Bulletin 3 - Jaargang 18 (2008) - aanwinst: Gezicht op Amsterdam vanaf de Amsteldijk

8/9/2019 Bulletin 3 - Jaargang 18 (2008) - aanwinst: Gezicht op Amsterdam vanaf de Amsteldijk

1/5

BULLETIN VAN DE VERENIGING REMBRANDT JAARGANG 18 N0 3 NAJAAR 2008

Gezicht op Amsterdam vanaf de Amsteld

Jacob van Ruisdael (Haarlem 1628/29 1682 Amsterdam

Ca. 1680. Olieverf op doek, 53,4 x 67,6 cm.

Gesigneerd linksonder:JvRuisdael. (onduidelijk gedateerd)

Herkomst: Noortman Master Paintings, Maastricht, 2008

Amsterdams

Historisch Musem

Amsterdam


2/5

Een Gezicht op Amsterdamvan de hand van Jacob van Ruisdael ontbrak tot nog toe in

de Collectie Nederland. Het door het Amsterdams Historisch Museum verworven

vergezicht laat het 17de-eeuwse Amsterdam zien na de stadsvergrotingen die de

stad vana 1662 de zo kenmerkende halvemaanvorm gaven. Deze Vierde Uitleg

markeert het voorlopige eindpunt van de stormachtige economische ontwikkelingen

van de stad in de Gouden Eeuw. Haar omwalling wordt door Ruisdael overtuigend

gepresenteerd als de natuurlijke overgang tussen stad en land.

20 Vereniging reMBrandt naJaar 2008

gch op amm f amjkJob v rl (Hlm 1628/29-1682 amm)

c. 1680. Olv op ok, 53,4 x 67,6 m

g l.o.: JvRuisdael (oljk )

Hkom: noom M P, Mh (2008)

amm

Hoh Mm

Amsterdam


3/5

Het uitziCHt

In een breed panorama zien we uit over Amsterdam, min

o meer naar het noorden. De late middagzon schijnt

hier en daar tussen de enorme wolkenmassas door. De

zeilvoering van het scheepje dat het beeld binnenvaart

en de kruirichting van de meeste molens suggereren

een lichte wind uit het zuidoosten. Over het water van

de Amstel wordt onze blik geleid naar de brug bij de

Hogesluis, ter hoogte van het huidige Amstel Hotel.

Rechts van de brug is een van de recente bolwerken te

zien, met daarop een standerdmolen. Twee zeilbootjes

varen juist de Singelgracht op. Daarnaast markeert de

Weesperpoort een van de toegangswegen tot de stad en

verder naar rechts bevindt zich de Oosterkerk. Laten we

onze blik langs de horizon weer naar links glijden, dan

zien we s Lands Zeemagazijn (nu Scheepvaartmuseum),

de Montelbaanstoren en de Portugees-Joodse Synagoge

(links van de molen). Met het opleveringsjaar 1675

verschat dit gebouw ons de terminus post quemvoor het

schilderij. Vervolgens torenen prominent de Zuiderkerk

en de Oude Kerk boven de brug uit, met in de verte de

relatie bescheiden koepel van de Ronde Lutherse Kerk.

Meer naar links langs de horizon is Van Campens Stadhuis

op de Dam zichtbaar, met direct ernaast de Jan Roden-

poortstoren, en verderop de hoge Westerkerkstoren.

De stadspoort links is de Utrechtse poort. Het verloop

van de stadswal links is te volgen aan de hand van de

standerdmolens.

Op het middenplan links bevinden zich vier industrie-

molens aan de Zaagmolensloot, de huidige Albert

Cuypstraat en Hemonylaan. De boerderij aan de Amstel

staat vlak naast de herberg De Berebijt, een van de

populaire halteplaatsen voor wie langs o over de Amstel

de stad naderde. Dat gold ook voor de iets zuidelijker

gelegen Pauwentuin. Deze uitspanning, ter hoogte van

de huidige Ceintuurbaan, was van astand gemakkelijk

te herkennen aan het ranke torentje, zoals te zien op

een schilderij van Arent Arentz Cabel in het Amsterdams

Historisch Museum. Vanuit dit torentje zal Ruisdael zijn

uitzicht hebben vastgelegd.

Het middendeel van het schilderij komt wat de

topografsche details betret goed overeen met een gete-

kende voorstudie in het museum te Leipzig. Overigens

ziet men gemakkelijk over het hood dat de Amstelbrug

op het doek twaal bogen telt in plaats van het werkelijke

aantal van el.

twee versies

Het bestaan van ditGezicht op Amsterdam vanaf de

Amsteldijkwas weliswaar bekend, maar pas in 2006 was

het doek voor het eerst sinds mensenheugenis weer te

zien. Akomstig uit de collectie van Frits Philips werd het

in december van dat jaar geveild en door de kunsthandel

aangekocht. Veel bekender tot dan toe was het gelijk-

aardige doek in het Fitzwilliam Museum te Cambridge.3

Hoewel beide voorstellingen het uitzicht tonen vana


v

bj P

a a

(1585/86

V 163

pl, 2

aMsterd

MuseuM

riJKsMus

if

bo

Lpoo uhpoo wkk sh (dm) wppooZkkO kk OokkPo-Joo

yo L

Zmzj


4/5

hetzelde standpunt, zijn er opvallende verschillen,

vooral in de gekozen beeldhoek. Het panorama te

Cambridge is aan de linkerzijde op dezelde plaats be-

grensd als de tekening: links van een van de molens aan

de Zaagmolensloot. Ons uitzicht gaat verder; het toont

ng vier molens, waarvan de drie achterste de bocht van

de zuidelijke stadswal suggereren. Aan de horizon is de

Leidsepoort herkenbaar aan het middentorentje. Het

gebouw, dat door Ruisdael naar rechts is verschoven, lijkt

van plaats te hebben gewisseld met het Aalmoezeniers-

weeshuis aan de Prinsengracht, dat mag worden herkend

in het hoge gebouw rechts van de twee meest linkse

molens. Doordat de poort meer naar rechts staat, krijgt

de kromming van de stadsmuur impliciet meer nadruk.

Deze topografsche manipulatie klinkt misschien

vergezocht ware het niet dat de schilder hetzelde

principe ook aan de andere kant heet toegepast.

Aan de rechterzijde lopen beide geschilderde

panoramas door waar de tekening ophoudt: voorbij de

molen op het bolwerk ten oosten van de Weesperpoort.

Uit vergelijking met contemporaine plattegronden

blijkt dat de Cambridge-versie zich goeddeels aan de

werkelijkheid houdt. s Lands Zeemagazijn is te zien

rechts naast de Weesperpoort en de Oosterkerk sluit de

voorstelling a, nog voorbij de molen op het bolwerk

uiterst rechts.4 Op ons schilderij staat de molen rechts

van de kerk, wat niet conorm de werkelijkheid is, maar

wel een bevredigender beeldbegrenzing oplevert. Om

dezelde reden zal het wiekenkruis naar de stad zijn

gericht.


w kkljk ml

loopb ook m ph -

mo o? to vo

j ht schldj Gezicht op Amsterdam

v Job v rl op mk

km, d smo Lv (vooml

bl v V

rmb) ml -

m om z hk l-

h v mj h moljk

mk. smo Lv ll o-

hoo v h rjkmm

(1975-1989), voo hj ook

v h amm

Hoh Mm m m Bob

Hk m v mk

m v o mm l

ht vooml Bushuscomplx, bov oll op

hoo v b. ik

z o mj voo-voo

zh m zovl hom voo

vv v z h -

z. ik ho z v amm

zh om zovl bj

vll ov vo , ho

zh h okkl.Ht tkkljk v d collct v

ht amstdms Hstosch Musum s dt

zj v ho khoh kl

os musum d cotxt v d

h v amm v

bjzo ovo

h. Vhl vll bj moo

bjzo hlj, k o

voop bhoo o v

m kkljk k v h

mmk. e kom o

mmh m vol-

o z ho jo

o v oll-o-l zh vo o vbz

ov vhl bj op vl

m vl k o.

al V rmb v

m moljk q

v k (k)hoh

kl hl bljk voo h

opb kbz, vvol

fl bj l lv vv v, d s dt bl-

jk kmk bj v o-

v. ik b d mt amstdm,

h o hl kb

voo z bj ph-

h. Kom vool

kjk ho moo h hlj oz

Pokzl (zl 11) h z h

vhl v blo

go e lk oo

o zhb zj.

PersOOnliJK nawOOrd

d j v V rmbh 125-j jblm. V k

ben ik opgegroei met e Vereniging

omt mijn overgrootver Jcob

ankersmit n vn e oprichters en

eerste voorzitter ws. de ouste broer

v mj v, Job (Job)

op vzok v vooz

Hld v V

h m 42 joj zh

ik hb h plz voo

vk zj ok o

hei en het enthousism

openbr kunstbezit vn

vooz v V

J M Boll*, v

vjk v o opb

hbb k mmk

voobl v zj

k ooll 125 g

h V goh Mm.

L lv V r

* JMB op

voollv h aHM o

Bj vv v Gezicht op AmsterdamP Km, directeur Amsterdams Historisch Museum tot 1 januari 2009

gch

f

Job v

c. 167

js

(mlo bl

MuseuM

Knste,


5/5

Noten

1. rl hl ooov o z v h k

h (p. oll.). Z Het aanzien van dmas, plattegronden

de Gouden Eeuw, amm (spp. 171-175.

2. B. Bkk, e. Flbglh, De verzame

Eeghen. Amsterdams

1600-1950, Zoll 1

3. Z bj a. v slandse stadsgezichte

Eeuw, . . dhus), wshto (n

o a), 2008-09, 162-163 234.

4. e . 1726-28 oo aol v Lv hzl d loct v ht Z

op. cit. (oot 1), pp.

5. Bkk ( op. cit. (ohk h, mho, pkhz(?), llh op bh oo rv h bo (z

6. Ibidem, pp. 171-172.lo v 6 m vol v d o

l, o h 1681 oplv bl, z rl b v op zj bb mk. d oo bk lzou zch cht ts v

mo bv m

o rl zjmk.

7. H Huis Kostverloren38217) 1981v m rmb. Hhet noorden (v.. bkl v h M

De plaatsing van een ander gebouw aan de horizon lijkt

mede het gevolg van de aanpassingen op de voorgrond

van de compositie. De linker Amsteloever is in eenauwe

bocht weergegeven, terwijl de laatste bocht voor de stad in

werkelijkheid iets zuidelijker lag. Het verschate Ruisdael

de mogelijkheid om het voorplan tot aan de rechter

benedenhoek te vullen met weelderige begroeiing. Deze

draagt meer dan in de Cambridge-versie bij tot de diep-

tewerking van de voorstelling. Wel moest de schilder

de rechteroever wat verschuiven om de rivier op het

middenplan de ruimte te geven. Hierdoor schoo ook

de Weesperpoort op en ontstond er aldus links van de

poort aan de horizon plaats voor het Zeemagazijn.

Op het panorama te Cambridge is de stadsmuur een

stuk prominenter in beeld; hij is niet alleen hoger dan

in de andere versie, maar hij wordt ook ink door het

zonlicht beschenen. Op het doek te Amsterdam wordt

niet de omwalling verlicht door invallende zonnestralen

maar de bebouwing erachter. De in de schaduw gehulde

muren en bolwerken unctioneren daardoor veeleer alseen natuurlijke overgang tussen stad en land, temeer

daar ook het weiland linksvoor door de zon wordt be-

schenen. Binnen de muren scheert het zonlicht over de

daken van de stad en suggereert het de verdere loop van

de Amstel. De lange, in de zon badende gevel met het

torentje, direct boven de bogen van de Hogesluis, is

herkend als de uniorme bebouwing op het eiland

Vlooienburg, op de plaats van de kade voor het huidige

Muziektheater.

Het ligt voor de hand om het schilderij te Cambridgeweliswaar als de oudste van de twee aan te merken, maar

de andere als de meer uitgewerkte, defnitieve voorstel-

ling. Terwijl Ruisdael op beide doeken zijn voortekening

tamelijk trouw heet gevolgd, veroorloode hij zich in

het door het Amsterdams Historisch Museum verworven

schilderij tal van topografsche vrijheden, waarmee hij

zijn stadsgezicht aanzienlijk kon verbeteren. De subtiele

manipulaties, de contrastrijke belichting en de dramati-

sche wolkenlucht maken ditGezicht op Amsterdamtot een

uitzonderlijke combinatie van stadsgezicht en landschap.

Samen met de twee andere werken van Ruisdael in het

Amsterdams Historisch Museum, het landschappelijke

Huis Kostverlorenen het stadsinterieur van hetDamrak

naar het noorden, verbeeldt dit schilderij op magistralewijze Ruisdaels visie op zijn woonplaats Amsterdam.s

nob e. Mlkoop

Conservator schilderijen, tekeningen en prenten

Amsterdams Historisch Museum


gch op am

f amjk

Job v rl

c. 1675/80. Olv

ok, 52,1 x 66,1 m

FitZwiLLiaM MuseuM,

Bulletin 3 - Jaargang 18 (2008) - aanwinst: Gezicht op Amsterdam vanaf de Amsteldijk

Documents

Transcript of Bulletin 3 - Jaargang 18 (2008) - aanwinst: Gezicht op Amsterdam vanaf de Amsteldijk