Buiten gebaande paden

BuitengebaandepadenDe werkingskracht van presentie bij zwerfjongeren

Anja laat me mijn eigen keuzes maken. Zij blijft altijd achter me staan. Of ik nuweer ga drinken of niet. Begin dit jaar heb ik zelf gekozen voor behandeling enheb nu al negen maanden geen druppel meer gedronken. Sinds drie wekenblow ik ook niet meer. Al je geld gaat op aan wiet en de stress van het afhankelijk zijnis echt vreselijk. Ik wil dat niet meer. Alhoewel het heel moeilijk is om er vanaf te blijven.

Tineke is n van de 33 jongeren met een psychische kwetsbaarheid die de afgelopen2 jaar zijn opgevangen in het zwerfjongerenproject van Kwintes in Almere. Dit projectis uniek, door de wijze van begeleiden die gebaseerd is op de presentiebenadering.Het doel van deze opvang is namelijk dat het leidt tot zelfvertrouwen, stabilisatie enhechting waardoor deze jongeren verder komen in hun leven. Persoonlijk begeleidersnemen de tijd om naar ze te luisteren, ze te adviseren en nabij te blijven, zelfs als zeeen grens overgaan. Jongeren krijgen hierdoor weer vertrouwen in zichzelf en hunomgeving. Dat is gelukt. Door het duurzame contact met hun begeleiders werkenjongeren met succes aan hun zelfstandigheid. De rest van Nederland zou ook moetenweten dat de presentiebenadering zo goed aanslaat, aldus Hans Feddema,strategisch beleidsadviseur bij de gemeente Almere.

In dit boek staan 10 gesprekken met betrokkenen en een samenvatting van deeindrapportage Zwerfwerken, een evaluatieonderzoek naar de werkingskracht vanpresentie bij de opvang en begeleiding van zwerfjongeren.

Buiten gebaande padenD

e werkingskracht van

presentie bijzwerfjongeren

1111

Omslag plano_Toet Communicatie 03-03-11 12:54 Pagina 1

Schutbladen_Toet Communicatie 03-03-11 12:59 Pagina 1

Buiten gebaande paden

Pagina 01-06_Toet Communicatie 03-03-11 13:06 Pagina 1

Buiten gebaande padenDe werkingskracht van presentie bij zwerfjongeren


1Colofon Kwintes, Zeist, 2011Alle rechten voorbehoudenISBN/EAN: 978-94-90841-04-1

Samenstelling en redactieJan Willem van Zuthem, Kitty van Elst en Karin Runia

Tekst onderzoekKarin Runia

InterviewsSuzanne Torenvliet

Projectbegeleiding en eindredactieTOET Communicatie, Amersfoort

FotografieRosalie Mijnheer, Almere

Ontwerp, vormgeving en [email protected], Biervliet

DrukwerkDrukkerij Elhap, IJzendijke

Dit boek is tot stand gekomen naar aanleiding van het evaluatierapportnaar de werkingskracht van presentie bij de opvang en begeleiding vanzwerfjongeren in Almere.

Met dank aan alle betrokkenen met in het bijzonder de jongeren die hunverhaal hebben willen delen.

Met uitzondering van de genterviewde jongeren zijn de namen vanjongeren genoemd in dit boek gefingeerd.


Inhoud1 VoorwoordIneke Smit, wethouder gemeente Almere 6

1 InleidingIedereen moet meebewegen

Zwerfwerken - begeleiding van zwerfjongeren bij

Kwintes in Almere 9

1 Om wie gaat het? 11 Nathalie, jongere

Ze luisteren hier in elk geval naar je 15

2 Hoe ziet het project eruit? 18 Richard van Haasen, wijkagent Almere

Investeren in de relatie; daar gaat het om 23 Hans Feddema, strategisch beleidsadviseur

gemeente Almere

De investering meer dan waard 27 Case-Based Learning en Moreel Beraad 32 Sherlon, jongere

Het is soms fijn om onzeker te zijn 35

3 Wat is presentie? 40 Kitty van Elst, hoofd begeleiden en wonen Kwintes

Wij geven ze tijd en ruimte 43

4 Wat zijn de uitgangspunten? 50 Karin Runia, onderzoeker LESI

Doorlopende begeleiding is n van de

succesfactoren 53

5 Wat is er bereikt? 58 Tineke, jongere

Anja laat me mijn eigen keuzes maken 61 Gedurfde resultaten 66

6 Hoe doe je het? 68 Sigmund Razab-Sekh, persoonlijk begeleider

Kwintes

Ik ben niet bang dat ik mijn grens overga 73 De aanstelling 80

7 Met wie wordt er samengewerkt? 82 Marije van Halderen, beleidsadviseur gemeente

Almere

Ieder mens heeft een verhaal 85 Berry van der Scheer, sociaal-psychiatrisch

verpleegkundige Meregaard

Met een kaartje zeg je: ik zie je 91


Voorwoord

Het project voor de opvang van zwerfjongerenvan Kwintes in Almere is uniek. Het doel vandeze opvang is namelijk niet alleen het hebbenvan een geregelde dagbesteding, een psychiatrische

behandeling, een huis of een zelfstandig leven. Het gaat

er vooral om eigen kracht en talenten weer optimaal te

benutten. Het doel van deze opvang is dan ook dat het

leidt tot zelfvertrouwen waardoor deze jongeren weer

verder komen in hun leven. En duurzaam uit de

hulpverlening stromen. In dit project van Kwintes wordt

gestreefd naar stabilisatie, hechting en zelfvertrouwen

voor deze jongeren.

De gemeente Almere werkt vanuit de participatie -

gedachte waarbij iedereen deel uitmaakt van de maat-

schappij binnen zijn of haar mogelijkheden. Als je dat

wilt bereiken ga je anders werken, dan kijk je met een

bredere blik. Wil je bij deze jongeren aansluiten, dan

moet je als begeleiding, als management, als keten en

als instantie meebewegen. We zijn daarbij afgestapt

van de gebaande paden bijvoorbeeld als het gaat om

financiering en de methode. Maar het gaat vooral om

wat we hebben weten te bereiken: jongeren weer hun

kracht te laten gebruiken. Dat is in Almere gelukt.

Ineke Smidt, wethouder participatie, zorg en inkomen

gemeente Almere

6 ! 7 ,


Een plek waar je niet alleenwoont, maar met een goedgevoel naartoe gaat

Kwintes Zwerfjongeren 16feb2011_Toet Communicatie 03-03-11 12:59 Pagina 7

8 ! 22 ,

ZwerfwerkenHet Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventie (LESI) volgde hetzwerfjongerenproject in Almere om te zien wat werkt en waar de krachtvan presentie zit. En: wat betekent deze manier van begeleiden voor deorganisatie en de zorgketen? Duidelijk werd dat als je bij deze jongerenaansluiting wil blijven houden, iedereen moet meebewegen. Hetuitgebreide eindrapport is gepubliceerd in het boek Zwerfwerken. Eenevaluatieonderzoek naar de werkingskracht van presentie bij de opvang enbegeleiding van zwerfjongeren (Karin Runia, Roelof Hortulanus, LESI, 2010).


Zwerfwerken - begeleiding van zwerfjongeren bij Kwintes in Almere

Iedereen moetmeebewegenDe reguliere hulp aan zwerfjongeren slaagt er niet in om zwerfjongerenbinnen de poort te houden. Dit komt omdat deze opvang andere doelenstelt dan de jongeren zelf. Daarom is Kwintes in 2007 gestart met hetopvangen van zwerfjongeren volgens een specieke begeleidingsaanpak:de presentiebenadering. Het LESI is gevraagd het project te onderzoekenen te evalueren. Hoe verloopt de begeleiding, wat is de rol van presentieen wat levert het de jongeren uiteindelijk op?


D e provincie Flevoland kent enkele honderdenzwerfjongeren. Geschat wordt dat er in onsland 6.000 jongeren dak- of thuisloos zijn1.Mensen in de maatschappelijke opvang denken dat het

om nog veel meer jongeren gaat. Als je dat hoort

bekruipt je een ongemakkelijk gevoel: hoe kan het dat in

een land als Nederland, met zijn uitgebreide sociale

voorzieningen, jongeren een zwervend bestaan leiden?

Wie zijn zij en waarom hebben ze geen eigen woon-

plek?

Uit ervaringen in de opvang van zwerfjongeren is wel

iets bekend, namelijk dat het niet zo goed lukt om hen

structurele en passende hulp te bieden. De opvang van

dakloze jongeren, met een kwetsbaarheid waar psy-

chosociale en psychiatrische problemen uit voort kun-

nen komen, is geen eenvoudige opgave. De jongeren

lopen snel weer weg uit de opvang of worden er uitge-

zet en vervallen in het eerdere gedrag. Behalve dat de

opvang niet lukt is de kans groot dat deze jongeren (ver-

der) vervreemd raken van de samenleving. Onderzoek

wijst uit dat de hulp ook niet slaagt omdat de opvang

andere doelen stelt dan de jongeren. Daarnaast is er

onvoldoende communicatie en vertrouwen. De noodza-

kelijke samenwerking in de keten verloopt vaak ook niet

zo best2.

PresentieDaarom is Kwintes, mede op verzoek van een lokale

clintenorganisatie3, in 2007 van start gegaan met het

opvangen van zwerfjongeren volgens een specifieke

begeleidingsaanpak: de presentiebenadering van

Andries Baart4. In dit project gaat het niet om crisisop-

vang of om tijdelijk ontspoorde jongeren, maar om jon-

geren die in langere tijd naar meer zelfstandigheid wor-

den begeleid. Deze jongeren hebben allemaal meer-

voudige psychosociale problemen en vermoedelijk ook

ernstige psychiatrische problemen. Een groot deel van

hen is verslaafd aan drugs of alcohol. Het belangrijkste

uitgangspunt van de presentiebenadering is dat de jon-

geren niet meer op straat verblijven en dat zij in een

relatie worden opgenomen.

Kwintes vond het belangrijk om met onderzoek vast te

stellen hoe het de zwerfjongeren zou vergaan, hoe de

begeleiding verliep en wat er met behulp van de pre-

sentie tot stand kon worden gebracht. Het LESI (Landelijk

Expertisecentrum Sociale Interventie) heeft dit evaluatie-

onderzoek van 2007 tot 2010 uitgevoerd. De onderzoe-

kers liepen mee, interviewden betrokkenen en keken

nauwkeurig naar de opvang en de begeleiding: hoe

komen de jongeren binnen en wat gebeurt er dan met

hen? Wat doen de begeleiders en hoe ervaren de jon-

geren dit? Wat is de uitwerking van presentie op alle

betrokkenen, ook in de zorgketen? En - als we dat

weten - wat betekent deze opvang dan voor de organi-

satie van het zorgproces? Het eindrapport beschrijft hoe

in de afgelopen jaren 33 jongeren zijn opgevangen en

wat de resultaten zijn5.

10 ! 11 ,

1 Algemene Rekenkamer,2009: Opvang zwerf-jongeren.

2 Planije, M., t Land, H.van, Wolf, J. 2003:Hulpverlening aanzwerfjongeren, Trim-bosinstituut, Utrecht.

3 Leeuw, H. van der,namens het voormaligPlatform GebruikersGGZ, 2006: ProjectplanKangoeroewonen.Woonzorgcomplex voor24-uursopvang en huis-vesting van jongerenmet complexe proble-matiek, Almere.

4 Baart, A., 2001/2004/2006: Een theorie vande presentie. LemmaBV, Utrecht.

5 Runia, C.B., HortulanusR.P. juni 2010: Zwerf-werken. Een evaluatie-onderzoek naar de wer-kingskracht van presen-tie bij de opvang enbegeleiding van zwerf-jongeren. LESI, Utrecht.


1 Om wie gaat het?Jongeren die gaan zwerven hebben bijna allemaal een

jarenlange geschiedenis van een problematische

gezinssituatie, met kinderen jeugdzorg (OTS), pleeg-

zorg, internaten en (crisis)opvang. Van de jongeren-

groep die opgevangen is door Kwintes heeft 30 procent

een voorgeschiedenis van pleeggezinnen/internaten.

De meeste zwerfjongeren zijn thuisloos en niet dakloos.

Ze slapen niet letterlijk op straat, maar zwerven heen en

weer tussen logeeradressen, wonen tijdelijk weer bij

hun vader, moeder of oma. Uiteindelijk vallen zij terug

op slaapplaatsen bij instanties als de crisisopvang en

sociale pensions.

Gemiddeld genomen verblijven de jongeren van dit

project op zes woonplekken voordat ze instromen in het

zwerfjongerenproject van Kwintes. Sommige jongeren

woonden zelfs op twintig plekken door het hele land.

OverlevenUit gesprekken met zwerfjongeren blijkt dat er bij

zwerven een sneeuwbaleffect optreedt: als je geen thuis

hebt heb je geen eigen woonplek. Dat maakt je extra

kwetsbaar en benvloedbaar. Daardoor ga je met

afspraken de mist in en doe je ervaringen op die je

beschadigen. Drugsgebruik bijvoorbeeld is verleidelijk

omdat je je daardoor tijdelijk beter voelt. Je houdt ver-

volgens school niet vol, maakt schulden, doet illegale

dingen. En dan wordt leven overleven.

Veel zwerfjongeren ogen sterk met hun straatmentali-

teit: hard, manipulatief, asociaal. Zij hebben zich het

In mijn vorige woonplaats zat ik nog opschool. Maar ik had moeite om mijn woon-plek te behouden. Voor straf moest iksteeds weg. Dat ging niet goed daar. Uit-eindelijk ben ik op straat beland. Maar ikwou niet niks doen. Dus ik had nachtop-vang en de volgende ochtend ging ik naarschool. Dat ging eerst wel goed, ze zagendat ik het kon. Maar omdat ik geen eigenplek had en steeds met verschillende men-sen omging, voelde ik me toch anders.Alles was haastig. Ik ben met schoolgestopt.Maaike, 23 jaar


vermogen eigen gemaakt om te overleven. Maar dat

vermogen lijkt niet samen te gaan met een goede zelf-

sturing (dat je eruit haalt wat je voor jezelf nodig hebt).

Veel jongeren zijn kwetsbaar door een psychiatrisch

ziektebeeld. Een aantal heeft een licht verstandelijke

handicap. Het gevolg is dat zij niet goed voor zichzelf

zorgen. Ze trekken in relatie met anderen vaak aan het

kortste eind en lijken dit gewend te zijn; ze tonen een

soort gelatenheid over de ontstane situatie. Zij vertellen

wel wat ze zelf verkeerd doen, maar lijken er weinig vat

op te hebben.

De jongeren die wij hebben leren kennen, hebben zon-

der uitzondering in hun (jonge) verleden teleurstellende

ervaringen opgedaan. Helaas ook met hulpverlening.

Zij voelen zich in de steek gelaten door volwassenen en

zijn dat ook. Ze beschouwen zich daardoor als buiten-

staander. Daarin worden ze bevestigd omdat ze de

aansluiting bij maatschappelijke instituties (opleiding,

werk, vriendenkring, hobbys) maar moeilijk maken. Zo

heeft bijna geen van hen een afgeronde opleiding. De

jongeren willen het er liever niet over hebben dat hun

sociale netwerk beperkt is (zowel in omvang als in kwa-

liteit). Zij schamen zich voor het feit dat ze het niet op

eigen kracht redden. Sommige jongeren overschreeu-

wen dat gevoel, anderen trekken zich terug in zichzelf

en worden somber.

De ervaring leert dat het een lange tijd duurt voordat de

jongeren weer wat vertrouwen krijgen in hulpverleners

en dan nog is het lijntje tussen beide dun.

12 ! 13 ,


1RyanEen van de eerste bewoners van het zwerf-jongerenproject is Ryan, op dat moment 20jaar oud. In de beginperiode van zijn verblijfin het zwerfjongerenproject zette Ryan allekrachten in die hij op straat (en waarschijnlijkthuis ook) nodig had om te overleven: liegen,bedriegen, stelen, manipuleren, uitspelenvan jongeren en teamleden, agressiviteit,dealen. De begeleiding had de handen volaan hem. Hij beloofde veel maar kwam wei-nig na. Na een paar maanden leek hij watvertrouwen te krijgen in de begeleiders enmeer open te staan voor ontwikkeling.

ErvaringRyan had de nodige ervaring opgedaan bijandere woonplekken. De basisdingen zijn ervolgens hem ongeveer hetzelfde (onderdak,afspraken), maar in de omgang van hetteam met hem gaat het er in het zwerfjon-gerenproject van Kwintes anders aan toe.Eerst was een woonplek het belangrijkste

voor Ryan. Toen hij zich er thuis ging voelenwas dit voor hem een nieuwe ervaring. Ryannoemt dit: een plek waar je niet alleenwoont, maar met een goed gevoel naartoegaat.

LoslatenIn maart 2010 is Ryan zelfstandig gaanwonen. Hij krijgt nu begeleiding aan huis.Zijn vertrek van de locatie verloopt staps -gewijs. Hij lijkt zijn vertrek nog wat te willenrekken. Het team denkt dat hij bang is omhen los te laten. Het verbaast hen niet: hij isweer gestopt met blowen. Hij is er trots opmaar hij is ook bang voor de zwakkemomenten. Hij loopt hard en sport met ver-schillende begeleiders. Hij heeft daardoorelke dag iets om naar uit te kijken. Hetgevolg is wel dat hij bijna dagelijks op delocatie komt. Hij heeft blijkbaar de nabijheidvan de mensen op deze locatie nog nodigom het op zijn eigen plek vol te houden.


Nathalie, jongere

Ze luisteren hier inelk geval naar je Nathalie (24) is gestopt met tellen. Sinds haar veertiende hopt ze vanlocatie naar locatie. Sinds anderhalf jaar deelt ze met twee anderebewoners een woonunit van Kwintes in Almere.


N athalie is geboren in Meppel. Tot aan haar tie-nerjaren verhuisde ze met haar moeder vanplek naar plek, op de vlucht voor haar agres-sieve vader. Toen ze de gewelddadige situatie zat was,

heeft ze haar moeder een keuze laten maken. De moe-

der van Nathalie koos voor haar vader. Nathalie pakte

haar tas en vertrok. Het begin van een nomadenbe-

staan langs, naar eigen zeggen, tweehonderd verschil-

lende locaties. Telkens werd ze weggestuurd. Ik was

agressief, vernielde spullen en gebruikte alle soorten

drugs. Ik hoorde stemmen in mn hoofd, raakte in een

psychose en heb daarvoor een jaar in een gekkenhuis

gezeten. Ik hoor nog steeds stemmen, maar het is niet

meer zo erg als vroeger. Bovendien praat ik er nu ook

veel meer over. Dat helpt.

1 PatroonDe laatste keer dat Nathalie in de crisisopvang tussen

de junks en alcoholisten belandde was twee jaar gele-

den in Zwolle. Een medewerker van het Leger des Heils

heeft me geholpen en contact opgenomen met

Perspectief in Almere, een noodopvang. Na een half

jaar was er plek bij Kwintes. Ik kwam hier nadat ik mijn

oude patroon weer had opgepakt en ook dus ook weer

aan de coke was. Dat is verleden tijd. Ik rook nu alleen

nog. Mijn sigaret geef ik ook echt niet op. Nathalie heeft

in het verleden regelmatig pogingen gedaan om van

haar drugsverslaving af te komen, maar ze maakte ner-

gens een behandeling af. Tijdens mijn verblijf bij Kwin-

tes heb ik voor het eerst een behandeling afgemaakt. Ik

ben nu helemaal drugsvrij.

Nathalie woont met twee andere jongeren in een woon-

unit van Kwintes aan de Engelse Mijl in Almere. Ze heb-

ben ieder een eigen kamer en delen douche, keuken en

woonkamer. Nathalie is begonnen met het begeleiden

van activiteiten voor jongeren. Ik kom nu in elk geval

mn bed uit. Zonder de antidepressiva zou ik de hele

dag in mn bed liggen.

1 LuisterenDoor haar zwervende bestaan heeft Nathalie veel van

school gemist, heeft ze moeite met lezen en kan ze niet

goed met geld omgaan. Alleen boodschappen doen

was dan ook niet mogelijk. Inmiddels doe ik dat ook

zelf. Gelukkig wel. Ik krijg een budget en daar moet ik

het mee doen. De begeleidster van Nathalie komt elke

dag langs om een praatje te maken en te zien hoe alles

gaat. Een groot verschil met de andere opvanglocaties

waar ze heeft gezeten. Ze luisteren hier in elk geval

naar je en proberen ook echt iets voor je te betekenen.

Het is natuurlijk ook wat je er zelf van maakt. Je moet er

wel voor willen gaan.

Nathalie zou heel graag een huisje met een tuintje wil-

len zodat ze verder kan met haar leven. Helaas denkt

de begeleiding daar nog anders over. Maar ik ben al

van ver gekomen, dus dat stukje gaat ook vast wel luk-

ken.

16 ! 17 ,


Inmiddels doe ik ook mijnboodschappen zelf


2 Hoe ziet het project eruit?Verschillende signalen vormden de aanleiding voor het

zwerfjongerenproject. Ongeveer 10 jaar geleden bleek

vanuit het veld dat zwerfjongeren in Flevoland een

groeiende groep is waar geen gedegen opvang voor

bestaat. Een onderzoek dat de gemeente Almere liet uit-

voeren bevestigde dit beeld6. Er werden meerdere rede-

nen genoemd voor het tekortschieten van de opvang.

Zo ontbreken voorzieningen die goed aansluiten bij de

zwerfjongeren en vormen de regels en procedures om

hulp te kunnen krijgen een barrire voor hen. Complice-

rend is het feit dat de doelgroep zich bevindt op het snij-

vlak van jeugd- en volwassenenzorg, maar ook valt bin-

nen het domein van de oggz-keten (inclusief justitie) en

de ggz. Ook is de hulp te kortdurend (gemiddeld 4

maanden tot 1 jaar) en te weinig structureel van aard.

Een andere reden voor het tekortschieten van de

opvang hangt samen met de moeizame relatie tussen

de zwerfjongeren en de professionele instanties. Veel

jongeren hebben behoefte aan persoonlijke begelei-

ding, maar worden individueel onvoldoende geholpen.

Indertijd stelde men ook dat er te weinig geluisterd

wordt naar ervaringskennis van clinten bij het inrichten

van de begeleiding.

BiathlonparkIn september 2007 start Kwintes daarom een kleinscha-

lige woonvorm voor negen zwerfjongeren. De jongeren

hebben allemaal een meervoudige psychosociale

kwetsbaarheid en vermoedelijk ook een ernstige psychi-

atrische achtergrond. Een groot deel van hen is ver-

slaafd aan drugs of alcohol. Zij komen te wonen in een

gewoon huis in een Almeerse wijk met 24-uurs bege-

leiding. In januari 2008 is het huis volledig bezet met

negen jongeren (zes jongens en drie meisjes). In okto-

ber verhuist men naar het Biathlonpark in Almere en

wordt de opvang uitgebreid naar negentien plaatsen.

Al snel is ook deze locatie volledig bezet. Het opvang-

huis is dan een opvangterrein geworden, met eigen

adressen voor kleine (twee- en driepersoons) units.

Ondertussen wordt er gewerkt aan een nieuw plan: een

locatie voor 33-35 zwerfjongeren. Behalve een grotere

capaciteit voor de opvang, zullen er voor de jongeren

meer mogelijkheden ontstaan om fasegericht te wonen

(een wooncarrire te doorlopen). Kwintes verhuist in de

loop van 2011 naar deze nieuwe locatie.

De plaatsingscriteria worden behoedzaam gehanteerd.

Vaak is er namelijk een onvolledig en soms onjuist ver-

haal over de voorgeschiedenis van een jongere en ont-

breekt er een diagnose. Wat wel bekend is, is verbrok-

kelde kennis (veel hulpverleners weten een beetje),

omdat de routes die de jongeren in de zorgketen afleg-

gen verbrokkeld zijn. Hoewel een diagnose belangrijk is

voor een AWBZ-indicatie heeft Kwintes het idee laten

varen dat het psychiatrisch ziektebeeld van de jongeren

altijd een alles bepalende rol moet hebben bij het

besluit om te plaatsen. Zeker wanneer directe zorg

noodzakelijk was. Bij veruit de meeste jongeren bleek

overigens uiteindelijk wel een diagnose te stellen. De

zorg om en voor een jongere is daarom belangrijker

18 ! 19 ,

6 Korf, D.J. e.a. 2004: Jeziet het ze niet aan,Zwerfjongeren in Flevo-land, Universiteit vanAmsterdam


1De plaatsingscriteria Minimaal drie maanden dak- en thuis-

loos Ernstige, langdurige en aantoonbare

psychosociale problematiek- Vermoeden psychiatrisch onderliggend

probleem of psychiatrische problema-tiek in ontwikkeling

Eerder gebruik van maatschappelijkeopvang-/behandelvoorzieningen

(Nog) niet in staat zelfstandig te wonenmet/zonder begeleiding

Zicht op ontwikkelingsmogelijkheden inwonen, zelfzorg, dagbesteding

Gemotiveerd om een beschermd woon-traject te doorlopen

Afkomstig uit de gemeente Almere Tussen de 15 en 23 jaar

1Contra-indicaties Geen harddrugsverslaving of minder

dan drie maanden in remissie Agressieregulatieproblematiek waar-

voor eerst behandeling wenselijk/nood-zakelijk is

IQ < 80 Diagnose binnen het autistisch spec-

trum

1Wat zwerfjongeren helpt onderdak hebben op n plek wonen en je thuis voelen geen haast persoonlijke begeleiding die langer dan

een jaar duurt iemand die in je gelooft en je dat laat

voelen vertrouwen complimenten voor wat je bereikt directe hulp als het fout gaat iets nieuws leren zonder af te gaan baas kunnen zijn over je eigen plek aandacht voor je familie, zodat die weet

hoe het met jou gaat duidelijke afspraken en nieuwe kansen

als het mislukt om je eraan te houden dagbesteding, die laat zien waar je

goed in bent


dan de systematiek, dat wil zeggen dat bij elke nieuwe

aanmelding men een goede inschatting van de jongere

wil kunnen maken, zodat de juiste plek voor hem of

haar gevonden wordt. Want als een jongere voor

opvang wordt afgewezen zijn er weinig alternatieven.

Zolang er geen geschikte plek is gevonden wordt er

doorgezocht. Gelukkig is er in samenwerking met de

gemeente Almere bekostigingsruimte gevonden om het

zo te kunnen doen.

Het gewone levenWat gebeurt er vervolgens als de jongeren onder dak

zijn? Het belangrijkste is dat geprobeerd wordt om het

gewone leven zijn keer te laten nemen. De zorg is er op

gericht dat de jongeren leren om voor zichzelf te gaan

zorgen en uiteindelijk een plekje vinden in de maat-

schappij. Vaak worden er in de opvang allerlei concrete

resultaten nagestreefd, zoals een stabiele huisvesting of

een dagactiviteit. Dit soort resultaten zijn natuurlijk

belangrijk, maar de ervaringen in deze opvang van

zwerfjongeren laten zien dat er meer of iets fundamen-

telers nodig is voordat de jongeren greep kunnen krij-

gen op hun leven. Men is op zoek gegaan naar een

werkwijze die de begeleiders helpt om te zien wat de

behoeftes en mogelijkheden van de jongeren zijn. Met

de presentiebenadering wordt allereerst genvesteerd in

de persoon van de zwerfjongere zelf.

20 ! 21 ,


Al red je maar eenpercentage, je ziet diejongens toch opknappen,zelf standig gaan wonen,misschien wel een baankrijgen


Richard van Haasen, wijkagent Almere

Investeren in derelatie; daar gaathet omJe doet iets fout, dan ben je ook fout. Zo werkt het bij mij niet. Wat is er inhet verleden van zon jongen gebeurd? Waarom doet hij zo? Ik kijk altijdverder. Ik ga met ketenzorgpartners in gesprek, praat over mogelijkhedenom die jongens te helpen. Mijn politiewerk houdt niet op bij het uitschrijvenvan een bon. Investeren in de relatie met mensen, daar gaat het om.Wijkagent Richard van Haasen was lange tijd betrokken bij hetzwerfjongerenproject in Almere.


H et contact tussen Richard en de jongeren vanhet project is goed geweest. Ik maakte altijdeven een praatje, hoe gaat het? Daardoor krijgje een andere relatie met ze. Het is bij mij ook niet

zwart/wit. Waarom gaat iemand in de fout? Daar ben ik

wel mee bezig. Met n van de jongeren van het project

heb ik regelmatig contact gehad. Deze jongen heeft een

eigen indeling van het leven. Ik blijf politieagent, maar

de deur stond altijd voor hem open. Als je duidelijk, eer-

lijk en rechtvaardig bent accepteren ze je. Kom je alleen

om te oordelen, dan ben je zo afgeserveerd. Ze hebben

een andere manier van denken over het leven. Ze heb-

ben het ook niet gemakkelijk gehad, voor hen is het

leven vaak een kwestie van overleven geweest. Als je je

daarin kan verplaatsen kom je een heel eind.

1BijeenkomstOp de eerste locatie van het zwerfjongerenproject, de

Willem Bontekoestraat in Almere, heeft Richard tijdens

een bijeenkomst kunnen vertellen over zijn rol als wijk-

agent. Ik heb daar aangegeven dat de jongeren bij mij

terecht kunnen voor vragen of hulp. Dat hoort bij de

taken van een wijkagent. Alleen kan ik natuurlijk niet

alles regelen. Ik blijf politieagent, maar ik heb wel een

groot netwerk om mij heen. Ik kan daardoor doorverwij-

zen of onderzoeken welke mogelijkheden er zijn. Zo heb

ik eens bemiddeld bij het betalen van boetes. En van

de jongeren gaf bij mij aan dat hij heel graag wilde

betalen, maar dat nu echt even niet kon. Na overleg op

het bureau kon ik hem een oplossing bieden. Aan de

ene kant help je hem en aan de andere kant win je

daarmee weer wat van zijn vertrouwen. Op die manier

laat je zien dat je als agent niet alleen maar rechtlijnig

bonnetjes uitschrijft.

Richard van Haasen is erg enthousiast over het zwerf-

jongerenproject van Kwintes. De samenwerking met

Kitty (van Elst, red.) was ook heel goed. Kitty doet haar

werk fantastisch, ze blijft altijd rustig petje af. Zij wist

mij te vinden, ik haar. We hebben intensieve gesprekken

gehad, daardoor leer je elkaar wel begrijpen. Ik zat

soms wel een uur bij Kitty op kantoor om over de jon-

gens en meiden te praten. Ik wilde alles van ze weten,

dan wist ik ook hoe te handelen als ik ze ergens tegen-

kwam. Ik heb wel eens meegemaakt dat een jongen zo

door het lint ging dat Kitty me belde. Bij de woonunit

aangekomen ben ik naar binnen gegaan en zag dat hij

een modelbouwauto had. Ik vind modelbouw zelf ook

leuk, dus kon ik daar lekker met m over praten. Die jon-

gen vond dat fantastisch. Na een half uur ben ik lang-

zaam overgegaan op het onderwerp en vertelde hij me

eerlijk wat hij had gedaan. Dat werkt.

1WijkagentOver de algemene rol van wijkagent heeft Richard ook

een duidelijk idee. Ik vind dat je echt wijkagent moet

kunnen zijn. Dat betekent dat je veelvuldig in de wijk

bent, contact met buurtbewoners hebt, maar ook goed

bereikbaar voor hen moet zijn. Hiermee houd je het vei-

lig in de wijken. Maar je moet het wel met elkaar doen.

Ook de buurtbewoners zelf zijn verantwoordelijk. Ik

sprak bijvoorbeeld met buurtbewoners die een bepaald

beeld hadden bij zwerfjongeren. Door mijn kennis en

24 ! 25 ,


ervaring kon ik bij hen de onrust wegnemen. Ik weet

namelijk wat er allemaal speelt. Beetje bemiddelen tus-

sen burgers onderling, de angel eruit trekken zodat de

rust terugkeert in de buurt. Bij het normale politiewerk

is er vaak maar weinig tijd om iets te bespreken. Beslis-

singen worden snel genomen. Oh, u heeft overlast van

die jongeren? Oke, wegwezen! Zo gaat het vaak. Maar

ik heb gelukkig de tijd om een gesprek aan te gaan.

1 RelatiesWat Kwintes aan de Engelse Mijl in het groot doet, doet

Richard inmiddels op kleinere schaal met wat oudere

Antilliaanse jongens. Met 30 jaar weer terug naar

school, geweldig toch? Ook in dit hele traject is de relatie

die je hebt met netwerkpartners belangrijk. Maar

belangrijker is nog: hoe zijn die relaties? Ben je zelf ook

betrouwbaar als je wat zegt? Ook hier is het weer puur

investeren in de relatie. Eerlijk en oprecht, geen poppen-

kastverhaal. Gewoon zoals het is. Werken als persoon-

lijk begeleider lijkt me dan ook echt een baan met vol-

doening. Al red je maar een percentage, je ziet die jon-

gens toch opknappen, zelfstandig gaan wonen, mis-

schien wel een baan krijgen. Bijzonder.

De gemeente Almere doet veel op het gebied van veilig-

heid. We hebben al straatcoaches, we hebben toezicht-

houders, de wijkagenten zijn meer op straat Maar het

zou nog beter zijn als we de organisaties en hun taken

en verantwoordelijkheden duidelijker in beeld zouden

kunnen brengen. Op die manier is sneller te zien bij wie

je met welk probleem terecht kunt. We hebben veel

instanties en partners, maar omdat het zo groot en uit-

gebreid is, weten we soms niet meer waar we heen

moeten. Bijvoorbeeld: je ziet een jongen nu al voor de

derde keer onder de brug. Hij geeft aan dat hij niet

meer thuis mag komen. Het gaat niet goed met hem,

verslaafd aan alcohol en drugs, maar eigenlijk wil hij dit

leven ook niet. De aanpak richting deze jongen zou van

breed naar smal moeten lopen. Eerst lijken de proble-

men eindeloos, maar door de issues gestructureerd aan

te pakken krijgt zon jongen snel de zorg die hij nodig

heeft.

1 TakkenOrganisaties als Kwintes helpen Richard om problemen

die hij tegenkomt op straat structureel opgelost te krij-

gen. Samen kunnen we die jongeren op een spoor zet-

ten en enigszins handvatten geven om hun leven weer

vorm te geven. Een boom heeft vele takken, en voor de

meesten is het recht omhoog de top makkelijk te berei-

ken, anderen hebben al die takken nodig om bovenin te

komen. We hebben de mensen, de straatcoaches, de

jongerenwerkers. Betrek ze erbij. Kitty vroeg mij ook wel

eens iemand voor haar in de gaten te houden omdat ze

bang was dat het weer mis zou gaan. Prima. Doen!

Zorg ervoor dat de wijkagent deze jongeren ook leert

kennen, zodat wanneer hij iets in politierapporten leest,

ook direct weet over wie het gaat en wellicht iets kan

betekenen. Omdat jij als wijkagent deze jongen kent en

weet dat het niet goed is als hij met bepaalde groepen

jongens omgaat en dus moet ingrijpen. Gebruik de wijk-

agent dus in dat hele systeem.


Hans Feddema, beleidsadviseur gemeente Almere

De investering meerdan waard Wij hebben in Almere een goed project voor de opvang van zwerfjongerenmet behoorlijk ingewikkelde problematiek, waarbij de relatie tussen debegeleider en de jongere de drager is van het succes. Het laat zien datwanneer je op de juiste manier investeert in de relatie, je de zwerfjongereecht verder helpt. Dit project maakt dat waar. Anders dan alleen maarstraffen en belonen waarbij de kans groot is dat je ze weer uit het oogverliest. Hans Feddema van de gemeente Almere is enthousiast over hetzwerfjongerenproject. Bovendien lijkt deze aanpak zelfs geld op televeren.


H ans Feddema is strategisch beleidsadviseur bijde gemeente Almere. Hans staat achter deaanpak van Kwintes en deze zou volgens hemmeer gepromoot mogen worden in de rest van Neder-

land. Ik heb het eindrapport met veel belangstelling

gelezen. Het is mooi om te zien dat jongeren het een

thuis noemen. De jongeren geven aan dat ze hier din-

gen kunnen zeggen die ergens anders zouden kunnen

leiden tot verkeerde reacties, waardoor ze zelfs wegge-

stuurd kunnen worden. De jongeren mogen er eerlijk

zijn, kunnen hun verhaal doen. Het is goed te weten,

dat de presentiebenadering zo goed aanslaat. Daar zou

de rest van Nederland kennis van moeten nemen.

1 InvesteringDe gemeente Almere investeert bijna 200.000 euro per

jaar in het zwerfjongerenproject. De rest wordt gefinan-

cierd door de AWBZ. En van de overwegingen om bij te

dragen aan het project was voor de gemeente Almere

de koppeling van het onderzoek aan een nieuwe

methode, de presentiebenadering. Wij vinden het goed

dat hulporganisaties kritisch naar zichzelf kijken en aan

methodiekontwikkeling en onderzoek doen. Dat geeft

ons het vertrouwen dat een organisatie als Kwintes seri-

eus met haar opdracht omgaat en de jongeren centraal

stelt.

Door de bijdrage van de gemeente Almere kunnen jon-

geren de eerste maanden even op adem komen. In die

eerste paar maanden is er vaak nog geen indicatie voor

de AWBZ en dus nog geen vergoeding. De gemeente

Almere vult dat gat van de eerste maanden. Lukt het

daarna niet een indicatie te krijgen, dan betaalt de

gemeente ook de rest van de opvang en begeleiding

Na alle goede reacties en de eindrapportage in het

boek Zwerfwerken vind ik het project de investering

waard.

De investering is overigens niet alleen van grote waarde

voor de jongeren zelf, maar levert de gemeente ook nog

iets op, zo blijkt uit onderzoek door Seceur. Seceur deed

onderzoek naar het social return on investment van pro-

jecten zoals deze in Almere. Hans: Uit de berekeningen

blijkt dat van elke euro die je investeert in deze opvang

van jongeren, het de maatschappij uiteindelijk 1,48 euro

oplevert. In het andere geval gaan deze jongeren

namelijk de criminaliteit in, de psychiatrie in of anders-

zins. Ontwikkelingen die maatschappelijk gezien tot

meer kosten leiden. Nog een reden om deze presentie-

benadering in de rest van Nederland te gaan toepas-

sen.

1HouvastHans kan de toepassing van de presentiebenadering

niet met andere locaties in Nederland vergelijken, maar

ziet wel overeenkomsten met de Houvastmethodiek van

Judith Wolff, onderzoeker aan de Radboud Universiteit.

Houvast is ook wetenschappelijke theorie, net als de

presentiebenadering. Kernwaarden bij de Houvast -

methode zijn, uitgaan van eigen kracht van de clint en

de werkrelatie tussen clint en hulpverlener. De jonge-

ren verwachten van de hulpverlening hoop, zingeving

28 ! 29 ,


Het is goed te weten, dat depresentiebenadering zogoed aanslaat. Daar zou derest van Nederland kennisvan moeten nemen


30 ! 31 ,

en perspectief als basisvoorwaarden. Hier worden

andere woorden gebruikt, maar deze basisvoorwaar-

den komen volgens mij dicht bij de presentiebenade-

ring. Volgens mij zijn er niet meer methodes in Neder-

land die uitgaan van de relatie tussen clint en hulpver-

lener. Ik weet ook niet of de Houvastmethode al ergens

in Nederland wordt toegepast. Kwintes heeft nu bijna

drie jaar praktijkervaring met de presentiebenadering

en dat is natuurlijk prachtig. Het zou voor Kwintes waar-

devol kunnen zijn om beide methodes eens met elkaar

te vergelijken.

1KritischHans is onder de indruk van de zorgvuldigheid waar-

mee wordt ingestoken op de relatie tussen zwerfjongere

en begeleider. Er worden vragen gesteld aan de bege-

leider. Zoals: Wat doet het met jou? Hoe zit jij in elkaar?

Hoe zijn je eigen waarden en normen? Gespreksmetho-

dieken als Moreel Beraad en Cased-Based Learning

vind ik zeer waardevolle onderdelen van de presentie-

benadering. Het gaat om mensen. Het feit dat je daar,

vanuit een bepaalde methodiek, kritisch met elkaar naar

kijkt, vind ik een goede zaak.

Volgens Hans geeft de presentiebenadering de juiste

hoeveelheid ruimte aan deze jongeren. Voortdurend op

hun huid zitten werkt niet. Je mag wel op hun huid zit-

ten, maar dan moet je goed weten waarom en wan-

neer je dat doet. Maar je moet ook weten wanneer je

dat niet moet doen. Meebewegen, maar wel vasthou-

den. Dat is een mooie omschrijving die goed aangeeft

wat je doet. Ik denk dat het voor professionals een pret-

tige methode is omdat het je ook veel leert over jezelf. Je

wordt geconfronteerd met jezelf; wat maakt dat jij het zo

wilt doen en niet anders? Waar zitten je eigen mogelijk-

heden en belemmeringen? Ik denk dat het voor een

professional een uitdaging is om dit goed te doen. Vol-

gens mij maakt het je werk een stuk leuker dan wan-

neer je constant bovenop regels moet zitten en je daar-

door tegen conflicten aanloopt. Je kunt hier alles van

jezelf in kwijt en als je daarvan houdt, dan is dit een hele

mooie baan. Dat lijkt me voor professionals ontzettend

belangrijk, dat ze een baan hebben waarin ze kunnen

groeien.

1 ToekomstDe beleidsadviseur heeft wel ideen over hoe de crisis-

opvang er in de toekomst uit zou kunnen zien. Het zou

mij wel wat lijken om alle 24-uurs losstaande opvang af

te bouwen en de crisisopvang te verplaatsen naar een

omgeving waar woonbegeleiding wordt geboden. Op

die manier staan zwerfjongeren niet na zes of twaalf

weken weer op straat, zoals dat nu vaak gebeurt. Hier-

door hebben zwerfjongeren veel afgebroken relaties

waardoor ze teleurstelling op teleurstelling moeten ver-

werken. Dat moet steeds weer worden opgebouwd. Het

helpt niet om ze van de ene voorziening naar de andere

te verplaatsen. Daarom lijkt het me goed de 24-uurs

opvang af te bouwen en opvang inclusief woonbegelei-

ding verder uit te breiden. Dat vind ik wel een interes-

sante gedachte voor de toekomst.

* Meer over MoreelBeraad en Cased-Based Learning oppagina 32.


1 ParticipatiegedachteDe gemeente Almere werkt vanuit de participatiege-

dachte waarbij eigenlijk iedereen deel uitmaakt van de

maatschappij binnen zijn of haar mogelijkheden. Hans:

Kwintes doet dat goed vanuit hun kernactiviteiten

opvang, begeleiding en activering. Als gemeente zoe-

ken we nog wel naar de vervolgstappen, de stappen na

de opvang en begeleiding. Daar heb ik nog wel vragen

over. Afhankelijk van de psychiatrische achtergrond laat

Kwintes deze jongeren uiteindelijk, als de situatie het

toelaat, ook weer los. In de hoop dat ze niet terugvallen.

Maar hoe ziet hun dag er dan uit? We zijn als gemeente

niet alleen nieuwsgierig naar hun woonsituatie, maar

vooral ook naar hun dagbesteding of werk. Daarin laat

je als jongere zien dat je je eigen kracht en talenten

weer optimaal benut. Daarmee maak je de cirkel ook

echt helemaal rond.

Jongeren die niet meer overal wordenuitgezet kosten de samenleving minder


32 ! 33 ,

1 Case-Based LearningOndanks dat de begeleiders doeners zijn,zitten ze toch uren op een stoel om een tafelwaarin in een paar rondes een bepaaldecasus grondig wordt doorgesproken. Hetteam praat over een situatie waar ze chtlast van heeft. Dat probleem wordt als een uiin laagjes afgepeld. En dan gaat het erom;wat doet het met mij? Wat betekent het voorde jongere, hoe kunnen we een creatieveoplossing bedenken en wie doet vervolgenswat? Een soort intervisie op een speciekemanier waarbij het zwaartepunt ligt bij watgoed is. De onderliggende vraag is steeds:Waar gaat het hier nu eigenlijk om? Het gingbijvoorbeeld over een jongen die zichgehecht heeft aan een hond. Hij heeft eenantisociale persoonlijkheid maar hij is blijk-baar wel gehecht aan zijn hond. In eersteinstantie zegt iedereen: Die hond moet weg,want hij kan er niet voor zorgen. De jongenligt uren op zn bed en de hond poeptoveral. Weg met dat beest! Na een Case-Based Learning-overleg bleef de hond enkwam er een systeem waarin medewerkersmet de jongen samen de hond gingen uitla-ten. Op die manier konden ze ondertussenmooi met elkaar praten. Je ziet dat in hetbegin iedereen faliekant tegen de hond is.

Door de reectie gaan de teamleden andersdenken, meer naar zichzelf kijken. En kijkennaar wat de hond eigenlijk voor deze jongenbetekent. Ze ontdekken dat het dier vanessentieel belang is om aansluiting bij dejongen te vinden.Uit: Interview met Karin Runia, onderzoeker

1Moreel BeraadHet moreel beraad is een reectie-instru-ment, ontwikkeld om het team te helpenzorgvuldig en goed genformeerd factoren tewegen en tot een moreel verantwoordbesluit te komen. Het moreel beraad wordtgebruikt in zeer lastige situaties waarbijzorgvuldig een afweging moet wordengemaakt om bij de jongere te blijven ofhem/haar te laten gaan. Door gebruik te maken van dit instrumentzijn de teamleden zich meer bewust vanelke relevante kwestie die in deze beslissingeen rol spelen. Het doel is het team te hel-pen te komen tot een gefundeerde beslis-sing. Het instrument dwingt de uitkomst nietaf, het voedt slechts de beslissing.

Noot: zie voor een uitgebreidere beschrijving vanCase-Based Learning en Moreel Beraad het onder-zoeksverslag Zwerfwerken: pag. 151-157


Je mag wel op hun huidzitten, maar dan moet jegoed weten waarom enwanneer je dat doet


Sherlon, jongere

Het is soms fijn omonzeker te zijnHet wijkteam van Almere trof Sherlon verwaarloosd aan in een praktischlege woning. Na het overlijden van zijn moeder was het fundament onderzijn bestaan weggevallen. Bij Kwintes kreeg hij de begeleiding die hij nodighad om weer op eigen benen te staan. Over twee weken krijgt Sherlon desleutel van zijn eigen huis. Een eigen plek waar hij rustig kan bijkomen vaneen drukke werkdag. Een huis met een tuin en ook nog aan het water.Wie heeft dat nou?


S herlon (24) werkt, zingt, volgt een opleiding enziet de toekomst duidelijk zonnig tegemoet. Sher-lon is vrolijk, enthousiast en vaak onbedoeldgrappig. Maar voor hij zover was, heeft hij een lange

weg afgelegd. Sherlon had regelmatig last van depres-

sieve buien en viel dan ook terug in overmatig drankge-

bruik. Zn depressieve buien zijn minder, zn drankge-

bruik ook. Ik heb soms nog wel een terugval, dan zit ik

niet zo lekker in mn vel. Maar de depressieve buien zijn

inmiddels gelukkig van korte duur. Ik kan nu beter met

teleurstellingen omgaan. Dat maakt ook dat ik nu toe

ben aan een eigen plek. Wel begin ik weer met Ritalin.

Dan is het wat rustiger in mn hoofd en kan ik beter

leren.

1BourgondischBij Sherlon was vooral het alcoholgebruik een groot pro-

bleem. Vroeger dronk ik alles door elkaar en te veel.

Daarvoor ben ik ook in detox geweest. Ik drink nog

steeds, maar op een normale manier. Bovendien drink

ik alleen nog wijn en bier, want daar word je niet zo snel

dronken van. Ik kan daarbij mn huiswerk nog maken of

gewoon werken. Ik drink nu vooral voor de gezelligheid.

Ik ben erg Bourgondisch aangelegd, ik houd ook van

lekker eten. Ik was zelfs geselecteerd voor de selectie-

dag van het restaurant van Jamie Oliver in Amsterdam,

maar omdat ik al met een opleiding bezig ben, ben ik

niet naar de selectiedag geweest.

Ondanks zijn voorliefde voor lekker eten en koken ziet

Sherlon zichzelf toch het liefst in een politie-uniform.

Vroeger wilde ik politieman worden om mn moeder te

kunnen beschermen, maar nu zou ik anderen willen

beschermen. Ik heb vorig jaar bij de politie gesollici-

teerd, maar omdat ik geen afgeronde opleiding had is

dat helaas niet gelukt. Misschien ga ik het later ooit nog

eens proberen.

1VertrouwenDe medicatie, verslavingszorg en de persoonlijke bena-

dering bij Kwintes hebben Sherlon zichtbaar goed

gedaan. Sherlon is dan ook een graag geziene bewo-

ner van de woonlocatie in Almere. Hij zal gemist worden

als hij binnenkort op zichzelf gaat wonen. Ze zullen me

vooral gaan missen omdat ik mensen aan het lachen

maak. Zelfs als ik dingen serieus bedoel moeten ze hier

lachen. Maar ik kom ook regelmatig langs, breng een

vissoep of geef mensen spontaan een kus. Als ik me nu

niet goed voel en mij thuis terugtrek, komt er altijd

iemand kijken om te zien hoe het met me gaat. Dat zal

ik straks zelf missen. Alhoewel het contact natuurlijk wel

blijft. Mn begeleidster zal regelmatig bij me langsko-

men om te zien hoe het met me gaat. Ze heeft al

gezegd dat ze me komt stalken, dus dat komt wel

goed.

1 SchreeuwenSherlon heeft een bijzondere band met zijn begeleidster.

Ik heb zoveel mooie herinneringen aan haar, maar het

moment dat wij samen een wandeling gingen maken is

me het dierbaarst. Ik zat niet goed in mn vel en ze

36 ! 37 ,


stelde voor om een stuk te gaan lopen, even uit te

waaien. Ze stopte ergens en zei: Je moet gewoon heel

hard gaan schreeuwen en stampen en dat deed ze. Ze

schreeuwde echt keihard. Ik schaamde me rot. Maar

dat moment was zo speciaal. Dat zal ik niet snel verge-

ten. Mede dankzij haar heb ik mijn zelfvertrouwen

teruggevonden. Natuurlijk ben ik soms nog onzeker,

maar dat is ook wel fijn. Dat hoort trouwens wel een

beetje bij het artiest-zijn.

Sherlon neemt voor de tweede keer afscheid van de

woonlocatie van Kwintes. De eerste keer was nadat hij

een jaar bij Kwintes had gewoond. Ik vond mezelf oud

en wijs genoeg om op mezelf te gaan wonen, maar dat

ging uiteindelijk toch niet goed. Niet omdat ik het zelf

niet aankon, maar de omgeving waarin ik verkeerde

was niet de goede voor mij. Dat begon al bij een huis-

baas die niet te vertrouwen was. Dat ging dus mis. De

huisbaas had de sleutel en kwam op de meest onmo-

gelijke tijden langs en we wisten ook niet wat hij deed

als we weg waren. Het was gewoon een duister type.

Ik heb daarna nog bij twee vriendinnen gewoond, maar

dat werkte ook niet. Toen dus weer terug naar Kwintes.

Nu heb ik zelfs een huisje met een tuin n aan het

water! Fantastisch.

1DossierBij toeval kwam Sherlon erachter dat er in zijn medisch

dossier zwak begaafd stond. Om dit te veranderen

moest hij een maand naar een afkickkliniek, trouw zn

Ritalin slikken en een IQ-test maken. Daar kwam uit dat

Sherlon bovengemiddeld begaafd is. Ik ben heel boos

geweest. Omdat ik vroeger wat concentratieproblemen

had heb ik direct het stempel zwak begaafd gekregen.

Dat kan blijkbaar in Nederland. Ik heb gewoon een IQ

van 110. En met die wetenschap op zak werkt Sherlon

elke dag als receptionist/telefonist bij drukkerij Papier en

Meer (een leerwerkbedrijf van Kwintes, red.), volgt hij

een passende opleiding en is hij als presentator of zan-

ger in en rond Almere op verschillende podia te vinden

en daarmee helemaal in zn element.

1ValkuilSherlon vindt dat hij er echt aan toe is om uit te vliegen.

Je zit hier met veel jongeren met allemaal hun eigen

rugzak en dat past af en toe niet meer. Ik ben inmiddels

verder dan de rest. Ik werk, zit op school en ben met

veel dingen tegelijk bezig. Als ik wil slapen en de ande-

ren zijn nog aan het feesten, dat werkt dus niet. Ze zijn

hier ook strenger voor mij dan voor de rest omdat ik

iemand ben die het kan. Toch moet ik wel oppassen dat

ik niet te veel hooi op mn vork neem, anders val ik weer

terug in een depressie. Ik kom net ook uit een overspan-

nen periode. Als je een heel jaar niets doet en opeens

komt alles op je af: werken, leren en optreden. Dat was

te veel. Ik vind alles leuk en zeg geen nee. Dt is mijn

valkuil.

38 ! 39 ,


Als ik me nu niet goed voelen mij thuis terugtrek, komter altijd iemand kijken om tezien hoe het met me gaat


3 Wat is presentie?De presentiebenadering7 is een visie en het is een

manier van zorg verlenen. Het is een benadering die

vanuit relaties denkt: relaties worden gelegd en onder-

houden met mensen die maatschappelijk dreigen uit te

vallen of dat al zijn. Het doel is om bij hen aan te sluiten

en hen (weer) binnen te halen. Een relatie helpt daarbij.

Bovendien leer je als hulpverleners daardoor te zien

welke hulp voor iemand nodig is. In dit project gaat het

over de relatie met zwerfjongeren. De medewerkers

hebben zich tot doel gesteld om, zoals men dat met

elkaar formuleerde, de jongeren vast te houden. Dat

vasthouden heeft allereerst voor de jongeren zelf

belangrijke gevolgen: zij leven niet meer op straat en

krijgen op de locatie meer rust, zij worden gezien en

gerespecteerd als persoon door anderen en ze mogen

leren - en dus fouten maken - zonder dat zij er uitgezet

worden. In de relatie tussen de jongeren en hun bege-

leiders ontstaat er een beeld over deze jongere en wat

er voor hem/haar van betekenis is. Vaak is dat nieuwe

kennis waardoor de begeleiders de juiste hulp kunnen

geven.

Presentie wordt een benadering genoemd en geen

methodiek. Er is ook geen kant en klare uitvoeringsme-

thodiek. Het gaat er letterlijk om hoe de medewerkers

de jongeren benaderen. Dat begint met aandacht

geven aan de jongeren. Er wordt veel belang aan

gehecht dat de jongeren ervaren dat zij er toe doen en

dat zij zich vertrouwd gaan voelen. Door zo dichtbij de

jongeren te blijven zien de medewerkers meestal ook

wat de behoeftes van de jongeren zijn. In de theorie van

de presentie heet dit relationele afstemming. Het wer-

ken met presentie ziet er eenvoudig uit, maar de team-

leden van het zwerfjongerenproject moesten er hard

voor werken om oprechte aandacht te hebben en te

houden voor jongeren die telkens weer de grens opzoe-

ken, chaotisch en weerbarstig kunnen zijn. Je kunt er

bijvoorbeeld onzeker over zijn of je met een jongere de

goede weg bewandelt.

De presentiepraktijkPresentie gaat ervan uit dat mensen respect verdienen

en gezien horen te worden. Die aandacht is een waarde

in zichzelf. De relatie wordt daarom zorgvuldig onder-

houden. Zo vertelden de jongeren in het onderzoek dat

ze hadden ondervonden dat de begeleiders cht bij hen

bleven, ook als het niet goed met ze gaat. Als ze weg

zijn krijgen ze een kaartje toegestuurd of ze worden

regelmatig even ge-smst of gebeld. Voor de meesten is

dat een nieuwe ervaring.

Bij de aanvang van het project hebben Kitty van Elst, het

locatiehoofd en de begeleider-op-de-achtergrond,

Andries Baart, de visie ontwikkeld volgens welke het

project zou worden opgezet en ingericht. Ze deden dat

op basis van een literatuurstudie en bezoeken aan

andere zwerfjongerenlocaties in Nederland. De primaire

doelstelling van het zwerfjongerenproject is de erken-

ning van de jongeren.

40 ! 41 ,

7 Baart, A., 2001/2004/2006: Een theorie vande presentie. LemmaBV, Utrecht.Noot: in Kwintes wordtop meerdere locatiesmet presentie gewerkt,bijvoorbeeld in het Tref-punt en in het Fasehuis


1Grenzen stellenIn oktober 2008 ben ik gestart als regiomana-ger in Zuid Flevoland. Ik werd vrij snel gecon-fronteerd met een zeer ingewikkelde casuswaarbij de veiligheid van de medewerkers inhet gedrang raakte. Ik miste het uitblijven vanbegrenzing en meer in het bijzonder vansanctionering om de eigen veiligheid tegaranderen. Ook miste ik ondersteuning vande ketenpartners om met de specieke pro-blematiek van deze clint verder te komen. De aanpak via presentie (onder andere viaCase-Based Learning) heeft me geleerd dat erwel degelijk grenzen worden gesteld, maarniet per se gesanctioneerd. In het team wordtachterhaald wat er feitelijk heeft plaatsgevon-den, wat dit voor jezelf betekent en wat dit

voor het begrenzen van het gedrag of declint betekent. Het schept een stevige basisom 'gevaarlijk' gedrag te kunnen hanteren enmet elkaar de juiste maatregel(en) te beden-ken. Voorop staat dat de binding belangrijk isen blijft, dat je van fouten kunt leren en ookweer terug kunt komen als je dat graag wilt.Door deze boodschap uit te dragen naar onzenetwerkpartners en gebruik te maken van huninzichten is er meer begrip ontstaan voorelkaars deskundigheid. Het is mooi dat weelkaar aanvullen en minder het verschil zoe-ken. Het vertrouwen is toegenomen en bij mijook de trots op een nieuwe effectieve maniervan begeleiden; zwerfwerken.Geert van Seters, regiomanager Kwintes Zuid Flevoland


Kitty van Elst, hoofd begeleiden en wonen Kwintes

Wij geven ze tijd enruimte Omdat je een langere adem hebt en meer investeert in de relatie is depresentiebenadering heel geschikt om deze jongerendoelgroep tebegeleiden. Andere instellingen zetten vooral in op het gedragsmatige, wijop de relatie. Natuurlijk spreken wij de jongeren aan opgrensoverschrijdend gedrag, maar we blijven positief, aldus Kitty van Elst,hoofd begeleiden en wonen bij Kwintes in Almere.


E en project voor zwerfjongeren was nieuw voorKwintes. Kitty van Elst is daarom eerst bij andereinstellingen langsgegaan om met eigen ogen tezien wat ze voor het nieuwe project wel en niet wilde

overnemen. Dat werd een interessante onderzoekings-

tocht. Veel instellingen werken met cameras en

beveiligings beambten. Dan ga je uit van controle en

beheersing en dat wilden wij juist niet. Opvallend was

ook dat op veel locaties niet gezamenlijk werd gekookt.

De variatie was van een professionele kok tot aan mag-

netronmaaltijden. Terwijl het koken met elkaar juist een

begeleidings moment bij uitstek is. Bijvoorbeeld tijdens

het snijden van groente het hebben over onderwerpen

als lastig gedrag of verdrietige momenten. Je laat ze

daarbij toch geen aluminiumschaal in de magnetron

schuiven? Over het onderwerp blowen werd verschillend

gedacht. Zo waren er een aantal organisaties waar

men kon blowen op hun kamer. Bij ons was dat vanaf

het begin af aan duidelijk; Blowen mocht niet in de

woonunits en ook niet in de directe omgeving.

1DagbestedingDagbesteding is een belangrijk onderwerp binnen het

project, hoewel Kwintes er geen dwang achter zet. Dat

werkt contraproductief. In het team zit een trajectbege-

leider die heel gericht met de jongeren aan de slag kan.

Wat vind je leuk? Wat kunnen we je aanbieden? Het

mooiste zou nog zijn om gebruik te kunnen maken van

job coaches. Dan worden jongeren echt aan de hand

genomen en kunnen ze stap voor stap in hun eigen

tempo aan het werk. Werk vinden is niet altijd moeilijk,

maar werk vasthouden wel. Als het even tegenzit op het

werk dan kunnen ze soms collegas of de leidingge-

vende de huid vol schelden. Dat lijkt agressief, maar er

zit veel meer achter. Vaak juist (faal)angst en onzeker-

heid. Ze weten niet goed om te gaan met deze emoties

en voelen zich (te) kwetsbaar. Terugvallen in hun oude

patroon is dan het meest veilig op dat moment. Een job-

coach kan hen daarin begeleiden en vooral ook op de

werkvloer meer begrip kweken voor deze groep jonge-

ren (kwartiermaken). Zwerfjongeren zijn gewend te

leven bij de dag. Tijd speelt niet echt een rol en het duurt

even voordat zij inzien dat het belangrijk is om afspra-

ken na te komen, zodat de ander weet waar hij aan toe

is. Maar het is een weg met vallen en opstaan. Tijd zegt

ook iets over tijd geven en de tijd nemen. Van belang

is dat er ruimte is om weer te werken aan het opbou-

wen van het leven en soms hebben we/ze daar een

lange adem voor nodig. Uiteindelijk moet er een sfeer

ontstaan waarin ze durven uit te spreken waarom ze te

laat komen of waarom ze toch besluiten te stoppen.

Daar zijn vaak redenen voor, die veel dieper gaan dan

je op het eerste gezicht zou zeggen

1 Paradoxale boodschappenJongeren hebben elk een begeleider die hen helpt hun

persoonlijke ontwikkeling vorm te gaan geven en dit ook

inzichtelijk te maken. Ook hele kleine stapjes zijn

belangrijk, zelfs als die tijdelijk achteruitgaan om vervol-

gens een grotere stap voorwaarts te kunnen maken.

44 ! 45 ,


Woonbegeleiders helpen jongeren bij hun woon- en

leefmilieu en op het gebied van zingeving. Het gaat hier

niet alleen over het doen van boodschappen of het

opruimen en schoonhouden van het huisje (iets waar ze

net als de meeste jeugdigen veel moeite mee hebben),

maar ook samen sporten of spelletjes spelen. Onder het

spelen van monopoly wordt veel zichtbaar: wel/niet

tegen je verlies kunnen, geduld hebben, eerlijk zijn,

pedagogische vaardigheden, perspectief wisselingen,

maar ook het uitwisselen van jeugdervaringen. Hoe

ging het er thuis aan toe, werden er spelletjes gespeeld,

is heimwee voelbaar, hoe is het contact met ouders nu,

is er behoefte aan dit (opnieuw) op te pakken? Maar

niet alleen de gezellige momenten laten veel zien, ook

de momenten waarin er een gesprek moet plaatsvinden

ten gevolge van grensoverschrijdend en onacceptabel

gedrag. In plaats van alleen maar corrigerend te zijn,

wordt er volgens Kitty vooral gekeken hoe het komt dat

dit gedrag telkens weer de kop opsteekt. Blijkbaar zit

hier soms een paradoxale boodschap in. Van belang is

om op zoek te gaan, naar het achterliggende. Want als

dat niet wordt gezien, zal het telkens terugkomen met

alle gevolgen van dien. Je moet het zien als een proces,

waarbij je geen haast moet hebben, geen dankbaar-

heid moet verwachten en de dingen niet al te persoon-

lijk moet nemen. Kijk verder dan het gedrag of de woor-

den. Een voorbeeld is Michel, die soms zo ontzettend

boos is en mij (ogenschijnlijk) heel onterecht negatief

bestempeld. Niks is goed, ik begrijp hem niet en doe

niets voor hem en op het einde kan die boosheid plots

omslaan in hartstochtelijk huilen. Het lijkt wel een haat-

liefdeverhouding die hij met mij heeft. Ik tolereer zijn

boosheid niet, ik ga ook niet in op zijn eisen, ik ga wl in

op zijn gedrag. Tegelijkertijd blijf ik trouw aan hem. Ik

realiseer me namelijk altijd dat die boosheid ergens

vandaan komt. Daar gaan we, als team, mee aan de

slag. Ik heb hem voorgesteld een keer samen af te spre-

ken, zonder agenda, zonder onderwerp. Dat vond hij

fijn. Hij belde me onlangs op om te vragen of we daar-

voor een afspraak konden maken.

1 PresentiemanagementAls leidinggevende van het zwerfjongerenproject schept

Kitty de randvoorwaarden waarmee de zorgpraktijk zor-

gethisch kan worden ingevuld. Daarnaast probeer ik te

voorkomen dat het team te veel last heeft van bureau -

cratisch gedoe om clinten ergens in behandeling of in

overleg te krijgen. Ik ga voorgesprekken aan om

zodoende het pad voor hen te plaveien. Ook investeren

we in het netwerk rond de hulpverlening van (zwerf)jon-

geren. Veel hulpverlening gaat gepaard met eisen en

voorwaarden die bij elke organisatie ook weer anders

zijn. Een hele klus om afstemming te krijgen, maar

essentieel om goede zorg te kunnen verlenen. Ik zie dat

elke organisatie hiermee worstelt. Een ieder vindt die

afstemming belangrijk, maar we worden al snel meege-

voerd met de gekte van de dag. Het is juist zo belang-

rijk om af en toe stil te staan en gezamenlijk af te stem-

men welke zorg hier passend is. En als dat betekent dat


je af moet wijken van de gebaande paden, moet je dat

vooral onderzoeken en zorgvuldig gebruiken.

1Zorgconferenties Soms lukt het een jongere niet om zich staande te hou-

den in de woonvorm voor zwerfjongeren. Kitty: Dit kan

op tijd worden gezien of vermeld door de jongere of het

laat zich zien door zijn telkens opnieuw grensoverschrij-

dend gedrag. Het is dan goed om gezamenlijk te kijken

welke plek er meer geschikt is. Lukt dit niet met de jon-

gere zelf en zijn/haar behandelaar, dan wordt er een

zorgconferentie belegd met alle (ook in de toekomst

mogelijk) betrokken partijen. Is de situatie zeer complex,

dan wordt het CCE (Centrum voor Consultatie en Exper-

tise) ingeschakeld. Maar ook familie of bekenden kun-

nen een belangrijke bijdrage leveren. Een voorbeeld

hiervan is bij een jongere die telkens weer verviel in zijn

oude patroon van alcoholverslaving en cocanegebruik.

Hij vertrok dan een paar dagen naar zijn oude buur-

vrouw en vriendin van zijn overleden moeder. Omdat

familie of andere belangrijke personen van een jongere

kunnen helpen een completer beeld te geven, hebben

we haar uitgenodigd om mee te denken hoe deze jon-

gen het beste te begeleiden. Zij heeft meer informatie

kunnen geven over de traumatische jeugd van deze jon-

gen. We hebben een plan gemaakt om hem gezamen-

lijk te begeleiden en elkaar op de hoogte te houden. Hij

was op de hoogte van de gesprekken en wilde pas later

aansluiten, maar was wel actief deelnemer bij het

opstellen van het plan. Het heeft in deze casus goed uit-

gepakt. Maar dat zegt nog niets over een volgende

casus. Het blijft maatwerk.

1 Present stellenKitty van Elst ziet dat marktwerking en bezuinigingen

noodzakelijk zijn, maar ook de nodige risicos met zich

meebrengen. De wachtlijsten worden langer omdat we

van het zorgkantoor niet meer mogen uitbreiden. Hier-

mee vergroot je uiteindelijk het menselijk leed. De

geschiedenis laat zien dat een korte-termijninvestering

in zorg tot slechte zorg leidt. Wij zouden dit met alle

hulpverlenende instanties aan de orde moeten stellen

door morele vragen te stellen bij de instructies van zorg-

kantoren. Ik besef dat het ingewikkeld is om tegelijkertijd

een menselijke en een economische haalbare oplossing

te vinden voor een gedegen zorgbeleid, maar je moet

als samenleving ook verantwoordelijkheid hiervoor dur-

ven dragen. Ook als het moeilijk wordt, ook als het inge-

wikkeld wordt. In mijn ogen gaat het niet alleen om de

grens tussen wat wel en niet betaalbaar is, maar ook

om de wijze waarop het leven het best vormgegeven

kan worden. Mensen behoren niet zomaar een leven te

leiden, maar een goed leven. Daar zou het in het

publieke debat over moeten gaan. Daarbij zijn andere

zaken van belang: de houding van waaruit wordt

gehandeld bijvoorbeeld. Ik vind dit terug in de presentie-

theorie. Het gaat over wat een mens is en wat mensen

met elkaar van doen hebben.

46 ! 47 ,


1CasusOnderstaande casus illustreert dat het werkenvolgens de presentiebenadering niet ophoudtbij de deur van de locatie. Kitty van Elst, hoofdbegeleiden en wonen van Kwintes blijft in ver-schillende situaties zo nabij mogelijk.

KeesKees is 1 jaar geleden aangemeld doorMEE. Zij waren al vier jaar op zoek naar eenvaste plek voor hem. Overal werd hij gewei-gerd op diverse gronden: psychiatrische pro-blematiek, licht verstandelijke beperking, ver-slavingsproblematiek, agressieregulatie pro-blemen, veel pleger. Na twee gesprekken methem, de MEE-consulent en de nazorgcordi-nator veelplegers, werd besloten om hem opte nemen in het zwerfjongerenproject. Heteerste half jaar ging heel goed. Kees vondeen dagbesteding bij het groenteam vanKwintes en leek goed aan te sluiten bij degroep jongeren die woonden in de woon-vorm. Totdat er op de locatie van het groen-team ingebroken werd en een andere zwerf-jongere, Kees achter zijn rug om beschul-digde van betrokkenheid bij de inbraak. Keestrok zich terug, kwam nog zelden op de dag-besteding en kreeg ruzie met de leidingaldaar. Hij kwam in neerwaartse spiraalterecht en begon fors te blowen. Zijn per-

soonlijk begeleider probeerde op allerlei crea-tieve manieren te zorgen dat hij weer een(eventueel andere) dagbesteding zou oppak-ken. Twee keer heeft hij het kort geprobeerd,om vervolgens niet meer te gaan. Wat er ookwerd geprobeerd, Kees liet niemand meer toeen we zagen hem zienderogen terugvallen.

PatroonDe gedragswetenschapper van Kwintes werderbij gehaald en gezamenlijk werd gekekenhoe dit patroon te doorbreken. Maar nietsleek te helpen en Kees begon servies enetensresten uit het raam te gooien van zijnwoonunit. Hij was moeilijk te corrigeren en hetwas lastig om de juiste ondersteuning tegeven met betrekking tot dit gedrag en hijbreidde zijn negatieve gedrag uit met het slo-pen van spullen. In gesprekken die wij methem aangingen gaf hij aan net zo lang doorte gaan totdat wij hem eruit zouden zetten.Zijn levensloop liet zien, dat uitzettingen enwegsturen aan de orde van de dag warengeweest en wij besloten om hem juist eentegenovergestelde boodschap te gevenKees, wij willen jou er niet uitzetten en we wil-len graag met jou kijken wat jij nodig hebt omweer grip te krijgen, anders dan de manierwaarop je het nu doet. Kwintes heeft moge-lijkheden dat als je hier niet goed op je plek


zit, je overgeplaatst kan worden naar eenwoonvorm die mogelijk meer passend is.Maar dan moeten we wel kunnen samenwer-ken. En daar hebben we jouw hulp daarbijnodig. Heel even leek er een doorbraak tezijn gekomen en Kees stopte met dingenstukmaken en hielp de achtertuin schoonma-ken. Maar na twee weken, vlak voor kerst,begon alles van voren af aan en het werdsteeds extremer We hebben toen beslotenzijn moeder erbij te betrekken. Zij heeft onsmeer inzage kunnen geven in zijn levenshisto-rie en we spraken af meer samen te gaanwerken.

ZorgboerderijMaar de praktijk haalde ons snel in. De sloop-tocht werd intensiever en na een Case-BasedLearning over Kees besloot ik het CCE te vra-gen mee te denken met ons. Daarnaast infor-meerde ik de huisarts en vroeg de crisisdiensteen inschatting te maken of Kees in staat waszijn boosheid en destructiviteit te richten op deandere jongeren of op het personeel. Dit laat-ste bleek inderdaad een risico te zijn ensamen met het CCE kwamen we erop uit datKees beter af zou zijn op een zorgboerderijwaar de focus ligt op het werken in de buiten-lucht en er minimale eisen aan je wordtgesteld. Het vermoeden van de gz-psycho-

loog, die het CCE had ingeschakeld, was datzijn sociaal emotionele ontwikkeling ver ach-terliep en dat hij continu overvraagd werd. Deuitdaging was nu om een plek te krijgen opzon zorgboerderij. Omdat het ernaar uitzagdat dit nog wel even ging duren, zijn we opzoek gegaan naar een tussenoplossing enhebben een crisisplek gezocht. Er zou binnenafzienbare tijd een plek zijn, echter zo langheeft Kees niet kunnen wachten. In een week-end sloopte hij zijn totale bungalow en moes-ten we hem uitplaatsen naar de maatschap-pelijke opvang. Een teamlid zocht hem daarop en ging in gesprek met hem over de bege-leiders van ons project en hoe hij de afgelo-pen jaren ervaren had. Hij wist een prachtig(en positieve) analyse te maken van elkebegeleider van het team. Wij waren erg onderde indruk hiervan. Het liet zien dat hij de afge-lopen jaren ons goed had geobserveerd. Ookbedankte hij het teamlid, dat ze hem waskomen opzoeken bij de MO. Helaas kon hijook daar zijn plekje niet vasthouden en werdhij na er twee dagen uit gezet wegens agres-sie naar personen. We hebben toen de drukverhoogd bij de crisisplek en hij kon de dagerna instromen. Binnenkort wordt hij bespro-ken bij het plaatsingsoverleg van een zorg-boerderij.

48 ! 49 ,


Het is zo belangrijk omgezamenlijk af te stemmenwelke zorg passend is. En alsdat betekent dat je af moetwijken van de gebaandepaden, moet je dat vooralonderzoeken en zorgvuldiggebruiken


4 Wat zijn de uitgangspunten?Het team en de begeleider formuleerden drie uitgangs-

punten voor hun werk: (1) jongeren niet op straat, (2)

jongeren die niet (verder) het zelfvertrouwen verliezen,

en (3) met hen in relatie blijven. Wat betekenen deze

doelen voor de praktijk van het werk?

1 Om te voorkomen dat jongeren op straat leven wor-

den zij actief gezocht en binnengehaald op de loca-

tie. De partners in het netwerk, zoals het bemoei-

zorgteam en de politie, zijn daarbij van grote

waarde. Ook in geval van een tijdelijke opvang

(omdat een behandeling ergens anders nodig is),

blijkt hoe belangrijk dit is omdat daardoor zicht ont-

staat op een (crisis)situatie. Op straat en in de nood-

opvang is die waarneming minder goed mogelijk.

Zolang ze geen opvangplek hebben wordt zo goed

mogelijk bijgehouden waar de jongeren verblijven

en of zij niet weer op straat zwerven.

2 De hulp is ook bedoeld om de jongeren te laten

nadenken, te leren hun leven te leven. Ze mogen

leren - en dus fouten maken- zonder dat zij uit het

project worden gezet. Het team hoopt dat de jonge-

ren gaan ontdekken dat er meer is dan ellende, dat

ze voor andere mensen van waarde zijn (mt hun

verslaving, mt hun gedragsproblemen, mt een

psychiatrisch ziektebeeld etc.) en dat deze voor hen

nieuwe ervaring ergens in hun leven positief zal

doorwerken. Kortom, dat ze er zelfvertrouwen aan

gaan ontlenen. Op de kortere termijn is de hulp er

op gericht om de jongeren binnen een periode van

ongeveer twee jaar verder te helpen op hun weg

naar (meer) zelfstandigheid. Kan je voor jezelf leren

zorgen? Zijn de schulden onder controle? Kan

iemand (terug) naar school? Is er een werkkring?

Zijn de relaties in het eigen netwerk van de jongere

wat steviger? Enzovoort.

3 De teamleden zijn voortdurend uit op een relatie

met de jongeren. Dat wil zeggen dat zij hen veel

persoonlijke aandacht geven, in hun buurt blijven en

goed opletten wat de behoeftes en verlangens van

een bepaalde jongen of meisje zijn. Het blijkt name-

lijk dat de jongeren niet altijd vragen om hulp. Ook

blijken belangrijke hulpvragen vaak verborgen te zit-

ten. Als de begeleiders de behoeftes van de jonge-

ren kunnen peilen, dan weten zij meestal ook welke

hulp het beste kan worden gegeven. En hoe zij

gebruik kunnen maken van de mogelijkheden die

de jongeren hebben. Het individuele begeleidings-

plan ontstaat daarom letterlijk al doende, per jon-

50 ! 51 ,


gere en per situatie. De relatie met de jongeren is er

niet alleen om de hulp beter aan te laten sluiten.

Presentie gaat er namelijk van uit dat mensen

respect verdienen en gezien horen te worden. Die

aandacht is een waarde in zichzelf. De relatie wordt

daarom zorgvuldig onderhouden. Zo vertelden de

jongeren in het onderzoek dat ze hadden ondervon-

den dat de begeleiders cht bij hen bleven, ook als

het niet goed met ze gaat. Als ze weg zijn krijgen ze

een kaartje toegestuurd of ze worden regelmatig

even ge-smst of gebeld. Voor de meesten is dat een

nieuwe ervaring.

Maar kan dat nou wel? Is deze aanpak niet te soft voor

deze complexe doelgroep? In de presentiebenadering

kan heel goed resoluut en corrigerend worden opgetre-

den, zeggen de teamleden van het zwerfjongerenpro-

ject, omdat er een relatie met een jongere is ontstaan.

Zij merken dat de bereidheid van een jongere om naar

je te luisteren groter wordt, omdat hij of zij je kent. Een

confrontatie over iets wat niet goed gaat heeft dan juist

meer effect. Correctie en ondersteuning gaan in een

relatie heel goed samen.

Joost was gestopt met zijn medicatie.Zonder dat aan iemand te vertellen. Dathoorde ik en ik zeg: ik heb geen kennis opdat gebied, maar als jij met mij voetbalt enje krijgt een terugslag, dan ben ik verant-woordelijk voor jou. Dus als jij dat nietdoet, stel ik jou niet op. Dan sla ik een armom hem heen en ik maak een beetje grap-pen en ik voetbal met hem en dan voelt hijzich goed. Toen is hij meteen met de medi-catie begonnen.Begeleider zwerfjongerenteam

De jongerengaan nooit zo hardals jij zou willen,daar moet je tegenkunnen


Karin Runia volgde 2 jaar jongeren en hun begeleiders

Doorlopendebegeleiding is eensuccesfactorNatuurlijk krijgen sommige jongeren een time-out als ze een bepaaldegrens overgaan, maar de lijn wordt nooit doorgeknipt. En dat is wel wat ervaak in de begeleiding van jongeren gebeurt. Deze jongeren kunnen heelgoed onzichtbaar zijn en dan ben je ze dus kwijt. In Almere blijven ze. Datvind ik de grote meerwaarde van dit project. Karin Runia, onderzoeker,was 2 jaar lang een dag in de week getuige van de unieke manier vanbegeleiden bij het zwerfjongerenproject.


A ls zwerfjongere doe je het zomaar fout. Somshebben de jongeren echt geen idee wat ze ver-keerd hebben gedaan maar liggen ze er tochuit. Ja, ze manipuleren, maar zo overleef je. Dat gehop

langs al die opvanglocaties zorgt voor vertraging waar-

door ze ook steeds minder vertrouwen en zelfvertrou-

wen opbouwen. De opvangcarrire wordt langer als je

de jongere aan zichzelf overlaat. Begeleiders kunnen

het blijkbaar anders doen door te zeggen: Hoe dan

ook, we laten je niet zomaar gaan. Dat is echt nieuw

voor de jongeren. En van hen noemde het zelfs een

ontdekking. Dat als iemand iets verkeerds doet hij niet

weg hoeft. Ze spreken zelf de begeleiding er op aan:

H, moet je kijken, moet hij er niet uit? Ze hebben mis-

schien last van hem, maar later blijkt dat het gegeven

dat hij er niet wordt uitgezet hen meer vertrouwen in de

opvang geeft. Op deze manier te werken valt natuurlijk

niet altijd mee. Dat de medewerkers dat kunnen, dat

volhouden, is best knap. De teamleden hebben elkaar

dan ook hard nodig. Je kunt alleen maar present zijn

voor de jongeren als je present bent voor elkaar. Dat

betekent dat je elkaar niet los moet laten. Als iemand

dreigt af te haken, trek je hem of haar er weer bij. De

ketting is zo sterk als de zwakste schakel.

1DubbelrolDe medewerkers zitten in een dubbelrol van begeleider

en pedagoog. Ze moeten de jongeren opvangen,

opvoeden en in die rol moeten ze tegelijk ook iets her-

stellen aan hechting. En daar zetten ze ook echt op in.

Dat zullen ze zo niet noemen, want ze doen veel vanuit

hun onderbuikgevoel en dat is misschien juist hun

kracht. Maar het klopt dat zij in de begeleiding die ze

hebben gekregen van Andries Baart (zie kader op

pagina 57) hebben geleerd zich dat goed bewust te zijn.

En dat de investering die nu misschien uitzichtloos, ein-

deloos en nutteloos lijkt, bij kan dragen aan herstel. Ze

zijn voor de jongeren als het ware een voorbeeld van

volwassenen die je wl kunt vertrouwen. Zij zeggen: Je

moet er niet n, twee, drie winst van verwachten en

misschien komt die winst wel nooit. Maar baat het niet

dan schaadt het niet en hoogstwaarschijnlijk baat het.

En dan niet van die korte en planmatige begeleiding

zoals we dat overal in Nederland tegenkomen, maar de

tijd nemen. Rust inbouwen en de jongere de ruimte

geven om met jou een relatie op te bouwen.

1 RegelenRust. Dat is ook wel het centrale thema. Rust moet je als

begeleider kunnen nemen en geven. De jongeren gaan

natuurlijk nooit zo hard als jij zou willen, daar moet je

tegen kunnen. En niet iedereen is daar geschikt voor.

Veel begeleiders vinken graag een fase af waardoor het

buiten henzelf blijft. Maar bij hulpverlening ben je zelf

het instrument. Je ontkomt er niet aan dat het ook over

jou gaat als je met zwerfjongeren werkt. Zo is me opge-

vallen hoe hard het er aan toe kan gaan. Met schreeu-

wen en dreigementen als ik weet je te vinden. Dat is

niet weg te regelen. Als iemand bij een conflict alleen

op regels terugvalt, dan klopt er al iets niet want je bent

54 ! 55 ,


allang geraakt. De boodschap in dit project is: Doe daar

dan iets goeds mee.

1ZelfreflectieDat het ook over jou persoonlijk gaat als begeleider, is

niet voor alle begeleiders even gemakkelijk. Het kan er

heftig aan toegaan. Het team moest soms geholpen

worden om zelf te reflecteren. Het zijn elke keer paral-

lelle processen. Wat je de jongeren leert moet je ook zelf

kunnen. Met elkaar werd dan gesproken over waarom

n van de begeleiders toch zon moeite had met een

jongere, of hoe het komt dat de een iets ziet wat de

ander niet ziet. Deze bijeenkomsten werden geleid door

Andries Baart. Hij heeft eens gezegd dat er vaak

gezocht wordt naar regels. Je kunt voor elk probleem

een regel bedenken, maar daarmee is het probleem

niet weg. Alleen jouw manier van ermee omgaan is

even opgelost. Maar vervolgens zul je ook al die regels

moeten gaan bewaken, dus je krijgt er uiteindelijk ook

alleen maar meer werk door. Daarnaast raak je ook

steeds verder weg van waar het eigenlijk om gaat. Het

is veel ingewikkelder, maar ook veel belangrijker, om te

onderzoeken waarom die jongere doet wat hij doet.

Wat de betekenis ervan is voor hem. Misschien kan de

begeleiding zo worden ingericht dat hij naar zichzelf kan

gaan leren kijken. Is er misschien iemand die een

maatje voor hem kan zijn, een andere jongere, zodat ze

elkaar kunnen helpen? Wees creatief in het bedenken

van oplossingen voor een probleem en stel zeker niet bij

voorbaat een regel. Als je regels stelt gaan mensen

regels overtreden. Regels zijn voor softies, goede wer-

kers denken na. Deze uitspraak van Baart vind ik een

ommekeer in het denken en horen we echt te weinig in

Nederland.

1DrijfveerKarin heeft de begeleiders ook gevraagd wat hen drijft

dit werk te doen. Iedereen heeft zo zn eigen reden om

met deze jongeren te werken. En medewerker bijvoor-

beeld heeft zelf een vrouw en twee kinderen die ADHD

hebben. Je zou verwachten dat hij dan juist iets heel

anders zou gaan doen, maar hij heeft zon drive. Hij

heeft thuis zoveel geleerd en wilde zijn kennis en erva-

ring gebruiken. Hij zegt: Wat ik heb geleerdis om men-

sen altijd met respect te benaderen, hoe ze ook zijn.

Altijd met open vizier. Door open communicatie en res-

pect kom je heel ver. En door altijd keuzes te geven. Mijn

kinderen hebben niks aan een vader die wegloopt voor

problemen; juist als ze schreeuwen en gillen willen ze

dat ik blijf staan. Juist dan is de aandacht en de tijd

belangrijk. Zo heeft iedereen zn persoonlijke verhaal

om dit werk te doen. De meesten geven ook aan dat ze

deze manier van werken, vanuit het opbouwen van een

relatie, hebben gemist op andere werkplekken.

1BegeleidingsprofielIn het boek omschrijft Karin wat de begeleider kan

bereiken met een jongere. Dat betekent in elk geval dat

de relatie leidt tot meer zelfvertrouwen, maar er is geen

zorgroutine. Er is geen behandelplan waarin stappen


staan die tot het een of ander moeten leiden. Wel is er

een begeleidingsprofiel af te leiden. Daar staat in wat je

zou kunnen verwachten na een bepaalde tijd. Ik vond

het belangrijk dat profiel te beschrijven, onder andere

om te illustreren hoeveel tijd je moet nemen om iets te

bereiken. Je hebt bijvoorbeeld gemiddeld drie tot zes

maanden nodig voordat een jongere je gaat vertrou-

wen. Daar moet je niet van opkijken. De presentiebena-

dering vraagt van het indicatiesysteem een soort vrije

ruimte. Omdat de begeleiding wordt opgebouwd vanuit

de relatie met de jongere is er bijvoorbeeld geen vaste

volgorde: datjeeerst een diagnose stelt voordat jeeen

jongere binnenhaalt. Zon andere werkwijze kan je ach-

teraf vaak wlverantwoorden, omdat er een zichtbare

verbetering is opgetreden. Het is daarom belangrijk dat

de bekostiging van de hulp samengaat meteen

beetjevertrouwen dat het geld goed wordt

besteed.Vaak verloopt het niet zoin de opvang. Het is

ook in dit projectspannend geweest of die ruimte gebo-

den kon worden door de verzekeraar en de gemeente.

Gelukkig was dat wel het geval en bleek achteraf dat ze

allemaal op grond van hun diagnose gendiceerd zijn

door het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ).

1 StempelsAls medewerkers in staat zijn volgens de presentiebe-

nadering nabij de jongeren te blijven, geeft dat verschil-

lende opvallende resultaten. Wat ik bijvoorbeeld een

heel mooi resultaat vind is dat bijna alle jongeren een

behandeling zijn aangegaan in een verslavingskliniek of

bij de psychiater en dat zij die behandeling ook volhou-

den. Deze jongeren hebben een chronische beperking

maar om allerlei redenen leidt dat vaak niet tot een

behandeling. De indicaties in hun dossier dienen vaak

slechts om een huisvesting of opname te kunnen rege-

len. Maar ze sjouwen die stempels wel met zich mee.

Dan is het echt heel bijzonder dat ze toch mee gaan

naar een psychiater of zich laten opnemen in een kli-

niek. Een jongere zei tegen mij dat het hem tien euro per

dag kostte om joints kopen, maar dat hij eigenlijk hele-

maal geen tien euro had. En ik vind mooie kleren ook

zo leuk, zei hij vervolgens. Voor iemand die tot dan toe

alleen maar leefde voor het blowen, is dat echt een stap

vooruit. Iets van zelfreflectie ontstaat als je je vertrouwd

gaat voelen, waarbij er steeds iemand getuige is van de

di

Buiten gebaande paden

Documents

Transcript of Buiten gebaande paden