18/10/2016

1

ICCS Workshop

Burgerschap op school, hoe doe je dat?

Marc Hooghe, Ellen Claes, Lies Maurissen, Dorien Sampermans

Waarom meer burgerschapsvorming op school?

Maatschappelijke bezorgdheid:

- Dalend vertrouwen in de politiek

- Geringere deelname aanverkiezingen

- Succes populistische partijen en kandidaten

- Gebrek aan politieke kennisonder de bevolking

18/10/2016

2

Meer diverse samenlevingen

EUROPAZ-AZIË

MIDDLE EAST

Wereldwijde trend

Europa zeker niet uitzonderlijk

Demografisch profielgrotere impact op onderwijs

Dus: meer burgerschapsvorming op school

Minister H. Crevits, 1 september 2016

"Ik vind dat er op school veel meer aandacht moet gaan naar burgerschapsvorming", aldus Hilde Crevits. "In het eindtermendebat moeten we daar binnen onder meer Nederlands, godsdienst en geschiedenis een formulering voor vinden. We moeten dat veel duidelijker omschrijven, zeker in deze tijden."

Crevits wijst in het bijzonder naar de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de grondwet. "We moeten onze jongeren duidelijk aanleren wat dat betekent", zegt ze.

De minister ziet vooral een taak weggelegd voor het secundair onderwijs.

18/10/2016

3

Dus: meer burgerschapsvorming op school

Minister H. Crevits, 1 september 2016

"Ik vind dat er op school veel meer aandacht moet gaan naar burgerschapsvorming", aldus Hilde Crevits. "In het eindtermendebat moeten we daar binnen onder meer Nederlands, godsdienst en geschiedenis een formulering voor vinden. We moeten dat veel duidelijker omschrijven, zeker in deze tijden."

Crevits wijst in het bijzonder naar de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de grondwet. "We moeten onze jongeren duidelijk aanleren wat dat betekent", zegt ze.

De minister ziet vooral een taak weggelegd voor het secundair onderwijs.

IN BESTAANDE VAKKEN

Dus: meer burgerschapsvorming op school

Minister H. Crevits, 1 september 2016

"Ik vind dat er op school veel meer aandacht moet gaan naar burgerschapsvorming", aldus Hilde Crevits. "In het eindtermendebat moeten we daar binnen onder meer Nederlands, godsdienst en geschiedenis een formulering voor vinden. We moeten dat veel duidelijker omschrijven, zeker in deze tijden."

Crevits wijst in het bijzonder naar de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de grondwet. "We moeten onze jongeren duidelijk aanleren wat dat betekent", zegt ze.

De minister ziet vooral een taak weggelegd voor het secundair onderwijs.

COGNITIEF

18/10/2016

4

Dus: meer burgerschapsvorming op school

Minister H. Crevits, 1 september 2016

"Ik vind dat er op school veel meer aandacht moet gaan naar burgerschapsvorming", aldus Hilde Crevits. "In het eindtermendebat moeten we daar binnen onder meer Nederlands, godsdienst en geschiedenis een formulering voor vinden. We moeten dat veel duidelijker omschrijven, zeker in deze tijden."

Crevits wijst in het bijzonder naar de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de grondwet. "We moeten onze jongeren duidelijk aanleren wat dat betekent", zegt ze.

De minister ziet vooral een taak weggelegd voor het secundair onderwijs. OUDERE LEERLINGEN

Toewijzen aan specifieke vakken?

Binnen vrijstelling voor levensbeschouwelijke vakken?

C. Gennez, Vlaams Parlement, 9 juni 2016

“Heel veel ouders zouden gebruikmaken van een vrijstelling omdat ze zelf voor hun kinderen niet meteen aanhanger zijn van een van de erkende levensbeschouwingen (…) We denken dat het zinvol is om kinderen niet te segregeren op basis van hun levensbeschouwing, maar om vanuit het respect voor de verschillende identiteiten de dialoog aan te gaan en zo elementen van burgerschapsvorming in die vrijstelling in te lassen.”

18/10/2016

5

Apart vak ‘Burgerschap’?

Franse Gemeenschap: vanaf 2016-17: ‘Citoyenneté’ kan levensbeschouwing vervangen

Voorlopig nog geen groot succes

Zijn leerkrachten levensbeschouwing bevoegd voor deze nieuwe cursus?

Algemeen probleem: burgerschapsvorming pasmunt in debat over levensbeschouwelijke vakken

Louter/voornamelijk cognitief?

Bevraging eindtermen: veel ruimere invulling‘wereldburgerschap’: kennis, attitudes, handelingen,…

18/10/2016

6

Leeftijd?

- Nu vooral geconcentreerd in 3de graad: voorbereiding op kiesleeftijd van 18 jaar

- Vanuit ontwikkelingsperspectief: voorkeur voor vroegere en langdurigere interventies

- Breder concept burgerschapsvorming: participatie, tegengaan segregatie, democratische school

Context

Vanuit bezorgdheid i.v.m. het democratisch systeem:

Robert Putnam (Bowling Alone, 2000; E Pluribus Unum, 2007)• http://bowlingalone.com/?page_id=13

• http://www.bettertogether.org/150ways.htm

18/10/2016

7

Achtergrond

30/01/2015 De Standaard

Brussels onderwijs voor gigantische uitdagingen: hoe vermijden we radicalisering?Alle schouders onder jong BrusselIn de Brusselse scholen wacht leerlingen, leerkrachten en directies een enorme uitdaging. We moeten veel dichter bij onze jongeren gaan staan, betoogt journalist Lode Delputte, die lesgeeft in een hoofdstedelijk GO!-atheneum en de jonge Brusselaar Ibo (25) persoonlijk naar een betere toekomst coachte.

27/11/2015 DeMorgen

Oorsprong

“Consternation about the preparation of children for civic live is perhaps as old as the idea of democracy itself”

(McDevitt & Chaffee, 2002:281)

18/10/2016

8

John Dewey• Instrumenteel i.p.v. autoritair

• Noodzaak van de school in een democratische maatschappij

• Karakter van de school moet democratisch zijn

• Methoden en curricula: aangepast aan sociale situatie en reflectie van de samenleving

Emile Durkheim• Gelijkaardige definities voor socialisatie en educatie

• Rol van de school als ‘uniform milieu’

• Leerling gevormd naar de noden van de samenleving

18/10/2016

9

Politieke socialisatie (term)• Hyman (1959) ‘Political Socialization’

• Politiek gedrag als geleerd gedrag (political learning)

• Focus op jeugd en adolescentie

• Dawson and Prewitt (1969): “Schooling agencies which provide the child with the fundamentals of his society’s technology also help him acquire the cultural norms and expectations associated with membership in society. We can see this clearly in the familiar curriculum of Western schools.”

• Langton (1969): formele en informele vormen van political socialization

Politieke socialisatie en burgerschapsvorming

“Citizenship education is education for citizenship, behaving and acting as a citizen,

therefore it is not just knowledge of citizenship and civic society; it also implies developing

values, skills and understanding.” (Advisory Group on Citizenship, 1998:13-14)

18/10/2016

10

Onderzoek in het secundair onderwijs

“American educators have long given the social studies a prominence in the secondary school

not found in most other nations” Niemi and Langton (1974:183)

Onderzoek voor 1980

1. The Civic Culture (Almond & Verba, 1963)

2. Political socialization and the high school civics curriculum in the United States (Langton & Jennings, 1968)

3. The Political Character of Adolescence(Jennings & Niemi, 1974)

4. ‘The development of political attitudes in children’ (Robert Hess and Judith Torney, 1967)

18/10/2016

11

Hedendaags onderzoek naar burgerschapsvorming

1.Civic Education (1998): Richard G. Niemi and Jane Junn

• Data:• Over heel de VS: ‘National Assessment of

Educational Progress

• 150 (ook open)vragen

• Zowel exploratief als multivariaat

• Nieuwe theoretische perspectieven (‘current events’)

• Focus op 14+

• Context: belang van kijken naar verschillende groepen, de school, de ouders en de samenleving

2. IEA CIVIC Education Study: http://www.iea.nl/cived.html

Internationale comparatieve studie

• Twee fasen:

• Kwalitatief: 24 landen, 1996-1997

• Kwantitatief: 1999-2000

• 90,000 14 jarigen 28 landen

• 50,000 17 -19 jarigen 16 landen

Hedendaags onderzoek naar burgerschapsvorming

18/10/2016

12

The Octagon Model served as a basis for CIVED and ICCS

Source: Citizenship and Education in Twenty-eight countries. Judith Torney-Purta, Rainer Lehmann, Hans Oswald and Wolfram Schulz

Voorbeeld: civic knowledge andinterpreting civic information

18/10/2016

13

Hedendaags onderzoek naar burgerschapsvorming

3. ICCS 2009

• Vraag: Zijn jonge mensen klaar en in staat om hun rol als burger in de maatschappij op te nemen?

• Data: 140.000, leeftijd:14/60.000 leerkrachten/ 5.100 schoolhoofden uit meer dan 5.300 scholen

• In Vlaanderen: 2.968 leerlingen uit het tweede leerjaar secundair onderwijs, 1.630 leerkrachten en 151 schoolhoofden uit 151 scholen

Geen eenzijdige aanpak Home

(/plus)

radicalisering

(http://www.standaard.be/plus/tag/radicalisering)

WAT KUNNEN LEERKRACHTEN DOEN TEGEN EXTREMISME?

‘Niet straffen maar discussiëren’21 JANUARI 2015 | Van onze redactrice Eveline Vergauwen

In een uitgebreide nieuwsbrief biedt het departement Onderwijs alle

Vlaamse scholen ondersteuning aan tegen radicalisering.

Leerkrachten moeten intens debatteren met hun leerlingen. hh

Scholen en leerkrachten spelen een belangrijke rol bij het voorkomen en

opmerken van radicalisering. Daar is zowat iedereen, inclusief de minister van

Onderwijs Hilde Crevits (CD&V), het over eens. Maar hoe vul je die taak

21/01/2015 De Standaard

18/10/2016

14

burgerschapsvorming op school

burgerschapsvorming op schoolDIRECT INDIRECT

• Nadruk ligt op de school/lkr als meest belangrijke agent in het politieke socialisatieproces

• Hij/zij geeft expliciet politieke kennis door

• Leerling is de meest belangrijke actor is het politieke socialisatieproces

• Nadruk ligt op lkr-lln & lln-lln relaties die daarom niet expliciet politiek zijn

GEMENGD

• School/lkr geeft aanzet voor politieke socialisatie (het framework wordt meegegeven)

• Lln worden hierna meer actieve actoren

18/10/2016

15

Discussies in de klas

Opvoeden tot geëngageerde burgers

Wat kan de school doen?

CurriculumProjectwerkingen initiatieven

Open klasklimaat

18/10/2016

16

Democratie beleven op school

Open klasklimaat

Eigen mening vormen en uiten

Verschillende kanten van een probleem worden toegelicht

Aangemoedigd om te discussiëren met mensen die een andere mening hebben dan jij

Zelf onderwerpen aanbrengen

Je mening uiten, zelfs als die verschilt van de meeste anderen

Hoe werkt het? • Kan tijdens alle lessen

• Over zeer uiteenlopende onderwerpen

• Grotere diversiteit aan meningen in de klas dan in de thuisomgeving

• Onderzoek: positieve effecten op gewenste burgerschapsuitkomsten• Politieke kennis

• Politieke interesse

• Politiek vertrouwen

• Politiek zelfvertrouwen

• Tolerantie

• …

18/10/2016

17

Percepties?

Niet elke leerling evalueert de discussieopportuniteiten op dezelfde manier. Daarom spreken we van de ‘perceptie’ van het klasklimaat. Het zijn ook deze percepties die de gewenste effecten genereren.

Onderzoeksvraag:

Waarom evalueren sommige leerlingen in eenzelfde klas het klasklimaat als meer open of gesloten dan hun medeleerlingen?

Kenmerken van de leerlingen

Gender

Socio-econ. status

Politiek zelfvertrouwen

Perceptie van open klasklimaat

Activiteitenbuiten de

school

Migratie achtergrond

Opleidingsniveauouders

18/10/2016

18

Context waarin discussies plaatsvinden

Goede relatie met leerkrachten

Samenwerkingtussen leerlingen

werkt

Perceptie open klasklimaat

Goede relatie met leerkrachten

Samenwerkingtussen leerlingen

werkt

Niveau leerlingen Niveau school

Duscussies in de klas dragen bij tot burgerschapsvorming

• Politiek brengt onvermijdelijk controverse en discussie met zich meeVia discussies in de klas kunnen ze hieraan wennen Dit leidt tot minder aversie ten opzichte van controverse of “agree to disagree”

• De leraar als moderator: dit vergt oefening en bewustwording van je eigen mening. De leraar zou het gesprek moeten faciliteren en de juiste vragen stellen zodat de discussie op gang komt en blijft.

• Onderzoek: gevaar voor cynisme

18/10/2016

19

Uitkomstenburgerschapsvorming

Participatie en tolerantie

burgerschapsvorming – uitkomst

burgerschapsvorming zorgt voor de nodige kennis, vaardigheden, attitudes en ervaringen om iemand voor te bereiden om actief en geïnformeerd deel te nemen aan de democratische samenleving.

David Campbell (2012)

18/10/2016

20

Uit: Teaching civics: a manual for secondary teachers van Sibylle Reinhardt, 2015, p.171.

Leerniveaus

Startpunt Gedrag gedreven door

Eigen

behoefte

Institutioneel

niveau

Systemen

Eigen

interesse

Regels

Kritische

reflectie

Eerste fase

Tweede fase

Derde fase

Participatie

18/10/2016

21

Onderzoek

• Participatie?• Op school

• In de samenleving

• Toekomstige participatie

• Hechten jongeren belang aan participatie?

Democratischschoolklimaat

18/10/2016

22

Onderzoek

• Attitudes tolerantie• Gendergelijkheid

• Gelijkheid ten opzichte vanminderheidsgroepen

Centrale positie

leraar enschool

18/10/2016

23

Vragen? Opmerkingen?

Presentaties van de workshops vindt u op onze website

www.iccs-vlaanderen.be/voordelen_scholen.htm