De zesde staatshervormingVoor een sterk Vlaanderen, in een bestuurbaar België

Beste,

Na de verkiezingen van 2007 heeft CD&V een grote staatshervorming op de agenda gezet. Communautaire akkoorden hebben altijd tijd nodig. Deze keer vier jaar. Soms werd vruchteloos een akkoord gezocht, soms werd door de Franstaligen ieder ernstig gesprek geweigerd. Na de val van de regering in het voorjaar van 2010 en de steriele gesprekken tussen de Franstalige partijen en N-VA die het land twaalf maanden lang blokkeerden, volgden vanaf de zomer van 2011 een reeks doorbraken die de diepe crisis bezworen. Op 11 oktober 2011 werd een volledig communautair akkoord bereikt.

2

In deze publicatie krijgt u een zicht op het resultaat van de staatshervorming zoals door het parlement gestemd: de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde die 50 jaar lang op de politieke agenda stond, de talrijke bevoegdheden die worden overgedragen waardoor het zwaartepunt van het beleid bij de deelstaten komt te liggen, nieuwe politieke cultuur, een nieuwe wet die de financiering van de gemeenschappen en gewesten regelt, de splitsing van het gerechtelijk arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde en natuurlijk de hervorming van onze eigen assemblee, de Senaat.

De laatste stemmingen, waarmee het communautair akkoord definitief is uitgevoerd, vonden in Kamer en Senaat op donderdag 19 december 2013 plaats.

Veel leesgenot.

Dirk Claes, Voorzitter CD&V-senaatsfractie

3

Het zwaartepunt verschuift naar de deelstaten

Tientallen grondwetsartikels en duizenden wetsartikels werden gewijzigd om het institutioneel akkoord gestalte te geven. Door het kabinet van staatssecretaris Servais Verherstraeten, dat het akkoord van 11 oktober 2011 uitschreef, is een titanenwerk verzet.

Brussel-Halle-Vilvoorde was meer dan vijftig jaar een twistpunt in de Belgische politiek. Reeds in 1961 werd het allereerste voorstel tot splitsing ingediend door de christen democraat Corneel Verbaanderd. In de loop der jaren belandde het dossier verschillende malen op de regeringstafel, telkens zonder witte rook. De doorbraak werd pas bereikt toen Wouter Beke in 2011 als Koninklijk Onderhandelaar, samen met Elio Di Rupo en Bart De Wever, een voorstel tot oplossing uittekende. Op basis van dit voorstel werd de kieskring uiteindelijk gesplitst.

De zesde staatshervorming doet het budget van de gewesten en gemeenschappen toenemen met bijna 20 miljard euro. Daardoor wordt het budget van de deelstaten groter dan dat van de federale overheid (zonder de sociale

4

zekerheid) en verschuift het zwaartepunt naar de deel staten. Inzake gezondheidszorg, justitie, gezinsbeleid, woonbeleid, mobiliteit en werk heeft Vlaanderen straks verschillende extra instrumenten om een eigen beleid uit te werken.

Dirk Claes diende als eerste het voorstel in om schijnkandidaten te weren op de lijsten.

5

Daarnaast zorgt de nieuwe financieringswet voor toenemende fiscale autonomie en responsabilisering van de deelstaten en verzekert ze dat de federale overheid, die instaat voor onze pensioenen en gezond heidszorgen, over voldoende werkingsmiddelen beschikt.

De hervorming van de Senaat is uniek. Voor het eerst in onze parlementaire geschiedenis zullen parlements leden die lid zijn van deelstaatparlementen een beslissende stem hebben in verdere staats hervormingen. Tegelijk komen er minder politici. Vandaag zijn er nog 150 Kamerleden, 40 rechtstreeks verkozen senatoren en 10 gecoöpteerde senatoren. Vanaf juni vallen de 40 rechtstreeks verkozen senatoren weg.

Het communautair akkoord bevat nog verschillende punten die we niet zullen uitdiepen, maar toch willen aanstippen:

• Zo komt er een deontologische code voor de federale parlementsleden, kunnen er bij verkiezingen geen schijnkandidaten meer zijn en moeten ministers bij hun aanstelling hun beleid in het parlement toelichten;

6

• Als de regering niet valt, zullen er in de toekomst om de vijf jaar Kamerverkiezingen zijn;

• De kinderen van de Koning zullen niet langer in de Senaat zetelen en de dotaties voor de koninklijke familie zijn beperkt en transparanter gemaakt;

• Er zijn tal van maatregelen genomen om Brussel efficiënter te besturen, met concrete afspraken over veiligheid, afvalbeleid, parkeerbeleid, sociale huisvesting, enz.

7

De splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde

De indeling van ons land in arrondissementen dateert van voor het ontstaan van België. Het arrondissement Brussel omvatte toen al de gemeenten Halle en Vilvoorde, maar ook Asse en Lennik. Met het vastleggen van de taalgrens in de jaren zestig kwam de splitsing van de kieskring op de politieke agenda.

Vanaf 2002 werd door de paarse kieswethervorming Brussel-Halle-Vilvoorde de enige kieskring waarvan de grens niet samenvalt met de provinciegrenzen. In 2003 oordeelde het Grondwettelijk Hof dat die situatie het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel schendt. Verkiezingen dreigden ongrondwettelijk te worden en dus was een oplossing noodzakelijk.

De splitsing van kieskring gebeurde zonder de toegiften die gedurende verschillende jaren door de Franstaligen op tafel werden gelegd. Er kwam geen uitbreiding van Brussel en geen corridor. De Franse Gemeenschap krijgt ook geen initiatiefrecht in de faciliteitengemeenten: er komen geen

8

Franstalige bibliotheken en geen Franstalige culturele centra. En in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest komen er bij de gewestverkiezingen geen tweetalige lijsten en is er geen afzwakking van de taalwetgeving.

Als Koninklijk Onderhandelaar legde Wouter Beke de basis voor het akkoord over de 6e staatshervorming en de splitsing van de kieskring BHV.

9

Hervorming van de Senaat: nieuwe samenstelling en bevoegdheden

Op 25 mei 2014 zal u niet stemmen voor de Senaat. Voor het eerst in de geschiedenis van België wordt de rechtstreekse verkiezing van een parlement stopgezet. Toen in 1993 heel wat bevoegdheden door de federale overheid aan de deelstaten werden afgestaan, werden de bevoegdheden van de Senaat voor het eerst beperkt. In het kader van de zesde staatshervorming waarbij nogmaals belangrijke bevoegdheden aan de gemeenschappen en de gewesten worden overgedragen, wordt de Senaat opnieuw grondig hervormd, zowel qua samenstelling als qua bevoegdheden.

De hervormde Senaat zal samengesteld zijn uit 60 senatoren:

• 29 Nederlandstalige deelstaatsenatoren die worden aangewezen door en uit het Vlaams Parlement;

• 10 Franstalige deelstaatsenatoren die worden aangewezen door het Parlement van de Franse Gemeenschap;

10

• 8 deelstaatsenatoren het Parlement van het Waals Gewest;

• 2 deelstaatsenatoren die zullen worden aangewezen door de Franse taalgroep van het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest;

• en 1 Duitstalig deelstaatsenator aangewezen door het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap;

• en 10 gecoöpteerde senatoren (6 Nederlands-taligen en 4 Franstaligen).

De normatieve bevoegdheden van de Senaat bevinden zich in de communautaire en institutionele sfeer. De vertegen woordigers van de deelstaatparlementen zullen zeggenschap hebben over de meest fundamentele wetgeving van ons land, de Grondwet, de bijzondere wetten en enkele andere wetten met een institutioneel karakter. Op enkele beperkte materies na, zal de hervormde Senaat geen tweede lezing meer houden van wetten die in de Kamer worden gestemd.

De senatoren zullen ook informatieverslagen kunnen opstellen waarbij over gemengde bevoegdheden (transversale thema’s die zowel betrekking hebben op de federale staat als op de deelstaten) een verslag wordt gemaakt.

11

De hervormde Senaat blijft een ontmoetingsplaats waar deelstaatsenatoren van beide taalgroepen met elkaar in dialoog kunnen treden en de verzoenende rol van de Senaat in belangenconflicten blijft behouden.

Als voorzitster van de Senaat heeft Sabine de Bethune de voorbije twee jaar de debatten over de staats-hervorming zowel in de commissie institutionele aangelegenheden als in de plenaire vergadering van de Senaat geleid.

12

De senatoren zullen niet langer de federale regering controleren. Het traditionele wekelijks vragenuurtje in de plenaire vergadering verdwijnt.

De nieuwe samenstelling en opdracht van de Senaat hebben markante gevolgen. Ten eerste vermindert het aantal parlementsleden voor het eerst in de Belgische geschiedenis: een vierde van het totale aantal voltijdse federale parlementaire mandaten valt weg (van 200 naar 150 voltijdse parlementsleden). Ten tweede kunnen de toekomstige staatshervormingen niet meer goedgekeurd worden zonder een expliciete goedkeuring van de afvaardiging van de leden van onze deelstaatparlementen, die niet gebonden zijn aan het federale regeerakkoord. Tot slot zullen er veel minder plenaire vergaderingen zijn (nog ongeveer acht per jaar).

13

Meer homogenisering in gezinsbeleid en gezondheidszorgen

Een van de doelstellingen van deze staatshervorming is de bevoegdheden meer homogeen te maken. De Vlaamse overheid is bijvoorbeeld nu al bevoegd voor Kind en Gezin. Morgen zullen ze dat ook zijn voor de kinderbijslagen, de geboortepremies en de adoptiepremies. Daarmee wordt voor het eerst een hele tak van de sociale zekerheid overgeheveld naar de deelstaten, goed voor 6% van het budget van de sociale zekerheid.

Om de overdracht mogelijk te maken, krijgen voortaan alle kinderen evenveel kinderbijslag. Geen verschillen meer tussen kinderen van zelfstandigen, bedienden en ambtenaren. De volgende Vlaamse regering zal de bedragen van de kinderbijslag kunnen aanpassen.

Ook in de gezondheidszorgen wordt de homogenisering voortgezet. Zo is Vlaanderen vandaag al grotendeels bevoegd voor het beleid inzake hulp aan personen met een handicap. Door de overheveling van de ‘mobiliteits-hulpmiddelen’ en de ‘tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden’ wordt dit beleidsdomein na de zesde

14

staatshervorming één geheel. Ook inzake het ziekenhuis-beleid, het ouderenbeleid, de lange termijn revalidatie, geestelijke gezondheidszorg en de organisatie van eerste-lijnsgezondheidszorg krijgt de Vlaamse Gemeenschap belangrijke bevoegdheden.

Cindy Franssen: ”Meer homogenisering in de gezondheids-zorgen komt de patiënten en zorgbehoevenden ten goede”.

15

Werk: een beleid op maat van elke regio

In Vlaanderen is de aanpak van knelpuntberoepen en van de lage werkzaamheidsgraad bij ouderen een prioriteit, in Brussel en Wallonië is de jeugdwerkloosheid veel hoger. Met de regionalisering van het doelgroepenbeleid kunnen de gewesten elk apart maatregelen nemen om meer mensen aan de slag te krijgen. Een beleid op maat van de regio is zuiniger en effectiever voor iedereen.

De VDAB was al een Vlaamse bevoegdheid. Met de overheveling van de controlebevoegdheid komen begeleiding en controle van werkzoekenden in één hand. Hiermee valt dubbel werk door de RVA weg. Verder krijgen de gewesten nieuwe instrumenten in handen zoals de begeleiding van leefloners, de PWA-werknemers en de dienstencheques.

En tegelijk krijgen de gewesten extra economische instrumenten in handen zoals het participatiefonds, de regelgeving voor het inplanten van grote winkels en, in de landbouwsfeer, de pachtwetgeving en het dierenwelzijn.

16

Tot slot zal iedere overheid financieel de gevolgen voelen van haar beslissingen. Wie een goed arbeidsmarktbeleid voert, ziet de financiële vruchten daarvan niet langer aan haar neus voorbijgaan.

Johan Verstreken: “De gewesten kunnen voortaan specifieke maatregelen nemen voor die doelgroepen op de arbeidsmarkt die het moeilijk hebben. Zo wordt een beleid op maat van de Vlaamse arbeidsmarkt mogelijk”.

17

Fiscaliteit en financieringswet

Helemaal in het begin van de communautaire onder-handelingen heeft Wouter Beke de hervorming van de Bijzondere Financieringswet op tafel gelegd om zowel de fiscale autonomie te doen toenemen als de verant-woordelijkheden van de deelstaten op financieel vlak scherper te stellen. De dotaties voor de nieuwe gemeenschaps bevoegdheden worden verdeeld op basis van objectieve verdeelsleutels die rekening houden met de behoeften van elke gemeenschap.

Voor de gewestbevoegdheden stijgt de fiscale autonomie van 43 % tot 75% van hun inkomsten. Het gewest zal ongeveer een kwart van de personenbelasting vast-leggen. Het gewest zal opcentiemen per belastingschijf kunnen vastleggen en wordt verantwoordelijk voor belastingverminderingen en belastingkredieten.

De gewesten zullen bijvoorbeeld de fiscale aftrek met betrekking tot woningen kunnen bepalen (zoals de woonbonus, de beveiliging van woningen tegen inbraak en de energiebesparende uitgaven). Tussen haakjes: de gewesten waren al bevoegd voor ruimtelijke ordening

18

en sociale huisvesting en ze worden nu ook bevoegd voor alles wat met huur te maken heeft.

Etienne Schouppe: “Vlaanderen kan met eigen fiscale accenten beter de eigen noden lenigen”.

19

Justitie

De deelstaten krijgen een stem in het vervolgingsbeleid voor hun bevoegdheden (bijvoorbeeld bij milieu-overtredingen). Ook kunnen ze richtlijnen geven voor hulpverlening, zoals de drugshulpverlening, of bij familiale conflicten. De justitiehuizen, verantwoordelijk voor juridische bijstand, slachtofferonthaal en begeleiding van veroordeelden buiten de gevangenismuren, worden overgedragen naar de gemeenschappen.

Naast de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde, werd ook het gerechtelijk arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde grondig hervormd. Het parket wordt gesplitst in een parket van Brussel en een parket van Halle-Vilvoorde. Op die manier zal beter werk kunnen worden gemaakt van een vervolgingsbeleid op maat van respectievelijk de grootstad en de Vlaamse groene rand rond Brussel. De rechtbank wordt opgedeeld in een Nederlandstalige en een Franstalige rechtbank. Tot slot komen er ook Nederlands-talige en Franstalige magistraten bij om het hoofd te bieden aan de grote werklast.

Tot nog toe zijn gemeenschappen bevoegd om maatregelen te nemen voor jongeren die thuis in een moeilijke situatie

20

verkeren. Voortaan zullen ze ook maatregelen kunnen nemen voor jonge delinquenten. Zo kunnen ze criminele jongeren met ernstige gedragsproblemen plaatsen binnen een speciale behandelingsunit in de gemeenschaps-instellingen of een eigen beleid voeren waarbij aan criminele jongeren aangepaste straffen worden opgelegd. Ook hier meer maatwerk dus.

Els Van Hoof: “De gesloten opvangcentra worden overgedragen aan de gemeenschappen, die vandaag al psychosociale begeleiding en onderwijs aanbieden. Zo kunnen jongeren zich opnieuw leren integreren in de maatschappij”.

21

En nog zo veel meer …

In deze brochure kan niet alles aan de orde komen. De gewesten krijgen nog verschillende andere bevoegdheden. Zo zal het Vlaams Gewest voortaan de snelheidsbeperkingen (behalve op autosnelwegen) vastleggen, instaan voor de autokeuring en verantwoordelijk zijn voor de sensibilisering voor meer verkeersveiligheid. Ook de rijopleiding, de rijscholen en de examencentra worden een gewestbevoegdheid.

Het gewest krijgt ook extra bevoegdheden inzake energie, onteigeningen, huur, het statuut van de eigen ambtenaren, het landbouwrampenfonds, enz. Kortom, te veel om in deze brochure allemaal te behandelen.

Als u meer wil weten over deze staatshervorming en hoe ze tot stand gekomen is, dan raden we u het boekje van staatssecretaris Servais Verherstraeten aan met als titel “In de machinekamer van de politiek”, uitgegeven door Davidsfonds Uitgeverij.

22

Wat nog volgt

De bevoegdheden worden per 1 juli 2014 aan de gemeenschappen en de gewesten overgedragen. In praktijk blijven de betrokken wetten en uitvoeringsbesluiten gewoon van kracht. Een voorbeeldje. Het kindergeld zal na 1 juli 2014 gewoon verder uitbetaald worden. Evenwel zal vanaf dan alleen nog het Vlaams Gewest het bedrag kunnen aanpassen.

De voorbije jaren heeft de Vlaamse overheid op impuls van Vlaams minister-president Kris Peeters de zesde staats-hervorming intens voorbereid. Op 23 september 2013 heeft de minister-president een groenboek voorgesteld dat een analyse bevat van de bevoegdheidsoverdrachten en de mogelijke beleidsopties die daaruit voortvloeien. Na de verkiezingen van 25 mei 2014, als de kiezer de politieke kaarten heeft geschud, kan een nieuwe meerderheid de definitieve keuzes voor een nieuw Vlaams beleid maken.

23

CD&V-senaatsfractiePaleis van de Natie, Natieplein 1, 1009 Brussel

Tel 02 / 501 75 67secretariaat@senaat.cdenv.be

www.cdenvsenaat.befoto’s: pol leemans

V.U.: Yves De Graeve, Natieplein 1, 1009 Brussel. Gedrukt op gerecycleerd papier.

Niet op de openbare weg gooien a.u.b.