1

CANON VAN NEDERLAND

Hunebedden ca. 3000 v.Chr.

Vroege landbouwersHoe ze het deden weet niemand, maar de eerste landbouwers in deze streken wisten loodzware keien te versjouwen om er graven mee te bouwen. ‘Hunebedden’ heten die, en ze zijn zo’n vijfduizend jaar oud. Je kunt ze zien in Drenthe, Groningen, Noord-Duitsland en Denemarken.

De Romeinse limes 47– ca.400

Op de grens van de Romeinse wereldDwars door het huidige Nederland, langs de Rijn, liep tweeduizend jaar geleden de noordelijke grens (limes) van het immense Romeinse Rijk. Om de limes te bewaken, bouwden Romeinen hier wachttorens en legerkampen. Rond de grens liggen veel overblijfselen in de grond.

Willibrord 658–739

Verbreiding van het christendom Heidenen waren het, de Friezen die rond 700 in de kustgebieden woonden. Christenen probeerden hen tevergeefs te bekeren, totdat de Engelse monnik Willibrord zich in Utrecht vestigde. Met zijn missionarissen haalde hij veel Friezen de kerk binnen, al bleef een deel bij het oude geloof.

Karel de Grote 742–814

Keizer van het avondland Door voortdurend oorlog te voeren, wist Karel de Grote rond 800 een groot deel van Europa te onderwerpen. Het huidige Nederland viel ook onder hem. Om zijn gigantische rijk te besturen, gebruikte Karel vazallen, die gebieden ‘in leen’ kregen en moesten helpen die te beheren.

Hebban olla vogala ca. 1100

Het Nederlands op schriftHebben alle vogels nesten begonnen behalve ik en jij’, schreef een Vlaamse monnik rond 1100 in het Nederlands van zijn tijd: ‘Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu’. De monnik testte zo zijn pen. Zijn krabbel is een van de oudste geschreven zinnetjes in het Nederlands.

Floris V 1254–1296

Een Hollandse graaf en ontevreden edelenOp zijn tweede werd hij graaf van Holland, in 1256: Floris V. Als volwassene vergrootte hij zijn gebied, onder andere door Amsterdam in te lijven. Maar zijn ondergeschikten bleek hij niet de baas. Drie van hen ontvoerden hem en sloegen hem dood met hun zwaarden.

De Canon van Nederland laat zien wat iedereen zou moeten weten van de Nederlandse geschiedenis. De Canon toont het verleden aan de hand van 50 verhalen, de zogenaamde ‘Canonvensters’. Vensters, omdat ze uitzicht bieden op de bredere geschiedenis achter de afzonderlijke historische onderwerpen: personen, gebeurtenissen, voorwerpen en ontwikkelingen. Maar wat betekent die ‘grote geschiedenis’ eigenlijk voor het leven van mensen van vroeger? Stap mee terug in de tijd en ontmoet de bewoners van ‘de lage landen’ door de eeuwen heen.

De Canon van Nederland is opgesteld op verzoek van de regering. Hij is ontwikkeld door een commissie onder leiding van de historicus prof. dr. Frits van Oostrom. De Canon van Nederland wordt onder meer gebruikt in het onderwijs.

2

De Hanze 1356 – ca.1450

Handelssteden in de Lage LandenPittoreske stadjes als Zwolle, Kampen en Deventer waren in de late Middeleeuwen voorname handelssteden. Ze waren lid van de Hanze, aanvankelijk een samenwerkingsverband van kooplieden en vanaf 1356 van steden. Dat was gunstig voor de handel. In de zestiende eeuw viel het Hanzeverbond uit elkaar.

Erasmus ca. 1469–1536

Een internationaal humanist Een kritische geest én een verzoener, dat was de zestiende-eeuwer Desiderius Erasmus. Hij had commentaar op de katholieke kerk maar bleef die trouw, ook toen protestanten zich ervan losmaakten. Hij was een invloedrijk ‘humanist’,een kenner van de klassieken. Zijn bekendste werk: Lof der zotheid.

Karel V 1500–1558

De Nederlanden als bestuurlijke eenheidNet als zijn naamgenoot Karel de Grote lijfde Karel V een groot deel van Europa bij zijn rijk in. Voor de Nederlanden (vanaf 1515 onder zijn bewind) had hij grootse plannen: ze moesten van een los allegaartje veranderen in een eenheid. Dat leidde tot verzet.

De Beeldenstorm 1566

GodsdienststrijdDe katholieke kerk was de enige echte kerk, vonden Karel V en zijn zoon en opvolger Filips II. Protestanten vonden zij ketters, die vervolgd moesten worden. In 1566 leidde dat tot hevige rellen, waarbij protestanten hun woede koelden op de versieringen in kerken en kloosters.

Willem van Oranje 1533–1584

Van rebelse edelman tot Vader des Vaderlands‘De Vader des Vaderlands’ heet hij: Willem van Oranje, een hoge edelman die ruzie kreeg met Filips II. Uit het verzet tegen politiek en de kettervervolgingen van Karel en Filips ontstond een opstand, die Willem leidde. In 1584 werd hij vermoord door Balthasar Gerards.

De Republiek 1588–1795

Een staatkundig unicumOngepland kwamen de Noordelijke Nederlanden eind zestiende eeuw alleen te staan. Ze hadden zich los gevochten van Filips II, maar nu hadden ze helemaal geen vorst meer. De Nederlanden werden een republiek. Dat was abnormaal in dietijd, maar de Republiek zou erg succesvol worden.

De VOC 1602–1799

Overzeese expansiePeper, thee, porselein: het kwam uit ‘de Oost’. Europeanen ontdekten een zeeroute naar Azië en haalden er allerlei kostbaarheden vandaan. Nederlanders wilden meeprofi teren en richtten in 1602 de Verenigde Oostindische Compagnie op, die een belangrijke handelsmacht werd maar daarvoor wel veel geweld nodig had.

De Beemster 1612

Nederland en het waterBegin zeventiende eeuw was de Beemster nog een groot meer. Tot een groepje Amsterdamse notabelen besloot het met 43 molens droog te leggen, zodat boeren er voedsel konden verbouwen. Sindsdien is de Beemster een symbool voor de manier waarop Nederlanders hun land zelf hebben ingericht.

De grachtengordel 1613–1662

Stadsuitbreidingen in de 17e eeuwAmsterdam groeide in de zeventiende eeuw als kool en kon zijn inwoners niet kwijt. Daarom kwam er een stadsuitbreiding, met als bekendste onderdeel de grachtengordel. Aan de brede grachten en de statige huizen is de bloei van Amsterdam in de Gouden Eeuw nog steeds zichtbaar.

Hugo de Groot 1583–1645

Pionier van het moderne volkenrechtDe Franse koning noemde hem ‘het wonder van Europa’. Hugo de Groot was een briljant jurist en legde de basis van het Volkenrecht. Zijn politieke vijand prins Maurits zette hem in 1619 gevangen op Slot Loevestein. De slimme De Groot wist te ontsnappen in een boekenkist.

3

De Statenbijbel 1637

Het boek der boekenDe Bijbel is er voor iedereen, niet alleen voor geestelijken, vonden protestanten. Er moest een betrouwbare bijbelvertaling komen in de taal van het volk. In 1626 begonnen vertalers daarom aan de Nederlandse Statenvertaling, die hier eeuwenlang de belangrijkste bijbelversie bleef.

Rembrandt ca. 1606–1669 De grote schildersEr is ooit berekend dat in de Gouden Eeuw ruim vijf miljoen schilderijen zijn gemaakt. De Republiek was een land van schilders. Ook gewone burgers hadden thuis schilderijen hangen. De beroemdste 17e-eeuwse schilder is Rembrandt. Zijn bekendste schilderij de Nachtwacht stamt uit 1642.

De Atlas Major van Blaeu 1662

De wereld in kaartNieuwe, net-ontdekte werelden lagen open in de zeventiende eeuw en de interesse daarvoor was groot. In de welgestelde Republiek was vraag naar luxe en gedetailleerde wereldkaarten, zoals vader en zoon Blaeu die maakten, waaronder de beroemde Atlas Major uit 1662.

Michiel de Ruyter 1607–1676

Zeehelden en de armslag van de RepubliekHij leidde een van de brutaalste militaire acties ooit: de tocht naar Chatham aan de Theems in 1667, om werven en schepen van de Engelsen te vernietigen, in het hol van de leeuw. Het plan lukte. Zeelieden hadden wereldwijd groot ontzag voor De Ruyters vloot.

Christiaan Huygens 1629–1695

Wetenschap in de Gouden EeuwHij vond het slingeruurwerk uit, was een belangrijk wiskundige en zag als eerste de ringen rond Saturnus: de briljante Christiaan Huygens. Hij was een van de wegbereiders van de moderne wetenschap, die in zijn tijd in West-Europa ontstond.

Spinoza 1632–1677

Op zoek naar de waarheidGod is hetzelfde als de natuur. Hij is geen vader in de hemel. Voor zeventiende-eeuwers was deze boodschap van Spinoza schokkend. Maar de vrijdenker kreeg ook veel aanhangers, die zich net als hij vergaand los maakten van fi losofi sche en theologische tradities.

Slavernij ca. 1637–1863

Mensenhandel en gedwongen arbeidMeer dan een half miljoen slaven vervoerden Nederlanders van de West-Afrikaanse kust naar de Nieuwe Wereld, waar een keihard bestaan wachtte. De slaven moesten voor niets de katoen, tabak en suiker verbouwen waar Europese handelaren goud geld aan verdienden. In 1863 werd de slavernij afgeschaft.

Buitenhuizen 17e en 18e eeuw

Rijk wonen buiten de stadAmsterdam kon in de zeventiende en achttiende eeuw enorm stinken, vooral in de zomer. Rijkelui ontvluchtten dan de drukke stad en gingen naar hun buitenhuizen. Er staan er nu nog veel langs de Vecht. De rijkdom van die tijd druipt ervan af.

Eise Eisinga 1744–1828

De Verlichting in NederlandHet was 1774 en Friesland vreesde het einde der tijden: de aarde zou gaan botsen met een andere planeet. Amateur-astronoom Eise Eisinga berekende dat dat niet kon en bouwde, als een echte Verlichter, in zijn huis een planetarium zodat iedereen kon zien hoe het zat.

De Patriotten 1780–1795

Crisis in de RepubliekDe Republiek ging ten onder en dat kwam door de heerschappij van de stadhouder. Dat vonden tenminste de patriotten, die gegrepen waren door de verlichtingsidealen vrijheid, gelijkheid en broederschap. In 1795 kregen ze hulp uit Frankrijk, waar in 1789 de revolutie was begonnen. De stadhouder werd voor altijd verjaagd.

4

Napoleon Bonaparte 1769–1821 De Franse TijdDe vrijheid onder de Fransen viel tegen. Frankrijk trok steeds meer macht naar zich toe. Keizer Napoleon benoemde eerst zijn broer Lodewijk tot koning en lijfde daarna het land bij Frankrijk in. In 1813 werd Napoleon verslagen. Nederland was weer onafhankelijk.

Koning Willem I 1772–1843

Het koninkrijk van Nederland en BelgiëDe Nederlanden waren twee eeuwen een Republiek geweest, in een tijd dat koninkrijken de norm waren. Maar na de revolutionaire tijd met zijn democratische idealen werd Nederland (tot 1830 inclusief het huidige België) een koninkrijk. De zoon van stadhouder Willem V werd Koning Willem I.

De eerste spoorlijn 1839

De versnellingZou dat wel goed gaan, met zoveel lawaai en zo’n hoge snelheid? In de negentiende eeuw riep de komst van de trein veel verzet op. Maar hij kwam er en maakte het leven veel sneller. Hij verbond alle delen van het land en hielp de industrie ver vooruit.

De Grondwet 1848

De belangrijkste wet van een staatLang konden de Oranjes niet van hun nieuwe koninklijke macht genieten. In 1848 ondertekende Willem II een grondwet die zijn invloed sterk beperkte. Minder macht voor de koning en meer voor kabinet en parlement: de grondwet van 1848 wordt het begin van onze democratie genoemd.

Max Havelaar 1860

Aanklacht tegen wantoestanden in IndiëHet lijvige boek Max Havelaar van Multatuli, het pseudoniem van Eduard Douwes Dekker, is één grote aanklacht.Als ambtenaar in Nederlands-Indië zag hij hoe Nederlanders de inheemse bevolking uitbuitten. Zijn boek werd een bestseller en voedde het verzet tegen het kolonialisme.

Verzet tegen kinderarbeid 19e eeuw

De fabriek uit, de school inKinderen waren goedkoop. Fabriekseigenaren hadden ze daarom graag als personeel. Naarmate het aantal fabrieken toenam, groeide ook het verzet tegen kinderarbeid. In 1874 verbood het Kinderwetje van Van Houten kinder-arbeid tot twaalf jaar. Vanaf 1900 moesten alle kinderen van zeven tot twaalf jaar naar school.

Vincent van Gogh 1853–1890

De moderne kunstenaarHij is het toonbeeld van de geniale kunstenaar. Tijdens zijn leven had vrijwel niemand oog voor zijn radicaal-vernieuwende manier van schilderen. Hij voelde zich eenzaam en onbegrepen. Pas na zijn zelfmoord kreeg hij succes en nu vergapen miljoenen zich aan zijn schilderijen.

Aletta Jacobs 1854–1929

VrouwenemancipatieWaar zouden Nederlandse vrouwen zijn zonder Aletta Jacobs? Zij was de eerste vrouw die in de negentiende eeuw toegang kreeg tot de universiteit en arts werd. Als boegbeeld van de eerste feministische golf streed zij bovendien voor kiesrecht voor vrouwen, dat er in 1919 kwam.

De Eerste Wereldoorlog 1914–1918

Oorlog en neutraliteitIn nauwe loopgraven, met de vijand vlakbij, vochten soldaten in de Eerste Wereldoorlog voor hun leven. Ze kwamen bij honderdduizenden om. Nederland was neutraal, dus de grootste gruwelen bleven de inwoners bespaard. Maar ook hier werd voedsel schaars en de werkloosheid hoog.

De Stijl 1917–1931

Revolutie in vormgevingGoede kunst is recht en hoekig, vond de internationaal invloedrijke kunstenaarsgroep De Stijl, met leden als Rietveld en Mondriaan. Een kunstenaar moest de harmonie van het universum weergeven met primaire kleuren, wit, zwart en grijs en met gebruik van rechte lijnen.

5

De crisisjaren 1929–1940

Samenleving in depressieIn 1935 waren bijna 600.000 van de acht miljoen Nederlanders werkloos. Tijdens de crisis was de armoede groot, en de regering had geen oplossing. Werklozen kregen een minimale uitkering. Ze moesten bovendien ‘stempelen’, zodat ze niet stiekem geld konden verdienen naast de steun van de staat.

De Tweede Wereldoorlog 1940–1945

Bezetting en bevrijdingOp 10 mei 1940 kwam een einde aan onze neutraliteit. Duitsland bezette Nederland. Honderdduizend Joden werden afgevoerd naar concentratiekampen. Sommige Nederlanders verzetten zich, maar de meesten waren passief anti-Duits. In de Hongerwinter 1944-1945 stierven tienduizenden mensen.

Anne Frank 1929–1945

De JodenvervolgingWie wil weten hoe het was om Joods te zijn in de Tweede Wereldoorlog, moet het dagboek van Anne Frank lezen. Met haar familie en nog vier anderen verborg ze zich in Amsterdam. Helaas werden ze ontdekt en Anne stierf in een concentratiekamp.

Indonesië 1945–1949

Een kolonie vecht zich vrijDe Tweede Wereldoorlog was maar net voorbij, toen Nederlandse mannen naar Indonesië werden gestuurd om daar de onafhankelijkheid de kop in te drukken. ‘Politionele acties’ haalden weinig uit. De Indonesiërs waren en bleven onafhankelijk. In 1949 erkende Nederland dat ook.

Willem Drees 1886–1988

De verzorgingsstaatZijn zuinigheid maakte ‘vadertje Drees’ populair. Het verhaal gaat dat zijn vrouw hoog Amerikaans bezoek alleen thee met een mariakaakje aanbood. Tegelijkertijd bouwden de naoorlogse kabinetten waarvan hij premier was de gulleverzorgingsstaat op, met bijvoorbeeld de AOW voor alle ouderen.

De watersnood 1 februari 1953

De dreiging van het waterDe Deltawerken zijn over de hele wereld bekend. Ze zijn gebouwd om een rampnacht als in 1953 te voorkomen. In Zeeland, Zuid-Holland en West-Brabant begaven de dijken het onder een grote storm. 1.836 mensen kwamen om, 200.000 hectare land overstroomde.

De televisie vanaf 1948

De doorbraak van een massamediumHij is niet meer uit onze huiskamers weg te denken: de televisie. Vanaf 1948 promootte Philips hem in Nederland en in de loop van de jaren ‘50 veroverde hij zijn plaats in het gezin. Met een steeds groeiend aantal zenders werd onze blik op de wereld verbreed.

De haven van Rotterdam vanaf ca. 1880

Poort naar de wereldBij Rotterdam komt de hele wereld Nederland binnen, om verder doorgevoerd te worden naar het Europese achterland. Nederland leeft voor een groot deel van de handel en Rotterdam is de belangrijkste spil, als een van de grootste havens van de wereld.

Annie M.G. Schmidt 1911–1995

Tegendraads in een burgerlijk landZe leerde kinderen om eigenwijs te zijn en gaf kritiek op de burgerlijkheid. Met boeken als Jip en Janneke en Pluk van de Pettefl et veroverde Annie M.G. Schmidt Nederland. Iedereen luisterde in de jaren ‘50 naar haar radioserie De familie Doorsnee.

Suriname en de Antillen vanaf 1945

Dekolonisatie van de WestIndonesië vocht zich na de oorlog vrij, maar Suriname en de Nederlandse Antillen bleven nog lang bij Nederland horen. Suriname werd in 1975 onafhankelijk. Vele duizenden Surinamers en Antillianen wonen in Nederland en hebben het aanzien van het land gekleurd.

6

Srebrenica 1995

De dilemma’s van vredeshandhavingHoe heeft het zo mis kunnen gaan? Terwijl Nederlandse militairen de Bosnische enclave Srebrenica moesten bewaken, vielen Servische troepen binnen en vermoordden alle mannen, zeker zevenduizend. Na een onderzoek van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie trad het kabinet Kok in 2002 af vanwege de affaire.

Veelkleurig Nederland vanaf 1945

De multiculturele maatschappijAan het begin van de twintigste eeuw was Nederland nog vrijwel helemaal blank. Nu is dat heel anders. Nieuwe Nederlanders uit de hele wereld, met andere religies en gebruiken, drukken hun stempel op het land. Dit brengt ook discussie met zich mee.

De gasbel 1959–2030?

Een eindige schatBij het Groningse Slochteren zat een onvoorstelbare hoeveelheid van drieduizend miljard kubieke meter gas in de grond. Een zegen voor de Nederlandse economie: iedereen kookt en stookt erop en de Nederlandse staat verdient er goed aan. Maar wat moet Nederland als de bel opraakt?

Europa vanaf 1945

Nederlanders en EuropeanenGeen geld meer wisselen tijdens de vakantie. Sinds 2002 heeft Europa de euro. Het begon allemaal in 1951 met de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, waar ook Nederland lid van werd. Sindsdien is ‘Europa’ steeds verder uitgebreid, hetgeen ook leidt tot discussie.