C APMTL=uFC FAIOMEFC OM=LAB=

IRSOQIA,

JAHGJOMSA JAI

KEISOTQCIER

SOT

HANSPETER K. SCHELLERDETSEQG AMAHEXQGLEMG

EJDORG 2006APMT

L=

uFC

FAI

OMEF

COM

=L

AB=

CAP

MTL

=uF

CFA

IOM

EFC

OM=

LAB

=-I

RSO

QIA

,JA

HG

JOM

SAJA

IKEI

SOTQ

CIER

EL

C APMTL=uFC FAIOMEFC OM=LAB=

IRSOQIA,

JAHGJOMSA JAI

KEISOTQCIER

SOT

HANSPETER K. SCHELLERDETSEQG AMAHEXQGLEMG

EJDORG 2006

Date:

31

Oct,

2007

11:06:02;Format:

(170.00x240.00

mm);Output

Profile:OneVision

Gray

© Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, 2006

ΔιεύθυνσηKaiserstrasse 2960311 Frankfurt am MainGermany

Ταχυδρομική θυρίδαPostfach 16 03 1960066 Frankfurt am MainGermany

Τηλέφωνο +49 69 1344 0

Δικτυακός τόποςhttp://www.ecb.int

Φαξ+49 69 1344 6000

Τέλεξ411 144 ecb d

Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή για εκπαιδευτικούς και μη εμπορικούς σκοπούς, εφόσον αναφέρεται η πηγή

Φωτογραφίες: Claudio Hils, Martin Joppen, Robert Metsch και Martin Starl, Ευρωπαϊκή Κοινότητα, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Τελευταία ημερομηνία για τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο παρόν βιβλίο: 30 Σεπτεμβρίου 2006.

ISBN 978-92-899-0215-1 (ηλεκτρονική μορφή)

3

Π E P I E X O M E N A

Σ Υ Ν Τ Ο Μ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Ε Σ 8

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ 9

Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ι Ε Σ 1 1

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 1 2

K E Ф A Λ A I O 1

Η Ο Ν Ε , η Ε Κ Τ κ α ι τ ο ε υ ρ ώ 1 51.1 Ο δρόμος προς την ΟΝΕ και το ευρώ 1 51.1.1 Τα πρώτα βήματα προς την ευρωπαϊκή νομισματική

ολοκλήρωση 1 51.1.2 Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα και η Ενιαία Ευρωπαϊκή

Πράξη 1 91.1.3 Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση 2 21.1.4 Η υλοποίηση της ΟΝΕ και η μετάβαση στο ευρώ 2 31.2 Νομική βάση και χαρακτηριστικά της ΟΝΕ 3 11.2.1 Νομική βάση 3 11.2.2 Χαρακτηριστικά 3 3

K E Ф A Λ A I O 2

Ο ι κ ε ν τ ρ ι κ έ ς τ ρ ά π ε ζ ε ς σ τ η ν Ο Ν Ε : ν ο μ ι κ έ ς , θ ε σ μ ι κ έ ς κ α ι ο ρ γ α ν ω τ ι κ έ ς π τ υ χ έ ς 4 72.1 Η ΕΚΤ, το ΕΣΚΤ και το Ευρωσύστημα 4 72.1.1 Το ΕΣΚΤ και το Ευρωσύστημα ως οργανικός δεσμός μεταξύ

της ΕΚΤ και των ΕθνΚΤ 4 82.1.2 Η ΕΚΤ ως εξειδικευμένος οργανισμός του κοινοτικού δικαίου 4 92.1.3 Οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ ως αναπόσπαστο μέρος του

Ευρωσυστήματος 5 02.1.4 Οι ΕθνΚΤ των μη συμμετεχόντων κρατών μελών της ΕΕ 5 12.2 Στόχοι 5 12.2.1 Ο πρωταρχικός στόχος της σταθερότητας των τιμών 5 22.2.2 Η στήριξη των γενικών οικονομικών πολιτικών 5 32.2.3 Η αρχή της οικονομίας της ανοικτής αγοράς 5 42.3 Ανάθεση καθηκόντων απο τη συνθήκη 5 42.3.1 Βασικά καθήκοντα του Ευρωσυστήματος 5 52.3.2 Λοιπά καθήκοντα 5 62.4 Λήψη αποφάσεων σε κεντρικό επίπεδο και λειτουργική

αποκέντρωση 5 72.5 Ο ρόλος της ΕΚΤ στο Ευρωσύστημα 5 82.5.1 Το κέντρο λήψης αποφάσεων του ΕΣΚΤ και του

Ευρωσυστήματος 5 9

4

2.5.2 Συνεπής εφαρμογή των αποφάσεων πολιτικής 7 22.5.3 Οι κανονιστικές αρμοδιότητες της ΕΚΤ 7 92.5.4 Οι συμβουλευτικές δραστηριότητες της ΕΚΤ 8 02.5.5 Παρακολούθηση της συμμόρφωσης προς την απαγόρευση

νομισματικής χρηματοδότησης και προνομιακής πρόσβασης 8 42.5.6 Άσκηση των καθηκόντων που ανέλαβε η ΕΚΤ από το ΕΝΙ 8 5

K E Ф A Λ A I O 3

Ο ι π ο λ ι τ ι κ έ ς τ η ς Ε Κ Τ κ α ι ο ι δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς τ ο υ Ε υ ρ ω σ υ σ τ ή μ α τ ο ς 8 73.1 Η άσκηση της νομισματικής πολιτικής 8 73.1.1 Θεωρητικό υπόβαθρο 8 73.1.2 Η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ 9 03.1.3 Πράξεις νομισματικής πολιτικής 9 83.2 Εξωτερικές συναλλαγές 1 0 43.2.1 Πράξεις συναλλάγματος 1 0 43.2.2 Διαχείριση των συναλλαγματικών διαθεσίμων 1 0 73.3 Συστήματα πληρωμών και εκκαθάρισης 1 1 23.3.1 Παροχή διευκολύνσεων πληρωμών και διακανονισμού τίτλων 1 1 33.3.2 Επίβλεψη των συστημάτων πληρωμών και διακανονισμού

τίτλων 1 1 73.4 Τα τραπεζογραμμάτια και τα κέρματα ευρώ 1 1 83.5 Συλλογή και επεξεργασία στατιστικών πληροφοριών 1 2 53.6 Οικονομική έρευνα 1 2 73.7 Η συμβολή της ΕΚΤ στην προληπτική εποπτεία και τη

χρηματοπιστωτική σταθερότητα 1 2 83.8 Χρηματοοικονομικές σχέσεις εντός του Ευρωσυστήματος 1 3 13.8.1 Οι οικονομικοί πόροι της ΕΚΤ 1 3 23.8.2 Κατανομή του νομισματικού εισοδήματος 1 3 63.9 Υπηρεσίες διαχείρισης διαθέσιμων σε επίσημους ξένους

πελάτες 1 3 8

K E Ф A Λ A I O 4

Η Ε Κ Τ κ α ι η Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Κ ο ι ν ό τ η τ α 1 4 14.1 Ανεξαρτησία 1 4 14.1.1 Θεσμική ανεξαρτησία 1 4 24.1.2 Νομική ανεξαρτησία 1 4 24.1.3 Προσωπική ανεξαρτησία 1 4 34.1.4 Λειτουργική και επιχειρησιακή ανεξαρτησία 1 4 34.1.5 Οικονομική και οργανωτική ανεξαρτησία 1 4 44.2 Δημοκρατική λογοδοσία 1 4 54.2.1 Η λογοδοσία ως βασικό στοιχείο νομιμότητας 1 4 54.2.2 Η φύση και το εύρος της λογοδοσίας της ΕΚΤ 1 4 64.2.3 Απαλλαγή από την υποχρέωση λογοδοσίας 1 4 74.3 Διάλογος και συνεργασία με κοινοτικά θεσμικά όργανα και

οργανισμούς 1 5 04.3.1 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 1 5 04.3.2 Το Συμβούλιο της ΕΕ και η Ομάδα Ευρώ 1 5 2

5

4.3.3 Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1 5 54.3.4 Οικονομική και Δημοσιονομική Επιτροπή 1 5 64.3.5 Επιτροπή Οικονομικής Πολιτικής 1 5 74.3.6 Μακροοικονομικός διάλογος 1 5 74.4 Το γλωσσικό καθεστώς της ΕΚΤ 1 5 84.5 Δικαστικός έλεγχος απο το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών

Κοινοτήτων 1 5 94.6 ′Ελεγχος της χρηματοοικονομικής διαχείρισης και

ακεραιότητας 1 6 0

K E Ф A Λ A I O 5

Η σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ η ς Ε Κ Τ σ ε θ έ μ α τ α δ ι ε θ ν ο ύ ς σ υ ν ε ρ γ α σ ί α ς 1 6 35.1 Ρυθμιστικό πλαίσιο 1 6 35.2 Το περιεχόμενο της πολιτικής της ΕΚΤ στον τομέα των

διεθνών σχέσεων 1 6 55.3 Οι σχέσεις της ΕΚΤ με τους διεθνείς οργανισμούς 1 6 65.3.1 Διεθνές Νομισματικό Ταμείο 1 6 65.3.2 Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης 1 6 95.4 Η συμμετοχή της ΕΚΤ σε ανεπίσημους φορείς για υπουργούς

οικονομικών και διοικητές κεντρικών τραπεζών 1 7 05.4.1 Υπουργοί οικονομικών και διοικητές κεντρικών τραπεζών της

Ομάδας των 7 (G7) 1 7 05.4.2 Υπουργοί οικονομικών και διοικητές κεντρικών τραπεζών της

Ομάδας των 10 (G10) 1 7 15.4.3 Υπουργοί οικονομικών και διοικητές κεντρικών τραπεζών της

Ομάδας των 20 (G20) 1 7 25.4.4 Συνδιάσκεψη για τη Χρηματοπιστωτική Σταθερότητα 1 7 25.4.5 Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών και φορείς κεντρικών

τραπεζών 1 7 3

K E Ф A Λ A I O 6

Η Ε Κ Τ ω ς ε τ α ι ρ ι κ ή ο ν τ ό τ η τ α 1 7 76.1 Δήλωση αποστολής 1 7 76.2 Eταιρική διακυβέρνηση 1 7 86.2.1 Ο ρόλος του Διοικητικού Συμβουλίου και της Εκτελεστικής

Επιτροπής στην εταιρική διακυβέρνηση 1 7 86.2.2 Επίπεδα εξωτερικού και εσωτερικού ελέγχου 1 7 96.2.3 Πρόσβαση στα αρχεία της ΕΚΤ 1 8 06.3 Οργανωτική δομή 1 8 16.4 Προσωπικό και εργασιακές σχέσεις 1 8 26.4.1 Προσωπικό 1 8 26.4.2 Η εκπροσώπηση του προσωπικού της ΕΚΤ 1 8 46.4.3 Κοινωνικός Διάλογος σε σχέση με το ΕΣΚΤ 1 8 46.5 Έδρα και κτιριακές εγκατάστασεις 1 8 5

6

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α 1 1 8 7

Α π ο σ π ά σ μ α τ α α π ό τ η Σ υ ν θ ή κ η γ ι α τ η ν ί δ ρ υ σ η τ η ς Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς Κ ο ι ν ό τ η τ α ς

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α 2 2 0 7

Π ρ ω τ ό κ ο λ λ ο γ ι α τ ο κ α τ α σ τ α τ ι κ ό τ ο υ Ε υ ρ ω π α ϊ κ ο ύ Σ υ σ τ ή μ α τ ο ς Κ ε ν τ ρ ι κ ώ ν Τ ρ α π ε ζ ώ ν κ α ι τ η ς Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς Κ ε ν τ ρ ι κ ή ς Τ ρ ά π ε ζ α ς

Γ Λ Ω Σ Σ Α Ρ Ι Ο 2 3 1

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α 2 4 7

Ε Υ Ρ Ε Τ Η Ρ Ι Ο 2 5 5

Π Λ Α Ι Σ Ι A

Πλαίσιο 1 Η πορεία προς το ευρώ 1 6Πλαίσιο 2 Επισκόπηση των προπαρασκευαστικών εργασιών που

διεξήγαγε το ΕΝΙ 2 4Πλαίσιο 3 Αμετάκλητα καθορισμένες τιμές μετατροπής σε ευρώ 2 8Πλαίσιο 4 Χρονολόγιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης 2 9Πλαίσιο 5 Το πλαίσιο της Κοινότητας για τη δημοσιονομική

πολιτική 3 6Πλαίσιο 6 Οι προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για την υιοθέτηση

του ευρώ 3 9Πλαίσιο 7 Τα οφέλη της σταθερότητας των τιμών 5 2Πλαίσιο 8 Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου (1 Ιουνίου 1998 έως

1 Ιουλίου 2004) 6 7Πλαίσιο 9 Ο μηχανισμός μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής 8 8Πλαίσιο 10 Γιατί πρέπει να διατηρείται ένας χαμηλός θετικός ρυθμός

πληθωρισμού; 9 2Πλαίσιο 11 Οι δύο πυλώνες της στρατηγικής νομισματικής πολιτικής

της ΕΚΤ 9 6Πλαίσιο 12 Πράξεις ανοικτής αγοράς και πάγιες διευκολύνσεις 1 0 0Πλαίσιο 13 Υποχρεωτικά ελάχιστα αποθεματικά 1 0 3Πλαίσιο 14 Κοινή δήλωση για τον χρυσό (8 Μαρτίου 2004) 1 1 1Πλαίσιο 15 Από τη σχεδίαση στην κυκλοφορία: προετοιμασία των

τραπεζογραμματίων και των κερμάτων ευρώ 1 1 9Πλαίσιο 16 Κλείδα κατανομής για την εγγραφή στο κεφάλαιο της

ΕΚΤ 1 3 2

Π Ι Ν Α Κ Α Σ

Πίνακας 1 Το σύστημα της εκ περιτροπής άσκησης του δικαιώματος ψήφου βάσει δύο ομάδων (πρώτο στάδιο) – συχνότητα άσκησης του δικαιώματος ψήφου από τους Διοικητές κάθε ομάδας 6 3

7

Πίνακας 2 Το σύστημα της εκ περιτροπής άσκησης του δικαιώματος ψήφου βάσει τριών ομάδων (δεύτερο στάδιο) – συχνότητα άσκησης του δικαιώματος ψήφου από τους Διοικητές κάθε ομάδας 6 4

Πίνακας 3 Πράξεις νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος 9 9Πίνακας 4 Κλείδα κατανομής της ΕΚΤ (%) 1 3 3

Δ Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α T A

Διάγραμμα 1 Το ΕΣΚΤ και το Ευρωσύστημα 4 7Διάγραμμα 2 Η στρατηγική νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ

προσανατολισμένη προς τη σταθερότητα 9 5Διάγραμμα 3 Η οργανωτική δομή της ΕΚΤ 1 8 2

Σ Χ Η Μ Α T A

Σχήμα 1 Το σύστημα της εκ περιτροπής άσκησης του δικαιώματος ψήφου του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ βάσει τριών ομάδων (σενάριο για μια ζώνη ευρώ με 27 κράτη μέλη) 6 5

Ε Ι Κ Ο Ν Ε Σ

1. Η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Συνθήκη του Μάαστριχτ), με το Καταστατικό του ΕΣΚΤ και της ΕΚΤ, η οποία υπογράφηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1992 1 4

2. Συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου στην ΕΚΤ το Νοέμβριο του 2006 4 6

3. Το σύμβολο του ευρώ μπροστά από το Eurotower 8 64. Ο Jean-Claude Trichet, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής

Κεντρικής Τράπεζας, στη διάρκεια ακρόασης ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το Σεπτέμβριο του 2005 1 4 0

5. Ο Jean-Claude Trichet μαζί με τους υπουργούς οικονομικών και τους διοικητές κεντρικών τραπεζών του G7 στη διάρκεια της Ετήσιας Συνόδου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στη Σιγκαπούρη το Σεπτέμβριο του 2006 1 6 2

6. Το Eurotower, η έδρα της ΕΚΤ στη Φραγκφούρτη 1 7 67. Μακέτα των μελλοντικών κτιριακών εγκαταστάσεων της

ΕΚΤ 1 8 6

8

Σ Υ Ν Τ Ο Μ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Ε ΣΑΕΠ ακαθάριστο εγχώριο προϊόν BSC Επιτροπή Τραπεζικής Εποπτείας CESR Επιτροπή Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών των Αγορών

Κινητών Αξιών CMFB Επιτροπή Στατιστικών για Θέματα Νομισματικά,

Χρηματοπιστωτικά και Ισοζυγίου ΠληρωμώνΓΠΟΠ Γενικοί Προσανατολισμοί των Οικονομικών Πολιτικών ΔΝΤ Διεθνές Νομισματικό Ταμείο EBA Τραπεζική Ένωση για το Ευρώ EBC Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τραπεζών ECOFIN Συμβούλιο υπουργών οικονομίας και οικονομικώνECU Ευρωπαϊκή Νομισματική Μονάδα ΕΕ Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕθνΚΤ εθνική κεντρική τράπεζα ΕΚ Ευρωπαϊκή Κοινότητα ΕΚΤ Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα EMCF Ευρωπαϊκό Ταμείο Νομισματικής Συνεργασίας ΕνΔΤΚ Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή ΕΝΙ Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ίδρυμα ΕΝΣ Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα ΕΟΚ Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα EPC Επιτροπή Οικονομικής Πολιτικής ΕΣΚΤ Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών ΜΣΙ μηχανισμός συναλλαγματικών ισοτιμιών ΝΧΙ νομισματικό χρηματοπιστωτικό ίδρυμα ΟΔΕ Οικονομική και Δημοσιονομική Επιτροπή OLAF Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης ΟΝΕ Οικονομική και Νομισματική Ένωση ΟΟΣΑ Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης ΣΔΣΧ Σύστημα διακανονισμού σε συνεχή χρόνο ΣΔΤ Σύστημα διακανονισμού τίτλων TARGET Διευρωπαϊκό Αυτοματοποιημένο Σύστημα Ταχείας

Μεταφοράς Κεφαλαίων σε Συνεχή Χρόνο ΤΔΔ Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών

9

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Η ΕΚΤ είναι βαθιά προσηλωμένη στις αρχές της ειλικρίνειας και της διαφάνειας, τις οποίες τηρεί δημοσιεύοντας μεγάλο αριθμό εκδόσεων που εξηγούν τους στόχους και τις δραστηριότητές της. Εκτός από τις συχνές και αναλυτικές δημοσιεύσεις για τις τρέχουσες εξελίξεις που εμπίπτουν στο πεδίο της αρμοδιότητάς της, η ΕΚΤ δημοσιεύει σειρές εγγράφων εργασίας (Working Papers) και έκτακτων μελετών (Occasional Papers) για συγκεκριμένα θέματα. Επομένως, σημαντικό μέρος των πόρων της δίδεται για την επικοινωνία με τις τράπεζες, τους συμμετέχοντες στην αγορά, τον ακαδημαϊκό κόσμο και το ευρύ κοινό.

Η ΕΚΤ δημοσιεύει επίσης μονογραφίες σχετικά με τα καθήκοντα και τις δραστηριότητές της. Η πρώτη έκδοση σε αυτή τη σειρά είχε τον τίτλο “The monetary policy of the ECB” («Η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ»), η οποία μάλιστα κυκλοφόρησε στην αγγλική γλώσσα σε δεύτερη έκδοση στις αρχές του 2004. Το παρόν βιβλίο επικεντρώνεται στην ιστορία, τα καθήκοντα και τις λειτουργίες της ίδιας της ΕΚΤ, παρουσιάζοντας τον οργανισμό από νομική, θεσμική και οργανωτική άποψη. Περιγράφει τις διαδικασίες που οδήγησαν στην ίδρυση της ΕΚΤ και την εισαγωγή του ευρώ, τα καθήκοντα και τις λειτουργίες που επιτελεί η ΕΚΤ ως επικεφαλής της ευρωπαϊκής νομισματικής ομάδας, δηλαδή του Ευρωσυστήματος, καθώς και τις πολλαπλές πτυχές του καθεστώτος της ως υπερεθνικού οργανισμού που ιδρύθηκε σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο. Αυτά τα στοιχεία συνολικά σχηματίζουν το πλαίσιο των πολιτικών και των δραστηριοτήτων της ΕΚΤ και του Ευρωσυστήματος και ελπίζουμε ότι η πληρέστερη γνώση που παρέχεται σε αυτό το βιβλίο θα οδηγήσει σε μια ακόμη καλύτερη κατανόηση των στόχων και των επιδιώξεων της ΕΚΤ. Παράλληλα, το βιβλίο περιγράφει το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) στο Ευρωσύστημα υπό την ηγεσία της ΕΚΤ. Η κοινή δράση της ΕΚΤ και των ΕθνΚΤ και η στενή συνεργασία που αναπτύσσεται εντός του συστήματος εξηγούν τη σωστή εκτέλεση των καθηκόντων του Ευρωσυστήματος.

Οι ΕθνΚΤ χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να αναπτυχθούν - από πενήντα χρόνια τουλάχιστον έως 200 χρόνια σε ορισμένες περιπτώσεις. Συγκρινόμενη μαζί τους, η ΕΚΤ αναπτύχθηκε με ταχύτατο ρυθμό. Πριν από δέκα χρόνια το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ίδρυμα (ΕΝΙ), ο πρόδρομος της ΕΚΤ, άρχισε να προετοιμάζει από κοινού με τις ΕθνΚΤ της Ευρωπαϊκής Ένωσης το μελλοντικό ευρωπαϊκό σύστημα κεντρικών τραπεζών, καθώς και τον ηγετικό θεσμό του, την ΕΚΤ. Μετά από πέντε μόνο χρόνια, η ΕΚΤ, ως επικεφαλής της ομάδας του Ευρωσυστήματος, ανέλαβε την ευθύνη για την ενιαία νομισματική πολιτική στη ζώνη του ευρώ, δηλ. για ένα από τα δύο σημαντικότερα νομίσματα παγκοσμίως. Ωστόσο, η έναρξη του Τρίτου Σταδίου της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) το 1999 δεν σηματοδότησε το τέλος της ανάπτυξης της ΕΚΤ. Υπήρχαν ακόμη πολλά ζητήματα τα οποία έπρεπε να τακτοποιηθούν - συγκεκριμένα, η μετάβαση στο ευρώ σε φυσική μορφή το 2002 - προτού καταστεί δυνατή η ολοκλήρωση της ΟΝΕ, ενώ και η ίδια η ΕΚΤ έπρεπε να αναπτυχθεί ως οργανισμός.

Η εισαγωγή του ευρώ αποτέλεσε μεγάλη αλλαγή για όλους στη ζώνη του ευρώ. Επίσης, αναμένεται να αφυπνίσει το ενδιαφέρον μεγάλης μερίδας του κοινού για

10

πληροφόρηση σχετικά με τον οργανισμό που έχει την ευθύνη για τη σταθερότητα του ευρώ. Καθώς η ΕΚΤ λειτουργεί σε ένα εξαιρετικά πολύπλοκο περιβάλλον, κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική η κυκλοφορία ενός «οδηγού» που θα καλύπτει τις ανάγκες πληροφόρησης του πολυεθνικού κοινού της. Γι’ αυτό το λόγο, η Εκτελεστική Επιτροπή ανέθεσε τη συγγραφή του εν λόγω βιβλίου σε έναν ειδικό στα θέματα αυτά, ο οποίος από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο στην προετοιμασία της ΟΝΕ, καθώς και στην ίδρυση και την ανάπτυξη της ΕΚΤ.

Αυτό το βιβλίο απευθύνεται σε οποιονδήποτε επιθυμεί να κατανοήσει βαθύτερα όλες τις νομικές, θεσμικές και οργανωτικές πτυχές της ΕΚΤ. Μετά τη διεύρυνση της ΕΕ το κοινό που ενδιαφέρεται για αυτά τα ζητήματα είναι πολυπληθέστερο και η ΕΚΤ αναμένει ανάλογη αύξηση της ζήτησης για πληροφόρηση. Σε αυτό το σημείο θα ήταν καλό να αναφέρω ότι, από την 1η Μαΐου 2004, οι Διοικητές των ΕθνΚΤ των νέων κρατών μελών της ΕΕ είναι μέλη του Γενικού Συμβουλίου της ΕΚΤ ενώ, από την ίδια ημερομηνία, οι εν λόγω ΕθνΚΤ συμμετέχουν ως πλήρη μέλη στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ). Η τελική υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος, αφού επιτευχθεί η απαραίτητη σύγκλιση, αποτελεί μια σαφή προοπτική για όλες τις εν λόγω χώρες χώρες οι οποίες έχουν δεσμευτεί στο σύνολό τους να τηρούν ανεπιφύλακτα τους όρους της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Η ΕΚΤ, μετά τη θερμή υποδοχή που επιφύλαξε στη διαδικασία διεύρυνσης, θα συνδράμει στην προσεκτική προετοιμασία της διαδικασίας σύγκλισης σε στενή συνεργασία με τις οικείες ΕθνΚΤ.

Είμαι βέβαιος ότι το παρόν βιβλίο θα προσφέρει χρήσιμες πληροφορίες σε όλους όσοι ενδιαφέρονται για το έργο της ΕΚΤ.

Jean-Claude TrichetΠρόεδρος της ΕΚΤ

11

Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ι Ε Σ

Η πρώτη έκδοση του βιβλίου μου εξαντλήθηκε λόγω αυξημένης ζήτησης και η ΕΚΤ αποφάσισε να προχωρήσει στην επανέκδοσή του. Μου δόθηκε λοιπόν η ευκαιρία να ενημερώσω το κείμενο ώστε να αντανακλά τις νέες εξελίξεις τόσο εντός του Ευρωσυστήματος όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον. Θα ήθελα να ευχαριστήσω εκ νέου τους συναδέλφους μου στην ΕΚΤ για την πολύτιμη συνδρομή τους σε αυτή την προσπάθειά μου, ιδίως στο Τμήμα Γλωσσικών Υπηρεσιών και στο Τμήμα Επίσημων Εκδόσεων και Βιβλιοθήκης της ΕΚΤ.

Hanspeter K. SchellerΦραγκφούρτη, Σεπτέμβριος 2006.

12

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

Η δραστηριότητα των κεντρικών τραπεζών στην Ευρώπη ανέκαθεν ισοδυναμούσε με την έκδοση και τη διαχείριση του εθνικού νομίσματος: το εθνικό νόμισμα κατέστη αναπόσπαστο στοιχείο της εθνικής κυριαρχίας. Τα εθνικά τραπεζογραμμάτια, τα οποία διαδραμάτιζαν ολοένα και σπουδαιότερο ρόλο στην κυκλοφορία του χρήματος μέχρι που τελικά έγιναν νόμιμο χρήμα αντικαθιστώντας τα παλαιά χρυσά και ασημένια νομίσματα, εξέφραζαν εθνικούς πολιτισμούς και σύμβολα. Παράλληλα με την αύξηση της σημασίας του ρόλου των τραπεζογραμματίων ως μέσου πληρωμών στη σύγχρονη οικονομική ζωή, αυξανόταν και η σπουδαιότητα των αρχών που τα εξέδιδαν, δηλαδή των κεντρικών τραπεζών, και η άσκηση της νομισματικής πολιτικής κατέστη ουσιαστικό κομμάτι της οικονομικής πολιτικής μιας χώρας.

Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, η υλοποίηση της ευρωπαϊκής Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) στο τέλος του 20ού αιώνα ήταν μοναδική στο είδος της, από την άποψη ότι εισήγαγε ένα νέο νομισματικό καθεστώς με ένα ενιαίο νόμισμα για ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Τα 12 κράτη μέλη της ΕΕ, που έχουν μέχρι στιγμής υιοθετήσει το ευρώ, αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ και αναμένεται εν ευθέτω χρόνο η ένταξη και άλλων κρατών μελών της ΕΕ στη ζώνη του ευρώ.

Η μεταβίβαση σε κοινοτικό επίπεδο της άσκησης της νομισματικής πολιτικής κατέστησε αναγκαίες ορισμένες ουσιαστικές αλλαγές στο πλαίσιο λειτουργίας των ευρωπαϊκών κεντρικών τραπεζών. Η ίδρυση της ΕΚΤ, ενός νέου υπερεθνικού νομισματικού οργανισμού, και η ένταξη των ΕθνΚΤ σε ένα ευρωπαϊκό σύστημα κεντρικών τραπεζών, το ΕΣΚΤ, και το υποσύνολό του, το Ευρωσύστημα, αποτελούν αντιπροσωπευτικά γνωρίσματα της υπερεθνικοποίησης των λειτουργιών των ευρωπαϊκών κεντρικών τραπεζών. Δεν έχει υπάρξει μέχρι σήμερα κανένας άλλος τομέας πολιτικής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ο οποίος να έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό ενοποίησης, όπως η ενιαία νομισματική και συναλλαγματική πολιτική. Πουθενά αλλού δεν έχει αναπτύξει η Κοινότητα τη δική της ταυτότητα με τόσο πειστικό τρόπο όπως στην περίπτωση του ευρώ και της ΕΚΤ.

Η ΕΚΤ αποτελεί επίσης την ενσάρκωση του σύγχρονου τρόπου λειτουργίας των κεντρικών τραπεζών: ο πρωταρχικός στόχος της νομισματικής της πολιτικής είναι η σταθερότητα των τιμών, ενώ διατηρεί την ανεξαρτησία της εντός ενός πλαισίου σαφώς καθορισμένων καθηκόντων και λογοδοτεί πλήρως στους πολίτες και τους εκλεγμένους αντιπροσώπους τους για τον τρόπο άσκησης των καθηκόντων της. Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι απαραιτήτως το αποτέλεσμα καθαρά ευρωπαϊκών εξελίξεων, αλλά συμβαδίζουν με μια παγκόσμια τάση. Ωστόσο, σχεδόν πουθενά αλλού δεν καθομολογούνται αυτά τα χαρακτηριστικά με τέτοια σαφήνεια και σταθερότητα όπως στον οργανικό νόμο της ΕΚΤ, δηλαδή το Καταστατικό του ΕΣΚΤ και της ΕΚΤ. Η ενσωμάτωση των χαρακτηριστικών αυτών στη Συνθήκη ΕΚ, με οιωνεί συνταγματική υπόσταση, υπογραμμίζει τη σημασία τους στο νέο νομισματικό καθεστώς της Ευρώπης. Η κωδικοποίηση των νομοθετικών διατάξεων για την κεντρική τράπεζα στη Συνθήκη ΕΚ και το καταστατικό του ΕΣΚΤ πιθανόν να χρησιμεύσει ως σημείο αναφοράς

13

για αντίστοιχες νομοθετικές διατάξεις εκτός ΕΕ. Η Ελβετία, παραδείγματος χάριν, αναθεώρησε πρόσφατα το νόμο περί κεντρικής τράπεζας με πρότυπο το καταστατικό του ΕΣΚΤ.

Το παρόν βιβλίο σχεδιάστηκε ως εισαγωγικό ανάγνωσμα για την ιστορία, τα καθήκοντα και τις λειτουργίες της ΕΚΤ στο πλαίσιο της ΟΝΕ. Χωρίζεται σε έξι κεφάλαια, τα οποία πραγματεύονται τις διαφορετικές πτυχές της λειτουργίας της ΕΚΤ, ως φορέα χάραξης πολιτικής, ως οργανισμού του κοινοτικού δικαίου και ως πυρήνα και ηγετικού θεσμού του Ευρωσυστήματος.

Το κεφάλαιο 1 περιλαμβάνει μια σύντομη επισκόπηση της ίδρυσης της ΟΝΕ και της ΕΚΤ και της μετάβασης στο ευρώ. Επίσης, θέτει την ΕΚΤ στο πλαίσιο των στόχων και των ρυθμίσεων της ΟΝΕ υπό την αιγίδα της ΕΕ.

Το κεφάλαιο 2 επικεντρώνεται στις νομικές, θεσμικές και οργανωτικές πτυχές της λειτουργίας των ευρωπαϊκών κεντρικών τραπεζών που προέκυψαν ως αποτέλεσμα της ολοκλήρωσης της ΟΝΕ.

Το κεφάλαιο 3 περιγράφει τις πολιτικές της ΕΚΤ και τον τρόπο που αυτές υλοποιούνται μέσω των δραστηριοτήτων του Ευρωσυστήματος, καθώς και τις χρηματοοικονομικές σχέσεις εντός του Ευρωσυστήματος.

Στο κεφάλαιο 4 παρουσιάζεται συνοπτικά το καθεστώς και ο ρόλος της ΕΚΤ στο θεσμικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Αν και η ΕΚΤ διατηρεί την ανεξαρτησία της έναντι των οργάνων και των οργανισμών της Κοινότητας, αποτελεί μολοταύτα μέρος του θεσμικού και πολιτικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και υπόκειται στο κοινοτικό δίκαιο. Λογοδοτεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τους Ευρωπαίους πολίτες για τον τρόπο άσκησης των καθηκόντων της, ενώ οι ενέργειες και οι παραλείψεις της υπόκεινται σε νομικό έλεγχο από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και η χρηματοοικονομική της ακεραιότητα ελέγχεται από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.

Το κεφάλαιο 5 περιγράφει τη συμμετοχή της ΕΚΤ στην εξωτερική εκπροσώπηση της ζώνης του ευρώ. Υπό το πρίσμα της αυξανόμενης παγκοσμιοποίησης, η συμμετοχή της ΕΚΤ σε διεθνείς οργανισμούς και φορείς έχει πρωτεύουσα σημασία για την εκπλήρωση των καθηκόντων της.

Το κεφάλαιο 6 παρουσιάζει την ΕΚΤ ως εταιρική οντότητα και, ειδικότερα, τον τρόπο με τον οποίο η αποστολή της πολιτικής της ΕΚΤ υποστηρίζεται από την εταιρική της διακυβέρνηση, την εσωτερική της οργάνωση και την πολιτική της σε θέματα προσωπικού.

14

Η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Συνθήκη του Μάαστριχτ), με το Καταστατικό του ΕΣΚΤ και της ΕΚΤ, η οποία υπογράφηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1992.

15

1 Η Ο Ν Ε , Η Ε Κ Τ Κ Α Ι Τ Ο Ε Υ Ρ Ω

Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζεται συνοπτικά η πορεία που κατέληξε στην ίδρυση της ΟΝΕ και περιγράφονται τα κύρια οργανωτικά της χαρακτηριστικά.

1 . 1 Ο Δ Ρ Ο Μ Ο Σ Π Ρ Ο Σ Τ Η Ν Ο Ν Ε Κ Α Ι Τ Ο Ε Υ Ρ Ω

Πώς ξεκίνησαν λοιπόν όλα; Πιθανή αφετηρία της οικονομικής και νομισματικής ένωσης στην Ευρώπη θα μπορούσαν να αποτελέσουν οι Συνθήκες της Ρώμης1, οι οποίες τέθηκαν σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1958. Άλλωστε, η υλοποίηση της ΟΝΕ αποτελεί ένα από τα επιτεύγματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και μάλιστα ίσως το σημαντικότερο μέχρι στιγμής. Ωστόσο, οι συντάκτες των Συνθηκών της Ρώμης δεν είχαν ακόμη στο μυαλό τους την ιδέα ενός ενιαίου νομίσματος· οι στόχοι των αρχικών συνθηκών ήταν πολύ πιο περιορισμένοι.

Μια άλλη αφετηρία θα μπορούσε να είναι το 1989, όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε να θέσει σε κίνηση την υλοποίηση της ΟΝΕ μέχρι το τέλος του αιώνα. Ωστόσο, θα ήταν ιστορικά ανακριβές αν παραλείπαμε τα πρώτα βήματα προς την ευρωπαϊκή νομισματική ενοποίηση, τα οποία άρχισαν στα μέσα της δεκαετίας του ’60. Οι πρώτες προσπάθειες νομισματικής ενοποίησης στέφθηκαν από διαφορετικούς βαθμούς επιτυχίας, ενώ τα βήματα προόδου εναλλάσσονταν με οπισθοδρομήσεις. Ωστόσο, τα επιτεύγματα και κάποια από τα διδάγματα αυτής της περιόδου ήταν απολύτως απαραίτητα για τη διαμόρφωση της διαδικασίας νομισματικής ενοποίησης η οποία ξεκίνησε τελικά τη δεκαετία του ’90.

Εάν ληφθούν υπόψη όλα τα παραπάνω, το πιο κατάλληλο σημείο αφετηρίας φαίνεται να είναι το 1962 (βλ. Πλαίσιο 1) και ένα έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής γνωστό ως Μνημόνιο Marjolin. Το εν λόγω μνημόνιο εγκαινίασε την πρώτη συζήτηση στο θέμα της νομισματικής ολοκλήρωσης σε κοινοτικό επίπεδο και παρότρυνε τη λήψη των πρώτων, μολονότι πολύ περιορισμένων, μέτρων στο πεδίο της νομισματικής συνεργασίας.

1 . 1 . 1 Τ α π ρ ώ τ α β ή μ α τ α π ρ ο ς τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ν ο μ ι σ μ α τ ι κ ή ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η

Οι «ιδρυτικοί πατέρες» της Ευρώπης, οι οποίοι διαπραγματεύτηκαν τις Συνθήκες της Ρώμης στη δεκαετία του ’50, δεν επέμειναν ιδιαίτερα στην ιδέα ενός κοινού νομίσματος. Αρχικά, οι πρώτοι στόχοι της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) περιορίζονταν κυρίως στην υλοποίηση μιας τελωνειακής ένωσης και μιας κοινής γεωργικής αγοράς, γεγονός που θεωρούνταν ότι δεν συνεπάγεται αντίστοιχη ενοποίηση στο νομισματικό τομέα. Επιπλέον, εκείνη την εποχή, όλες οι χώρες της ΕΟΚ συμμετείχαν σε ένα αρκετά λειτουργικό διεθνές νομισματικό σύστημα (το σύστημα του Bretton Woods). Στο πλαίσιο αυτού του

1 Η Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) και η Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (Ευρατόμ). Οι Συνθήκες τέθηκαν σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1958. Οι δύο νέες Κοινότητες προστέθηκαν στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), η οποία είχε ιδρυθεί το 1952 για περίοδο 50 ετών.

16

συστήματος, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες ήταν σταθερές αλλά προσαρμόσιμες και παρέμειναν σχετικά σταθερές μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’60, τόσο στην ΕΟΚ όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Π λ α ί σ ι ο 1 Η π ο ρ ε ί α π ρ ο ς τ ο ε υ ρ ώ

1962 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποβάλλει την πρώτη της πρόταση (Μνημόνιο Marjolin) για μια οικονομική και νομισματική ένωση.

Μάιος 1964 Συγκροτείται η Επιτροπή των Διοικητών των κεντρικών τραπεζών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) με σκοπό τη θεσμοθέτηση της συνεργασίας μεταξύ των κεντρικών τραπεζών της ΕΟΚ.

1971 Στην Έκθεση Werner παρουσιάζεται ένα σχέδιο για την υλοποίηση μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης στην Κοινότητα έως το 1980.

Απρίλιος 1972 Καθιερώνεται ένα σύστημα (το «νομισματικό φίδι») για τη σταδιακή μείωση των περιθωρίων διακύμανσης μεταξύ των νομισμάτων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας.

Απρίλιος 1973 Ιδρύεται το Ευρωπαϊκό Ταμείο Νομισματικής Συνεργασίας (ΕΤΝΣ) για τη διασφάλιση της ορθής λειτουργίας του νομισματικού φιδιού.

Μάρτιος 1979 Δημιουργείται το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ).Φεβρουάριος 1986 Υπογράφεται η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη.Ιούνιος 1988 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναθέτει σε μια επιτροπή

εμπειρογνωμόνων, υπό την προεδρία του Jacques Delors (την «Επιτροπή Delors»), να υποβάλει προτάσεις για την υλοποίηση της ΟΝΕ.

Μάιος 1989 Η «Έκθεση Delors» υποβάλλεται στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.Ιούνιος 1989 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εγκρίνει την υλοποίηση της ΟΝΕ σε

τρία στάδια.Ιούλιος 1990 Ξεκινά το Πρώτο Στάδιο της ΟΝΕ.Δεκέμβριος 1990 Συγκαλείται Διακυβερνητική Διάσκεψη για την προετοιμασία του

Δεύτερου και του Τρίτου Σταδίου της ΟΝΕ.Φεβρουάριος 1992 Υπογράφεται η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (η «Συνθήκη

του Μάαστριχτ»).Οκτώβριος 1993 Η Φραγκφούρτη επιλέγεται ως έδρα του ΕΝΙ και της ΕΚΤ και

ορίζεται ο Πρόεδρος του ΕΝΙ. Νοέμβριος 1993 Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση τίθεται σε ισχύ.Δεκέμβριος 1993 Ο Alexandre Lamfalussy διορίζεται Πρόεδρος του ΕΝΙ, το οποίο

πρόκειται να ιδρυθεί την 1η Ιανουαρίου 1994.Ιανουάριος 1994 Ξεκινά το Δεύτερο Στάδιο της ΟΝΕ και ιδρύεται το ΕΝΙ.Δεκέμβριος 1995 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης αποφασίζει το όνομα του

ενιαίου νομίσματος και ορίζει το σχέδιο για την υιοθέτησή του και την εισαγωγή των νέων τραπεζογραμματίων και κερμάτων.

Δεκέμβριος 1996 Το ΕΝΙ παρουσιάζει δείγματα τραπεζογραμματίων ευρώ στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

17

Η ιδέα ενός κοινού νομίσματος για τα κράτη μέλη της ΕΟΚ εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Μνημόνιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 24ης Οκτωβρίου 1962 (το Μνημόνιο Marjolin). Με αυτό το Μνημόνιο η Επιτροπή ζητούσε τη μετάβαση από την τελωνειακή ένωση σε μια οικονομική ένωση μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’60, με αμετάκλητα καθορισμένες συναλλαγματικές ισοτιμίες μεταξύ των νομισμάτων των κρατών μελών. Ωστόσο, μιας και το σύστημα του Bretton Woods διασφάλιζε εκτεταμένη σταθερότητα των συναλλαγματικών ισοτιμιών, τα κράτη μέλη θεώρησαν ότι η σταθερότητα των συναλλαγματικών ισοτιμιών εντός της ΕΟΚ μπορούσε να διασφαλιστεί χωρίς να υφίσταται η ανάγκη νέων θεσμικών ρυθμίσεων σε κοινοτικό επίπεδο. Κατά συνέπεια, το Μνημόνιο δεν συμπληρώθηκε με συγκεκριμένες δράσεις, με εξαίρεση τη θέσπιση μιας επιτροπής διοικητών των κεντρικών τραπεζών των κρατών μελών της ΕΟΚ (Επιτροπή των Διοικητών) το 1964. Η Επιτροπή των Διοικητών συμπλήρωσε το έργο της Νομισματικής Επιτροπής, η οποία συστάθηκε σύμφωνα με το άρθρο 105 παράγραφος 2 της Συνθήκης ΕΟΚ.

Αρχικά, η Επιτροπή των Διοικητών είχε πολύ περιορισμένα καθήκοντα, αλλά με την πάροδο του χρόνου απέκτησε σταδιακά ολοένα και μεγαλύτερη σπουδαιότητα, καταλήγοντας τελικά να είναι το επίκεντρο της νομισματικής συνεργασίας μεταξύ των κεντρικών τραπεζών της Κοινότητας. Με αυτή την

Π λ α ί σ ι ο 1 Η π ο ρ ε ί α π ρ ο ς τ ο ε υ ρ ώ ( σ υ ν έ χ ε ι α )

Ιούνιος 1997 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εγκρίνει το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης

Μάιος 1998 Το Βέλγιο, η Γερμανία, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιρλανδία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία, η Αυστρία, η Πορτογαλία και η Φινλανδία θεωρείται ότι πληρούν τα απαιτούμενα κριτήρια για την υιοθέτηση του ευρώ ως ενιαίου νομίσματος, ενώ διορίζονται τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ.

Ιούνιος 1998 Ιδρύονται η ΕΚΤ και το ΕΣΚΤ.Οκτώβριος 1998 Η ΕΚΤ ανακοινώνει τη στρατηγική και το λειτουργικό πλαίσιο

για την ενιαία νομισματική πολιτική που θα ασκεί από τον Ιανουάριο του 1999.

Ιανουάριος 1999 Ξεκινά το Τρίτο Στάδιο της ΟΝΕ. Το ευρώ είναι πλέον το ενιαίο νόμισμα της ζώνης του ευρώ. Παράλληλα καθορίζονται αμετάκλητα οι συντελεστές μετατροπής για τα τότε εθνικά νομίσματα των συμμετεχόντων κρατών μελών· ασκείται ενιαία νομισματική πολιτική για τη ζώνη του ευρώ.

Ιανουάριος 2001 Η Ελλάδα γίνεται το δωδέκατο κράτος μέλος που εντάσσεται στη ζώνη του ευρώ.

Ιανουάριος 2002 Μετάβαση στο ευρώ σε φυσική μορφή: τίθενται σε κυκλοφορία τα τραπεζογραμμάτια και κέρματα ευρώ, τα οποία από τα τέλη Φεβρουαρίου του 2002, αποτελούν το μοναδικό νόμιμο χρήμα στη ζώνη του ευρώ.

Μάιος 2004 Οι ΕθνΚΤ των δέκα νέων κρατών μελών της ΕΕ εντάσσονται στο ΕΣΚΤ.

18

ιδιότητα, η Επιτροπή ανέπτυξε και διηύθυνε το πλαίσιο της νομισματικής συνεργασίας που στη συνέχεια καθιερώθηκε σε κοινοτικό επίπεδο. Το έργο της Επιτροπής έμελλε να συμβάλει με αποφασιστικό τρόπο στην τελική μετάβαση στην ΟΝΕ.2

Στο τέλος της δεκαετίας του ’60, το διεθνές περιβάλλον είχε μεταβληθεί σημαντικά. Το σύστημα του Bretton Woods έδειχνε σημάδια αυξανόμενης πίεσης ως αποτέλεσμα της πολιτικής των ΗΠΑ σε σχέση με το ισοζύγιο πληρωμών. Οι προτεραιότητες της οικονομικής πολιτικής των κρατών μελών της ΕΟΚ άρχισαν να διαφέρουν όλο και περισσότερο. Οι μεγάλες αποκλίσεις στις τιμές και το κόστος μεταξύ των κρατών μελών οδήγησαν σε αρκετές κρίσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών και του ισοζυγίου πληρωμών, οι οποίες με τη σειρά τους απειλούσαν να αποδιοργανώσουν την τελωνειακή ένωση και την κοινή γεωργική αγορά που μέχρι τότε λειτουργούσαν με αρκετή επιτυχία.

Το 1969, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε ένα σχέδιο (το Σχέδιο Barre) με σκοπό τη δημιουργία μιας διακριτής νομισματικής ταυτότητας της Κοινότητας.3 Με βάση το σχέδιο αυτό, οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων, που συνεδρίαζαν στη Χάγη, κάλεσαν το Συμβούλιο Υπουργών να καταρτίσει ένα σχέδιο για τη σταδιακή υλοποίηση μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Αυτό το έργο ανατέθηκε σε μια ομάδα ειδικών, υπό την προεδρία του Pierre Werner, πρωθυπουργού του Λουξεμβούργου. Το αποτέλεσμα ήταν η Έκθεση Werner,4 η οποία δημοσιεύτηκε το 1970 και πρότεινε τη σταδιακή δημιουργία μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης μέχρι το 1980. Παράλληλα με αυτές τις εξελίξεις, δημιουργήθηκαν οι πρώτοι μηχανισμοί ενδοκοινοτικής νομισματικής και χρηματοδοτικής συνδρομής το 1970 και 1971.5

Το Μάρτιο του 1971 τα κράτη μέλη συμφώνησαν να δημιουργήσουν μια οικονομική και νομισματική ένωση.6 Στο πλαίσιο ενός πρώτου σταδίου, δημιούργησαν ένα κοινοτικό σύστημα για τη βαθμιαία μείωση των περιθωρίων διακύμανσης των νομισμάτων των κρατών μελών. Αυτό το σύστημα, το οποίο έγινε γνωστό ως το «φίδι»,7 τέθηκε σε λειτουργία τον Απρίλιο του 1972.

2 Για μια πιο λεπτομερή ανάλυση του θέματος, βλ. Andrews, D. (2003) και Baer, G. D. (1994).

3 Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο σχετικά με τη σταδιακή κατάρτιση σχεδίου με σκοπό τη δημιουργία οικονομικής και νομισματικής ένωσης, 12 Φεβρουαρίου 1969.

4 Έκθεση της ομάδας εργασίας υπό την προεδρία του Pierre Werner σχετικά με την οικονομική και νομισματική ένωση, 8 Οκτωβρίου 1970.

5 Η συμφωνία της 9ης Φεβρουαρίου 1970 μεταξύ των κεντρικών τραπεζών της ΕΟΚ σχετικά με την καθιέρωση μηχανισμού βραχυπρόθεσμης νομισματικής στήριξης και η απόφαση του Συμβουλίου Υπουργών της 22ας Μαρτίου 1971 σχετικά με τη δημιουργία μηχανισμού μεσοπρόθεσμης χρηματοδοτικής συνδρομής μεταξύ των κρατών μελών της ΕΟΚ.

6 Ψήφισμα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών της 22ας Μαρτίου 1971 περί της σταδιακής πραγματοποιήσεως της οικονομικής και νομισματικής ενότητας εντός της Κοινότητας (ΕΕ C 28 της 27.3.1971, σ.1)

7 Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, οι τρέχουσες (σποτ) συναλλαγματικές ισοτιμίες των συμμετεχόντων νομισμάτων έπρεπε να διατηρούνται εντός περιθωρίου 2,25%, σε σύγκριση με μια θεωρητικά πιθανή διαφορά 4,5%, η οποία θα προέκυπτε από το περιθώριο διακύμανσης ±2,25% κάθε νομίσματος γύρω από την κεντρική του ισοτιμία έναντι του δολαρίου (το φίδι στο τούνελ). Τα αντίστοιχα μέγιστα όρια διακύμανσης έπρεπε να διατηρούνται με παρεμβάσεις σε δολάρια ΗΠΑ και σε νομίσματα της Κοινότητας. Στις 19 Μαρτίου 1973 ανεστάλησαν τα περιθώρια διακύμανσης έναντι του δολαρίου ΗΠΑ και το φίδι κυμαινόταν πλέον ελεύθερα.

19

Το 1973 ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Νομισματικής Συνεργασίας (ΕΤΝΣ)8 ως πυρήνας ενός μελλοντικού κοινοτικού οργανισμού κεντρικών τραπεζών. Και το 1974, με σκοπό την ενίσχυση του συντονισμού των οικονομικών πολιτικών, το Συμβούλιο εξέδωσε απόφαση για την επίτευξη υψηλού βαθμού σύγκλισης στην Κοινότητα9 και οδηγία για τη σταθερότητα, την ανάπτυξη και την πλήρη απασχόληση.10

Ωστόσο, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70 η διαδικασία της ενοποίησης είχε επιβραδυνθεί υπό την πίεση των διαφόρων μέτρων πολιτικής που ελήφθησαν ως αντίδραση στις οικονομικές διαταραχές της περιόδου αυτής. Το «φίδι» έγινε ένας μηχανισμός συναλλαγματικών ισοτιμιών μεταξύ του γερμανικού μάρκου, των νομισμάτων των κρατών της Μπενελούξ και της δανικής κορώνας (για ένα διάστημα συμμετείχαν επίσης στο σύστημα δύο μη κοινοτικά νομίσματα, η σουηδική και η νορβηγική κορώνα). Τα υπόλοιπα κοινοτικά νομίσματα παρέμειναν εκτός του συστήματος κατά το σύνολο ή κατά το μεγαλύτερο μέρος της διάρκειάς του.11 Το ΕΤΝΣ κατέληξε ένα κενό κέλυφος με περιορισμένα «λογιστικά» καθήκοντα: καθώς η νομική βάση του ΕΤΝΣ το έθετε υπό τον έλεγχο των κοινοτικών οργάνων, τα κράτη μέλη και οι κεντρικές τους τράπεζες δεν έδειχναν ιδιαίτερη προθυμία να του εκχωρήσουν καθήκοντα άσκησης πολιτικής.

1 . 1 . 2 Τ ο Ε υ ρ ω π α ϊ κ ό Ν ο μ ι σ μ α τ ι κ ό Σ ύ σ τ η μ α κ α ι η Ε ν ι α ί α Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Π ρ ά ξ η

Το Μάρτιο του 1979 άρχισε πάλι η διαδικασία νομισματικής ενοποίησης με τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος (ΕΝΣ). Το ΕΝΣ ιδρύθηκε με απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου12 και οι διαδικασίες λειτουργίας του καθορίστηκαν σε μια συμφωνία μεταξύ των κεντρικών τραπεζών που συμμετείχαν σε αυτό.13

8 Το ΕΤΝΣ ιδρύθηκε δυνάμει του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 907/73 του Συμβουλίου της 3ης Απριλίου 1973 περί ιδρύσεως Ευρωπαϊκού Ταμείου Νομισματικής Συνεργασίας (ΕΕ L 89 της 5.4.1973, σ. 2). Σύμφωνα με το άρθρο 2 του εν λόγω κανονισμού, το ΕΤΝΣ έπρεπε να μεριμνά για την προαγωγή: i) της καλής λειτουργίας της προοδευτικής σύμπτυξης των περιθωρίων διακύμανσης των κοινοτικών νομισμάτων, ii) των παρεμβάσεων στις αγορές συναλλάγματος και iii) των διακανονισμών μεταξύ κεντρικών τραπεζών, που τείνουν προς μια εναρμονισμένη πολιτική αποθεμάτων. Την 1η Ιανουαρίου 1994 το ΕΝΙ διαδέχθηκε το ΕΤΝΣ.

9 Απόφαση 74/120/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 18ης Φεβρουαρίου 1974 περί επιτεύξεως υψηλού βαθμού συγκλίσεως της οικονομικής πολιτικής των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητος (ΕΕ L 63 της 5.3.1974, σ. 16).

10 Οδηγία 74/121/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 18ης Φεβρουαρίου 1974 περί της σταθερότητος, της οικονομικής ανόδου και της πλήρους απασχολήσεως στην Κοινότητα (EE L 63 της 5.3.1974, σ. 19).

11 Η λίρα Αγγλίας και η λίρα Ιρλανδίας συμμετείχαν στο σύστημα από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούνιο του 1972 και η ιταλική λιρέτα από τον Απρίλιο του 1972 μέχρι το Φεβρουάριο του 1973. Το γαλλικό φράγκο που συμμετείχε στο σύστημα από την αρχή αποσύρθηκε το Φεβρουάριο του 1974, επανήλθε στο φίδι τον Ιούλιο του 1975 και εγκατέλειψε οριστικά το μηχανισμό το Νοέμβριο του 1976.

12 Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 5ης Δεκεμβρίου 1978 που αφορά τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος και συναφή θέματα.

13 Συμφωνία της 13ης Μαρτίου 1979 μεταξύ των κεντρικών τραπεζών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας που καθορίζει τις διαδικασίες λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος.

20

Το ΕΝΣ διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στην προώθηση της ευρωπαϊκής νομισματικής ολοκλήρωσης. Σε αντίθεση με το «φίδι», το ΕΝΣ κατάφερε να διατηρήσει τα περισσότερα νομίσματα της κοινότητας εντός ενός ενιαίου συστήματος συναλλαγματικών ισοτιμιών.14 Μερικά από τα χαρακτηριστικά του ΕΝΣ ήταν παρόμοια με αυτά του «φιδιού», για παράδειγμα το ΕΝΣ βασιζόταν, όπως και το «φίδι», σε ένα πλέγμα σταθερών αλλά προσαρμόσιμων κεντρικών ισοτιμιών μεταξύ των νομισμάτων της Κοινότητας που συμμετείχαν σε αυτό. Ένα νέο χαρακτηριστικό, ωστόσο, ήταν η εισαγωγή της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Μονάδας (ECU), η οποία ορίζεται ως ένα «καλάθι» με σταθερές ποσότητες νομισμάτων των κρατών μελών.15 Το ECU επρόκειτο να λειτουργήσει ως σημείο αναφοράς (numéraire)16 του μηχανισμού συναλλαγματικών ισοτιμιών (ΜΣΙ), ως λογιστική μονάδα στην οποία εκφράζονταν οι πράξεις των μηχανισμών παρέμβασης και των πιστωτικών μηχανισμών και ως τμήμα των διαθεσίμων και μέσο διακανονισμού των συμμετεχουσών κεντρικών τραπεζών.

Ωστόσο, το ΕΝΣ δεν ήταν μόνο ένας μηχανισμός συναλλαγματικών ισοτιμιών. Στο πλαίσιο του στόχου του να συμβάλει στην προώθηση της εσωτερικής και εξωτερικής νομισματικής σταθερότητας, το ΕΝΣ μεριμνούσε επίσης και για την προσαρμογή των νομισματικών και οικονομικών πολιτικών ως μέσων επίτευξης της σταθερότητας των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Τα μέλη του ΕΝΣ κατόρθωσαν να δημιουργήσουν μια ζώνη στην οποία η νομισματική σταθερότητα αυξανόταν και οι έλεγχοι των κινήσεων κεφαλαίου σταδιακά χαλάρωναν. Το όριο για τη συναλλαγματική ισοτιμία βοήθησε σημαντικά τις συμμετέχουσες χώρες με υψηλό σχετικά πληθωρισμό να ακολουθήσουν πολιτικές αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού, ιδίως μέσω της νομισματικής πολιτικής. Κατ’ αυτό τον τρόπο οδήγησε σε μια σύγκλιση προς τα κάτω των ρυθμών πληθωρισμού και στην επίτευξη ενός υψηλού βαθμού σταθερότητας των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Αυτό με τη σειρά του είχε θετικά αποτελέσματα στη συγκράτηση της αύξησης του κόστους σε πολλές χώρες και οδήγησε στη βελτίωση των συνολικών οικονομικών επιδόσεων. Επιπλέον, η μείωση της αβεβαιότητας σχετικά με την εξέλιξη των συναλλαγματικών ισοτιμιών και η αντίληψη ότι οι ισοτιμίες των συμμετεχόντων νομισμάτων δεν επιτρεπόταν να αποκλίνουν σημαντικά από τα βασικά οικονομικά μεγέθη προστάτευσαν το εμπόριο εντός της Ευρώπης από την υπερβολική μεταβλητότητα των συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Αν και το ΕΝΣ κατέστη το επίκεντρο του βελτιωμένου συντονισμού των νομισματικών πολιτικών, η επιτυχία του στην αύξηση της σύγκλισης των οικονομικών πολιτικών ήταν μάλλον περιορισμένη. Επίσης, η έλλειψη επαρκούς σύγκλισης των δημοσιονομικών πολιτικών παρέμεινε αιτία εντάσεων: ορισμένες χώρες είχαν συνεχώς υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα (που οδήγησαν σε αρκετές συναλλαγματικές κρίσεις στις αρχές της δεκαετίας του ’90), τα οποία επιβάρυναν με δυσανάλογο τρόπο τη νομισματική πολιτική.

14 Εκτός από τη λίρα Αγγλίας, κατά κύριο λόγο, η οποία συμμετείχε για λιγότερο από ένα έτος.15 Η αξία του ECU έναντι του δολαρίου ΗΠΑ ήταν ο σταθμικός μέσος όρος των συναλλαγματικών ισοτιμιών των νομισμάτων που συνέθεταν το ECU έναντι του δολαρίου. Η αξία του σε καθένα από αυτά τα νομίσματα καθοριζόταν με τον πολλαπλασιασμό της αξίας του σε δολάρια επί τη συναλλαγματική ισοτιμία του αντίστοιχου νομίσματος έναντι του δολαρίου.

16 Η λειτουργία του σημείου αναφοράς (numéraire) υποδήλωνε ότι οι κεντρικές ισοτιμίες των συμμετεχόντων νομισμάτων εκφράζονταν σε ECU. Με βάση λοιπόν τις κεντρικές ισοτιμίες του ECU καθορίζονταν οι διμερείς κεντρικές ισοτιμίες του ΜΣΙ σύμφωνα με τις οποίες ορίζονταν οι διμερείς ισοτιμίες παρέμβασης.

21

Το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του 1978 προέβλεπε ότι το ECU έπρεπε να καταλαμβάνει κεντρική θέση στο ΕΝΣ. Στην πραγματικότητα, όμως, το ECU διαδραμάτισε περιορισμένο μόνο ρόλο στη λειτουργία του συστήματος. Ωστόσο, στις χρηματοπιστωτικές αγορές έγινε σχετικά δημοφιλές ως μέσο διαφοροποίησης του χαρτοφυλακίου και κάλυψης έναντι των συναλλαγματικών κινδύνων. Η αύξηση του όγκου των χρεογράφων σε ECU που εξέδιδαν τα κοινοτικά όργανα και οι αρχές του δημόσιου τομέα ορισμένων κρατών μελών έδωσε νέα ώθηση στην επέκταση της δραστηριότητας των χρηματοπιστωτικών αγορών. Ωστόσο, ελλείψει ενός σταθερού σημείου αναφοράς για το ECU, οι περαιτέρω προοπτικές της αγοράς του ECU παρέμειναν περιορισμένες.

Μια επιπρόσθετη ώθηση στην οικονομική και νομισματική ένωση δόθηκε με τη θέσπιση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης, η οποία υπογράφηκε το Φεβρουάριο του 1986 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου 1987. Η εν λόγω Πράξη αποσκοπούσε πρωτίστως στη δημιουργία της Ενιαίας Αγοράς ως ενός επιπλέον στόχου της Κοινότητας, στην υλοποίηση των απαραίτητων για την ολοκλήρωση της Ενιαίας Αγοράς αλλαγών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στην εκ νέου επιβεβαίωση της ανάγκης να αυξηθεί η νομισματική ικανότητα της Κοινότητας για την επίτευξη της οικονομικής και νομισματικής ένωσης.

Ολοένα και περισσότεροι φορείς χάραξης πολιτικής συμφωνούσαν πως μια αγορά χωρίς εσωτερικά σύνορα θα μπορούσε να συνδέσει πιο στενά τις εθνικές οικονομίες και να αυξήσει σημαντικά το βαθμό οικονομικής ενοποίησης εντός της Κοινότητας. Έτσι, θα μειώνονταν τα περιθώρια ελιγμών των εθνικών πολιτικών και τα κράτη μέλη θα υποχρεώνονταν να επιταχύνουν τη σύγκλιση των οικονομικών τους πολιτικών. Αν δεν επιτυγχανόταν μεγαλύτερη σύγκλιση, αναμενόταν ότι η απόλυτα ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων και οι ενοποιημένες χρηματοπιστωτικές αγορές θα επιβάρυναν αδικαιολόγητα τη νομισματική πολιτική. Κατά συνέπεια, η διαδικασία ενοποίησης θα απαιτούσε εντατικότερο και αποτελεσματικότερο συντονισμό των πολιτικών, του οποίου το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο θεωρούνταν ανεπαρκές.

Επιπλέον, δεν αναμενόταν ότι η Ενιαία Αγορά θα ήταν σε θέση να αξιοποιήσει πλήρως το δυναμικό της χωρίς ενιαίο νόμισμα. Το ενιαίο νόμισμα θα οδηγούσε στη διασφάλιση μεγαλύτερης διαφάνειας των τιμών για τους καταναλωτές και τους επενδυτές, στην εξάλειψη των συναλλαγματικών κινδύνων εντός της Ενιαίας Αγοράς, στη μείωση του κόστους των συναλλαγών και, κατά συνέπεια, στη σημαντική αύξηση της οικονομικής ευημερίας στην Κοινότητα.

Αφού έλαβαν υπόψη όλους τους παραπάνω παράγοντες, τα 12 τότε κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας αποφάσισαν το 1988 να επανενεργοποιήσουν το σχέδιο της ΟΝΕ. Εκεί που το σχέδιο Werner των αρχών της δεκαετίας του ’70 είχε αποτύχει, η δεύτερη προσπάθεια οικονομικής και νομισματικής ένωσης έμελλε να στεφθεί από επιτυχία, κάνοντας επιτέλους πραγματικότητα το όραμα του ενιαίου νομίσματος.

22

1 . 1 . 3 Η Σ υ ν θ ή κ η γ ι α τ η ν Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Έ ν ω σ η

Τον Ιούνιο του 1988, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιβεβαίωσε το στόχο της σταδιακής υλοποίησης της οικονομικής και νομισματικής ένωσης και ανέθεσε σε μια επιτροπή, υπό την προεδρία του Jacques Delors, Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, να προτείνει «συγκεκριμένα στάδια» τα οποία θα οδηγούσαν στην ΟΝΕ. Η επιτροπή απαρτιζόταν από τους διοικητές των εθνικών κεντρικών τραπεζών της Κοινότητας, τον Alexandre Lamfalussy, γενικό διευθυντή της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (ΤΔΔ), τον Niels Thygesen, καθηγητή οικονομικών στην Κοπεγχάγη, τον Miguel Boyer, πρόεδρο της Banco Exterior de España και τον Frans Andriessen, μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Αποτέλεσμα των εργασιών αυτής της επιτροπής ήταν η «Έκθεση Delors» της 17ης Απριλίου 1989,17 η οποία συνιστούσε την επίτευξη της οικονομικής και νομισματικής ένωσης σε τρία «ξεχωριστά, αλλά εξελικτικά στάδια».

• Το Πρώτο Στάδιο θα επικεντρωνόταν στην ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς, τον περιορισμό των αποκλίσεων μεταξύ των οικονομικών πολιτικών των κρατών μελών, την άρση όλων των εμποδίων για τη χρηματοπιστωτική ενοποίηση και την επίταση της νομισματικής συνεργασίας.

• Το Δεύτερο Στάδιο θα αποτελούσε μεταβατική περίοδο προς το τελικό στάδιο, προετοιμάζοντας τα βασικά όργανα και την οργανωτική δομή της ΟΝΕ και ενισχύοντας την οικονομική σύγκλιση.

• Στο Τρίτο Στάδιο θα πραγματοποιείτο ο αμετάκλητος καθορισμός των συναλλαγματικών ισοτιμιών και τα διάφορα όργανα και οργανισμοί της Κοινότητας θα αναλάμβαναν όλες τις νομισματικές και οικονομικές τους αρμοδιότητες.

Αν και το Πρώτο Στάδιο εντάχθηκε στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο της Κοινότητας, για την υλοποίηση του Δεύτερου και του Τρίτου Σταδίου απαιτούνταν ορισμένες αλλαγές στη θεσμική δομή. Επομένως, ήταν απαραίτητη η αναθεώρηση της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας. Για το σκοπό αυτό, συγκλήθηκε Διακυβερνητική Διάσκεψη για την ΟΝΕ, η οποία ξεκίνησε τις εργασίες της το Νοέμβριο του 1990 παράλληλα με τη Διακυβερνητική Διάσκεψη για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση. Μετά από πρόσκληση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, το Συμβούλιο των Υπουργών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Νομισματική Επιτροπή και η Επιτροπή των Διοικητών προετοίμασαν τη Διακυβερνητική Διάσκεψη για την ΟΝΕ, με το κάθε όργανο να εργάζεται στο αντίστοιχο πεδίο των αρμοδιοτήτων του.

Αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων της Διακυβερνητικής Διάσκεψης ήταν η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (η Συνθήκη ΕΕ, ευρέως γνωστή ως «Συνθήκη του Μάαστριχτ»), η οποία υπογράφηκε στο Μάαστριχτ στις 7 Φεβρουαρίου 1992. Με τη Συνθήκη ΕΕ ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση και τροποποιήθηκαν οι ιδρυτικές συνθήκες των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Μεταξύ των τροποποιήσεων

17 Επιτροπή για τη μελέτη της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (1989). Report on economic and monetary union in the European Community, 1989.

23

της Συνθήκης ΕΟΚ περιλαμβανόταν και η προσθήκη ενός νέου κεφαλαίου για την οικονομική και νομισματική πολιτική. Το νέο αυτό κεφάλαιο έθετε τα θεμέλια της ΟΝΕ και προέβλεπε μια μέθοδο και ένα χρονοδιάγραμμα για την υλοποίησή της. Αντανακλώντας τις αυξανόμενες εξουσίες και το μεγαλύτερο πεδίο εφαρμογής της Κοινότητας η ΕΟΚ μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Το καταστατικό του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (καταστατικό του ΕΣΚΤ) και το καταστατικό του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ιδρύματος (καταστατικό του ΕΝΙ) προσαρτήθηκαν ως πρωτόκολλα στη Συνθήκη ΕΚ. Στη Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο αναγνωρίστηκε ένα ειδικό καθεστώς, σύμφωνα με το οποίο οι εν λόγω χώρες δεν ήταν υποχρεωμένες να συμμετάσχουν στο Τρίτο Στάδιο της ΟΝΕ (βλ. Eνότητα 1.2.2).

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, η Συνθήκη ΕΕ έπρεπε να τεθεί σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1993. Ωστόσο, λόγω καθυστερήσεων στη διαδικασία επικύρωσης από τη Δανία και τη Γερμανία, τελικά τέθηκε σε ισχύ μόλις την 1η Νοεμβρίου 1993.

1 . 1 . 4 Η υ λ ο π ο ί η σ η τ η ς Ο Ν Ε κ α ι η μ ε τ ά β α σ η σ τ ο ε υ ρ ώ

Τ ο Π ρ ώ τ ο Σ τ ά δ ι ο τ η ς Ο Ν ΕΜε βάση την Έκθεση Delors, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε τον Ιούνιο του 1989 ότι το πρώτο στάδιο υλοποίησης της οικονομικής και νομισματικής ένωσης θα ξεκινούσε την 1η Ιουλίου 1990, ημερομηνία κατά την οποία θα καταργούνταν, κατ’ αρχήν, όλοι οι περιορισμοί στην κυκλοφορία κεφαλαίων μεταξύ των κρατών μελών. Εκείνη την περίοδο, εκχωρήθηκαν επιπλέον αρμοδιότητες στην Επιτροπή των Διοικητών των κεντρικών τραπεζών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, οι οποίες καθορίστηκαν με απόφαση του Συμβουλίου της 12ης Μαρτίου 1990.18 Περιελάμβαναν, μεταξύ άλλων, τη διεξαγωγή διαβουλεύσεων και την προώθηση του συντονισμού στον τομέα των νομισματικών πολιτικών των κρατών μελών, με στόχο την επίτευξη της σταθερότητας των τιμών. Λόγω της χρονικής πίεσης και της πολυπλοκότητας των προς ανάληψη καθηκόντων, η Επιτροπή των Διοικητών ξεκίνησε τις προπαρασκευαστικές εργασίες για το Τρίτο Στάδιο της ΟΝΕ αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Πρώτα έπρεπε να προσδιοριστούν όλα τα θέματα που έπρεπε να εξεταστούν σε αρχικό στάδιο και να καταρτιστεί πρόγραμμα εργασίας μέχρι το τέλος του 1993. Στη συνέχεια ήταν απαραίτητο να προσδιοριστούν καταλλήλως τα καθήκοντα που θα αναλάμβαναν οι υφιστάμενες υποεπιτροπές19 και οι νέες ομάδες εργασίας που είχαν συσταθεί με σκοπό την εξέταση συγκεκριμένων θεμάτων.20

18 Απόφαση 90/142/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 12ης Μαρτίου 1990, για την τροποποίηση της απόφασης 64/300/ΕΟΚ σχετικά με τη συνεργασία των κεντρικών τραπεζών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΕ L 78 της 24.3.1990, σ. 25).

19 Υποεπιτροπή νομισματικής πολιτικής, υποεπιτροπή συναλλαγματικής πολιτικής και υποεπιτροπή τραπεζικής εποπτείας.

20 Ομάδες εργασίας για λογιστικά θέματα, τραπεζογραμμάτια, πληροφοριακά συστήματα, συστήματα πληρωμών και στατιστικής. Το 1996 συστάθηκε ομάδα εργασίας νομικών.

24

Τ ο Δ ε ύ τ ε ρ ο Σ τ ά δ ι ο τ η ς Ο Ν ΕΗ ίδρυση του ΕΝΙ την 1η Ιανουαρίου 1994 σηματοδότησε την έναρξη του Δεύτερου Σταδίου της ΟΝΕ. Συστάθηκε ως μεταβατικό όργανο με σκοπό τη διεκπεραίωση του προπαρασκευαστικού έργου για το Τρίτο Στάδιο της ΟΝΕ, ενώ παράλληλα η διεξαγωγή της νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρέμενε αποκλειστική αρμοδιότητα των εθνικών αρχών. Η Επιτροπή των Διοικητών έπαψε τυπικά να υφίσταται, αλλά στην πραγματικότητα ανασυγκροτήθηκε ως Συμβούλιο του ΕΝΙ (το διοικητικό όργανο).

Τα δύο κύρια καθήκοντα του ΕΝΙ ήταν:

• η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κεντρικών τραπεζών και του συντονισμού των νομισματικών πολιτικών,

• η διεκπεραίωση των απαραίτητων προετοιμασιών για την ίδρυση του ΕΣΚΤ, την άσκηση της ενιαίας νομισματικής πολιτικής και τη δη�