn offerte de volgende
aandachtspunten opgenomen:
7. Beschrijving stedenbouwkundige context. ' 2. Fotografische documentatie 3. Archief en literatuuronderzoek 4. Topografisch en kadastraal bronnenonderzoek, studie historische afbeeldingen
en tekstproductie 5. Matrix met waardenstelling 6. Samenstelling inleiding/ samenvatting, matrices, conclusies -en aanbevelingen
De stedenbouwkundige analyse -conform de versie uit het cu ltuurhistorisch
onderzoek Landbouwbelang Weert- wordt verduidelijkt aan de hand van een
fotocompilatie met aandachtspunten in hoofdstuk 6. Het historisch beeldverslag
-bedoeld als gesch iedkundige onderlegger- is opgenomen in hoofdstuk 5, waarbij
in paragraaf 5.4 de pietagrafie met korte memo's een analyse van de huidige
toestand biedt. De cu ltuurhistorische achtergronden zijn verwoord in hoofdstuk 4:
'Leven in de Brouwerij1, N. V. Wertha Brouwerij te Weert. Dit hoofdstuk bevat een
beknopte verslaglegging van het bronnenonderzoek, waarin de historische
ontwikkel ing van het fabriekscomplex wordt afgezet tegen de sociaal- economische
ontwikkelingen binnen de brouwerijsector in de twintigste eeuw.
Dit onderdeel is door Monumentenhu is Limburg niet geoffreerd, aangezien reeds in een
stedenbouwkundige analyse van de kanaalzone is voorzien in het deelonderzoek
Landbouwbelang Weert.
17
Q(~---. "';"'~ :·• .,., ·::
.
----.
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220815
4 Leven in de brouwerij N.V. Wertha Brouwerij te Weert
De brouwerijnaam "Werthanwerd afgeleid van de oude aanduiding voor de stad Weert.
In de elfde eeuw was Wertha -oftewel 'waard'- een hoger gelegen gebied dat omringd
was door water en moerassen. Omstreeks 1 900 was Weert een kleine plattelandsstad
van zo'n negenduizend inwoners, waarvan een zeer groot gedeelte werkzaam was in de
agrarische sector. Op het snijvlak van de negentiende en twint igste eeuw nam de
industrialisering in Limburg geleidelijk toe. Vanaf het eerste decennium van de
twintigste eeuw ontstonden in deze provincie grote brouwerijen die niet alleen op
lokaal niveau, maar ook als exportbedrijf op bovenregionaal niveau opereerden. In
1 909 werd in Weert aan de Industriekade de N. V. Wertha Brouwerij opgericht.
Als zichtbare relicten van deze brouwerij zijn heden ten dage slechts de silotoren en
het woonhu is bewaard gebleven. De stoombrouwerij werd opgericht door joseph
Mathijsen, die het vak had geleerd in de brouwerij 'de Ster'van zijn oom Constant
j ansen.l Kort voor 1910 bouwde Mathijsen aan de Beekpoort een brouwerij, waarin hij
de meest geavanceerde bro uwtechnieke~ toepaste. De toentertijd twintigjarige brouwer
had in Duitsland met een nieuwe methode kennis gemaakt, de onder-gistingmethode, waarmee een nieuw zwaar en helder bier kon worden gecreëerd.2 Deze methode,
bepalend voo r de smaak van het bier, was afkomstig uit Beieren. Het gistproces werd
uitgevoerd op een lage temperatuur waardoor de toegevoegde gist naar de bodem
zakte. Tijdens het gistproces steeg de temperatuur, waarna deze op een kunstmatige
manier gekoeld moest worden. Het ontst aan van de spoorlijn München-Amsterdam in
1856 bevorderde in Noordwest- Europa de introductie van deze methode vanaf het
midden van de negentiende eeuw. In 1864 maakte de Nederlandsche Beijersche Bierbrouwerij het eerste ondergistende bier van Nederl and.3 Duitse invloeden in de
Nederlandse brouwnijverheid waren tot de Tweede Wereldoorlog een gangbare zaak.
1 Wassink, J.F.A., "Het bier in Weert in de 17• en de 18• ee uw", jaarboek voor Weert 1993, Weert in
woord en beeld, nr. 7, Weert 1992, p. 41.
~ Wassink (1992), p. 4 1.
3 Buit er, H. , PIE rapportenreeks 6, Bierbrouwen, Stichting Projectbureau Industrieel Erfgoed, Zeist
1994, p. 24.
18
.s-R· .-:-:·.:: : _·: .·~:;:: ---;{/
.
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-22 ÜBIS
De brouwerijen wierven veelal Duits personeel terwijl de gebouwen ontworpen werden
door Duitse architecten.4 Vanwege immense investeringen durfden veel brouwerijen
deze geavanceerde methode niet aan. Bovendien was de lange gistingstijd financieel
ongunstig. De vraag naar het nieuwe bier steeg echter in de periode na de Eerste
Wereldoorlog, waardoor de 'ouderwetse' brouwerijen geleidelijk hun deuren konden
sluiten.
WERT.H.A pu·s-· - .ure~ . u .·. J;nJG"n
'J~.;:~~J~Zi!};.~;;; ;'lîJ2-:!f. 1i',';:: '~ ·~ .:r: -.: .
~---.]
4 Buiter (1994), p. 6.
In 1913 dronk het gros van de Limburgse bevolking bier uit
eigen provincie. Limburg telde op dat moment 1 77
brouwerijen .s Na de Eerste Wereldoorlog was het aantal \ brouwerijen echter sterk gereduceerd. De brouwerijnijverheid
ging toentertijd achteruit door de accijnsverhogingen en de
schaarste van de importgranen. Slechts enkele brouwerijen die .
met de moderne technieken werkten waren verzekerd van een I bestaan. Zo was ook de Werthabrouwerij als enige Weerter
brouwerij de Eerste Wereldoorlog ongeschonden
doorgekomen.G De overige zeven brouwerijen in Weert, zoals
De Ster, De Valk, Het Wapen van Weert, De Kroon, Sint)an, Het Slot en De Nijverheid dolven het onderspit.7 Ongeveer t ien jaar
na oprichting kwam de jongere broer van joseph Mathijsen,
Constant Mathijsen, in dienst van de onderneming. Een derde
compagnon Cornelis Brouwers sloot zich in 1924 aan, toen de
brouwerij werd omgevormd tot een Naamloze Vennootschap.
Deze transformatie tot een N.V. was mede het gevolg van de
baanbrekende onder-gistingsmethode. De grote investeringen
die deze methode vergde kon de particuliere brouwerij vaak
niet aan.s
s Derkx, 5., Bier in Limburg, de bruisende geschiedenis van bouwers en drinkers, Weert 1990.
s Wass ink (1992), p. 42.
7 Wass ink (1992), p. 49.
s Buiter (1994), p. 5- 6
19
©,~>:--:--:- : : .· .· . ·.;-
;..~
-------
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000- 220815
De economische landbouwcrisis van de jaren dertig van de twintigste eeuw had veel
invloed op de brouwnijverheid. Een van de hoofdbestanddelen van bier is ook nu nog
het landbouwproduct gerst. De gerst wordt door de brouwerijen geweekt, waardoor een
versneld kiemproces ontstaat. Hierbij wordt het zetmeel door enzymen omgezet in
suikers. Om dit proces op het juiste ogenbl ik te stoppen en te voorkomen dat de
veldvruchten te ver doorgroeien, wordt de natte en ontkiemde gerst gedroogd in de
eest. Het gedroogde en ontkiemde gerst wordt mout genoemd. Dit mout wordt samen
met hop, gist en water in een uitvoerig gistingsproces omgezet in bier. Door de
schaalvergroting in de brouwsector ontstonden in de laatste kwart van de negentiende
eeuw zelfstandige mouterijen, die veelal aan spoor- en waterwegen waren gelegen.9
Slechts de kleine en schaarse familiebrouwerijen maakten het mout nog zelf.
De crisis was één van de oorzaken waardoor de Werthabrouwerij tussen 1933 en 1934
gedwongen werd om samen te werken met de veel grotere firma Verenigde Bierbrouwerij Breda Rotterdam (V.B.B.R.). Het gevolg was dat de Werthabrouwerij fors
werd uitgebre id. Bovendien was nieuw- en herbouw noodzakelijk door een grote brand
die 21 augustus 1936 in het brouwerijcomplex woedde. In 1936 werden de
fabrieksgebouwen vergroot met onder meer een garage en een kantoorruimte. In 1938
werd naar het ontwerp van architect P.H. Weegels een bottelarij met koelcel aan het
fabriekscomplex toegevoegd, terwij l een jaar later de bestaande garage werd vergroot.
De silotoren uit 1 941-1942, ter uitbreiding van de opslagruimte voor mout, werd
bovendien ontworpen door Weegels. De ijsfabriek, eveneens uit 1941, werd gebouwd
ten behoeve van de onder-gistingsmethode.
De V.B.B.R., nadien ook wel Sko/ genoemd, had naast de Werthabrouwerij diverse
andere fabrie ken onder haar hoede, onder meer de 'Phoenixbrouwerij' uit Amersfoort,
de ' Verenigde bierbrouwerijen en Keizer Barbarossa' uit Groningen en de 'Zuid-
Hollandse Bierbrouwerij uit Den Haag. De V.B.B.R. bracht begin jaren tachtig het /
Oranjeboombier op de markt. Vanwege het feit dat de brouwerij d'Oranjeboom niet
meer bestond en het bier via de V. B.B.R. was uitgebracht, werd in de jaren zestig de
naam Verenigde Bierbrouwerijen Breda Rotterdam gewijzigd in Verenigde Bierbrouwerij
Oranjeboom.
9 Buiter (1994), p. 7.
20
,7':":-:;:-:-~ .. . .., .• !. .
---.
.
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert (ULTUURHISTORISGÏ ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MoNUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS
Na het overl ijden van Constant Mathijsen in 1954 trad Rolf, de zoon van Jas Mathijsen,
als adjunct- directeur in dienst. Economisch ging het echter bergafwaarts met de
brouwerijsector. Bottelarijen dienden fors uitgebreid te worden met kostbare machines
en nieuw materieel. Voor veel familiebedrijven waren dergelijke investeringen
onmogelij k, waardoor in veel gevallen brouwerijen moesten sluiten. De Werthabrouwerij
werd in l 962 in haar geheel overgenomen door de V.B. B. R. Twee jaar later overleed Jas
Mathijsen op vijfenzeventigjarige leeftijd. Zijn brouwerij in Weert sloot in 1969
definitief haar deuren. Het fabriekspand heeft enkele jaren leeggestaan, totdat het in
1974 onder de sloophamer viel. Slechts de silotoren en het woonhuis bleven gespaard.
In het woonhuis werden appartementen gevestigd, terwijl de silotoren als onderdeel
werd opgenomen in een tennispark. De benedenverdieping van de toren is thans in
gebruik als kleed- en doucheruimte ten behoeve van het tenniscentrum.
2 1
.
,~"77"• •. ·· · ~-
.
•. '-----
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH O NDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES M ONUMENTENHUIS LIMBURG 2000- 220BIS
5 Architectuurhistorische beschrijving voormalige
brouwerijtoren van de N.V. Wertha Brouwerij te Weert (1909-
1969)
5. l DE SILOTOREN ALS RELICT VAN DE N. 11. WERTHA BROUWER!/TE WEERT
Van de voormalige brouwerij N. V. Wertha aan de Industriekade te Weert resteren thans slechts enkele fragmenten. Eén van de meest opvallende, nog bestaande onderdelen van de oude brouwerij is de ruim 25 meter hoge toren aan de kanaalzijde met vier silo's voor opslag van mout en gerst, gebouwd tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Weerter architect P.H. Weegels. Het torensegment heeft een rechthoekige plattegrond van 8,24 meter lang en 6,58 meter breed met aan de achterzijde twee blokvormige, uitgebouwde schoorstenen (A). De vier inwendige silo's van ruim elf met er hoog zijn op een niveau van zeven meter aangebracht en reiken tot op achttien meter vanaf het maaiveld (B). Het volume telt slechts drie begaanbare bouwlagen: de begane grond, de eerste verdieping en een verdieping boven de silocompartimenten. De niveaus zijn door middel van een trappenhuis centraal aan de achterzijde van de toren met elkaar verbonden (C). Op de begane grond bevond zich oorspronkelijk de machinekamer van de brouwerij . Daarboven, op de eerste verdieping, konden de silo's worden gelost. Via een deur
naar de brouwerij links van de toren en een uitgang met balkon naar buiten aan de kanaalzijde vond verdere doorvoer van de grondstoffen plaats (D). De eerste verdieping biedt tevens toegang tot het trappenhu is. Via de verspringende trapopgang met zeven bordessen bereikt men de hoogste verdieping: op dit niveau konden de silo's worden gevuld (E). Via een dakopbouw is het dak te betreden(F).
~ I . ~F I
.. ~~ m~~-: i ·. :_I W · ~
' E I .. I . ~-----..:..::...
Tekening P.H. Weegels, 1941.
Bron: Gemeentearchief Weert
22
(~.~:-'. ~ · -.-. ··::-~ -: Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert ---
.
CULTUURHISTORISCH O NDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS L IMBURG 2 000-220615
De aanvoer van grondstoffen naar de hoogste verdieping gesch iedde met behulp
van twee logistieke systemen. Op de eerste plaats konden in zakken aangeleverde
producten door middel van een takelsysteem in de top van de voo rgevel omhoog
worden gebracht. Via een doorvoerluik werd het materiaal naar binnen geleid. Op
de tweede plaats konden behulp van een elevator los aangevoerde grondstoffen
naar boven worden getransporteerd. Deze thans verdwenen elevator bevond zich oorspronkelijk in het trappenhuis tussen de verspringende opgangen.
·~~-~
~~__:_;__-~
~ ~~-2]
Doorsnede
J] :IJ 3
Hoogste verdiepingsniveau
1 Trappenhuis, centraal aan de achterzijde van de sz1otoren, oude locatie elevator
2 Bevoorradingluiken voor de sz1o's
3 Bevoorradingsdeur met hijsmechanisme 4 Silocompartiment van elf meter hoog
5 Thans verdwenen elevator
6 Schoorsteen en ontluchting
7 Voormalige machinekamer
Tekening P.H Weegels, 1941
Bron: gemeentearchief Weert
De silotoren, die thans grotendeels buiten gebruik is gesteld en grotendeels is
ontruimd, werd in 1941-1942 toegevoegd aan het gebouwenconglomeraat van de
Wertha Brouwerij. Het grootste gedeelte van dit fabriekscomplex werd in de jaren
zeventig van de twintigste eeuw gesloopt, toen de bierbrouwerij buiten gebruik
werd gesteld. Nadien on stond op deze locatie het huidige sportcomplex uit de jaren zeventig en tachtig -bestaande uit een tennishal met enkele kleedruimten- waarin
de silotoren als bedrijfsrelict werd geïntegreerd. Het is vooralsnog onduidelijk
waarom dit deel van de brouwerijgebouwen gehandhaafd bleef. Mogelijk was totale
sloop van het complex begin jaren zeventig een te kostbare aangelegenheid.
23
-
-~···: ··-, .. , '2---. .
.
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES M ONUMENTENHUIS LIMBURG 200 0-220815
5.2 KORTE ONTWIKKELINGSGESCHIEDENIS VAN HET GEBOUWENCONGLOMERAAT
Op initiatief van Constant Janssens, mede- eigenaar van de Weerter brouwerij De
Ster, vetrok joseph Mathijsen - een neef van janssens- in 1908 naar het Rijnland
om kennis op te doen van de toentertijd meest geavanceerde bro uwmethodes. In
1 909 werd door de destijds twintigjarige Mathijsen een nieuwe brouwerij opgericht
onder de naam "Wertha" nabij de Zuid-Willemsvaart. Mathijsen bouwde een
ultramodern fabriekscomplex, ontworpen door een expert op het gebied van
industriële architectuur en brouwerij-inrichtingen: de Duitse ingenieur August
Grimm uit Keulen. Grimm realiseerde een tweetal bedrijfshallen met
tussenbouwsels volgens een typisch negentiende-eeuws - voor die tijd in
Nederland bijna archaïsch- idioom. De diverse volumes waren geheel opgetrokken
in baksteen en afgedekt met flauw hellende zadeldaken. Een hoge, rechthoekige
schoorsteen en grote vensters met veelruits stalen kozijnen zorgden voor een
krachtige industriële uitstraling. De architect voerde zij n ontwerp uit met veel oog
voor detail. Niet alleen werden de muurvlakken verlevendigd met lisenen en
siermetselwerk; ook de integrale gevelgeleding werd door gebruik te maken van de
voor de Duitstalige landen karakteristieke Rundbogenstil zorgvuldig geconstrueerd.
Het Weerter brouwerijcomplex vertoonde in dit opzicht duidelijke germanistische
invloeden.
Rechts: Wertha Brouwerij
in de eerste decennia van
de twintigse eeuw. Boven:
kadastrale hulpkaart uit
1920 met de omvang van
de toenmalige
bedrijfsgebouwen.
DE WERTHA BROUWERIJ TE WEERT.
Bron: Gemeentearchief Weert en Dienst voor het Kadaster te
Roermond.
Het bedrijfscamplex werd in de navolgende decennia meerdere malen uitgebreid en
gemoderniseerd. Nog vóór het samenwerkingsverband met de Vereenigde
Brouwerüen Breda en Rotterdam (V.B.B.R) werd in 1931 een deel van de
fabriekgebouwen herbouwd en vergroot, inclusief toevoeging van een koelruimte.
Na het convenant met de V.B.B.R. werd het complex in 1934-1 936 wederom fors
24
.. ..... -: -~~:--9· .: ~ :: .' .".·.··:: Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert
--··-~-.-~--=
CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRI EKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220815 .
uitgebreid. Het navolgende overzicht geeft een opsomming van de belangrijkste
bouwactiviteiten tussen 1 909, het jaar van de oprichting, en 1 969, het jaar waarin
het complex uiteindelijk na een werkzame periode van zestig jaar werd gesloten.
: _,. ..- '->· Periode
~ ' ., ,9msc~rijvi!lg yan de.,açtivit~i!e.~ . .
1909 Oprichting Bierbrouwerij met sto~mmachine van 8 PK door Joseph Mathijsen
-1909-191 0 Primaire bouwfase : oprichting bedrijfsc~mplex, architect Aug. Grimm
191.6-191 8 Bouw ketelhuis met machinekamer en magazijne n ' ·- . .. .
1925 R~alisatie van nieuw transformatorhuisje, intrède van elektri~~teit
' : 19_30-1931 Toevoeg ing van koelruimte .~ó vergunning voor bouw remise .
. ·,· ~.'
1934 -1936 Herbouw en vergroting· vim de fabrieksgebouwen, garagè. en opslagruimte . · . ' -·- '· ' . . - ~- . . . . . . ..... ··:··· · .
· 193'8 Bouw bott~farij ~et ko~lcèl . .. ~rchiteÇt P.H. We'e~els ~e Weert ·~ . . : ~ .. ; ·: -·
,· ·,
:;~ -:~ ! -~-~~- v~i~reiding b.est~~n~~-~arag< .· .:;.: .. . ,~. , _· ::_~--: :::: ~:r. ·_ ';.~-~~:.:.;:t' ·.~·: :'-•· 1 -'" ~. : :,.. ,- : .' • ... ,_ • ' . . :. ! , • ' :. ' ; ,:".!" -. • ~:·; : • , ' •) :' I·~ . • ,', .~ :- .\' .;.._ • .,,. \
J 940'; 1 94"1 : Uitbrë idi.ng van de brouw~ rij èh bóuw ~an 'ee~ ij; fabriek, árç~ltèct ·P.H. W~è~el~.:,:· . ... ~- • • • • " •. 1 ~- - !··,· , · ~ 1 • r • •· ,, • _ • - -, • . • ;- '
40 .... . ,: • , • t• . ·~ • ·~ "'· . · ··: ·-:..~ "' ' • ..-
:. ':1948 · Verb~uwing bottelarij ,··;:.7 • ...... ·' · ~ ,.,. ··· _l, .... ' , '• ' • . · ' . , o 't ,~ ._ ": • • • I~ ' :- .... - ~., -~:,'' , , _; ' ' ~.• -'· ...:·! i·
, - 't ''• • "' . • I • .,. • ;1, • - ,J \ ' - .. • . • - '1:: , : ,; • ;•1,1':._.• :· -.~,.' .. !~' ·, ,:! >' •
. · ·. , ! 957 .. Bo.u,w emballa~eloods en_ re.~l!~at_ie.te·rrè.in~fsc~'e.id~rig ... .. , , , .. , . _. : :~ :.,;: ~-. .. : · , ,
, . . ·, .. . . . .. . .. · . r· .. : . . -: . . .. :· ~~ . :, . . . :.'' . , -. . . .-196 T~-]962 Bouw twe~ dienstwoninge_n o.~~er één kap en wijziging kantoqr ,:· ... -~ ·- . . .- .- .
; , r' ~- • ' I , . I ' I • ·~ ~ ' 4 ~ ' • '•
• ' • • ~ • • ' • ·, • • ' • "' ... Ij • - ' -•._ I ," • ' I ~. -~·, • : :• •
1963-1964 Verbouwen van de bottelarij tot ~mballageruimte en aanleg losplaats voorvaten - • • • • ; -,, ':; , 1 o ·I ' • , ;, ~ - ' I - ~ ' .
; . . . .. . .. -1969:.:1974. Sloop grootste gedèè.lte van d~ bedrîjfsgebou'w_en, met behou'lv'an . ~ilotqre n . V
Tabel 5.2.1: Overzicht bouwactiviteiten brouwerij Wertha
De tekeningen ten behoeve van de bouw van het complex uit 1 909, evenals het
grootste deel van de ontwerpen voor latere verbouwingen en uitbreidingen, beleven
in het brouwerijarchief bewaard. De vergroting met herbouw van een deel van de
fabriek in 1936 was ongetwijfeld noodzakelijk als gevolg van een verwoestende
brand in het complex . In het archief van de Brouwerij Wertha, thans bij het
gemeentearchief van Weert in bruikleen, wordt melding gemaakt van bandschade
aan machines en goederen in de brouwerij in dat jaar.
25
c~: =-:-:· .. . ·. ·.~-.
----'
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220815
Aanzicht van de noordoostzijde (links) en de zuidwestzijde (rechts) van het complex Wertha, gerealiseerd doorGrimmin 1909-1910. Bron: GA Weert, ArchiefWerthabrouwerij Weert 1909-1967, inv.nr. 4
Grondplan van het complex
Wertha, gerealiseerd door
Grimm in 1909-191 0.
Binnen de omkaderde
machinekamer met
werkplaats en ketellw.is
werd in 1941-1942 de
thans nog bestaande
silotoren opgetrokken
Bierbrauerei Werthafür
hemn Josef Mathysen in
Weert.
Cöln am Rhein, den 14. Juli
1909, August Grimm,
Königsplatz 15
Grundriss A:
A. Untergeschoss
Lagerkeiler
B. Bierlo1hl
C. EiskeUer
D. Abfüllkeller
E. Lagerkeiler und Speicher
F. Schunckhalle
G. Südhaus mit Bad
H. Kesselhaus
L Machinenhaus J . Werkstätte
26
~:-~. ·:---."';--:-~: ~ :.• .>;:;::. -- . ' .. ...... -:
.::: -r::-
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS ~<·.~ '
Plattegrond met infrastructuur van de stad Weert in de eerste twee decennia
van de twintigste eeuw. Nabij de beekpoort en de Molenpoort is de aanzet gemaakt voor de industriële ontwikkeling van de kanaalzone, destijds Willem
I-kade genoemd. Van het complex landbouwbelang was destijds nog geen
sprake. De stermarkering duidt op de p laats waar in 1909 brouwerij Wertha
van start ging. Bron:. Frits Nies, Weert het verleden van een stad, Stichting Weerter Historie onder auspiciën van kring 'de Aldenborgh', Weert 1999.
27
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS
~hu.t..Tt:: :,c,s.u.L f ... 2soo.
Gi"M~erm: we-el2T .- OE!OL '"" .se.niE. P.
Tekening van de kadastrale situatie en de overziehtsplattegrond behorende bij de
bouwaanvraag van september 1941 {herkomst gemeente Weert, gemeentearchief). A.
situatieschets uit 1941 met locatie brouweri jtoren, B. Huidige locatie brouwerijtoren, C.
Tennis hal, D. Industriekade met Zuid-Willemsvaart enE. Complex: Landbouw belang.
Penitentenstraat, 2. Werta brouwerij en 3. Complex Landbouw belang.
f
De foto-opname van kort vóór de Tweede Wereldoorlog (rechts) toont aan dat het complex werd uitgebreid met een nieuwe koelruimte (rode pzj1) en dat het muurwerk van één volume werd
opgehoogd (blauwe pijl). Links de kadastrale hulpkaart uit het einde van de jaren twintig
waarop enkele nieuwe bijgebouwtjes zijn aangegeven. Bron: GA Weert en Kadaster Roermond.
28
Tor,en N .V. Wertha Brouwerij Weert (UL TUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220BIS
De meest in het oog springende w ijzig ing aan het complex werd in de eerste jaren
van de Tweede Wereldoorlog aangebracht. Door de toevoeging van de thans nog
bestaande, 25 meter hoge silotoren voor de opslag en verwerking van mout kregen
de industriële brouwerijgebouwen een krachtige opdruk. Ten behoeve van de toren
werd een gedeelte van het bestaande fabriekscomplex in de nieuwe massa
geïncorporeerd. Zowel in vorm als in omvang sloot de nieuwbouw echter niet aan bij de reeds bestaande structuren. Werden de oudste volumes uit 1 909 nog
opgetrokken volgens een traditionalistische opzet; de silotoren uit 1 941-1942 legt
door zijn sobere uitvoering getuigenis af van de zakelijkheid van de architectuur uit
de jaren dertig en veertig van de twintigste eeuw. Deze minimalistische uitvoering
van de brouwerijtoren had niet op de minste plaats te maken met de toenmalige maatschappelijke situatie. Verder moest het volume qua vorm en uitvoering
voldoen aan de functie-eisen waarvoor het werd opgericht. De vier inwendige silocompartimenten lieten geen ven sters toe, zodat de toren - met name het
trappenhuis- slechts enkele deur- en vensteropeningen bevat. Het bouwwerk
wordt ook nu nog beheerst door een massieve en vrijwel gesloten gevelopbouw.
Opname van de brouwerij Wertha vanaf de huidige Suffolkweg kort na de Tweede
Wereldoorlog. Ten behoeve van de moderne silotoren uit 1941-1942 werd een gedeelte van de
bestaande structuur in de nieuwbouw geïncorporeerd. De twee inzettekeningen in
bovenstaande foto zijn doorsneden uit het oorspronkelijke ontwerp van August Gri.mm van
1909. Bron: Gemeentearchief Weert
29
~~--:"'~-.~-·i f:·.~.7"'?;.·, ...... : · .
.
~.§ .
voorzijde
R §
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert (UL TUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220815
dwarsdoorsn ede achterzijde
@
®I :®I . I
Vanafhet midden van de jaren twintig beheerste blokvormige architectuur het terrein binnen
het 'moderne bouwen' in Nederland. De rijzige silotoren met opmerkelijke ronde stalen vensters
aan de achterzijde sluit architectonisch nauw aan bij de Nieuwe Zakelijkheid. Deze stilistische
vorm was met name tijdens het Interbellum erg populair
Weegels ontwierp voor Weert echter een silotoren van subtiele esthet ische kwaliteit.
Het metselwerk in kettingverband, toegepast in de muurvlakken en de
boogvullingen boven de vensters aan de voorzijde, getuigt daarvan. Vooral de ronde vensteropeningen in de trapopgang aan de achterzijde leveren met name
inwendig een fraai beeld op. De uitvoering van deze vensters is grotendeels
geïnspireerd op de scheepsbouwarchitectuuruit de jaren dertig van de twintigste
eeuw. De ranke vormen van de verspringende traponderdelen met stalen leuning
aan de binnenzijde van de toren zijn eveneens hiernaar een verwijzing.
Trappenhuis in de silotoren. Ronde vensters en ranke vormen van traponderdelen met stalen
leuningen verwijzen naar de 'scheepsbouwarchitectuur' en de Nieuwe Zakelijkheid.
30
;,~.,-:-,,. ~ ~ : " ~- ·
. Toren N.V. Vlf·Ertha !Brouwerij Weert .
--- CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE l 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000- Z20BIS .
Links de omvang van het bedrijfscamplex Wertha in de naoorlogse periode: het
gebouwenconglomeraat in 1954 met daarop aangegeven de p ositie van de brouwerijtoren (.4).
Rechts de Weerter kanaalzone in 1961 met het complex Wertha (B), Landbouwbelang (C) en de
gesloopte tanks van de Weerter gasfabriek (DJ. Bronnen: GemeentearchiefWee rt en Dienst voor
het Kadaster Roermond.
Fijnzinnige detaillering brouwerijtoren. Van links naar rechts: zijaanzicht vanafhet
parkeerterrein aan de Industriekade met subtiel gebogen betonnen 'wenkbrauw' boven de
hijsinstallatie aan de voorzijde. Venster met boogvulling in siermetselwerk en s tallen roeden
met geulochten aanhechting.
Na de Tweede Wereldoorlog duurde de expansiedrift van de Werthabrouwerij voort.
In l 948 werd de verbouwing van de tien jaar oude bottelarij van architect Weegels
inclusief inrichting samenhangend aangepakt. Kort daarop liet Wertha haar oog
vallen nop het voormalige Sint josephgebouw aan de Wilhelminasingel in Weert. In
l 954 werd een rapport opgesteld waarin de mogelijkheden werden aangegeven om
dit complex te verbouwen en her in te richten ten behoeve van de brouwerij. Drie
jaar later werd het fabriekscomplex aan de Industriekade voorzien van een nieuwe
emballageloods, waarbij tevens om het gehele fabrieksterrein een nieuwe
omheining werd aangebracht. In de jaren zestig van de twintigste eeuw vonden aan
de zijde van de Penitentenstraat aan de achterkant van de brouwerij enkele
aanpassingen plaats. Ingenieur j.A.C. Molenaar ontwierp in 1961 een nieuwe façade
voor het kantoorgebouw met een opvallende ingangspartij waarboven het
bedrijfslogo: het gekroonde wapen van de stad Weert met tekstbanderol en het
31
ra,~.~~-7~ f; !.-.·--;·
-· --
-~.
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS
opschrift Wertha bier. De blokmatige opbouw van het kantoorgebouw en de grote
vensters met stalen roeden doen sterk denken aan de architectuur van de
Wederopbouwperiode. Het volume werd tijdens een sloopcampagnes tussen 1 969
en 1974 met uitzondering van een kleine aanbouw aan de achterzijde grotendeels
gespaard . De overige bedrijfsgebouwen, waaronder het primaire complex van
August Grimm uit 1909, verdwenen echter uit het industrië le beeld van de
Industriekade en de Zuid-Willemsvaart.
Links: blik van de Suffolkweg op het brouwerijcomplex omstreeks 1959. Duidelijk zichtbaar is
de nieuwe omheining uit 1957 (zie markering). De toegevoegde emballageloods bevond zich aan
de achterzijde en is derhalve niet zichtbaar op defoto.Rechts: kadastrale hulpkaart uit 1974
waarop is aangegeven welke delen van het complex onder de slopershamer vielen (blauwe lijnen) en de omvang van de nieuwe tennishallen die op dezelfde locatie werden opgericht (rode
lijnen). Bronnen: Gemeentearchief Weert e n Dienst voor het Kadaster te Roermond.
-l··, .. ' . -. . . .·
. :-··:... .• .
Bron: tekeningJ.A .. C. Molenaar 19 61, Gemeentearchief Weert.
Modernisering van
het kantorgebouw van de Wertha
brouwerij door
architect Ir
J.A. C.Molenaar uit
1961. Opvallend is
de ingangspartij
met daarboven ee n
tegeltableau
waarop het
bedrijfslogo in
mozaiek..
32
IQ:\~~ ~·
.
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 17
PUBLICAnES MONUMENTENHUIS LlMBURG 2000 - 220BIS
In 19 7 4 werd het grootste gedeelte van de brouwerijgebouwen gesloopt, met behoud van de
_ Jor:se..silotoren. Vanaf 1969 zijn de activiteiten in Weert gestaakt, nadat 'Wertha' volledigwas
overgegaan in handen van de V.B.B.R. fllustratie: Gemeentearchief Weert.
Nadat de Werthabrouwerij in 1 962 geheel was overgegaan in handen van de
V.B.B.R. , werd door het moederbedrijf eind jaren zestig besloten de
bedrijfsactiviteiten in Weert geheel te staken. Met uitzondering van de thans nog
bestaande silotoren uit 1 941 - 1 942 en het kantoorgebouw uit 1961 werden de
fabrieksopstallen vanaf 1974 geheel gesloopt. Vanaf medio jaren zeventig werden
de restanten van de Werthabrouwerij door de realisatie van het huidige
tenn iscentrum opgenomen in een nieuw verband. Het overgebleven
silocompartiment heeft wat betreft vorm en maatvoering echter geen enkele relatie
met het belendende sportcomplex. De zorgvuldig uitgevoerde baksteenarchitectuur
met verwijzingen naar de Nieuwe Zakelijkheid staat in schril contrast met de louter
functionele hallen bouw, opgetrokken in staal en plaatwerk met vlakgemetselde
gevels. De esthetische kwaliteit van het sportcomplex is minimaal. Was de toren
voorheen ingeklemd tussen brouwhuis en bottelarij, waarmee het volume qua
functie en uitvoering, één geheel vormde; thans staat het bouwwerk bijna sol itair
gepositioneerd als een verticale pyloon aan het kanaal. De silotoren mist in de
huidige opzet aansluiting aan de noordoostzijde: de plaats waar voorheen het door
Grimm gebouwde Südhaus -het brouwhuis- stond.
33
~·a,':o,~ ; n~.·~ .. ~~:;,· ·,
-~,::;
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert (UL TUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS
Links: Het parkeerterrein van de tennishal is een storende factor binnen de stedenbouwkundige context, doordat de lineaire bebouwing aan de kade niet consequent wordt doorgevoerd. Rechts:
De toren was vóór 1974 geïntegreerd in het compacte brouwerijcomplex. De het óerconcept' van de
bestaande brouwerij lag in 1941 aan de basis van de esthetische en functionele uitstraling van de
toegevoegde brouwerijtoreTL De industriële zeggingskracht ·van de silo wordt thans door de breed uitgemeten samenstelling van het sportcomplex tenietgedaan.
34
\~':- ~·.-;~ ' r•r ~ .
~
'
. .
--------------~
! ' '
Brouwerijtoren Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS
Op de plek waar voorheen de fabrieksgebouwen van de N.V. Wertha Brouwerij aan de Industriekade waren gesitueerd, verrees in de jaren zeventig en tachtig van de twintigste eeuw een sportcomplex met tennishallen en parkeerterrein. De voormalige brouwerijtoren werd in de nieuwe opzet geïncorporeerd . Sterke contasten tussen 'oud' en 'n ieuw' met betrekking tot massa, materiaalgebruik en vorm hebben geleid tot een onevenwichtig 'sa menspel'.
Zicht vanaf het Landbouwbelana
Links van de toren aan de Industriekade is het tennishallencomplex met zadeldaken zichtbaar. Aan de achterzijde van de oude moutsilo bevindt zich een aanbouw -vanaf de Industriekade niet zichtbaar- die evenals de silotoren dateert uit de periode 1941 - 1942 (witte markering). De rode pijl duidt op de ommetselde zijwand van het in 1974 ges loopte brouwhuis.
Z!cht vanaf de Suffolkweg
De moutsilo rijst als een dominant verticaal accent uit boven het sportcomplex. Toren en dakopbouw zijn voorzien van een betonnen kroonlijst, waarbij de schoorstenen zijn afgewerkt met ee n betonnen blok. De toepassing van beton als constructief én esthetisch element vie rde vanaf de j aren twintig hoogtij, met name in de industriële architectuur.
Het bitumen dak is in het ve rleden vernieuwd waarbij de kraal aan de randen is vervangen door een aluminium kantlijst. Deze lijst verstoort vanwege zijn glanzend uiterlijk de dakafwerking van de toren.
-~~"";\;;;-,- .- ... ,,'?-
'
.
-
Brouwerijtoren Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220BIS
De hoge betonnen silotorens van het Landbouwbelang en de N.V. Wertha brouwerij z ijn typerend voor de industriële ontwikkelingen aan de Industriekade vanaf de eerste helft van de twintigste eeuw.
Door het gebruik van hoge silo 's werd de opslagcapaciteit verhoogd en het interne logistieke systeem van valstroom toegepast. De huidige aanleg vormt een duidelijke lineaire structuur. Bovendien geven de hoge silotorens in relatie tot de horizontale accenten, zoals het kanaal, een bijzondere dimensie aan het omringende, relatiefvlakke landschap.
Zicht vanaf de vaart oo de N.V. Wertha bierbrouwerij
Nevenstaande foto dateert uit de jaren vijftig van de twintigste eeuw. De bedrijven aan de Zuid-WiJlemsvaart konden door de gunstige ligging goedkoop en relatief gemakke lij k de aan- en afvoer van grondstoffen en eindproducten reguleren.
Tussen het Landbouwbelang en de Werthabrouwerij is de voormalige gasfabriek met ronde tanks zichtbaar. Het totale ensemble van speelse geometische vormen, bestaande uit blokken (landbouwbelang en silotoren) en cylinders (tanks gasfabriek) levert in abstracte zin een fraai industrielandschap op.
Zicht vanaf de vaart op de N.V. Wertha bierbrouwerij
Bijgaande foto is geeft een vergelijkbaar beeld als de voorafgaande afbeelding van het brouwerijcomplex uit de jaren vijftig van de twintigste eeuw. De toren is in de hu idige opzet geïntegreerd in het tenniscomplex. Het industrielandschap is in zijn huidige aanleg "vervlakt" en gereduceerd tot enkele blikvangers, zoals het Landbouwbelang en de brouwerijtoren.
---~~--- ·-- -- ·--- - -,
Brouwerijtoren Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-22ÜBIS
-~
De d e massieve en laag uitgevoerde volumes van de tennishal bieden een onsame nhangend tegenwicht aan de oprijzende ranke silotoren. Het massieve sportcomplex beslaat in zijn totaliteit een immense oppervlak aan de stadszijde van de toren. De omliggende bebouwing, zoals h ier afgebeeld vanaf de Willem I-straat, belemmerd grotendeels het zicht.
Zicht o o de achterziiàe van de silotoren
De achterzijde van de silotoren levert een gestileerd beeld op, bestaande uit twee asymmetrische grote schoorstenen, een dakopbouw, het torenmassief en een reeks ronde vensters met stalen roeden. De blokmatige opbouw is gelieerd aan de Nieuwe Zakelijkheid uit de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw.
Interieur bovenverdie oing
Zicht vanuit het raam in de linkerzijgevel richting Landbouwbelang en de Zuid-Willemsvaart.
De veelruits stalen roedenverdeling van de venste ropeningen in de voor- e n zijgevels vormen een compost itie van staande rechthoeken: een klassieke opzet binnen de industriële architectuur uit de eerste helft van de twintigste eeuw
:
~"':\ ·,-: n·~-.,..y " .
;
-. '
Brouwerijtoren Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000- 220BIS
Het dak is, in tegenstelling tot de betonnen verdiepingsvloeren , geconstrueerd van hout. De be tonnen onderslagbalken drage n d e dakopbouw. De afgebeelde "nis~ rechts van het trappenhuis, heeft een typische afgeschuinde hoekafwerking. Beide nissen op d e bovenverdieping rechts en links van het trappe nh uis z ij n aan elkaar gespiegeld .
Interieur bovenverd ieoing ll l Op de binnenwand van de voorgevel is de tekst "verboden te roken" aangebracht ter voor koning van stofex plosies. Voor d e belettering is gebruik gemaakt van metalen lettermallen. Hoewel niet van grote cultuurhistorische betekenis vormt dit opsch rift toch een waardevolle verwijzing naar het oorspronkelijke gebruik van de toren.
Zicht vanaf het dak oo de vaart
Vanaf de dakrand kijkt men bovenop de beto nnen wenkbrauwvan de hijsbalk. Weer en wind hebben het beton gebouchardeerd (ruw gemaakt). Dit klassiek takelwerktuig werd gebruikt om zakken mout via de opening in de voorgevel naar de bovenverdieping te hijsen en is in zijn eenvoud van uitzonderlijke schoonheid.
,( ·':<; ;,--;-~- ' • !""'?/' '
.
-.
'
.
Brouwerijtoren Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220BIS
13
Het oorspronkelijke hijsbalkon met balustrade is in de huidige opzet verdwenen. De aansluitpunten van de horizontale balustraderegels (rode pijl) en de afgezaagde restanten van de balkonconsoles (witte pijl) z ij n nog zichtbaar. Alle ramen en deuren van de silo z ij n authentiek en dateren uit de bouwjaren 1 941-1942.
Zlcht "ana f het d;;k richting Landbouwbelang
Via een stalen deur in de dakopbouw is het dak van de silotoren te betreden. De dakranden zijn voorzien van een betonnen kroonlijst. Op de achtergrond zijn de silosecties van het Landbo uwbelang z ichtbaar.
Trapoenhui s ·1. 51 De trappen zijn voorzien van een stalen trapleuni ng. Deze minimalistisch uitgevoerde voorziening is vanwege zijn ranke vorm met subtiele krommingen een afgeleide van de Nieuwe Zakelijkheid uit de dertiger jaren van de twintigste eeuw. De bevestig ing tussen de beto nnen traptreden en de
·~ leuningstijl is voor het oog verborgen. Oe ronde ramen in ' [ de trapopgang zorgen voor een fraai lichtspel op het grijze J beton.
·i i i
. . , .
.. ~
. ..:..,. . .... .. ,: .
. ! .. i
l i I
Brouwerijtoren Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220815
16 '
Om sommige p laatsen is de aansluit ing tussen de betonnen traptreden en de ijz eren trap leuningstij I is gedeeltelijk gecorrodeerd. De uitzetting van de roest heeft hier mechanische schade toegebracht aan het beton.
Detailfoto interie ur trapoenhuis
Via stalen luiken in het trappenhuis had men zicht in de siloschachten. Op deze manier was de inhoud van elke silo afzonderlijk te controleren. De lui ken zijn aangebracht ter hoogte van ieder centraal ges itueerd bordes in de trapopgang. De luiken hebben vanwege de druk van de mout tegen de buitenwanden een dubbele vergrendeling.
Zicht vanuit bovenverdieoing in si lo
~ Via de luiken in de vloer van de bovenverdieping konde n de silo's gevuld worden. De onderzijde van de silo's eindigen in een tuitvorm. Onder deze tuit bevond zich een stortklep waarmee het mout uit de silo afgetapt kon worden voor gebruik in de brouwerij. De gehe le binnenconstructie van de silo is uitgevoerd in beton. In de silo's bevinden z ich op gelijke afstanden horizontale stangen .
",.-.
'
'~"··~'."'f··, ·:-r• ·~ ... -. '/ .
-;
.
. .
Brouwerijtoren Weert PUBLICATIES MoNUMENTENHUIS LiMBURG 2 000-22 0Bis
Blik vanaf het bordes richting trappengat. De cont roleluiken zijn zichtbaar, a lsmede d e vide waar de voormalige - thans verdwenen- elevator was ges itueerd .
Det2il ve!1ster in jrapoe!'lhuis 4 Via de ronde ramen in d e achtergevel van de toren kan het daglicht toetreden tot het trappenhuis. De ronde vensters , een verwijzing naar de 'scheepsbouwarcht itectuur', z ijn door hun eenvoudige geometrische vorm bepale nd voor de sfeer in het trappan huis.
Oetajl ve !'lsters traooe!'lhuis
Het zicht vanu it het trappenhuis door de ronde stalen ramen toont één van de grote schoorste nen aan de achterzijde van de toren . De vensters zijn subtiel uitgevoerd door middel van fraai gepro fi leerde vensterroeden. De twee verticale stalen roeden kruisen de ho rizontale roede centraal in het venster en zijn a ls het ware met elkaar vervlochten .
i0'-"r• .,... ,__ .
. .
-
. Brouwerijtoren Weert PUBLICATIES MON UMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS
Aan het plafond van de bovenverdieping bevindt zich in het trappengat een restant van de elevator. Het betreft een metalen ophangbeugel en een frame waarin een loopwiel is bevestigd. Dit mechanisme wordt gedragen door een stalen balk. Deze e levator voerde als paternosterhet losse mout vanaf de eerste verdieping naar het platfo rm bovenop de silo's.
Traooenhuis ~ Fraai zicht vanaf het bovenste bordes door de vide naar de eerste verd ie ping. In deze vide stond oorspronkelijk de elevator opgesteld voor het ve rticale transport van het mout naar de bovenverdieping. Op de vloer van de eerste verdieping zijn de montagepunten van deze elevator nog steeds zichtbaar.
Vooroeve! si lotoren ~ Boven de vensters van de voorgevel is het boogveld gevuld met fraai metselwerk in visgraatverband. Door deze louter esthet ische toepassing wordt de zake lijke opzet van de vensters genuanceerd.
f:."'":'-;--r,-il;;n.- -.. ' . . .
. .
Brouwerijtoren Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220BIS
25 .
De ramen van de begane grond zijn dichtgemetseld. De vullingen zijn witgeverfd om de verdwenen raamopeningen te accentueren. Boven het stoepplaveisel steekt een metalen rand. Dit element is afkomstig van een thans verdwenen put, d ie werd aange legd ten behoeve van een tweede elevator. Deze elevator werd in 1961 aangebracht voor het transport van mout vanaf de straat naar de eerste verdieping van de silotoren.
r jnkerz iigeve! silotoren 261 ...=:!
De omkleding van de zijgevel van het gesloopte brouwhuis reikt tot halverwege de silotoren. Lin ks van het venster bevinden zich sporen van de voormalige pijpleiding naar de bovenverdieping van het thans gesloopte brouwhuis. Deze leiding was aangesloten op de elevator van de toren en diende voor de aanvoer van mout naar het brouwhuis. De rode pijl geeft het gat weer waar d e pijpleiding was bevestigd, terwijl de witte pijl de bevestiging van de spankabel aanduidt.
Vooro evel aan de Zuidwillemsvaart 1] De bekleding van de toren is vervaard igd van oranjerode baksteen in waalformaat. Het toegepaste metselwe rk is uitgevoerd in kettingverband . links is de naad zichtbaar tussen het metselwerk van de silotoren en de ommetseling van de rechterzijgevel van het gesloopte brouwhuis.
( ";, "~ui'.'i! ·r ._...._,, • r r.~ .
'
'
.
'
-
Brouwe rijto ren We·ert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-22ÜBIS
28
Een ander relict van de brouwerij is het woonhuis voor de beheerder met ka ntoor aan de Penitentenstraat. De kleurstell ing van de kozijnen in turkoois en geel zijn niet authentiek. Opvallend fraai en van uitzonderlijke kwaliteit is het mozaïek met bedrijfslogo boven de hoofdingang.
Zicht co het ~<am:oo r en de achterzijde van de silotoren
Vanaf de Sint Runaldusstraat vormt de bestaande tennishal een wig tus sen de bedrijfsrelicten van de voormalige Werthabrouwerij. In het woonhuis zijn momenteel diverse wooneenheden aangebracht. De silotoren is grotendeels buiten gebruik.
Vooroevel kantoor annex woonhuis
In de voorgevel van het kantoor is boven de hoofdent ree een mozaïek aangebracht met het brouwerijlogo. Het mozaïek bestaat uit het bekroond wapen van de stad Weert waaronder een tekstbanderol met de naam Wertha. Dit alles is weergegeven tegen een zwarte achterg rond. Het gevelvlak rondom het mozaïek is gevuld met een zwart tegeltableau.
p';--:·:-:-.-.· .·:-:?<
. .
-.
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert (UL ïUURHISïORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES M ONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220BIS
Pictografie: profielen toren N.V. Wertha Brouwerij Weert
'- l i
~ . ~ ~ .. ;
. . - .... . . ~ - ... · ·- ,_ ... .. .
voorzijde dwarsdoorsnede
-~----·-·-
· - _ ___...1
I@ I '\IV I
~ .'!Jl ·j
,[]. l : .
- -- ---· - ·- ··- -0 . .
achterzijde
.·
.. ,' ,, .
~ ,., I .....
,. '
+- •.
. -
-r-
Voorgevel
I
~ fl
.•
h .
f I
I
-
I
I ~
' m
.·
~ I I
. ll 11
[I ~ I
- ~-:· ,.. ... ~
I_
.:.....
:
::
-
:·:.~ .'i : • '1'1, I .. .;. ; ' - ...
·: .. ,. .·;: .. , ,· • • I . ' •~'•
. •J: '
. . .;,, .., r • .. ~ '· ,' • I ' I
,- 1 • ' • ·1 ' . . ,. '
' '
Linkerzijgevel
N".
I~ ti•l "lv~~~~~ ~· ,,. f.'l . ~,eCt, , ~c -:J
I:lw l. I
lcllml van ë'l :Hco.
.:,-.=~~~
., ,., ., ,·rE ·rpEsT .. \NLJ. •rc:cmnvoouuiGE · J . •ruE:t .. I'AlOl. -t-- - - - - - - . I
c i I 'l'u i ' l'~ I . -~ li ·•,t.tc. p:;rout.
1 klein.; N"''· Groollo.
I I .I
·i I I >ij iJ I.idcn <lOulC~"l <c l.!.< plons " • -
old I 1\arlcn " L -
'"" ... '''""" . ~
\ ) ---
/
11<--
~----------------+-------- - ----
e
D<>:x"'~'·'·•'-\H Wio .
'!Jf/.
Ojl[JCm<wkl m ,Z,•ug<leli}k rerklwm/..
1'e~.t"-.~L.,-?>-,.,.,__..(,_ tleli-·-~--~-'~:_,.(!__':J· .Vc /,uwlml'ic'l'1
~1-L~ ------. . ----
Vergeleken me~ ~_puutplon en bijblad.
De _/g}~/L._~ 0/.f'--. --·- / 7V~~iJ--'
C:cziou on gnet11JCI~ourd.
De InyellieJCJ'·reri(ic"tour.
I . ~-101/',
NO. !5 LlEEL~'Ir:® ,. "(~~~
/"' Blarl
I "'-. Scha.al l it ~.)oo
""orl;t op do l>\Jhlad"n
~ • nclto Jllaus
I• " vohlkanrlon
Tesenwoordirro toestand.
, " gomconto plnuu " t /'. ""
c
l ) -·'
/ \
~·~('\\\ ) \
~\ \
\
~ 7 ,)77'7-
&k.~//1
J7~~ JJ'l /6
rf Dl~liS'fJAAII lO:l7 . /
~.3 :7.
Opgemaakt en deugdelUk verklaard.
'J' .fl ' I • //), /_ 1'!0 / ·'f'bOû,J-?-'1. v ,., ~(..- C Uil ,...... :;/f;..ce-~ "~'~ ·(.?....t:t. 1 ~Û·
--Ycr[leleken mot het minuutplan en hühlnd .
De Boekltomlor,
~---7'~;;o--::;:-~;. __ ... ---~~c. r-/
~.· ~":::- -cç::::::- . ·· _/. --- -
" .., ....... ---·---··- -C. Gezien en goedgekeurd,
rificCtiCtt1', Do Ingcniwr·ve
Cd) . )
J;;~ .-(22. Hl2q
! G!O
" ':.:") --= '· ~
~ .,
"' -;~ ~ ·:-. -"' { .~· "' --.. -.; ·:..
~ ~ 0
\'· ·i· Q
-~ " ->-
,,
'""~::. "........
~..:.. ~ •u. "~·
~· ... ~ ·'f.l'i
~~ ·"ro ... ~
-~ ~ .: .. i / .' ~) ...." ~ .... --~I
mi'"· ~ .. ~~
:4, .:; - ~
.~~ !
~ \~ ......,. ~~· ~ ~
~' J!~:: " "" ~ ~
,, . ...... <>:..
')'-:-.. ~~ ·--=~-. ....
:l:l ~
""' ~~: ~-:
~·<t:
~ ~~ ·.· - ....
11 ,'
....... ::--
"' J;
:~ ~~: •q ; r:y:
H-!- ... {Î-\ ,'"-':.1~ ct ~' c
'"' .. ~: ' "'- ....... ti üt --~ .. '"-. .;;:s,, ~· · ~
u.t ~ ~ ~- ~
$': 1:):., ra ~' " :_, '>.
•<":" .. t:..O: ~-
~-
'" ~- ~
~ ~ ~· ;:; rt- .E <>7
~- ± l ~ .,_
-=:. .;: c: ". "- ü: ü~ "' = ::::>
~ ~: -'>;. :> "'·
GEMEENT . ~-.J~air:-~~ .. _ -·-- ......... . L) /
Socljc . . .. , .. I.. ................ ....... Dlnd ..... . t..277Z Scbnal I : ... ./.L L"12 ...... .... ..... ... .
wel Filmplan <i!1;l aanwezig
-~
"~ ~~
\ 'cnvijziny naar l:nert
bulp~aarton
r ··--- a· .. ···-··~-·· ~-··-·--
-;-·--(------- --- --··i
·I·-
é
:f-
.::::: .. ~~:::::::~.::: 1 J)
(lraos_par•ntl
:l'l».Jl ' 132
~I
\
B :xt
+
/~/?// ;:>~· / ..,",... ( '
~+',,_, ';/ v~
gemeente ;plans
.5
6 ) 11
-I-
-1-
Duren u ROE!RMONO:
Slnnt 75 ....... ..... ... .//..~ ........... . vervolg
_B{;zd 7 ~==;.<-
-}-
.]--
-I-
-f---
7
{;::_,, '17)'---.. ,_ ?;;!; r 1
l.i?J:>
.;?Sf'3
DJI!I''"~I"AAR 1?;::.-:r.
Arcûicroumrucr ~:.=:-: .. L~-·
-I-
-·I-·
Toren N.V. Wertha Brouwerij Weert CULTUURHISTORISCH ONDERZOEK INDUSTRIEKADE 1 7
PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-2 20BIS
6 Pictog rafie met stedenbouwkundige analyse Geïllustreerd overzicht met stedenbouwkundige aandachtspunten
6.1 GEÏLLUSTREERD STEOEl\lBOUWKUNOIG VERSLAG: DE PICTOGRAFJE
Het industriële karakter van de kanaalzone is in hoofdzaak voortgekomen uit de
transportmogelijkheden die het kanaal bood, waardoor een industrielandschap is
ontstaan met een geheel eigen karakter. De navolgende pietagraf ie geeft een
omschrijving van de stedenbouwkund ige context waarin de complexen
Landbouwbelang en brouwerijtoren centraal staan en de Industriekade in z ijn
geheel het kader vormt. De fotobijschriften, in de vorm van aandachtspunten, geven aan welke beeldondersteunende en beeldverstorende elementen zijn te
onderscheiden in het onderhavige gebied.
- ,..-.~-.---
51
Landbouwbelang W2ert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220
1 i De gebouwen van het Land bouwbelang, de Brouwerijtoren en de Menebavormen markante bakens langs de lineaire st ruct uur van het kanaal. Vanu it dit gezichtspunt ve rstoort de 'stadsflat' (op de achterg rond zichtbaar tussen de hoge bebouwing aan het kanaal) de afwisseling in bebouwing tussen hoog en laag, die juist zo karakteristiek z ijn voor de begeleiding van het ka naal.
Zicht vanaf Centrum Noord
Naast de toren van de Martinuskerk is het La ndbouwbelang het tweede referentie - en oriëntatiepunt voor bewoners en bezoekers van Weert.
De gebouwen van het Landbouwbelang vormen het decor voor de ontwikkeli ngen en de nieuwbouw van het aan de noordz ijde van het kanaal gelegen Centrum-Noord. Dit terrein wordt ingevuld met meest hoogwaardige bedrijvenen dienste ngebouwen.
lichtlijnen vanuit Centrum-Noord
De gebouwen van het landbouwbelang vormen het deco r voor de nieuwbouw in Centrum-Noord. Tal van zichtlijnen tussen de geprojecteerde nieuwe bebouwing en vanaf de aan te leggen waterpartij tussen Schepenlaan en Rentmeesterlaan komen uit op dit referentie- en oriëntatiepunt.
Landbouwbelang W~ert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2 000-220
1 ; _ __;
De gebouwen van het Landbouwbe lang zijn markant voor de entree van de binnenstad , komend vanaf de richting van de Eindhovenseweg via de Stads brug; een van de meest gebruikte invalswegen van de binnenstad. De bouwmassa rijst hoog op achter de lintbebouwing aan het kanaal.
Bij entree van de binnenstad via de Stads brug, wordt de blik van velen getrokken naar de imposante gebouwen van het Landbouwbelang. Dit betreft een belangrijke zichtlijn.
Gve!L!ide van het kanaal vanaf de Suffolkwea JJ Deze afbeelding toont aan dat de kwaliteit en continuïteit van de laagbouw, tussen de 'bakens ' aan het kanaal, van groot belang is.
Aandachtspunt: De laagbouw tussen de 'bakens' aan het kanaal dient van goede kwaliteit te zijn, maar vooral voldoe nde 'ruggengraat' en continuiteit te hebben. Dit is van belang als bindend element tussen de hoogbouw en als begeleiding en ondersteuning van de lineaire structuren.
Landbouwbelang Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220
1 : _'_] De schuine ligging van de loodse n en daarmee de wijz ig ing van de rooilijn, verstoort de karakte ristiek van de lineaire bebouwing aan het kanaal.
Aandachtspunt: De rooilijn d ient te worden gerespecteerd in het belang van de karakteristiek van de lineaire structuren.
De Industriekade vanaf het weste n
Deze afbeelding toont d rie wezenlijke kenmerken, de genius loc/; van de bebouwing langs het kanaal: ·De lintbebouwing van bescheiden (arbeiders)woningen langs een lineaire structuur van zowel weg als water;
·De bedrijvighe id en het industrieel karakter van de constructies; ·De 'bakenwerking' va n de grote gebouwen, zoals de brouwerijtoren, langs het kanaal.
Aandachtspunt: Dit typische karakter respecteren en inpassen of als inspiratiebron gebrui ken voor een hedendaagse translatie erv;l.n.
Parke;-rte rre in jennishal
Ook vanuit het westen is de aantasting van de rooilijn aan de Industriekade door het parkeerterrein voor de sporthal duidelijk voelbaar. Enerzijds geeft dit een fraai z icht op de gebouwen van het Landbouwbelang. Anderzijds is het niet de bedoeling van het hoge silogebouw geweest zo nadrukkelijk op de voorgrond te staan; eerder om acht er een voorgrond van relatief besche iden en lagere gebouwen op te duiken.
Aandachtspunt: De rooilijn ter plaatse te herstellen.
-~
landbouwbelang Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220
1 : Opvallend is de confrontatie, komend over de Industriekade vanaf de westz ijde, met de blinde kopgevel van de abrup t afgesneden bouwmassa. Dit strookt niet met het meer gebruikelijke lintbebouwingkarakter langs een vaart of kanaal.
Aandachtspunt: Onafhankelijk van het al dan niet handhaven van de directeurswoning verd ient deze hoek aandacht in het stedenbouwkundig ontwerp. Gekozen kan worden voor een vrijhouden van de historische bouwmassa of juist het opnemen in een doorgaande bebouwing, afhankelijk van de ontwerpvisie
Ce 'inge•Nanöen' vanuit de Penitentenstraat
Komend vanuit de Penitentenstraat kijkt men recht in de ' ingewanden' van het Landbouwbelang, de binnenzijde van wat eerder een meer gesloten bouwblok was.
Aandachtspunt: In aansluiting op de aanbeveling bij de hoek van de Energiestraat verdient deze hoek en deze zichtlijn aandacht in het stedenbouwkundig ontwerp.
C:1erqiestraat. gezien richting Centrum-Noord
Dit punt vormt een 'gat' en onderbreking in de continuïteit van de kanaalbebouwing. Het is een amorfe en onbestemde ruimte.
Aandachtspunt: Deze hoeken verdienen nadere aandacht in het stedenbouwkundig ontwerp .
<;:-:-.-;-~;- ' "">·f"? ·• J .
. .
.
Landbouwbelang Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LiMBURG 2000-220
---,
1 l _ _j
Deze bebouwing aan het Bassin vo rmt een sterke rand en afscherming van het achterliggende gebied, zeker in de huidige situatie , nu een groot verschi l in functies aanwezig is.
Aandachtspunt: Deze bebouwingsstrook vormt een sterke randvoorwaarde voor het plangebied.
Achterziide bebouwina Bassin JJ Achter de karakteristieke bebouwing aan het Bassin bevindt zich het zalencomplex De poort van Limburg. Achter het oudere front aan het Sassin voorziet een grote plat afgedekte uitbouw in de ruimtebehoefte.
!\chterziide Industriekade vanaf P-terrein (l ) JJ Deze losstaande bouwmassa vormt vanwege z ijn losliggende tweelaags bouwvolume een uitzondering op de overige kanaalbebouwing.
)
/",
Landbouwbelang Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000- 2 20
1 ' Zeer karakteristiek voor zowel de bedrijvigheid aan he t kanaal als het gebouw en de functie zelf is de 'nave lstreng' van het landbouwbelang, waardoor het bedrijf 'gevoed' wordt. Deze constructie is on losmakelijk verbonden met de geschiedenis en de functie van het gebouw. Deze constructie is tevens van belang voor het profiel van de Industriekade en heeft een soort 'poortwerking'.
Aandachtspunt: Deze industriële constructie, die zo karakte ristie k is en onlosmakelijk is verbonden met de geschiedenis en de functie van het gebouw, te behouden.
Industriekade vanaf het oosten richti ng Brouwe ri jto ren ~
In tegenstelling tot de vorige afbeeld ing wordt de lineaire structuur van weg en water hier niet begeleid door de bebouwing. De aantasting van de rooilijn ten behoeve van een voorruimte voor de tennishal met parkeren wordt als een aantasting van de karakteristiek ervaren. In dit geval is de bebouwing van de sporthal niet van dergelijke kwaliteit dat die plaatsing direct aan het kanaa l rechtvaardigt, maar het verstoort wel de consequente lintbebouwing en begeleid ing van structuren.
Aandachtspunt: De rooilijn parallel aan het kanaal dient zoveel mogelijk gerespecteerd te worden , gekoppeld aan voldoende kwaliteit van die bebouwing.
Afschermende bebouwing aan het Bass in
Deze sterke strook bebouwing, met overeenkomstige massa's en bouwvormen vormt de afscherming tusse n de binnenstad en het achtergelegen industriële gebied.
,(!:"7':·. n r r.>·;-7 /;
' .
~
-
~" ·· .
. -:- . -:;...::
--~~ ~
Landbouwbelang Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUlS LiMBURG 2000- 220
.l.cht·:r::iide 'ndust ; iekade 1~) 1 ' Naas t de 'decorbouw' van de tijdelijke Edah- supermarkt is de achterzijde van de bebouwing aan de Industrie kade zichtbaar.
Achte;?iide indust riekade !3l ~
-'-------' De achterzijde van de Industriekade meer in detaillaat zien dat hier sprake is van 'achterstallig onderhoud' . Dit behoeft aandacht.
Achte rziide singelbebouwing vanaf ?-terrein
De markante bebouwing aan de Wilhelminasingel is aan de achterzijde even sterk aanwezig als aan de s ingelz ijde . Het vormt hiermee een belangrijk kader voor het plangebied .
Aandachtspunt: Deze bebouwing vormt een sterk kader voor het plangebied.
f'<'<";~;~-~-1"";'7";"- ~-
---
.
Landbouwbelang Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2 000-220
1 : De ruimte die nu functioneert als Parkeerterrein is bijzonder amorf en wordt niet du ide lijk begrenst. Van belang is de bebouwing ju ist rechts en links in de Beekpoort, die in positieve zin bijdraagt tot de entree van het plangebied en het karakter van de plek.
Aandachtspunt: Karakteristieke bebouwing ter weersz ijden van Beekpoort respecteren.
'\cnterziide 'Nilhelminasinae! Tl ~
De typische singelbebouwing vo rmt een sterke st ructuur in de ve rder zeer amorfe ruimte van het parkeerterrein aan de Penite ntenstraat. Hierbij versterken de parkeerplaats van de Poort van Limburg en het openbare terrein elkaar, zodat een g rote met blik gevulde ruimte ontstaat, met minimale verzachting of optische beg renzing .
Scoutinggebouw aan ?-terrein Pe nitentensjraat
Een van de andere aangrenzende gebouwen aan het parkeerterrein aan de Penitentenstraat is het scoutinggebouw. Op deze plek overheerst de parkeerfunctie momenteel sterk.
Landbouwbelang Weert PUBLICATIES MONUMENTENHUIS LIMBURG 2000-220
1; __ I
Hier vormt het groen van de achterliggende begraafplaats aan de linkerzijde enige begeleiding van de infrastructuur. De ruimte is verworden tot louter restruimte met bestemming 'blik'.
Aandachtspunt: Een structure le oplossing voor het parkeren.
Zicht vanaf de P<> nite ntstraat i St. Ru mold usstraat
De bebouwing aan de Penitentenstraat is zeer divers. Aan de noordz ijde ligt de Tennishal achter bossages; aan de zuidzijde verschillende commerciële functies. Hier geldt het Landbouwbelang weer als een 'ankerpunt' voor de beleving en oriëntatie. Ook aan d eze zijde is de Tennishal qua vorm en volume een wezensvreemd element.
Markante details
De verfij nde luifel en het karakteristie ke nutsgebouwtje vormen essentiële details voor de beleving en het terugbrengen naar de menselijke maat van de grootschalige bedrijfsgebouwen.
Aandachtspunt: Dergelijke details dienen te worden behouden vanwege het belang en de kwaliteit van de onderdelen op zichzelf, maar tevens als intermediair tussen de grootschalige gebouwen en de menselijke maat.
![- Home [cd-score.nl] · met' de gitaar/hardrock/coryfee Ritchie Blackmore. Na de sterk aan "jumpen" appellerende Specials ronduit prima be- tonmuziek thans, die over de menigte in](https://static.fdocuments.nl/doc/165x107/605ccede87f1d421fa7a97a2/home-cd-scorenl-met-de-gitaarhardrockcoryfee-ritchie-blackmore-na-de-sterk.jpg)
