Burgerschap in de praktijk

Burgerschap in de praktijkGood practices op Rotterdamse basisscholen

INHOUD

Burgerschap op school: de praktijk . . . . . . . . . . . . . . 1

A.S. Talmaschool . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

De Barkentijn, locatie De Rode Wiekel . . . . . . . . . . . 9

De Provenier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

Stephanusschool . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

Willem-Alexanderschool . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

Burgerschap op school: de praktijk

Niets nieuws onder de zon…

Kinderen voorbereiden op hun rol van burger in de samenleving is al eeuwenlang een taak van het onderwijs. Op zich is burgerschap

in het onderwijs dus niets nieuws onder de zon. Wat wel relatief nieuw is, is de verplichting voor scholen om participatie en bur-

gerschap te bevorderen. Dit is vastgelegd in de Wet op het Primair Onderwijs. Daarin staat het volgende: ‘Het onderwijs is mede

gericht op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie’. Burgerschap wordt hierbij opgevat als ‘de bereidheid en het

vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren’. Bij sociale integratie staat mee-

doen aan de maatschappij en betrokkenheid centraal. Wij vatten beide taken kortweg onder de noemer ‘burgerschapsvorming’.

Maar wat dan wel?

Burgerschapsvorming is dus niet nieuw, het is alleen niet meer vrijblijvend. De Onderwijsinspectie kijkt toe en beoordeelt. Waarop?

Op twee hoofdpunten, te weten kwaliteitszorg en onderwijsaanbod. Sinds 1 februari 2008 ziet het toezicht er als volgt uit:

Kwaliteitszorg Onderstaande punten worden beoordeeld:

• De school heeft een visie op de wijze waarop ze burgerschap en integratie wil bevorderen, geeft

daar planmatig invulling aan en stelt doelen.

• De school verantwoordt de wijze waarop ze invulling geeft aan de bevordering van burgerschap.

• De school heeft inzicht in mogelijke risico's rond burgerschap onder leerlingen en speelt daar

bij de invulling van het onderwijs zo nodig op in.

Onderwijsaanbod Beoordeeld wordt of scholen aan tenminste twee van de vier onderstaande punten aantoonbaar

voldoende aandacht besteden:

• Sociale competenties: de competenties om met andere mensen om te gaan.

• Openheid naar de samenleving: voorbereiding op deelname aan en betrokkenheid bij de

Nederlandse samenleving.

• Bevordering van de basiswaarden en van de kennis, vaardigheden en houdingen die nodig zijn

om te participeren in de democratische rechtsstaat.

• School als ‘oefenplaats’: het, als school, ook zelf in de praktijk brengen van burgerschap en

leerlingen mogelijkheden geven te oefenen met burgerschap en integratie.

Zie www.onderwijsinspectie.nl.

1

Een voorwaarde bij dit alles is dat het onderwijs van de school niet strijdig is met basiswaarden en dat de school uitlatingen van

leerlingen corrigeert als dat nodig is.

En hoe?

De wet en de Inspectie geven niet aan hóe je als school aan burgerschapsvorming moet doen. Dat zou ook moeilijk zijn, want er

zijn veel manieren om burgerschap te bevorderen. Wat voor de ene school heel belangrijk is en veel aandacht vraagt, kan voor

de andere school minder relevant zijn, omdat die bijvoorbeeld in een andere omgeving staat en een heel andere leerlingpopula-

tie heeft. Scholen mogen binnen de gegeven kaders dus zelf bepalen hoe ze burgerschap precies willen invullen en welke accen-

ten ze willen leggen, mits men daarbij een goede verantwoording geeft.

Nou, zo bijvoorbeeld!

Doordat burgerschapsvorming al zo veel langer een taak is van het onderwijs, doen scholen vaak al veel aan burgerschap. Men

realiseert zich echter niet altijd, dat veel van wat men doet ook bij burgerschapsvorming hoort. Om u een idee te geven wat bur-

gerschapsvorming is, hebben we in dit boekje een aantal voorbeelden op een rijtje gezet. Voorbeelden van scholen die allemaal

werken aan burgerschap, maar duidelijk andere accenten leggen. Voorbeelden die u kunnen inspireren, waarmee u zich kunt

vergelijken of waarin u zich misschien zult herkennen. Om de samenhang duidelijk te maken, vindt u bij elke school de aan-

dachtspunten van de Onderwijsinspectie terug.

De scholen in dit boekje zijn voorbeelden van ‘good practice’. Door dit soort praktijkvoorbeelden leren we van elkaar. En merken

we dat we met dezelfde moeilijkheden kampen. Zo blijkt bijvoorbeeld een goede voorbereiding van basisschoolleerlingen op hun

rol als ‘democratisch burger’ best lastig te zijn. Hoe doe je dat, en wanneer begin je ermee? Net als voor de andere burger-

schapsonderwerpen geldt ook hier dat u uw eigen keuzes mag maken. Wat belangrijk is, is een heldere visie en een goede ver-

antwoording daarbij.

Succes en veel plezier met burgerschapsvorming op uw school!

Deze uitgave is met subsidie van de dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving (JOS) van de gemeente Rotterdam tot stand

gekomen binnen het project Burgerschap PO. Dit project ondersteunt Rotterdamse basisscholen bij de invoering van bur-

gerschapsvorming en wordt uitgevoerd door de CED-Groep. U kunt de komende jaren nog meer burgerschapsproducten ver-

wachten die samen met Rotterdamse scholen worden ontwikkeld.

Meer weten? Neem contact op met Linda Knobbe: [email protected] of 010 - 4071 508.

2

3

A.S. TalmaschoolWijk: Crooswijk • Website: www.talmaschool-rotterdam.nl

Visie van de school

De maatschappij vraagt mensen die zelfstandig keuzes kunnen en willen maken. Dat kan alleen wanneer er voldoende kennis is

van onderwerpen die in de samenleving spelen. De Talmaschool probeert met haar onderwijs de kinderen te vormen tot de mon-

dige, zelfstandige, kritische burgers die de samenleving vraagt. De basis onder dit onderwijs is dat de school een veilige plek is

waar elk kind er mag zijn en waar respect heerst: respect voor zichzelf (kom voor jezelf op), voor de ander (kom voor een ander

op) en voor de omgeving (kom voor de school op, kom voor de wijk op, kom voor de natuur op). Door rust in de school, door aan-

dacht voor sociale competentie en door het realiseren van een positieve

omgang met elkaar wordt gewerkt aan het creëren van een veilige plek en van

respect. De school wil niet alleen aantrekkelijk zijn voor de kinderen, maar

ook voor de mensen die er werken, voor de ouders en voor de buurt.

Burgerschap en … sociale competenties

Goed met elkaar omgaan wordt door de Talmaschool als heel belangrijk gezien. Voor nu – voor op school en thuis, om samen te

werken, te spelen en te leren – maar ook voor later. Omdat men merkte dat sommige kinderen hiervoor wel wat extra steun

3

Visie: mondige, zelfstandige, kritische burgers

4 in de multiculturele wijk Crooswijk

4 schakelklassen

4 voorschool

4 grote ouderbetrokkenheid

4 dagarrangementschool

4 DeltaPlusschool

4 leerlingenraad

kunnen gebruiken, nam de school een aantal jaren geleden deel aan het

KEOS-project. Tijdens dit project werd de school intensief begeleid om

sociale competentie als onderwijsdomein in te voeren en om leerlingen te

leren hoe ze nog beter met elkaar om kunnen gaan. Het project is inmid-

dels afgerond en heeft veel opgeleverd. Sociale competentie staat niet als apart vak op het rooster, maar de aandacht hiervoor

is verweven door het hele onderwijssysteem. Er is binnen het team veel draagvlak voor de manier waarop aandacht wordt

besteed aan sociale competentie. Zo krijgen de leerlingen mee dat regels, normen en waarden niet alleen binnen de school-

muren gelden, maar ook daarbuiten, en worden leerlingen niet alleen als leerlingen van de school aangesproken, maar ook als

‘burger’, buiten schooltijd en in het weekend. Ter ondersteuning wordt de methode Kinderen en … hun sociale talenten gebruikt

en met behulp van de Sociale Competentie ObservatieLijst (SCOL) worden op school-, groeps- en leerlingniveau resultaten in beeld

gebracht.

Binnen de school zijn er tien regels en afspraken die voor alle kinderen gelden.

De eerste tien weken van elk nieuw schooljaar wordt elke week aandacht

besteed aan een nieuwe regel. Daarna moeten ze worden nageleefd en krijgen

ze alleen incidenteel extra aandacht.

De Talmaschool realiseert zich dat het bevorderen van sociale competentie en burgerschap bij leerlingen ook speciale compe-

tenties van leerkrachten vereist, en besteedt hier dan ook aandacht aan. Zo vullen de leerkrachten jaarlijks de leerkrachtvaar-

dighedenlijst in waarmee ze op zichzelf reflecteren, en organiseert de school een KEOS-opfriscursus. Daarnaast is er structu-

reel sprake van collegiale consultatie, waarmee men inzicht krijgt in elkaars klassen-

situatie. Hierbij hoort ook altijd het geven van feedback op elkaar. En de visie dat het

maken van keuzes vereist dat je kennis hebt over het onderwerp wordt ook toegepast

op leerkrachten. Zo is onlangs een deel van het schoolteam naar Honduras geweest,

waar men - ter voorbereiding op het dagarrangement – zich informeerde over hoe je

je school goed georganiseerd kunt krijgen.

Burgerschap en … openheid naar de samenleving

‘Elke ouder is geïnteresseerd in zijn kind, elke ouder is betrokken. En als die betrokkenheid er in de praktijk niet uitkomt, dan

pakken wij het als school misschien wel verkeerd aan…’ Vanuit deze gedachte ging de Talmaschool alweer enige jaren geleden

4

KEOS-project: goed met elkaar omgaan

Aandacht voor leerkrachtcompetenties

Tien regels en afspraken voor alle kinderen

intensief aan de slag om de ouderbetrokkenheid te vergroten. En met succes. Waar de ouders eerder amper op rapportavonden

kwamen, zie je nu door de hele school ouders lopen. Ze worden op allerlei verschillende manieren benaderd. Zo zijn er de infor-

matieavond, het kijkuurtje en de inloopochtenden. Maar er is ook een ouderkamer en twee ouderconsulentes die zorgen voor een

goed contact met de ouders. Elke woensdag organiseren zij een koffieochtend over allerlei thema’s rond opvoeding en onderwijs.

Deze informatieve bijeenkomsten worden afgewisseld

met creatieve of informele ochtenden, bijvoorbeeld

samen koken of gewoon koffie en thee drinken. In de

ouderkamer worden ook ouderbijeenkomsten georgani-

seerd, waarbij de ouders specifieke informatie krijgen over de groep van hun kind, het onderwijs dat ze krijgen of dingen die ze

thuis zouden kunnen doen met hun kind. Alle activiteiten voor ouders zijn te vinden op de ouderkalender, die iedereen aan het

begin van het schooljaar krijgt. Daarnaast helpen ouders bij de overblijf, bij het begeleiden van speciale gebeurtenissen zoals

5

Elke ouder is bij zijn kind betrokken. Maar hoe moeten we ze benaderen?

sportdagen en uitstapjes, bij timmer- en schilderklussen enzovoort. Om elk kind de gelegenheid te geven iets van zijn thuissitu-

atie te laten zien, leggen de leerkrachten huisbezoeken af (een keer in de twee jaar).

In de contacten met de ouders gaat het niet alleen over de kinderen. De ouders kunnen zelf ook cursussen volgen (bijvoorbeeld

taal- of computerles), en kunnen altijd gratis in het E-centre terecht om te computeren of te internetten. En er is een MR, via

welke ouders inspraak en medezeggenschap hebben over beleidszaken en ‘praktische schoolzaken’. Door het dagarrangement-

programma* is er voor de ouders meer gelegenheid om een studie te volgen of te gaan werken, in de wetenschap dat hun kind

op een veilige plek is.

De nauwe contacten met ouders zorgen voor snelle feedback, maar ook voor veel draagvlak. Dit is prettig bij veranderingen en

vernieuwingen binnen de school, zoals bijvoorbeeld het dagarrangement.

Op de Talmaschool zitten kinderen met veel verschillende nationaliteiten. Daarom

wordt, naast het vieren van de christelijke feestdagen, ook aandacht besteed aan feest-

dagen uit andere culturen, zoals het Suikerfeest. Door er samen over te praten en te

vertellen, leren de kinderen van elkaar hoe en waarom feesten worden gevierd.

De Talmaschool vindt het belangrijk om de buurt leefbaar te houden. Ze besteedt daarom veel aandacht aan contacten met orga-

nisaties in de wijk, om samen initiatieven te kunnen nemen om de binding met de wijk en met elkaar binnen de wijk te verster-

ken. Voorbeelden hiervan zijn de samenwerking tussen de school, de welzijnsorgani-

satie Cascade en Opvoedwinkel Twinkeltje, waarmee jaarlijks een wijkdag georgani-

seerd wordt, en de samenwerking met andere scholen binnen de wijk, waarmee

onlangs een gezamenlijke ouderenquête werd uitgezet. De contacten met de peuter-

speelzaal, die niet alleen in het gebouw van de school is gevestigd, maar waarmee

ook op pedagogisch niveau wordt afgestemd. De contacten met TOS (Thuis Op Straat), die de begeleiding tijdens het buiten-

spelen in de pauzes verzorgt. De samenwerking met de praktijkschool, waarvan de leerlingen lunches serveerden op de

Talmaschool.

Samen met de Erasmusuniversiteit heeft de Talmaschool een buddy-project opgezet. Dit

houdt in dat studenten van de universiteit leerlingen van de Talmaschool begeleiden, vanaf

groep 7 tot aan het tweede jaar van het voortgezet onderwijs. Vaak gaat het om allochto-

ne studenten, die tegelijkertijd een voorbeeldrol vervullen voor de Talma-leerlingen.

6

Ook aandacht voor feesten

uit andere culturen

Universiteitsstudenten als buddy’s van

Talma-leerlingen

Samen met andere organisaties de buurt

leefbaar houden

* Bij een dagarrangementschool spreken school en ouders met elkaar af dat op twee of drie dagen in de week alle kinderen langer op school zijn. Opdeze dagen is geen sprake van een regulier lesrooster, want de verlengde schooldagactiviteiten maken deel uit van het lesprogramma.

Burgerschap en … basiswaarden en democratische rechtsstaat

De Talmaschool is een christe-

lijke school, maar er wordt ook

aandacht besteed aan feesten

en vieringen uit andere culturen

en religies. Kennis hierover is om verschillende redenen belangrijk. De school wil haar

leerlingen immers vormen tot individuen die zelf kunnen bepalen wie ze willen zijn en

hoe ze hun leven willen leiden, welke denkbeelden en welk geloof ze hebben.

Daarnaast is kennis ook noodzakelijk om begrip en respect voor elkaar te hebben.

De school heeft een leerlingen-

raad, die bestaat uit kinderen

uit de hogere groepen. Voor de

leerlingenraad worden ook ver-

kiezingen gehouden. Tijdens bijeenkomsten van de leerlingenraad, waar de directie als

toehoorder bij aanwezig is, oefenen de kinderen democratische vaardigheden als argu-

menteren, stemmen, omgaan met andere meningen. Daarnaast vergroot het mogen

meebeslissen de betrokkenheid en het verantwoordelijkheidsgevoel van de kinderen.

Burgerschap en … school als oefenplaats

Voor leerlingen is het duidelijk

zichtbaar dat de school zelf (als

instelling) burgerschap in prak-

tijk brengt. Het is bijvoorbeeld

zichtbaar aan de manier waarop

leerkrachten met de kinderen,

met elkaar en met anderen omgaan en aan alle verschillende mensen die er over de

vloer komen. De school vervult zo een voorbeeldrol voor de kinderen, waardoor het toe-

passen van burgerschapsvaardigheden bij de kinderen zelf bevorderd wordt.

Begrip en respect door kennisvan andere culturen

Leerlingenraad: verkiezingen en meebeslissen

De Talmaschool levert eenactieve bijdrage aan de buurt,

en vervult daarmee een voorbeeldrol

7

8

Uit veel van de hierboven genoemde voorbeelden blijkt dat de school een plek is waar de kinderen burgerschap oefenen. Het zijn

van een dagarrangementschool biedt veel extra mogelijkheden voor het in praktijk brengen van burgerschap. Op drie dagen in

de week worden de gewone lesuren afgewisseld met dagarrangementactiviteiten. Dat kunnen educatieve activiteiten zijn (bij-

voorbeeld huiswerkbegeleiding, schaken, computerles, Arabische les en Turkse les), creatieve en culturele activiteiten (schil-

derles, techniek, fotografie, circus, toneel en muziek), sporten bewegingsactiviteiten (zwemles, gym, zelfverdediging, dansles)

en rustmomenten. De schooldag duurt op deze dagen ook langer dan

normaal. Doordat er veel keus is binnen het programma, leren de

kinderen om zelf keuzes te maken. Maar ze krijgen ook bepaalde

organisatorische rollen toebedeeld, waardoor ze zich verantwoorde-

lijk voelen voor hun taak en elkaar daar ook op aanspreken.

Burgerschap op de Talmaschool

ÿ Het hele team is doordrongen van de visie van de school en staat hierachter. De visie is duidelijk sturend voor het

handelen, en wordt ook afgestemd met externe personen die binnen de school iets komen doen.

ÿ Er is een grote ouderbetrokkenheid en veel draagvlak bij de ouders voor de dingen die de school doet.

ÿ De school voelt zich verantwoordelijk voor de buurt en laat dit duidelijk zien. Hiermee geeft ze een duidelijk voorbeeld

van burgerschap aan de kinderen.

ÿ De vele externe contacten en samenwerkingsverbanden van de school zijn een sterk punt. Door de handen ineen te slaan

kan de school vaak meer realiseren dan ze alleen kan. Bovendien zorgt het voor een ruimere blik op de samenleving.

ÿ De school zoekt breed naar mogelijkheden voor het oefenen van burgerschap, en schuwt daarbij niet kritisch naar zich-

zelf te kijken. Denk bijvoorbeeld aan de aandacht voor leerkrachtcompetenties en de inspanningen om de ouderbetrok-

kenheid te vergroten.

Dagarrangement biedt veel extra mogelijkheden voor

burgerschap

9

De Barkentijn, locatie De Rode WiekelWijk: Beverwaard Website: http://derodewiekel.debarkentijn.nl

Visie van de school

‘De school is een plaats waar iedereen goed met elkaar omgaat’, is de visie van De Barkentijn, locatie Rode Wiekel (vanaf nu kort-

weg De Rode Wiekel). Je prettig voelen op school, gewaardeerd zijn, zijn voorwaarden om te kunnen presteren. Dit geldt niet

alleen voor de kinderen van de school, maar ook voor de leerkrachten die het voorbeeld geven aan de kinderen, en voor de

ouders. Op school is duidelijk te zien dat kinderen en leerkrachten deze

visie belangrijk vinden. Zo staan de deuren van de klaslokalen open, wat

uitnodigt om naar binnen te gaan. Zowel kinderen als leerkrachten kij-

ken niet vreemd op als er iemand de klas binnenkomt; ze werken

gewoon door, en helpen je als je dat vraagt. Daarnaast geldt op de

school een aantal duidelijke regels, waar iedereen geacht wordt zich aan te houden. Voor collega’s is er bijvoorbeeld het ‘hand-

boek personeel’ waarin verschillende afspraken staan, en waarvan iedereen (ook de nieuwe leerkrachten) op de hoogte is. De

leerkrachten eten bijvoorbeeld samen, en gaan naar vergaderingen ook als zij niet direct te maken hebben met het onderwerp

dat tijdens die vergadering aan de orde komt. Bovendien voelen leerkrachten zich niet alleen verantwoordelijk voor de kinderen

in hun eigen klas, maar voor alle kinderen op school. Er ontstaat zo een prettige sfeer in het team, omdat iedereen weet wat er

van hem verwacht wordt en wat hij van collega’s kan verwachten. Kinderen kennen de klas- en schoolregels, die consequent zijn

doorgevoerd. Ook organiseert de school regelmatig leuke activiteiten, waardoor er een veilige sfeer ontstaat.

Visie: goed met elkaar omgaanals voorwaarde voor presteren

4 in de groene wijk Beverwaard

4 Brede school

4 voorschool

4 ‘handboek personeel’

4 nadenken over dilemma’s

4 Portfolio sociale competentie

4 circuitmodel


De leerkrachten van De Rode Wiekel hechten veel belang aan sociale competentie. Kinderen die zich sociaal adequaat kunnen

gedragen, dragen bij aan een prettige sfeer op school, en kunnen zich ook buiten school redden in de omgang met anderen. Om

de sociale ontwikkeling van kinderen te stimuleren, gebruikt de school verschillende methoden en materialen. Leerkrachten

gebruiken in de klas projecten uit Kinderen en ... hun Morele Talenten.

Tijdens deze projecten denken de kinderen na over een dilemma, en

discussiëren zij hierover. Wat zouden zij doen als ...? Kinderen worden

zich op die manier ervan bewust waarom ze iets doen, waarom ze zich

gedragen zoals ze zich gedragen.

Voor kinderen die moeite hebben met bepaald sociaal gedrag, gebruikt de school de methode Kinderen en ... hun Sociale Talenten.

Een kind dat het lastig vindt om bijvoorbeeld op een goede manier een ruzie op te lossen, of om juist wat meer voor zichzelf op

te komen, gaat met de onderwijsassistent of de groepsleerkracht extra aan de slag. Zij zoeken geschikte lessen uit de methode,

en neemt deze door met het kind of het groepje kinderen. Kinderen oefenen zo extra de competenties die ze moeilijk vinden.

Sommige kinderen werken met een Portfolio sociale competentie. Het Portfolio geeft zicht op datgene wat een kind goed kan, en

met welke competenties hij nog moeite heeft. Als het kind oefent om een ander te

helpen, kan hij bewijzen daarvan verzamelen (bijvoorbeeld een foto waarop te zien is

dat hij een ander helpt) en deze bewaren in zijn Portfolio.

De Rode Wiekel vindt het belangrijk dat ieder kind zich veilig voelt op school. Tijdig signale-

ren van problemen is dan van groot belang, zodat ze snel opgelost kunnen worden en de

schade niet te groot is. De school gebruikt hiervoor de Sociale Competentie Observatie Lijst

(SCOL). Daarnaast kunnen de kinderen hun eigen kwaliteiten én die van anderen ontdekken

door het Kinderkwaliteitenspel te spelen.

Het invullen van lijsten is niet voldoende om zicht te hebben op de sfeer. Leerkrachten en leerlingen houden zelf ook goed in de

gaten wat er zich allemaal afspeelt op school. In de pauze kan er bijvoorbeeld een ruzie ontstaan tussen kinderen. Om te voor-

komen dat de ruzie voort blijft suddderen, houden de kinderen en de leerkracht na

de pauze een ‘probleemkring’. Alle kinderen van de klas en de leerkracht zitten in

de kring, niet alleen de kinderen die betrokken zijn bij de ruzie. Samen praten ze

over de ruzie. Hoe is de ruzie ontstaan? Hoe voel je je? Zou de ruzie op te lossen zijn?

10

Bewustworden van eigen gedragdoor na te denken over dilemma’s

Extra oefenen met sociaal gedrag

Zicht op veilige sfeer

Een probleemkring waariedereen aan meedoet

Hoe dan? Alle kinderen denken mee over een oplossing voor de ruzie. Dit heeft als positief gevolg dat kinderen elkaar aanspre-

ken en elkaar helpen herinneren aan het gesprek in de probleemkring, als er weer een ruzie ontstaat.

Op de Rode Wiekel hanteert men het ‘circuitmodel’. Dit betekent dat de kinderen

zelfstandig een activiteit kiezen. Het circuitmodel wordt bij alle vakken toegepast.

Doordat hierdoor meer ruimte is voor de eigen leerstijl en het eigen tempo van

het kind, krijgen de kinderen meer zelfvertrouwen. Bovendien motiveert het hen

en leren ze zelfstandig te werken en zelf keuzes te maken. Ook dit is een voor-

bereiding op burgerschap.

11

Circuitmodel zorgt voor zelfvertrouwen en

zelfstandig keuzes maken


De toekomst van de kinderen ligt niet in de school, maar juist in de samenleving buiten de

school. Daarom doet De Rode Wiekel veel om de kinderen voor te bereiden op de samenle-

ving en het ‘echte leven’. Zo gebruikt de school de methode Topondernemers, een methode

voor wereldoriëntatie waarin thema’s uit geschiedenis, aardrijkskunde, natuur en techniek naar voren komen. Bij deze methode

leren de kinderen zelf oplossingen bedenken.

De leerkrachten van De Rode Wiekel hebben goede contacten met de ouders van de kinderen.

De ouders weten daardoor wat er zich allemaal afspeelt op school. De Rode Wiekel heeft een

actieve Ouderraad en Medezeggenschapsraad. Ook zijn er ouders die geregeld op school hel-

pen bij verschillende activiteiten. De school heeft een eigen bibliotheek. Als kinderen boeken

komen lenen, zijn er altijd een paar ouders in de bibliotheek die de geleende boeken invoeren in de computer.

Ook heeft de school een ouderkamer en een ouderconsulent. In de ouderkamer komen verschillende onderwerpen aan bod,

zoals omgaan met stress, taal, pesten, veiligheid. Als een ouder geïnteresseerd is in een onderwerp, kan hij naar een bijeen-

komst in de ouderkamer gaan.

De Rode Wiekel is een Brede school. Samen met verschillende instanties in de wijk organiseert de school allerlei activiteiten.

De samenlevingverkennen

Ouders betrekken bij de school

12


De Rode Wiekel is een openbare basisschool waar kinderen met verschillende culturen en

religies samenkomen. De school vindt het belangrijk dat iedereen goed met elkaar

omgaat, ongeacht de achtergrond die iemand heeft. Elke week gaan de kinderen aan de

gang met activiteiten uit Kinderen en ... hun morele talenten. De projecten zijn opgebouwd

rondom verschillende waarden die wij belangrijk vinden in de samenleving. Door deze methode te gebruiken, schenkt de school

expliciet aandacht aan verschillende waarden. Omdat de school het erg belangrijk vindt dat iedereen goed met elkaar omgaat,

ongeacht cultuur of geloof, zijn ook in het handelen van de leerkrachten verschillende waarden te herkennen, zoals elkaar

respecteren en het afwijzen van discriminatie. Er is ook een project Verkeersslang, waarin kinderen en hun ouders bewust wor-

den gemaakt waarom het belangrijk is om op een milieuvriendelijke manier naar school te komen.

Actualiteiten houden kinderen bij door naar het schooltv-weekjournaal te kijken. Daarnaast

organiseert de school rondom de derde dinsdag in september een project Prinsjesdag, waar-

in kinderen leren hoe onze democratie werkt. Het project geeft de kinderen niet alleen inzicht

in wat er gebeurt op de derde dinsdag in september, maar geeft hen ook een idee wat demo-

cratie inhoudt.

Expliciete aandacht voor waarden

Hoe werkt onze democratie?

13

14


De Rode Wiekel is een samenleving in het klein. Kinderen, ouders, leerkrachten en

andere mensen op school hebben een eigen plaats. Ze voelen zich er thuis, kunnen

zichzelf zijn, kunnen eigen ideeën kenbaar maken. Leerkrachten luisteren naar de

mening van de kinderen, en doen daar iets mee. Naast de verschillende projecten en

activiteiten die eerder genoemd zijn, is juist ook deze omgang tussen leerkrachten en kinderen van groot belang om kinderen te

laten oefenen met competenties als zelf een probleem oplossen, zelf initiatieven bedenken en uitvoeren, je mening durven te

geven en naar de mening van een ander luisteren.

Burgerschap op De Barkentijn, locatie De Rode Wiekel

ÿ De school besteedt structureel aandacht aan burgerschap, via methoden, activiteiten en het handelen van de leerkracht.

ÿ Er wordt expliciet aandacht besteed aan waarden. De school sluit hiermee aan bij het Toezichtkader van de Inspectie

van het Onderwijs.

ÿ De Rode Wiekel is een Brede school die samenwerkt met verschillende organisaties in de wijk.

ÿ De school doet veel aan ouderbetrokkenheid. Ouders helpen bij verschillende activiteiten, ze kunnen informatie krijgen

en praten over verschillende onderwerpen.

ÿ De leerkrachten voelen zich samen verantwoordelijk voor alle leerlingen van de school. Ze geven het goede voorbeeld.

Leerlingen nemen dit gedrag over, waardoor op school een prettige sfeer ontstaat en waardoor gestimuleerd wordt dat

leerlingen dit gedrag niet alleen binnen, maar ook buiten de school laten zien.

Goed voorbeeld doetgoed volgen

15

De ProvenierWijk: Provenierswijk • Website: www.deprovenier.nl

Visie van de school

Uit de visie van De Provenier komt duidelijk het belang naar voren dat de school hecht aan sociale competentie en burgerschap.

In die visie verantwoordt de school hoe ze een optimale en ononderbroken ontwikkeling van alle kinderen wil bereiken. Vier van

de vijf punten die hier genoemd worden hebben betrekking op sociale compe-

tentie en burgerschap. Bijvoorbeeld:

• Zorgen voor de basisvoorwaarde voor een optimale ontwikkeling, namelijk

een goed pedagogisch klimaat. Hieronder verstaat men: respect voor

elkaar, belangstelling, duidelijkheid, openheid en vertrouwen, gevoel van

eigenwaarde, zelfvertrouwen en respect voor ieders eigenheid.

• Bevorderen van zelfstandigheid en leren dragen van verantwoordelijkheid.

• De kans geven om samen te werken en van elkaar te leren.

• Het onderhouden van goede contacten met ouders.

De Provenier wil haar doelen nadrukkelijk bereiken in een gemengde buurtschool. Ook uit de doelen die De Provenier zich op

wijkniveau stelt blijkt het belang dat men hecht aan sociale vaardigheden en samen leren en werken, in plaats van gescheiden.

De Provenier wil niet alleen een ideale school zijn voor kinderen en ouders, maar ook voor de leerkrachten die er werken. Ze gaat

daarvoor uit van dezelfde basisvoorwaarden als voor de leerlingen.

Visie: burgerschaps-competenties

noodzakelijk om optimaleontwikkeling te bereiken

4 in de gemengde Provenierswijk

4 Brede school

4 voorschool

4 wijkarrangement

4 Ouderinitiatief ten behoeve van

een gemengde buurtschool


De Provenier nam een aantal jaren geleden deel aan het KEOS-project. Tijdens dit project werd de school intensief begeleid om

sociale competentie als onderwijsdomein in te voeren. De school legde hierbij accenten op regels binnen de school, leerkracht-

competenties, ouderbetrokkenheid en de keuze voor een methode en een leerlingvolgsysteem. Veel van de vruchten van het pro-

ject zijn nu – vier jaar later - nog duidelijk terug te zien. Er zijn duidelijke regels

en afspraken voor iedereen, er is een methode en een leerlingvolgsysteem, de

ouderbetrokkenheid is sterk vergroot en er is overeenstemming over de benade-

ring van de kinderen door de leerkrachten. En wat nog belangrijker is: met KEOS

is De Provenier ervan bewust geraakt dat sociale competentie binnen de school

KEOS-project: invoeren van sociale competentie

als onderwijsdomein

16

niet iets is dat je één keer op poten zet en er dan geen omkijken meer naar hebt. Sociale competentie heeft doorlopend onder-

houd nodig, en raakt aan alle aspecten van het leven op school. Zo besteedt de school de komende jaren weer extra aandacht

aan leerkrachtcompetenties en aan de omgang met ouders.

Een positieve benadering lokt positief gedrag uit, is de overtuiging van De

Provenier. Daarom benaderen de leerkrachten de kinderen principieel op

een positieve manier, door aandacht te schenken aan hun sterke kanten.

Hierdoor voelen de kinderen zich gewaardeerd en veilig en neemt hun

motivatie om gewenst gedrag te vertonen toe.

Om een sfeer te scheppen waarin iedereen in de school zich veilig, geborgen, geaccepteerd en gerespecteerd voelt, zijn er op De

Provenier regels en afspraken gemaakt die voor iedereen in de school gelden: voor de kinderen, het team, de ouders en verzor-

gers, de oppas, maar ook voor iedereen die wel eens incidenteel op de school iets komt doen. Om duidelijkheid te scheppen voor

de kinderen worden de regels en afspraken ook doorgetrokken naar de Brede school. De buurtmakelaar zet zich in om deze

afstemming tussen het team van de Provenier en de Brede school-mensen te verzorgen. Deze algemene schoolregels hangen

op vier plaatsen in de school in woord en beeld en staan ook in de school-

gids en op de website. Aan het begin van elk jaar worden de schoolregels in

de klas doorgenomen en in de loop van het jaar wordt er geregeld met alle

kinderen samen aandacht aan besteed, bijvoorbeeld met kleine toneelstuk-

jes over de regels die worden gespeeld in de gemeenschapsruimte.


De Provenier is een wijkarrangementschool. Dit is een uitgebreide variant van de Brede school, waarbij de school met andere

scholen in de wijk en met maatschappelijke organisaties samenwerkt om activiteiten aan te bieden. De school stapt als het ware

in de samenleving, en neemt daar – samen met anderen - verantwoordelijkheid op zich voor het welzijn van de wijkbewoners. De

Provenier werkt in dit verband samen met OBS De Klimop, met buurt-

huis De Propeller, Theater Het Kapelletje, Pabo Thomas More,

Speeltuin De Hoeve, Woningstichting PWS, Taalinstituut Nieuwland,

SKON Kinderopvang, de wijkagent, de schoolarts en het jongerenwerk.

17

Een positieve benadering:vooral aandacht voor de

sterke kanten van de kinderen

Met z’n allen bezig zijn met de schoolregels, in de vorm

van kleine toneelstukjes

Wijkarrangement: samen verantwoordelijk

Drie jaar geleden heeft een groep ouders het initiatief genomen voor

een Ouderinitiatief, met als doel ook autochtone ouders te bewegen

hun kinderen in te schrijven op De Provenier, zodat de school weer een

gemengde buurtschool wordt. De school staat immers ook in een wijk

met een gevarieerde populatie, met grote verschillen in opleidingsni-

veau en een grote diversiteit aan nationaliteiten. De ouders organiseren onder andere informele bijeenkomsten voor ouders en

kinderen. Ook is er flexibele naschoolse opvang gerealiseerd binnen de school, waardoor de school aantrekkelijker is geworden

voor een nieuwe groep ouders. Het Ouderinitiatief wordt van harte gesteund door de school, die zich hiermee ook heeft aange-

sloten bij het Kenniscentrum Gemengde Scholen. De vraag hierbij is: Hoe moeten we het aan-

bod aanpassen aan de gemengde doelgroep? Het Ouderinitiatief is succesvol, inmiddels zijn er

al drie gemengde kleuterklassen. Door de meer gemengde samenstelling krijgt de school ook

te maken met kritischer ouders. Hier speelt men op in door onder andere aandacht te beste-

den aan de leerkrachtcompetenties in de omgang met ouders, door bijvoorbeeld theorie aan te bieden over en te oefenen met

gesprekstechnieken.

De Provenier wil laagdrempelig zijn voor ouders. De school communiceert dit op verschillende manieren naar de ouders, en

organiseert ook veel om ouders in de school te krijgen. Zo is er een ouderkamer en een ouderconsulent, die wekelijks koffie-

ochtenden organiseert, en kunnen ouders speelgoed lenen in de Speel-o-theek. Er

zijn verschillende informatieavonden, een thema-avond over aan opvoeding gerela-

teerde onderwerpen, er zijn hulpouders voor allerlei activiteiten, er zijn klassenou-

ders en er is een MR en een OR. Maar de school wil de drempel nog lager maken

door vooral ook zelf het initiatief te nemen voor contacten. Men wil echt een band opbouwen met de ouders. Dit doet men bij-

voorbeeld door ouders vaker uit te nodigen voor een gesprek. Niet alleen als er problemen zijn, maar ook om de positieve aspec-

ten van hun kinderen te belichten. Ook groeten en een praatje maken en belangstelling tonen horen hierbij.

De Provenier is een katholieke basisschool en wil haar leerlingen de achtergronden en tradities van de christelijke cultuur mee-

geven. Maar het is ook een gemengde school met een diversiteit aan cultu-

ren en geloven. Men vindt het belangrijk dat er een sfeer van respect heerst

voor ieders levensovertuiging en dat kinderen hun eigen achtergrond mee-

brengen naar school. Niet de verschillen worden benadrukt, maar men laat

de kinderen leren over elkaars geloof en op zoek gaan naar de overeen-

komsten.

18

Aansluiting bij KenniscentrumGemengde Scholen

Openstaan voor kritische ouders

Een band opbouwenmet de ouders

Zoeken naar overeenkomsten in geloof,

niet naar verschillen


Basiswaarden, zoals gelijkwaardigheid, begrip voor anderen en verdraag-

zaamheid, worden op vele manieren uitgedragen en voorgeleefd binnen de

school. Bijvoorbeeld door de inspanningen in het kader van een gemengde

school. ‘Als kinderen van jongs af aan met elkaar omgaan en elkaars cultuur

leren kennen, kunnen vooroordelen voorkomen worden’, zo denkt De

19

Basiswaarden in praktijk brengen door

met iedereen om te gaan

20

Provenier erover. Door anderen te leren kennen en door te leren over elkaars achtergronden en gebruiken nemen begrip en ver-

draagzaamheid toe. Ook de inspanningen naar ouders en andere partijen buiten de school kunnen in dit verband worden gezien.


Uit de vele voorbeelden die hierboven beschreven worden blijkt dat De Provenier een echte oefenplaats voor burgerschap is. Een

oefenplaats, waar kinderen ook om zich heen zien wat burgerschap is. Zo is de visie van De Provenier door het hele team samen

gemaakt, ‘echt van onderaf’. Voor deze manier is heel bewust gekozen, om ervoor te zorgen dat de visie niet een papieren ding

wordt, maar iets waar iedereen achter staat en zich bij betrokken voelt. Uit deze opzet spreekt de kijk die men op burgerschap

heeft, namelijk: meedoen vergroot de betrokkenheid, en betrokkenheid vergroot de kans op sociaal gedrag.

Burgerschap op De Provenier

ÿ Men is zich sterk bewust van het belang van sociale competentie en van de rol die de school daarbij kan spelen.

ÿ Er wordt niet alleen naar het gedrag van de kinderen gekeken, het team kijkt ook kritisch naar zichzelf. Door het bevor-

deren van leerkrachtcompetenties worden ook weer de burgerschapscompetenties van de kinderen gestimuleerd.

ÿ De nadruk op het samen leven in een gemengde buurt en een gemengde school bevordert begrip en respect voor elkaar.

ÿ Het Ouderinitiatief betrekt de buurt bij de school, en andersom.

ÿ Het wijkarrangement biedt veel extra situaties om burgerschap te bevorderen.

21

StephanusschoolWijk: Schiebroek • Website: www.stephanusrotterdam.nl

Visie van de school

‘De school is een leefgemeenschap waarin kinderen worden voorbereid op de maatschappij. Binnen de school zijn wij dus bezig

met de ontwikkeling van kinderen, niet alleen met lesgeven’. Dit is hoe de Stephanusschool aankijkt tegen burgerschapsvorming

op school. De school als leefgemeenschap waarin de kinderen goed onderwijs krijgen, maar ook oefenen met het nemen van ver-

antwoording voor hun daden en voor hun omgeving, met positief gedrag en goed omgaan met anderen, met verdraagzaam zijn en

zelfvertrouwen opbouwen. Je thuis voelen, betrokkenheid, communicatie en plezier zijn randvoorwaarden zijn om iets te oefenen

en te leren. Dit geldt zowel voor leerlingen als voor leerkrachten en ander personeel. Ook van hen wordt betrokkenheid en een

open houding verwacht. Het ‘voordoen’ van burgerschap is immers een krachtig middel.

Door onder andere het aanbrengen van structuur en door het doen van gezellige dingen

creëert de Stephanusschool een veilige sfeer, waarbinnen de ontwikkeling plaatsvindt.


Sociale competentie wordt zoveel mogelijk in de praktijk geoefend. Uitstapjes bieden daarvoor vaak goede aanknopingspunten.

Vaak is het primaire doel van het uitstapje een ander, maar worden er doelen met betrekking tot sociale competentie aan gekop-

4 in de groene wijk Schiebroek

4 wijk is aan het verjongen

4 voorschool

4 schakelklassen

4 DeltaPlusschool

4 Brede school in samenwerking met

(V)SO-school

4 dagarrangementschool

4 vriendschap met school uit Bleiswijk

Visie: de school als leefgemeenschap

peld. Zo oefenen de kinderen bij een bibliotheekbezoek bijvoorbeeld hoe je iets vraagt, zoals een brochure, en oefenen ze om niet

allemaal tegelijk iets te vragen. Voorafgaand aan het bezoek worden de aandachtspunten van het gedrag besproken. Hierbij

wordt ook gesproken over mogelijke vooroordelen die bij anderen bestaan

met betrekking tot het gedrag van de kinderen, en spreken ze af niet het

negatieve gedrag te vertonen dat de mensen miscchien van hen verwachten.

22

Sociale competentie oefenentijdens uitstapjes

Samen gezellige dingen doen, samen plezier hebben vindt men op de Stephanusschool heel

belangrijk. In de interactie wordt ook de aandacht voor elkaar geoefend. Bij gezellige dingen kan

gedacht worden aan een feest, maar ook aan een sporttoernooien of samen koken. Het dagarran-

gement (of: de verlengde schooldag) biedt veel extra mogelijkheden voor samen plezier hebben.

Ter ondersteuning van het leren van sociale competentie gebruikt de Stephanusschool de

methode Leefstijl. Hiermee worden vaardigheden als naar elkaar luisteren, goed doordach-

te keuzes maken, je gevoelens uiten, zelfvertrouwen hebben, omgaan met conflicten en

goed voor jezelf zorgen expliciet geoefend. De school wil ook graag beter zicht krijgen op de

ontwikkeling van de kinderen op dit gebied, en is zich daarom aan het verdiepen in een leer-

lingvolgsysteem voor sociale competentie.

In de Stephanusschool wordt veel tentoongesteld. Bijvoorbeeld werkstukken van kinderen en

moeders, maar ook van oudere gehandicapten uit een instelling in de buurt. De tenstoon-

stellingen kleden niet alleen de school leuk aan, maar zorgen ook voor zelfvertrouwen bij de

kunstenaars (‘mijn werk is het waard om bekeken te worden’) en aandacht voor andersmans

werk en spullen.


Openheid naar de samenleving begint bij openheid naar de ouders. Aan ouderbetrokkenheid wordt veel aandacht besteed op de

Stephanusschool, op allerlei manieren. En met succes. Veel ouders zijn betrokken, je ziet ze overal in school. Ze helpen bij het

lezen, bij het knutselen en sommigen zijn al aan het koken. Ze zitten in de

Ouderraad en helpen bij bijzondere activiteiten, zoals excursies en sportdagen. Er

zijn ook verschillende activiteiten en cursussen voor ouders, zoals sporten en

inburgeringscursussen en taalcursussen, die verzorgd worden door Zadkine. Door

het aanbieden van dit soort cursussen, en door activiteiten als het organiseren van

een voorlichtingsochtend over politieke partijen en het samen met de moeders

gaan stemmen, helpt de school ook de openheid van de ouders naar de samenleving te vergroten. Dit komt ook weer ten goede

aan de kinderen.

23

Samen gezellige dingen doen

Een methode voor sociale competentie ter ondersteuning

Tentoonstellingen zorgen voor

zelfvertrouwen

Ook de openheid van ouders naar de

samenleving vergroten

De Stephanusschool is niet bang voor contacten met ‘de buitenwereld’,

en brengt openheid naar buiten toe duidelijk in praktijk door verschil-

lende samenwerkingsvormen. Een aantal voorbeelden:

• De school is een Brede school in samenwerking met de Mattheus-

school. Dit is een school voor SO

en VSO (cluster 3) en een kern-

school voor autisme.

• Men heeft een convenant geslo-

ten met de Pabo: in alle groepen

wordt door derdejaarsstudenten een binnenstadstage gelopen.

• De school heeft een vriendschap met De Klimophoeve uit Bleiswijk.

Samen organiseren de scholen bijvoorbeeld een gezamenlijk plein-

feest.

• De school heeft contact met een instelling voor oudere gehandicap-

ten in de buurt. Bewoners van de instelling exposeren regelmatig

hun kunstwerken in de school. De leerlingen weten ook van wie de

kunstwerken zijn, en af en toe komt er contact op gang tussen de

kinderen en de bewoners.

Door al deze contacten en door een Brede school en dagarrangement-

school te zijn, worden steeds veel nieuwe personen binnen de school

gehaald. Op het gebied van openheid levert dit veel op voor de kinderen

– ze maken immers contact met veel meer verschillende soorten men-

sen en instellingen. De moeilijke kant ervan is om al die personen qua

visie en pedagogische aanpak op dezelfde lijn te krijgen. Door een

redelijk ‘strenge selectie’ van wie in het team past, worden problemen

wat dit betreft tot een minimum beperkt.

Niet bang voor contacten met de

buitenwereld

24


De school heeft een ‘democratische’ stijl van lesgeven. Er wordt veel

gepraat met de kinderen, en er wordt ook naar hen geluisterd. Zo wordt

bijvoorbeeld bij de kleuters met streepjes bijgehouden welk verhaaltje

zij het liefst zouden horen. Een ander voorbeeld is het aanpassen van

het plan, nadat kinderen heb-

ben aangegeven dat ze liever

lopend dan met het openbaar

vervoer naar een uitje gaan.

Alle leerkrachten besteden

veel aandacht aan kringge-

sprekken, waarin de kinderen

ook naar elkaars verhaal en

mening luisteren.

De politiek is een onderwerp dat geregeld aan de orde komt op de

Stephanusschool. Vaak gebeurt dit naar aanleiding van het

Jeugdjournaal, van heftige gebeurtenissen

zoals de dood van Theo van Gogh en Pim

Fortuin, van opvallende personen zoals

Rita Verdonk, Ayaan Hirsi Ali en Geert

Wilders, of van bijzondere gelegenheden,

zoals verkiezingen.

Eenvoudige democratische principes worden op school geoefend, bij-

voorbeeld met het samenstellen van de schoolkrant, die wordt gemaakt

door afgevaardigden uit alle klassen.

Democratische stijl:veel praten en veel

luisteren

Politiek is onderwerp van gesprek

25

26


Uit haar visie - de school is een leefgemeenschap waarin kinderen worden voorbereid op de maatschappij - blijkt nadrukkelijk

dat de Stephanusschool de school als oefenplaats ziet. In de praktijk lukt het ook deze visie waar te maken. Onder andere door

de vele contacten met de buitenwereld, de aandacht die er op school is

voor de ‘burgerschapscompetenties’ van de leerkrachten en andere per-

sonen die op school rondlopen en de eerder beschreven mogelijkheden

die voor de kinderen worden gecreëerd om burgerschap te oefenen.

Burgerschap op de Stephanusschool

ÿ De school heeft een goed geformuleerde visie, die ook past bij het concept burgerschap zoals dat de overheid voor ogen

staat.

ÿ De visie is duidelijk sturend voor het handelen, en bestaat niet alleen op papier.

ÿ Er is binnen het team veel aandacht voor openheid naar elkaar toe. Ook aan leerkrachtcompetenties wordt aandacht

besteed.

ÿ Een belangrijke kracht van de school ligt in de samenwerking met partners op allerlei gebieden.

De school brengt burgerschapen integratie zelf in praktijk

27

Willem-AlexanderschoolWijk: Het Lage Land • Website: www.w-alexanderschool.nl

Visie van de school

De Willem-Alexanderschool heeft als motto ‘Oog voor jouw wereld’. Daar geeft de school twee betekenissen aan. De eerste is

dat iedereen op school leert oog te hebben voor de wereld en cultuur van anderen. De gedachte hierachter is: als kinderen van

verschillende culturele achtergronden al jong over elkaar leren, elkaar leren

kennen, dan leren ze elkaar waarderen. De tweede betekenis van ‘Oog voor jouw

wereld’ is dat in de klas zeer gedifferentieerd onderwijs wordt gegeven; zoveel

mogelijk aangepast aan het niveau van elk kind en altijd dicht bij de belevings-

wereld van het kind.

De Willem-Alexanderschool is een [ÉÉN]-school, wat staat voor ‘gelijke

behandeling voor iedereen’. Door mee te doen met dit onderwijsproject

neemt de school openlijk stelling tegen discriminatie en intolerantie op alle

in de wet genoemde gronden, waaronder afkomst, sekse, seksuele voor-

keur, leeftijd, godsdienst en handicap/chronische ziekte. Een [ÉÉN]-school is een school waar iedereen zich, ongeacht de aan-

wezige verschillen, welkom en veilig voelt. De kinderen leren er dat ze deel uitmaken van een gevarieerde, multiculturele samen-

leving.

4 in de multiculturele wijk Het Lage

Land

4 voorschool

4 [ÉÉN]-school

4 Brede school

4 IPC (International Primary

Curriculum)

4 leerling-MR

Visie: iedereen is een‘Wereldburger’

[ÉÉN]-school: gelijke behandelingvoor iedereen

De school stelt de wereld centraal met Nederland als uitgangspunt. Op school wordt er aandacht besteed aan andere talen, zoals

de grote wereldtalen en de talen van de landen van herkomst van de kinderen. Dit allemaal met als achterliggende gedachte

elkaar te leren kennen en waarderen.

De school vindt het belangijk dat leerkrachten en kinderen een voorbeeldfunctie hebben naar elkaar. Dit geldt niet alleen voor soci-

aal competent gedrag en openheid naar de maatschappij, maar ook voor bijvoorbeeld verantwoord milieugedrag in de school.


Goed met elkaar omgaan wordt als heel belangrijk gezien. De school is nadrukkelijk tegenstander van pesten en discriminatie,

en is mede om die reden aangesloten bij Art.1, de nieuwe naam voor het Landelijk Bureau tegen Racisme. Een andere manier

waarop de school kinderen goed met elkaar leert omgaan, is het inzetten van schoolregels, zoals: wees eerlijk, iedereen hoort

erbij en pas op je woorden. Hier besteedt de school veel aandacht aan: elke maand staat een

van de tien schoolregels in alle klassen centraal. Uitgangspunt bij het hanteren van de

schoolregels is dat kinderen eerst naar zichzelf kijken en dan pas naar de ander. Hierbij

wordt de nadruk gelegd op het vieren van successen, in plaats van het afstraffen van onbe-

hoorlijk gedrag. De successen moeten daarvoor ook zichtbaar gemaakt worden voor andere kinderen. Een eenvoudige, maar

effectieve manier waarop de Willem-Alexanderschool dit bereikt is bijvoorbeeld het uitdelen van stickers aan kinderen die positief

gedrag vertonen in relatie tot de schoolregels. Ook kunnen kinderen Ster van de Week worden, omdat ze sociaal gedrag hebben

laten zien.

28

Successen vieren

Door de hele school worden werkstukken en tekeningen van de kinderen tentoongesteld. Ook hiermee levert de school een posi-

tieve bijdrage aan het zelfvertrouwen van haar kinderen. Wanneer je door de gangen van het schoolgebouw loopt, krijg je meteen

een indruk van hetgeen de kinderen op dat moment bezighoudt. Op veel plekken liggen of hangen bijvoorbeeld eindproducten

van het project waar ze aan werken of gewerkt hebben. Kinderen krijgen

hiermee de boodschap dat ze trots mogen zijn op zichzelf en op hun

talenten.

Om het sociaal competent gedrag van kinderen in kaart te kunnen brengen, heeft de school een eigen observatielijst ontwikkeld,

gekoppeld aan een digitaal verwerkingsprogramma. Het programma koppelt aan de resultaten een pedagogisch handelingsplan,

op groepsniveau en op leerlingniveau. Leerkrachten ervaren het gebruik van dit

systeem als heel motiverend. Ze zien het resultaat van hun inspanningen en krij-

gen adequate aanpakplannen wanneer de resultaten onder de maat blijken. Zo

krijgt de leerkracht het gevoel grip op de zaak te hebben.


Verschillende ontwikkelingen in de buurt en de wijk van de school hadden een aantal jaar geleden grote invloed op de wijk- en

schoolpopulatie. Onder andere de toename van bewoners (en hun kinderen) met een slechte economische status, een multicul-

turele achtergrond en een traumatisch verleden, heeft de Willem-Alexanderschool op zoek doen gaan naar een andere pedago-

gisch-didactische invalshoek. Drie jaar geleden is de keuze gevallen op het International Primary Curriculum (IPC). De invoering

van IPC heeft de school goede handvatten gegeven om de diversiteit van de kinderen op een positieve manier mee te nemen in

het curriculum. Belangrijke kenmerken van IPC zijn dat de klassieke vak-

ken worden geïntegreerd in projecten, en dat elk thema zowel kerndoelen

als internationale doelen (burgerschapsdoelen) beschrijft. Aan een project

over ‘de wereldleiders’ worden bijvoorbeeld de lessen geschiedenis en

aardrijkskunde gekoppeld. Het idee hierachter is dat kinderen zien dat het ‘hier’ anders is dan ‘daar’, ze krijgen een breder beeld

van de wereld. Ook krijgen kinderen de kans om verworteld te raken met de geschiedenis van hun vaderland. Ze krijgen de vrij-

heid om die onderwerpen eruit te pikken die voor hen persoonlijk interessant zijn. Bijkomend voordeel is dat de projecten erop

gericht zijn alle soorten intelligentie aan te spreken. De kinden werken samen en krijgen veel zelfvertrouwen omdat hun speci-

fieke talenten aan bod komen. De school merkt bovendien dat er sinds de invoering van IPC een transfer heeft plaatsgevonden

wat sociale competentie betreft: van in de klas naar buiten de klas.

29

Tentoonstellingen bevorderenhet zelfvertrouwen

Volgen van sociaal competent gedrag

IPC bevordert de transfer vansociale competentie

Er wordt veel aandacht besteed aan het betrekken van ouders bij de

school. In de schoolgids verwoordt de school het zo: “Wij stellen prijs

op een regelmatig contact tussen thuis en school.” De school orga-

niseert thema-avonden, informatieavonden, spreekavonden, ouder-

contactochtenden en 10 minuten-gesprekken. Door middel van maand-

brieven die de ouders thuis-

gestuurd krijgen, worden

onder andere de schoolre-

gels onder de aandacht

gebracht. Er staat vermeld welke schoolregel centraal staat en welk

gewenst gedrag erbij hoort. De ouders zijn ook altijd welkom op de

weekvieringen, die elke week plaatsvinden. Naast de bovengenoemde

contactmogelijkheden binnen de school, worden er regelmatig huisbe-

zoeken afgelegd. En ouders nemen deel aan de MR. Via de MR hebben

zij de gelegenheid om mee te beslissen over zaken die op schoolniveau

spelen. Daarnaast helpen de leden van de MR bij verschillende activi-

teiten op school.

Toch ziet de school nog wel een uitdaging in het leggen van contact met

ouders. Nog lang niet alle ouders zijn regelmatig binnen de schoolmu-

ren te vinden. De school blijft dus zoeken naar goede contactmogelijk-

heden.

De Willem-Alexanderschool onderkent dat het in de huidige maat-

schappij vaak moeilijk is om de van oudsher bekende normen en waar-

den vast te houden. Omdat de school het belangrijk vindt dat mensen

op een juiste manier met elkaar omgaan, hanteert het een anti-agres-

sieprotocol. Ouders en

medewerkers die de school

betreden, onderschrijven

een bepaalde gedragscode

en dienen zich hieraan te

houden.

30

Samen met andere instellingen

‘wereldburgers’ vormen

Regelmatig contact tussen thuis en school

Alle kinderen, ouders en leerkrachten van de Willem-Alexanderschool hebben elkaar beloofd, dat zij elkaar met respect zullen

benaderen en dat iedereen op de school een ‘wereldburger’ is. De school heeft om dit te bewerkstelligen verschillende instel-

lingen als partner gezocht, zoals Art.1, musea, NOVIB, COS, het buurthuis en Plan Nederland.

De Willem-Alexanderschool heeft een open houding naar de buitenwereld toe. Dat komt tot uiting in de samenwerking met ver-

schillende externe partners, maar ook in het schoolgebouw zelf. De school krijgt overdag regelmatig bezoekers die ook een kijk-

je willen nemen in de school. Van een heleboel klaslokalen staan de deuren open. Op deze manier krijgen de kinderen de van-

zelfsprekendheid mee van openheid naar buiten toe.


Met het invoeren van IPC heeft de Willem-Alexanderschool zichzelf de nodige handvat-

ten verschaft om de kinderen de basiswaarden van een democratische rechtsstaat mee

te geven. De kinderen werken gedurende een aantal weken vanuit verschillende per-

spectieven aan een thema. Zo wordt een onderwerp bijvoorbeeld vanuit een geschied-

kundig perspectief bekeken, maar wordt vervolgens ook de grotere samenhang in de

wereld duidelijk. Het doel hiervan is het ontwikkelen van kritische, politiek bewuste en

betrokken kinderen.

Dit bewustzijn komt onder andere tot uitdrukking in de vorm van een leerling-MR, met kinderen

van groep 5 tot en met 8. Voor de selectie van de leden organiseert de school een echte verkie-

zing. De leerling-MR wordt onder andere betrokken bij de organisatie van feesten, heeft

inspraak bij de aankoop van spelmaterialen en assisteert bij de verzorging van activiteiten zoals

de schoolreis.


De kinderen van de Willem-Alexanderschool groeien op in een land en in een wijk waar allerlei verschillende mensen leven, met

verschillen in cultuur, gewoonten, geloof, huidskleur, eten en moedertaal. De school vindt het belangrijk om haar kinderen

begrip en acceptatie bij te brengen voor de manier van denken, leven en doen van mensen. Dit doet de school onder andere door

overeenkomsten tussen mensen te laten ontdekken, maar ook door de kinderen al van jongs af aan over elkaar te leren. Van de

31

Kritische, politiek bewuste en betrokken kinderen

Leerling-MR met echte

verkiezingen

32

kinderen wordt verwacht dat ze de christelijke feesten meevieren, maar tegelijkertijd wordt stilgestaan bij feesten uit de vele cul-

turen die de school rijk is. De gedachte erachter is dat kinderen die elkaar leren kennen, elkaar leren waarderen. Dit voorkomt

dat kinderen elkaar beledigen, uitlachen, pesten of discrimineren.

Voor de kinderen is het duidelijk zichtbaar dat de school zelf burgerschap in praktijk brengt. Er

zijn heldere, zichtbare schoolregels die sociaal competent gedrag beogen. Veel partners en

activiteiten van de school zijn gericht op wereldburgerschap. De school vervult hiermee een

voorbeeldrol voor de kinderen. Ook de leerling-MR is een voorbeeld van hoe burgerschap op

school in de praktijk wordt geoefend.

Burgerschap op de Willem-Alexanderschool

ÿ Doordat de school een [ÉÉN]-school is, staan kennis, respect en waardering voor onderlinge verschillen tussen mensen

en kinderen centraal. De invoering van het International Primary Curriculum (IPC) heeft ervoor gezorgd dat ook het

curriculum naadloos aansluit bij deze visie.

ÿ Transfer van sociaal competent gedrag.

ÿ De school heeft in de strijd tegen pesten en discriminatie een stap extra gezet, door zich aan te sluiten bij Art. 1.

ÿ De Willem-Alexanderschool heeft een open houding naar de samenleving. Zij probeert dit de kinderen mee te geven

door de samenwerking met verschillende externe partners, maar ook met signalen binnen de school, zoals het open-

laten van klaslokalen.

ÿ De school kijkt ook kritisch naar zichzelf, bijvoorbeeld bij het zoeken naar mogelijkheden om ouders binnen de school

te halen.

De school als rolmodel

Colofon

Met dank aan:A.S. Talmaschool, RotterdamDe Barkentijn, locatie De Rode Wiekel, RotterdamDe Provenier, RotterdamStephanusschool, RotterdamWillem-Alexanderschool, Rotterdam

Inhoud:CED-Groep

Tekst:Linda Knobbe, Katja van der Veer, Kitty van Voorst en Giselle Alders

Vormgeving:Ton Kuijpers Vormgeving, Rotterdam

Druk:KDS, Den Haag

© 2008, CED-Groep Rotterdam

Meer informatie?Kijk voor meer actuele informatie op www.cedgroep.nl.

Daar kunt u zich ook inschrijven voor de digitale nieuwsbrief po.

CED-Groep

Postbus 8639, 3009 AP Rotterdam

Bezoekadres: Dwerggras 30, Rotterdam

Tel: 010 4071599

www.cedgroep.nl Mei 2010

Alles is te leren

Burgerschap in de praktijk

Documents

Transcript of Burgerschap in de praktijk