CASESTUDY

CRUCIALE LIGGING

“Het nieuwe voetbalstadion isvooral een cosy stadion”, zegtDanny Vandewalle. “We hebbeneen gevoel van samenhorigheidgecreëerd en dat maakt ditstadion in mijn ogen heelbijzonder. De arena biedt plaatsaan 20.000 toeschouwers,precies de norm om er UEFA-wedstrijden te laten plaatsvinden,en kan later uitgebreid wordentot 25.000.” Het stadionproject in Gent heeftzijn eigen verhaal en historischperspectief: het oude Jules Otten-stadion (gebouwd in 1920 met13.000 zitplaatsen) lag midden ineen woonwijk. De fysieke veran-kering met de omgeving maaktede populaire volkssport zeker tast-baar, maar vandaag spelenandere factoren een rol, zoalsruimtelijke ordening, mobiliteit,connectiviteit, functievermengingen flexibiliteit. Het nieuwe stadionligt op het oude terrein van

de

Groothandelsmarkt, de voormaligeversmarkt van groenten en fruitnabij de R4 en de Ringvaart. Dezemultifunctionele Arteveldesite, metverder nog twee kantoortorens eneen winkelcentrum, is cruciaalgelegen op het kruispunt van desnelwegen E17 en E40, wat pres-tige geeft aan zowel club als stad.Het stadion fungeert aldus alslandmark én als katalysator in deverdere groei van de club. Door de toegenomen capaciteitsteeg de abonnementenverkoopen daarmee ook de omzet. Toch kende de Ghelamco Arenaenkele lastige hindernissen. Hetproject startte in 2002, elf jaarnadien werd het in juli 2013 metveel vertoon geopend. Dat hetzolang geduurd heeft, had alles temaken met de complexiteit van hetdossier en de financiering.

DRIEMAAL 360°

“Kijken we naar het concept, danhebben we ons gehouden aandrie keer 360°”, licht architectVandewalle toe. Dat houdt in datde tribunes 360° geconfigureerd/

geschaard zijn rond het speelveld.Er zijn met andere woorden geen‘gaten’, ‘hiaten’ of ‘open hoeken’.Dat maakt dat iedereen alles eniedereen ziet, een vorm vansociale samenhorigheid, maar ookeen vorm van sociale controle enveiligheid. Dat maakt het stadioncosy en gezellig voor voetbalfans.Een bijkomend architecturaal puntis de luifel die mooi deze configu-ratie volgt. De stalen dak-constructie van deze voetbaltempelis opgebouwd uit 58 identiekevakwerkspanten van 38 meter diebijna 30 meter uitkragen en elkeen gewicht hebben van circa8 ton. Deze structuur draagt debeschermende luifel met geprofi-leerde aluminium platen als hetware als een paraplu. Het gelijk-lopen van spanten en de radiaaluitgewerkte aluminium dakbe-dekking zorgen voor vormelijkeeenheid en visuele rust. Een derdevoornaam punt dat deel uitmaaktvan het concept, is de belevings-gang die de gehele arenaomarmt. Deze overdekte straat meteen lengte van 700 meter is deontmoetingsplek bij uitstek voor de

supporters. Hier bevinden zichcafetaria's, sanitair, hulpposten,toiletten, nooduitgangen en deeetstandjes die hun vaste stekhebben binnen de setting van derondgang.

BUITENLANDSE INSPIRATIE

Bontinck Architecture and Engi-neering heeft zich voor de Gentsearena grondig gedocumenteerd.Zo werd er, naast vele anderestadions, onder meer naar Arnhemafgereisd om de Gelredome tebezoeken. Danny Vandewalle:“Het is een feestzaal met tribunes.In tegenstelling tot de Gentsearena heb je hier wel dodehoeken, waardoor je toch eentotaal andere beleving krijgt. Webezochten ook het stadion van AZin Alkmaar: hier was het inspire-rende element de lichtjes golvendeluifel.” Ook het Gentse stadionkreeg een luifel met zo’n lichtegolfslag. De bedoeling daarvan iszowel esthetisch als functioneel.De veldverlichting (berekend voormaximaal 2.000 lux) werd hieringeïntegreerd om mogelijke licht-

Dynamische institutionele contextenIn dit tijdsgewricht van toenemende horizontale sturingsrelaties bouwt zoon en opvolger John Bontinck zijn architectenbureau uit tot een hedendaagse flexibele ‘ontwerpcel’ die rekening houdt met het voortraject en de ingewikkelde mechanismen van besluitvorming.Binnen de muren van het kantoor leeft het besef dat bestaande instituties in hoog tempo afgewisseld worden door nieuwe en vaak tijdelijke netwerken, waarop de Spaanse

socioloog Manuell Castells ons attendeert. Het overheidsgezag is niet weg, maar is genoodzaakt zijn weg te vinden via een complexiteit aan netwerken. Vandaar dat begrippen zoals collaboratieve planning hun intrede maken, waarbij het gaat om sturingsprocessen in complexe en dynamische institutionele contexten. Het ontstaan en de ontwikkeling van de Ghelamco Arena zijn, gelet op de complexi-teit van het gehele traject, hier een treffend voorbeeld van.

e Ghelamco Arena is sinds de zomer van 2013 de nieuwe thuishaven van KAA Gent. Voor de voetbalfans is elke match een feest dankzij een uitgekiend

architecturaal concept. “We hebben, alvorens een lijn op papier te zetten, goed rondgekeken om zo min mogelijk fouten te maken”, zegt architect Danny Vandewalledie het project voor Bontinck Architecture and Engineering van nabij opvolgde.

D

arch. Danny Vandewalle & arch. Ruth Pollet (Bontinck Architecture and Engineering)

GHELAMCO ARENA GHELAMCO ARENA ININ GENT GENT

REFERENTIEPROJECT VOOR BELGISCHE SPORTSTADIONSREFERENTIEPROJECT VOOR BELGISCHE SPORTSTADIONS

UITGEKIENDE ARCHITECTUURSCHEPT OPTIMALE SFEERBELEVING

Philip Willaert

CASESTUDY

pollutie tegen te gaan en het nabij-gelegen universitaire ziekenhuistegen valavond niet te storen.

IEDEREEN VIP

Bijzonder is de bijna geruislozeintegratie van de controlekamer,waar de politie, de brandweer eneen omroeper een oogje in hetzeil houden. De box, hooggeplaatst in de hoek, valt nauwe-lijks op, omdat er in elke hoek eengelijkaardige cabine ontwikkeld is.“We hebben de bewakingskameruitgewerkt als een grote tolken-cabine. Ze valt niet op, omdatgelijkaardige boxen zich in deandere hoeken bevinden, waar-onder een sterrenrestaurant entwee officeboxes of loges, waar eraccommodatie is voor zo’n tachtigmensen”, weet architect DannyVandewalle. “Er werd ongeveeraan alles gedacht, al bestond hetverlanglijstje van de club uit nietmeer dan een A4'tje met o.a. dewens een sterrenrestaurant in terichten en alle supporters eenvipaccommodatie te bezorgen.”Projectontwikkelaar Ghelamcoontwikkelt, naast het stadion, ook14.000 m² kantoren in het voet-balstadion en 20.000 m²kantoren in twee aangrenzendekantoortorens, de Blue Towers. Dekantoren in de Ghelamco Arenazijn te koop en bevinden zich opde verdiepingen boven de tribunesaan een kant van het stadion. Aande andere kant bevinden zichskyboxen en persruimtes. Weldrazal hier het nieuwe onderkomenvan Bontinck gevestigd zijn. “Daar-naast moest er aan sommigezaken extra aandacht besteedworden. Ik denk dan aan de extrakleedkamers bijvoorbeeld.

In plaats van twee, hebben wevier kleedkamers geïnstalleerd,waardoor de Ghelamco Arenageschikt is voor de organisatie vantornooien. Voorts hebben wespeciale plaatsen ingericht in detribunes voor gehandicapten(niveaus 2 en 3) met plaats voorbegeleiders.” Vanuit de zitjes heeftelke bezoeker een goed overzicht.“Er zijn geen dode hoeken en dehellingsgraad van de tribunebedraagt 27°, wat niet te plat enniet te scherp is. In geval van nood zijn ervoldoende ruime evacuatiewegengeïntegreerd, zoals de acht hoofd-toegangstrappen, zeventien nood-trappen en nog eens twee vip-trappen aan de noord- en de zuid-zijde. Tussenhet veld en detribune ligt ereen acht meterbrede weg dietoegankelijk isvoor de brand-weer.” DeclassificatieBreeam Excel-lent geldt nietalleen voor degloednieuwevoetbaltempel,maar ook voorde twee kan-toortorens op de site,ook wel aangeduidals het Arteveldeparkof de Dakarsite.

AANDACHT VOOR MOBILITEIT

Ook inzake mobiliteitheeft het bureau zijnlicht opgestoken inArnhem en gebruik-

gemaakt van hun kennis en erva-ring. Architect Ruth Pollet, die samenmet Danny Vandewalle in hetontwerpteam zat: “In Arnhem hadmen de fout gemaakt om 10.000parkeerplaatsen te voorzien, wateen overlast in het kwadraat metzich meebracht. Bezoekers dienaar huis terugkeerden, moestenzeker drie uur file trotseren. Uiteindelijk heeft men het aantalparkeerplaatsen teruggebrachtnaar 2.000, genoeg om de omrin-gende winkels overdag tebedienen.” De lessen van Arnhemwerpen in de Arteveldestad hunvruchten af. “In de nabijheid vanhet stadion hebben we weliswaarruim 1.500 ondergrondse parking-

plaatsen voorzien, maar het isgeenszins de bedoeling dat ertijdens wedstrijden aan het stadiongeparkeerd wordt. Daarvoor werder een speciaal mobiliteitsplan inhet leven geroepen in samen-werking met De Lijn.” Het openbaar vervoer naar en vande Ghelamco Arena is bijzondergoed uitgedokterd met pendel-diensten en door het afsluiten vanconvenanten met omliggendebedrijven voor parkingplaatsen.Zo ook met het nabijgelegenUniversitair Ziekenhuis dat op loop-afstand van het stadion ligt.“Het concept geeft ook duidelijkaan dat een multifunctioneelvoetbalstadion in de stad niet meervan deze tijd is, gelet op desteeds groter wordende mobiliteits-problematiek. Het voetbalstadionis vandaag een permanent‘bedrijf’, waar kantoren zijn enwaar kan worden gewinkeld.

foto's: Koen Van Damme

In de prijzenRecent nog viel de Ghelamco Arena in de prijzen. Het New Yorkse designvakblad Contract Design Magazine bekroonde het Gentse stadion in de categorie Sport. Ghelamco werkte voor het

design met een oppervlakte van 200.000 m², verspreid over vier verdiepingen, samen met de Poolse architect, Przemyslaw ‘Mac’ Stopa, van Massive Design. Hetconcept werd in minder dan een maand bedacht, uitgangspunten waren de ploeg-kleur blauw en de geometrische vormen van een voetbal. Volgens de jury slaagde Stopa erin “de branding van de voetbalploeg te vertalen in een vooruitstrevende architectuur die de beleving van de fans intensiever maakt”. Nog volgens de jury lijkt het stadion op “een voetbalhemel”.Onlangs werd de Ghelamco Arena door stadiumDB.com, uit achttien sportstadionsverspreid over de hele wereld die in 2013 geopend werden, tot 'Stadion van het Jaar' uitgeroepen. Het was de eerste maal dat een Belgisch stadion genomineerd was.

“ER WERD ONGEVEERAAN ALLES GEDACHT OM ALLE SUPPORTERS

EEN VIPACCOMMODATIE TE BEZORGEN”

In de Ghelamco Arena huist ook het nieuwe sterrenrestaurant van Danny Horseele, een realisatie van de Knokse interieurarchitect Lieven Musschoot

CASESTUDY

Reflecterende dakbanenNaast design staat ook ecologie centraal bij de Ghelamco Arena. Voor het golvende dak van 13.000 m² onder de luifel koos de aannemer voor de ecologische reflecterende Renolit Alkorbrigh dakbaan. Deze dakbaan heeft een speciale coating (clear coat) die zorgt voor een bijzonder hoge reflectie van het zonlicht, wat een positieve invloed heeft op het binnenklimaat van het stadion. De 1,5 mm dikke afdichting werd mechanischbevestigd op de steeldeck ondergrond. Er werd ook gedacht aan de toekomst. Zo is er de mogelijkheid om later fotovoltaïsche panelen te plaatsen. In dat geval zou de reflecterende dakbaan een dubbele energie-besparing opleveren, want die heeft ook een positieve invloed (+4%) op het rendement van

de zonne-pa-nelen.

De Ghelamco Arena in cijfers•20.000 zitjes•1.200 businessseats•20 skyboxen•2.200 parkeerplaatsen•800 overdekte fietsplaatsen•4.000 extra parkeerplaatsen

op satellietparkings•oppervlakte stadion: 43.719 m²

hotel: 18.000 m², kantoor en retail: 31.100 m²

•hoogte: 30 m•kostenplaatje: ca. 100 miljoen euro

33.000 m² zonwerende beglazingDe gevel van de Ghelamco Arena heeft een glasoppervlakvan 33.000 m², waarvan 20.000 m² voor het stadion en13.000 m² voor de kantoren. De clubkleuren zijn wit enblauw, daarom werd er geopteerd voor een blauwachtigebeglazing van AGC. De buitengevel is bekleed met gelaagdglas Thermobel Stopray Ultra-50 on Clearvision, een begla-zing met driedubbele zilvercoating. Met een zontoetredings-factor van 23% biedt ze de beste bescherming tegen de zon,zodat de kosten van de airconditioning verlaagd worden.Het extra blanke glas Clearvision met uiteenlopende diktengarandeert een constante kleur en een gulle inbreng vanzonlicht met een lichtdoorlaatfactor van 49%. De gevel voorde binnenste ring werd bekleed met gelaagd glas StratobelTop N+ on Clearvision. In de gebouwen werd er decoratieflakglas Lacobel en gehard glas Lacobel T gebruikt.

Buffering en recuperatie van regenwater en drinkwatertoevoerHet stadion is in verschillende opzichten ecologisch, zo ook in de verwerking van het regenwater. Hiertoe behoren o.a. de infiltratie, buffering en recuperatie van het regen-water. De verschillende technieken en mogelijkheden in toevoer en afvoer voor koud en warm water werden voorzien door de firma Wavin. Om het regenwater te bufferen, vooraleer het afgevoerd wordt, werden er drie grote ondergrondse bufferbekkens met een totaalcapaciteit van 2.310 m³ geïnstalleerd. Daarnaast werden er inspecteerbare enreinigbare Q-Bic units geïnstalleerd vóór de waterrecuperatiebekkens met elk een capaci-

teit van 410 liter. Er werden in totaaltwee recuperatie-bekkens met een capaciteit van 1.360 m³ geïnstal-leerd. Deze units werden met 5.200 m² Renolit Alkorplan pvc-folie waterdichtgemaakt.

CASESTUDY

Drie ketels in cascade voor (veld)verwarming en koelingIn totaal leverde Groupe Atlantic zeven Ygnis ketels die elk over een vermogen van 600 kW beschikken. Eén collector wordt gevoed door drie ketels, waarop ook de veldverwarming aangesloten werd. Ook alle luchtgroepen werden aan hetsysteem gekoppeld. Op deverdiepingen bevinden zichnog naverwarmingsbatterijen,radiatoren en ventilo-convectoren die vandaargevoed worden. Een combi-natie van drie ketels (eencondenserende gasketel Varino en twee lagetempera-tuurketels van de LR-reeks), die in cascade opgesteld staan in de technische ruimteop de vierde verdieping.

Wastafelkranen,spoelmechanismes voor urinoirs

Voor het sanitair van zowel het bezoekers- als het businessgedeelte leverde Delabie

182 kranen. Het bezoekersgedeelte kreeg de Temposoft 2 kraan, waarvan er 130 stuks gebruikt werden. Er werd voordeze kraan geopteerd, omdat die specifiek aangepast werd voor een grote gebruiksfrequentie. Opvallende eigen-schappen zijn: zelfsluiting na vijftien seconden en een inge-steld debiet van 3 l/min. Dit is ideaal om een grote toestroom van toiletgebruikers tijdens de rust te kunnen bedienen. Het sanitair in het businessgedeelte werd voor-zien van 52 Tempomix 3 – kranen met een zelfsluiting na vijftien seconden en een vooraf ingesteld debiet van 4 l/min. Verder werd het elektronische spoelmechanisme Tempomatic Multi gebruikt om meerdere urinoirs gelijktijdig te bedienen. De aanwezigheidsdetectie van dit systeem maakt contact overbodig. Om kristalvorming en vervuiling van de leidingen tegen te gaan, worden de urinoirs na het laatste gebruik elke twaalf uur gespoeld.

Douchegoten en puntafvoerenTECE heeft voor alle doucheruimten de afwatering geleverdaan Technicel. Ten eerste een twintigtal TECEdrainline douchegoten met lengten van 150 en 70 cm. In de douchegoten zitten de fraaie roostersvan het model ‘basic’, die vervaar-digd zijn van glanzend gepolijstinox. Voor een eenvoudige installatiezijn de goten compleet met horizon-tale afvoeren geïnstalleerd. Naast dedouchegoten heeft TECE de nieuwepuntafvoeren TECEdrainpoint S geleverd. Deze serie is modulair vanopzet, zodat een installateur uit debasiscomponenten veel afvoeren kansamenstellen. Bij dit project zijn er vijftien standaardsets, type TECEdrainpoint S 120, geleverd.

Wervelroosters met innovatieve vormgevingOm gezonde en sportieve lucht binnen te brengen in de ruimten van de Ghelamco Arena, werd er geopteerd voor de wervelroosters met drie-dimensionale lamelcontour van TROX. Deze roosters zorgen voor de ver-deling van grote luchthoeveelheden, en dit zonder geluidshinder. Door de innovatieve vormgeving van de lamellen wordt er voor een excellente afbouw van de luchtsnelheid en de temperatuur gezorgd in de comfort-zone. Een ander voordeel van de lamellenstructuur is de kleine drukval bij hoge debieten. Dit heeft een gunstig effect op de energiebesparing. Speciaal voor de Ghelamco Arena heeft TROX een nieuw luchtverdeel-element geleverd dat voor een nog gelijkmatiger aanstroming van het toevoerrooster zorgt.TROX installeerde intotaal 200 van dezenieuwe Airnamic wervel-roosters. De extractiewerd geregeld door 100 DLQL-roosters en 50TVZ-Easy VAV’s zorgenvoor het variabele debiet.