uitgeveri j balans | zomeraanbieding 2009

De Oorlog

‘Achter mij sliepen twee zusjes wier ouders naar Polen waren doorgestuurd. Een van hun zusters was hier met een kindje dat een paar dagen ge-leden was gestorven. De zusjes hadden vreselijk gehuild en niemand heeft ze kunnen troosten. Maar ze schenen zoveel energie te bezitten dat ze zich met geweld over hun ellende heenzetten. Sa-men zongen ze dan een paar liedjes, zo lief en zo gevoelig, dat ik bij me zelf de opmerking maakte dat we werkelijk van een taai ras moesten zijn.’

‘Als bijen die uit hun korven komen, stromen ge-wapende soldaten uit de vliegtuigen en formeren zich, alsof het een oefening is, onder het com-mando van hun officieren. Uit een ander zweef-vliegtuig rijden soldaten met jeeps en motoren naar buiten. Verderop worden kanonnen en an-dere wapens uitgeladen. Ik sta er verbijsterd naar te kijken.’

Joodse vrouw in haar dagboek, bijgehouden in concentratiekamp Vught, 13 mei 1943.

Hans Ertl, cameraman van de Duitse Wehrmacht, in zijn dagboek over de landingen rond Arnhem in september 1944.

De nps-televisie zendt vanaf oktober 2009 een opzienba-rende documentaireserie uit: De Oorlog, het verhaal van de overheersing van Nederland én het toenmalige Neder-lands-Indië door respectievelijk Duitsland en Japan. In negen delen wordt het verhaal op een nieuwe manier verteld. Met onbekende filmfragmenten, met nieuwe ac-centen, gebaseerd op veel nieuw onderzoek. En vooral met gebruikmaking van tientallen citaten uit dagboeken van slachtoffers, omstanders, soms ook daders. Die combina-tie van ervaringen en vaak indringende beelden van toen

maken de serie De Oorlog tot een van de belangrijkste televisiegebeurtenissen van deze jaren.

Tegelijkertijd verschijnt het gelijknamige boek dat verder gaat waar de televisieserie ophoudt. Het gaat dieper in op allerlei aspecten van die allesoverheersende periode in de twintigste eeuw, zowel de grote verschuivingen op we-reldschaal, als de ingrijpende gevolgen voor het dagelijks leven. Er is uitvoerig aandacht voor de gevolgen van de oorlog, zowel op de korte, als op de veel langere termijn: hoe de oorlog nog decennialang doorwerkte in de Neder-landse samenleving.

De hoofdrolspelers van de Tweede Wereldoorlog komen in het boek in een helder licht te staan. Hitler natuurlijk, maar ook de rijkscommissaris in Nederland Seyss-Inquart en de Indonesische nationalistenleider Soekarno. Ook is er aandacht voor de rol van veel minder bekende personen.

De Oorlog gaat niet alleen over Nederland, maar ook over de ontwikkelingen in de wereld die tot de Tweede We-reldoorlog geleid hebben. De heftige strijd in Europa om de hegemonie tussen de grote systemen in de jaren dertig: fascisme, communisme en parlementaire democratie. En de schuivende machtsverhoudingen in Azië, waardoor Nederland in tien jaar tijd zijn uitgestrekte kolonie kwijt-raakte en zijn invloed op het wereldtoneel zag verdampen.De tragedie van de jodenvervolging is een centraal thema in tv-serie én boek. Ook andere drama’s worden belicht: het bombardement op Rotterdam, de vernietigende strijd in Zeeland en rond Arnhem, de hongerwinter, de massale tewerkstelling van meer dan een half miljoen Nederlandse mannen in Duitsland en de slopende internering van Nederlanders in de Japanse kampen.

Het boek beperkt zich, net als de serie, niet tot de periode 1940-1945. Er is een hoofdstuk gewijd aan de bijzonder moeilijke tijd die volgde: met de berechting van de poli-tieke delinquenten, de misstanden in de interneringskam-pen, en de worsteling met de revolutionaire beweging in Indonesië. De nasleep van de oorlog was voor veel mensen een nog grotere ingreep in hun leven dan die oorlog zelf en de gebutste natie was lang niet tegen al die problemen opgewassen.

De Oorlogboek en negendelige televisieserie

de auteur Ad van Liempt (1949) was o.a. hoofdredacteur van Nova en oprichter/eind-redacteur van het geschiedenisprogramma Andere Tijden. Hij is thans chef van de afdeling geschiedenis van de nps. Hij schreef het scenario en deed de eindredactie van de tv-serie De Oorlog. In 2002 publiceerde hij Kopgeld, het onthullende en schokkende boek over de activiteiten van Amsterdamse jodenjagers in 1943.

De Oorlog is gebaseerd op het onderzoek van Chris van Esterik, Suzanne Hendriks, Yfke Nijland en Femke Veltman.

Historisch adviseur bij de serie en het boek is prof. dr. Hans Blom, oud-directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (niod)

promotie

• Najaar 2009 9-delige televisieserie op prime time

• Auteursoptredens

• pos-material

• Leesexemplaren voor de boekhandel

• Blow-up omslag op aanvraag

de presentatorDe kunst van het weglaten. Als er iets is dat je moet beheersen als televisiemaker, dan is dat het wel. Ik heb het zelf ondervon-den in de afgelopen maanden bij de opnamen van de televi-sieserie De Oorlog.

Wat van tevoren een zee van tijd lijkt (9 afleveringen van elk meer dan 50 minuten), blijkt

in de praktijk voorbij te zijn voordat je er erg in hebt. Het is woekeren met de zendtijd. Dat is op zichzelf prachtig, omdat het je dwingt in iedere aflevering tot de kern van de zaak te komen. Maar het grote nadeel is natuurlijk dat

voor al die details die we ook zo graag hadden willen laten zien geen tijd is. De Reichskreditkassescheine, het geld waar-mee de Duitsers betaalden in de oorlog. Er is zoveel meer over te vertellen. De voedseldistributie: eerlijk en goed voor de volksge-zondheid? Daar wil je na het zien van deze serie wel meer over lezen. En zo zal het gaan met veel onderwerpen uit De Oorlog, daar ben ik van overtuigd. Goed gekozen details, die meer zeggen dan grote woorden. Documenten waarbij je soms je adem inhoudt. Achtergronden die dui-ding geven bij de feiten van de serie. Over een onbegrijpe-lijke periode uit de geschiedenis. Zeker, hoeveel je er ook over leest of televisieseries van bekijkt. Maar het is ook een periode waarover nog zoveel te vertellen valt.

Rob TripFoto: Jean Pierre H

eijmans

© Frits J. Rotgans/Stadsarchief Amsterdam

‘Er verschenen vier Nippen met een lege autobus. Tien jonge meisjes, blijkbaar de uitverkorenen, moesten vlug een koffertje pakken en instappen, ondanks protesten en jammerklachten van de moe-ders, die als enige troost de verzekering kregen, dat hun dochters naar Semarang gebracht werden, dat haar niets kwaads zou overkomen en dat zij min-stens een maand weg zouden blijven!’

Nederlandse vrouw (Midden-Java, 1944) in haar dag- boek, over het wegvoeren van meisjes die naar Japanse

bordelen werden gebracht.

‘Ik ben erg down en moe zonder veel veerkracht. Bij iedere stap die je doet, word je bedreigd met einsperren en verhaften, met Erziehungslager en er-schossen worden. Dat is natuurlijk voor het grootste deel maar waanzin, maar het typeert de sfeer waarin we hier leven overduidelijk. Ik moet er eigenlijk altijd hartelijk om lachen, tot ontsteltenis van mijn baas.’ Student Ernst Kossmann in zijn dagboek, dat hij bijhoudt tijdens de periode dat hij als dwangarbeider werkt in de Elzas.

‘Deze tijd was de somberste uit mijn leven. Nimmer hoorde ik grover vloeken, zag ik walgelijker optreden, ergerlijker onrecht bedrijven dan in mijn gevangen-schap. Alleen het geloof in de rechtvaardigheid Gods heeft mij staande gehouden.’

Anonieme politieke delinquent, in een terugblik op een van de interneringskampen voor NSB’ers in 1946.

‘Ik kan alleen maar zeggen: gewoon heerlijk! Holland wordt toch algemeen al beschouwd als het schoon-ste land ter wereld, en het is ook ongelooflijk mooi. Het is zo schoon en opgeruimd, dat is bijna niet voor te stellen.’

Duitse Feldwebel Willy Punk over zijn verblijf in Nederland, in 1942.

‘We werden beschoten. Het paard van de keuken-wagen werd geraakt en sloeg op hol. Naar ik meen greep Prins het paard en bracht het terug naar de keuken. Van zes tot acht uur hebben we toen vuur afgegeven met de geweren. De aanval is afgeslagen.’

Sergeant-menagemeester Henkelman, over de strijd van het Nederlandse leger bij Volkel, in mei 1940 tegen de binnenvallende Duitsers.

Foto’s © Spaarnestad Photo

Ad van Liempt De Oorlog

gebonden met stofomslag424 pagina’s met illustraties

Introductieprijs tot 1 januari 2010: B 25,-, daarna B 29,95omslag Oskar Luyer

nur 680isbn 978 94 600 3188 5

oktober 2009

9 7 8 9 4 6 0 0 3 1 8 8 5