Breed!

Vernieuwd Ondernemerschap in de agrarische sector

BREED!

Multifunctionele Landbouw

Omzet met 28% toegenomen

“Het geheim is openheid over je producten”

ForFarmers, Postbus 91, 7240 AB Lochem, T: +31 (0)573 28 88 00, [email protected], www.forfarmers.eu

Boeren met amBitie

ForFarmers is een moderne, ambitieuze, internationale onderneming die de verdere ontwikkeling

van duurzaam ondernemen hoog in het vaandel heeft staan. Ze is producent en leverancier van

regulier en ecologisch voer en akker- en weidebouwproducten. Naast deze producten wordt er

een aanvullend pakket van diensten (van uitgebreide adviezen tot hulp bij bedrijfsontwikkeling)

aangeboden aan meer dan 10.000 agrarische ondernemers in Nederland en Duitsland.

ForFarmers is een betrouwbare leverancier met zeer veel kennis en een rendementsgerichte

werkwijze. Zo werkt zij samen met haar klanten aan optimale resultaten. Want de ambitie van

ForFarmers is en tevreden klant.

De agrarische sector in Nederland is wereldwijd beroemd om haar

innovati ekracht. Multi functi onele landbouw maakt deel uit van dit innovati eve ondernemerschap dat agrarische ondernemers in Nederland zo eigen is. Innovati e is één van de belangrijkste pijlers van

de Nederlandse concurrenti ekracht. Zeker voor de toekomsti ge generati e jonge boeren en tuinders in Nederland. Multi functi onele landbouw is een bijzondere tak van sport. De uitdagingen die hierin naar voren komen zijn dan ook niet de gemakkelijkste. Maar als geen andere sector biedt deze vorm van moderne landbouw vele kansen. De mogelijkheden om te netwerken met burgers en bedrijven in de regio zijn talrijk. Daarnaast is de noodzaak om mee te doen in de wedloop van schaalvergroti ng veel kleiner. ‘Last but not least’, met multi functi onele landbouw is een goede boterham te verdienen.

Als voorzitt er van NAJK ben ik daarom ook blij dat de multi functi onele landbouw leeft onder jonge agrarische boeren en tuinders. In het verleden werd er door collega-boeren nogal eens scheef gekeken naar ondernemers die een tweede tak wilden opstarten op het agrarisch bedrijf. “dat zijn geen echte boeren”, “het is gerommel in de marge” of “zet toch geen zoden aan de dijk” waren veel gehoorde opmerkingen naar en over deze multi functi onele ondernemers. Mede dankzij steun vanuit het ministerie, kennisinstellingen en landbouworganisati es, waaronder Taskforce Multi functi onele Landbouw en NAJK, heeft deze vorm van landbouw de afgelopen jaren grote sprongen kunnen maken als het gaat om kwaliteit, diversiteit en economisch perspecti ef. Het is nu aan de agrarische sector en de ondernemers zelf om multi functi onele landbouw als volwaardige deelsector in te bedden in de agrarische sector. Jonge ondernemers met visie en lef kunnen deze rol als geen ander invullen.

Wilco de Jongvoorzitt er nederland agrarisch Jongeren kontakt

Voorwoord

Cijfers & Feiten 4groepsleertraject 7Boerderijwinkel: Peter Verhage 9kinderopvang ‘de Broekies’: gea klaassen 11‘de Menmoerhoeve’: Pieter-Jan van dijck 12kennismaking 13individueel advies 17de zilte proeft uin: Jean-pierre van wesemael 19Overheid:taskforce Multi functi onele landbouw 21Handige links! 23

Inhoud

Colofon

Peter Verhage32 jaarBoerderijwinkel

gea klaassen24 jaarAgrarische kinderopvang

Pieter-Jan van dijck30 jaarRecreati ef natuurbedrijf

9

11

12

Wilco de Jongvoorzitt er nederland agrarisch

BREED! is een eenmalige uitgave vanuit het project Vernieuwd Ondernemerschap onder verantwoordelijkheid van Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt en is mede mogelijk gemaakt door NAJK en Taskforce Multi functi onele Landbouw – NAJK: Bemuurde Weerd O.Z. 12, 3514 AN Utrecht, tel: 030-2769869, email: [email protected], www.najk.nl – Redacti e: Agaath Timmerman, Ellen van den Manacker, Alice Leijten, Dennis Perti js, NAJK. Tjitske Ypma, Taskforce MFL – Advertenti es: Masja Pit, Jeugd en Werk, www.jeugdenwerk.nl – Vormgeving: Carina Boessen, Sti chti ng PJS, www.sti chti ngpjs.nl – Druk: Senefelder Misset, Doeti nchem - Voorpagina: Peter Verhage, foto Margreet Gijlers – Oplage: 30.000 – © 2010 Utrecht

BREED! | 3

1 2 356

9

12 3

77

7

89 4

4Multi functi onele landbouw staat voor agrarische bedrijven die naast hun veehouderij, akker- of tuinbouwbedrijf één of meer andere acti viteiten uitoefenen. Die acti viteiten zijn gekoppeld aan het primaire landbouwbedrijf. Natuur- en landschapsbeheer, zorglandbouw, recreati e en toerisme, boerderijeducati e, agrarische kinderopvang en/of de producti e en verkoop van streekproducten, zijn de takken van deze sector. Ook draagt de multi functi onele landbouw bij aan het leefb aar houden van het platt eland.

Pioniers en professionalsZo’n vijft ien jaar geleden werd de basis gelegd voor de multi functi onele landbouw. Het werd desti jds duidelijk dat stad en platt eland steeds verder uit elkaar groeiden. Ook waren er problemen met de maatschappelijke inbedding van de agrarische sector. Een groep pioniers reageerde hierop. Zij bedachten allerlei nieuwe product-marktcombinati es om meerwaarde te kunnen bieden aan de samenleving. De cultuur, locati e en veelzijdigheid van het agrarische bedrijf speelden toen én spelen hier nog steeds een hele grote rol in.

De vijft ien jaar na de ‘ontdekking’ is de economische en maatschappelijke impact van de multi functi onele landbouw toegenomen. Ondernemers van binnen en

buiten de agrarische sector gingen voor een professionele aanpak. De concepten werden doorontwikkeld en er werd samenwerking

gezocht met grotere marktparti jen. Ook ontstonden er franchiseconcepten, zoals de Landwinkel. Op deze manier is de multi functi onele landbouw geworden tot wat ze nu is. Gemiddeld genomen een economisch interessante tak, mits je het professioneel aanpakt.

in de lift De multi functi onele landbouw zit in de lift . Dat blijkt uit onderzoeksrapporten van het LEI in opdracht van Taskforce Multi functi onele Landbouw. De omzet van de multi functi onele landbouw in Nederland in de periode van 2007 tot 2009 nam toe met - naar schatti ng - 28%. Dit komt doordat bedrijven professioneler te werk gaan. Anderzijds heeft het te maken met de beschikking over meer gedetailleerde cijfers in 2009 in vergelijking tot 2007.

ZorgtakIn de zorglandbouw gaan agrarisch werk en zorg heel goed samen. De zorgtak bestaat veelal uit passende dagtaken voor mensen met een zorg- of hulpvraag. Nederland telde

in 2009 zo’n 870 zorgboerderijen. Dat is 15% meer dan in 2007. De meeste hebben een omvang van 16 -70 nge (Nederlands Groott e-Eenheid). Daarbij wordt vaak gewerkt met melkvee- en graasdieren. De omzet van de zorgtak varieert tussen de 60.000 en 85.000 euro per jaar.

kinderopvangKinderen die in contact komen met dieren en natuur. Dat is het concept van de Agrarische Kinderopvang. Als je kijkt naar de sterk groeiende cijfers van het LEI, kan je concluderen dat er vanuit de ouders veel vraag naar is. De kinderopvang vindt vaak plaats ‘tussen de koeien’. Op tuinbouwbedrijven komt kinderopvang bijna niet voor. De spreiding van de omzet op bedrijven met kinderopvang ligt tussen de 200.000 en 248.000 euro per jaar.

BoerderijverkoopAls boer of tuinder kun je je eigen producten, of die van anderen, verkopen. Directe verkoop aan de consument, streekwinkel of horecagelegenheid heet ook wel boerderijverkoop. Daarnaast er zijn nog vele andere manieren om je streekproducten te verkopen. Vooral kleine bedrijven (40 nge) doen aan boerderijverkoop. De tuinbouw is met 24% van alle bedrijven de grootste groep. De omzet van de bedrijven steeg afgelopen jaren, terwijl het aantal bedrijven met boerderijverkoop afnam.

CIJFERS & FEITEN in de multifunctionele landbouw

tabel 1: totaaloverzicht omzetschatti ngen voor 2007 en 2009

Sector aantal bedrijven totale omzet mln. euro

2007 2009 2007 2009

Zorgboerderijen 756 870 45 63

Agrarische Kinderopvang

20 64 4 14

Boerderijverkoop Met winkel

Andere afzet-kanalen

1.100

1.750

1.400

850

70

19

93

39

Agrarisch natuurbeheer

13.700 13.660 90 79

Recreati e & toe-risme

Verblijfs-recreati e

Dag-recreati e

1.450

1.570

1.340

1.444

42

50

56

65

Educati e 500 500 1,5 1,7

Totaal 322 411

Bron: Kijk op multi functi onele landbouw, Roest et al (2010)

rust, ruimte en het beleven van de agrarische sector. daar is groeiende vraag naar vanuit de samenleving. de agrarische sector speelt via de multi functi onele landbouw, op een bijzondere wijze in op deze behoeft es. er is onderzoek gedaan naar wat de

impact en omzet is van deze sector. want met cijfers en feiten kan je als ondernemer meer.

Omzet met 28% toegenomen

BREED! | 4

4

78

1

11

2

2

37

8

946

6

5

natuurbeheerMeer dan 50% van het Nederlandse landschap is in agrarisch gebruik. Daarvan wordt ongeveer 69.000 ha beheerd. Als boer of tuinder kun je deze natuur op eigen landbouwgronden onderhouden. Dit kan door fi nanciële steun via diverse subsidieregelingen. Agrarisch Natuurbeheer is de grootste tak binnen de multi functi onele landbouw. Toch vertellen de cijfers dat de omzet afnam van 90 naar 79,2 mln. euro. Dit kwam vooral doordat het subsidiebedrag per bedrijf afnam.

recreati eHet aantal en de omzet van bedrijven die recreati e aanbieden zijn moeilijk in te schatt en. Een boer kan namelijk een acti viteit onderbrengen bij een ander bedrijf. Dit hoeft hij niet op te geven in de CBS-Landbouwtelling. Toch geven deskundigen aan dat de gehele sector juist gegroeid is. Recreati e is namelijk een vrij grote sector. Veel variati e aan ondernemerschap, rendement en product- marktcombinati es zijn hier te vinden: verblijfsrecreati e (56 mln.) en dagrecreati e (65 mln.). Denk maar aan de boerderijcamping, poldersport of een vergaderlocati e. De vorm van recreati e of toerisme is bepalend voor de omzet.

educati eEducati e is een relati ef jonge sector. Vooral bedrijven met melkvee of andere graasdieren bieden educati e aan. Hierin zijn twee verschillende groepen te onderscheiden: de professionele educati ebedrijven (160) en de enigszins in educati e gespecialiseerde bedrijven (340). Het totaal aantal bedrijven met educati e bleef gelijk. De omzet steeg wel. Bij boerderijeducati e krijgen schoolkinderen of jongeren les. Maar ook niet-schoolse vormen, zoals rondleidingen en open dagen, vallen hieronder.

ontwikkelingen per provincieDe multi functi onele sectoren lopen per provincie

in de multifunctionele landbouwuiteen wat betreft de ontwikkeling. De acti viteiten spelen in bepaalde regio’s belangrijkere rollen dan in andere regio’s. Zo wordt in veenweidegebieden, zoals Zuid-Holland en Friesland veel aan natuurbeheer gedaan. Voor boeren in de zuidelijke provincies speelt boerderijverkoop een belangrijke rol. In kustgemeenten is recreati e en toerisme een groeiende tak. Door steeds meer onderzoeken en meti ngen kunnen provincies en gemeenten multi functi onele landbouw sti muleren, of ze kunnen hiermee ‘wildgroei’ voorkomen.

HectaresUit recente cijfers blijkt dat bedrijven in de multi functi onele landbouw gemiddeld meer hectares grond beheren: 32 ha per bedrijf in vergelijking met 26 ha per bedrijf voor de gehele landbouw. Met agrarisch natuurbeheer gaat het zelfs om 40 ha per bedrijf.

leeft ijdDe gemiddelde leeft ijd van ondernemers met een multi functi onele tak ligt tussen de 40 en 60 jaar. Jonge ondernemers zijn, binnen de sector, duidelijk minder vaak te vinden. Toch is de sector nog steeds volop in ontwikkeling. Vooral (jonge) vrouwen gaan de uitdaging aan.

Multi functi onele ondernemers hebben de afgelopen 15 jaar ingespeeld op de behoeft es vanuit de samenleving. Dat heeft zowel economisch, als maatschappelijk gezien vruchten afgeworpen. Stad en platt eland groeien weer dichter naar elkaar.

Ga voor meer cijfers en feiten naar www.multi functi onelelandbouw.nl.

tabel 2: Overzicht aantal bedrijven en omzet (in mln. euro) per multi functi onele sector * zorgboerderijen Boerderijverkoop natuurbeheer recreati e totaal

Aantal Omzet Aantal Omzet Aantal Omzet Aantal Omzet Omzet

Groningen 28 2,0 88 5,1 430 2,5 53 2,3 11,9

Friesland 49 3,5 112 6,5 1.363 7,9 180 7,8 25,7

Drenthe 48 3,5 90 5,2 188 1,1 53 2,3 12,1

Overijssel 73 5,3 177 10,2 354 2,1 256 11,1 28,7

Flevoland 18 1,3 48 2,8 84 0,5 38 1,7 6,3

Gelderland 132 9,6 355 20,5 678 3,9 361 15,7 49,7

Utrecht 36 2,6 103 5,9 534 3,1 120 5,2 16,8

Noord-Holland 83 6,0 179 10,3 631 3,6 228 9,9 29,8

Zuid-Holland 65 4,7 219 12,6 796 4,6 151 6,6 28,5

Zeeland 24 1,7 177 10,2 169 1,0 268 11,6 24,5

Noord-Brabant 106 7,7 414 23,9 246 1,4 307 13,3 46,3

Limburg 45 3,5 290 16,7 300 1,7 169 7,3 29,2

Nederland 707 51,4 2.252 129,9 5.773 33,4 2.184 94,8 309,5

Bron: Kijk op multi functi onele landbouw, Roest et al (2010)

* Deze tabel is exclusief kinderopvang en educati e en bevat alleen gegevens van de CBS-Landbouwtelling. Hierdoor wijken aantallen en omzett en af t.o.v. tabel 1.

Ontwikkeling verschilt per regio

BREED! | 5

De agrarische markt is volop in beweging. De Multifunctionele Landbouw is één van de ontwikkelingen binnen deze branche. Bij het opstarten van een Multifunctioneel Landbouwbedrijf komen veel risico’s kijken. Denk aan brandgevaar, natuurschade, diefstal en veiligheid. Allemaal bedreigingen voor de continuïteit van het bedrijf. Interpolis richt zich juist op het versterken van de continuïteit van het bedrijf. Door middel van een risicoanalyse en het voorstellen van preventiemaatregelen speelt de adviseur in op de mogelijke risico’s. Zodat de ondernemer ziet hoe hij risico’s in een vroeg stadium kan voorkomen.

Tegenwoordig is het belangrijk om een duurzaam bedrijf neer te zetten. De vraag ‘Wat bedreigt de continuïteit van jouw bedrijf?’ staat dan ook centraal tijdens een adviesgesprek met Interpolis. “Het is hiervoor belangrijk om alle risico’s die een Multifunctioneel Land-bouwbedrijf met zich mee brengt op een rij te zetten”, geeft John de Hoon aan, sectormanager bij Achmea Agro en werkzaam voor de merken Interpolis en Avéro Achmea.

Multifunctioneel Landbouwbedrijf“Met de keuze voor een Multifunctioneel Landbouw- bedrijf zet de ondernemer zijn bedrijf open voor publiek. De mensen op het bedrijf vormen een extra risico. Veiligheid

speelt hierbij een grote rol, maar denk ook aan de nare gevolgen van diefstal. Elektriciteit blijft binnen agrarische bedrijven altijd een belangrijk punt voor brandgevaar, ook hier hebben wij onze adviezen voor”, legt De Hoon uit.

Risico’s managenInterpolis biedt de agrarische sector risicomanagement aan. Dit omvat een risicoanalyse, afspraken over preventie-

maatregelen en adviezen om risico’s te vermijden of te verminderen. Ook komt in beeld welke verzekeringen hij toe kan passen. “Het is zinvol om direct bij de opzet van een ondernemingsplan risico-management een plaats te geven. Hierbij kan een adviseur van Interpolis van meerwaarde zijn. Samen met de ondernemer kijkt de adviseur wat de risico’s zijn en hoe de ondernemer deze risico’s voorkomt of vermindert. Een overzichtelijk rapport geeft vervolgens de adviezen weer. Zo heeft de onder-nemer altijd een naslagwerk dat zijn risico’s in beeld brengt.

Een veilige bedrijfsvoering: bewust omgaan met risico’sVoor wie bewust wil omgaan met de risico’s die een Multifunctioneel Landbouwbedrijf met zich mee brengt is preventie een goede, eerste aanzet. U kunt daarvoor een beroep doen op uw verzekeringsadviseur. Of neem een kijkje op de website: www.interpolis.nl/agro. “Als verzekeraars die zijn voortgekomen uit de agrarische sector hebben we veel deskundigheid om risico’s in deze branche te managen. We weten hoe het er op een agrarisch of multifunctioneel bedrijf aan toe gaat, ook weten we waar het vaak mis gaat. We helpen de ondernemer om zelf voor een veilige bedrijfsvoering te zorgen, waarin de continuïteit van zijn bedrijf centraal staat”, aldus De Hoon.

- ADVERTENTIE -

“Brandgevaar, natuurschade,

diefstal of veiligheid”

“Wat bedreigt de continuïteit van jouw bedrijf?”

RISICO’S, voorkomen is beter dan genezen!

Het Groepsleertraject is een onderdeel van het project Vernieuwd Ondernemerschap. Het biedt jonge ondernemers de mogelijkheid om hun multifunctionele bedrijf te verbeteren. Dit in samenwerking met andere ondernemers en experts.

Masterclass“Het Groepsleertraject kan worden gezien als een masterclass”, aldus Machiel Kommers. Machiel is algemeen secretaris NAJK en projectleider Vernieuwd Ondernemerschap. “Het is een uniek traject waarin ondernemers tot 35 jaar aan de slag gaan.” Ondernemers die willen starten of net beginnen in de multifunctionele landbouw, zijn welkom. Je moet in ieder geval beschikken over een businessplan. Om een goede masterclass neer te zetten is gesproken met vier jonge multifunctionele ondernemers. Zij hebben gekeken naar datgene waar zij mee te maken hebben gehad. Uit die ervaringen zijn zes leertrajectdelen ontstaan.

Jezelf en Je bedriJf presenterenDe eerste bijeenkomst staat in het teken van kennismaking. Je presenteert jezelf en je bedrijf. De

groep bestaat uit acht tot tien deelnemers. “We hebben gekozen voor een relatief kleine groep. Hierdoor krijgt de individuele ondernemer veel aandacht van de experts en versterking vanuit de groep”, aldus Machiel. Voorafgaand aan het traject neem je deel aan een persoonlijkheidstest. Na de kennismaking bespreken we in de groep jouw businessplan. Daarbij houden we het plan opnieuw tegen het licht. Vanuit het plan en de test formuleer je persoonlijke doelstellingen voor de rest van het leertraject.

ContaCt Met de geMeenteIedere ondernemer loopt er vroeg of laat tegenaan dat hij of zij iets gedaan moet krijgen

bij de gemeente. Dit verloopt dan vaak moeizaam. Ook binnen de multifunctionele landbouw heb je daarmee te maken, want het gaat verder dan de gebruikelijke aanvragen. Het is vaak nieuw voor de gemeente en het vereist andere contacten. Tijdens het tweede deel van het Groepsleertraject krijg jij als ondernemer ondersteuning en tips bij contacten met de gemeente.

financieelFinanciën bij een multifunctioneel bedrijf zijn anders dan bij een regulier bedrijf. De gebruikelijke

accountants die actief zijn in de agrarische sector, zijn hier vaak nog niet op ingespeeld. Het derde deel van het traject geeft inzicht in jouw financiële huishouding. Hoe begroot je? Hoe ziet je kostenstructuur eruit? Hoe zorg je voor rapportages? Wat voor invloed hebben welke investeringen en hoe schrijf je deze af?

faseren van Je planTijdens een vierde dagdeel wordt aandacht besteed aan de planning. De vraag hierbij is of

de planning over enkele jaren nog realistisch is. Vooral als je meerdere takken hebt, moet je keuzes maken. Het Groepsleertraject kijkt terug naar jouw oorspronkelijke planning. Welke wijzigingen zijn hierin voorgekomen en wat voor gevolgen heeft dit?

MarketingMarktgericht denken is denken vanuit de andere partij om deze te kunnen overtuigen.

Hiermee gaan we het vijfde deel aan de slag. Want de multifunctionele landbouw is meer gericht op de markt dan de reguliere landbouw. Dit vergt een andere manier van kijken, handelen en presenteren. Zeker als beginnende ondernemer met een kleiner budget.

nieuwe strategieDagdeel zes is de afsluitende bijeenkomst. We blikken terug op jouw persoonlijke doelstellingen.

Het geleerde van de afgelopen bijeenkomst wordt vertaald naar een nieuwe strategie voor jou en je bedrijf. aanmeldenWaarom is het Groepsleertraject interessant? Machiel: “Dit leertraject biedt deelnemers de mogelijkheid om hun businessplan aan experts voor te leggen. Je leert van de experts, maar tegelijkertijd leer je van je medeondernemer. Dat geeft een sterke combinatie.”

Aanmelden kan via www.vernieuwdondernemerschap.nl.

Verbeter je bedrijf met het Groepsleertraject

als ondernemer ben je vaak in gedachten over je bedrijf. Op welke manier kan je de bedrijfsvoering verbeteren? Hierbij horen strategische keuzes. Het groepsleertraject

ondersteunt jonge ondernemers bij deze verbeteringen. tijdens het traject nemen we jouw bedrijfsvoering onder de loep.

Masterclass van zes trajecten

1

2

3

4

5

6

BREED! | 7

Zakelijk overlegmet de natuur

www.vanhall-larenstein.nl

Heb je een MAS/mbo-opleiding en drie jaar werkervaring in een ondernemende omgeving? Dan is het nu tijd voor de volgende stap. De wereld om het bedrijf heen verandert snel. Dit vraagt om visie en strategische keuzes. Kies voor de Associate Degree Ondernemerschap en haal je diploma in twee jaar.

Op het gebied van Landbouw en management bieden we ook de volgende hbo-opleidingen: Dier- en veehouderij, Bedrijfs kunde en agribusiness, Tuin- en akkerbouw of de één- of tweejarige AD Melkveehouderij.

Start februari 2011 in Leeuwarden Check onze site voor data van de open dagen in Leeuwarden, Velp en Wageningen.

Associate Degree Ondernemerschap (kort deeltijd hbo-traject)

Het geheimDat de winkel goed loopt in de Noordoostpolder is geen geheim, maar wat is het geheim van Verhage? “Openheid” geeft Peter aan. “De boomgaard zit pal naast het bedrijf, de klanten mogen zien hoe de producten geteeld worden. Daarnaast bieden wij ook rondleidingen aan, waardoor het teeltproces nog duidelijker wordt. Dat is het fijne van een winkel aan huis, de lijnen met de consument zijn kort. Als er iets niet goed is met ons product, dan kunnen wij daar zo snel mogelijk werk van maken. Daarnaast zijn het grote aanbod, meer dan honderd verschillende agrarische producten, en de uitstraling van de winkel ook erg belangrijk. Niet alleen de producten moeten kwalitatief goed zijn, maar ook de uitstraling van het bedrijf. Het personeel draag bijvoorbeeld ook bedrijfskleding.”

waarderingPeter heeft geen moment spijt gehad van de keuze voor een multifunctioneel bedrijf. “Natuurlijk zit je met risico’s. Toen het vorig jaar zo sneeuwde nam de klandizie af. Dan is het makkelijker om groente en fruit uit de supermarkt mee te nemen. Maar mensen hechten zich toch aan je producten, ik voel dat mijn werk nu meer gewaardeerd wordt.” Een verbreding kan Peter zeker aanraden, maar je moet wel openstaan voor verandering. “Wij moeten nu niet alleen rekening houden met de verzorging van onze producten, maar ook met de benadering van onze klanten. Het is een heel andere tak van sport.”

eigen drankDe toekomst? “Blijven verbreden”, glimlacht Peter. In december komt er een destilleerketel. Hiermee gaat het bedrijf ook zijn eigen sterke drank ‘Eau De Vie’ destilleren uit de geteelde appels en peren. “Het blijft een probeersel, maar in het buitenland slaat het goed aan. Op dit moment staan er 120 flessen met een daarin geteelde peer te wachten tot ze gevuld worden met deze drank”. Vanwege de regelgeving mag de sterke drank niet verkocht worden in de boerderijwinkel. De flessen worden via de groothandel op de markt gezet.“Dit is vast niet de enige ontwikkeling die ons bedrijf nog gaat doormaken, er ligt een waslijst met ideeën te wachten. Zolang het fruit maar centraal blijft staan”.

De boerderijwinkel van 150m² is goed gevuld met eigen producten, maar ook met andere agrarische producten.

“Wij vinden het belangrijk dat de producten uit de omgeving komen en zo vers mogelijk zijn”, legt Peter uit. Naast verschillende rassen appels, peren en aardappels bieden ze bijvoorbeeld ook verschillende

soorten groenten, fruit en zuivelproducten aan. “Totaal liggen er zo’n honderd producten in onze winkel, welke gemiddeld aan 1500 klanten per week verkocht worden”.

een winkeltje aan huis“Toen in de jaren 60 steeds meer buurtbewoners appels en peren kochten op de boerderij, besloot mijn oma een klein winkeltje aan huis te starten. De winkel groeide uit en is destijds verplaatst naar de schuur. De vraag naar onze producten groeide, maar de kans voor uitbreiding was nihil”, aldus Peter. In 2002 is het bedrijf van Verhage getroffen door een brand. “Alle schuren zijn afgebrand, dat heeft een behoorlijke impact gehad. Bij de wederopbouw hebben we gekozen voor een praktische indeling. De winkel straalt nu aan de straatkant met daarnaast de boomgaard. Achter de winkel zitten de verwerkingsschuren. Het is belangrijk dat het bedrijf toegankelijk is voor onze klanten”.

Dames en heren, appels en peren…

“Het geheim is openheid”

“Het is een heel andere tak van sport”

in de boerderijwinkel

Vanaf de weg pronkt een grote roodgele appel voor de boerderijwinkel van verhage. samen met zijn vader, oom en neef runt peter verhage (32) in luttelgeest een fruitteelt- en akkerbouwbedrijf met daarnaast een boerderijwinkel. “Het hele bedrijf is gericht op de boerderijwinkel. we proberen zoveel mogelijk van onze eigen producten af te zetten via de winkel”.

BREED! | 9

Kinderopvang op de Boerderijverbrede landbouw plaatst u voor nieuwe kansen

als agrarisch ondernemer is het ondernemen u niet vreemd.

Kinderopvang is een branche waarbinnen hoge eisen worden gesteld aan veiligheid en een juist pedagogisch klimaat.

Wij regelen dit voor U.

de tak binnen verbrede landbouw die zowel in beleving als financieel voldoening oplevert.

vragen die dan bij u opkomen als:

Wat kan en moet ik nog leren?•Is de omgeving geschikt voor mijn plannen?•Hoe krijg ik mijn plannen gerealiseerd?•Wat moet ik investeren?•Hoe kom ik door het woud aan weten regelgeving?•Wat moet er binnen mijn gemeente geregeld worden? •Moet ik personeel aannemen?•Hoe ga ik deze aansturen?•

SaTeLLiTe Kinderopvang heeft jarenlange ervaring opgebouwd in kinderopvang binnen de agrarische sector, zodat wij u gericht op uw vragen kunnen adviseren en ondersteunen.

KWaLiTeiT iS gegarandeerd!

‘Als multifunctioneleondernemer ben jeambassadeur van de landbouwsector’

www.satellite-partner.nl [email protected]

Heldere taal...Sprekende cijfers.

Dommel 57Postbus 92, 5420 AB GemertT (0492) 36 12 48F (0492) 36 38 55

www.hlb-van-daal.nl

HLB Van Daal & Partners is gevestigd in Dongen, Gemert, ’s-Hertogenbosch, Oss, Schijndel, Tilburg en Waalwijk

Maatschap WEA Noord-Holland: Alkmaar, Middenmeer, Uitgeest.

WEA Randstad B.V: Hoofddorp. Maatschap WEA Midden-Holland:

Gouda. Maatschap WEA Naaldwijk: Naaldwijk. Maatschap WEA

Deltaland: Groot-Ammers, Oud-Beijerland, Middelharnis, Brielle.

Maatschap WEA Zeeland: Goes, Middelburg, Zierikzee, Oostburg,

Sas van Gent, Hulst. Maatschap WEA Roosendaal: Roosendaal.

“Een stevige ondergrond voor uw bedrijf, daar staan we voor.”

www.wea.nl

Twee passies, één boerderijNaast de veehouderij van hem, een kinderopvang voor haar

Het starten van een agrarische kinderopvang wordt steeds populairder. in de afgelopen twee jaar is het aantal agrarische bedrijven met kinderopvang verdrievoudigd. Maar

hoe begin je nu een eigen kinderopvang op de boerderij? wat zijn de investeringen en welke regels moeten gehanteerd worden? gea (24) weet hier alles van. samen met haar man gert Jan (24) is ze hard bezig om naast de veehouderij een kinderopvang te starten op de boerderij in dwingeloo.

Het opzett en van een eigen bedrijf op de boerderij was voor Gea Klaassen alti jd al een opti e geweest. Na haar studie Pedagogiek in Leeuwarden begon Gea met een

baan in het speciale onderwijs. Door de fi nanciële crisis verloor ze haar baan. “Familie en vrienden begonnen gelijk over hoe mooi het

zou zijn om iets met kinderen te doen op de boerderij. En zo ontstond het idee voor een kinderopvang tussen de koeien”, aldus een enthousiaste Gea.

Satellite, het extra duwtje in de rugVia het internet kwam Gea bij Satellite terecht. Een organisati e die ondernemers begeleidt bij het opzett en van een kleinschalige of een agrarische kinderopvang. “Satellite is het extra duwtje in de rug bij het op touw zett en van onze agrarische kinderopvang. Via Satellite kwamen we in contact met collega-ondernemers. Die contacten zijn niet alleen handig voor al het regelwerk met vergunningen en gemeenten, maar ook bijvoorbeeld om te vragen welk soort luiers het meest geschikt is.”

een bedrijf binnen het bedrijfDe kinderopvang hangt als aparte maatschap onder de maatschap van Gert Jan en zijn ouders. “Zo ligt de verantwoordelijkheid voor het onroerend goed bij de maatschap en de verantwoording voor de kinderopvang bij Gea.” De kinderopvang ‘De Broekies’ opent in januari 2011 haar deuren. De kinderopvang start in vijf units. Deze zijn ti jdelijk. “Je weet nooit hoe de opvang gaat lopen. We hopen uiteindelijk 24 kinderen, inclusief buitenschoolse opvang, te kunnen verzorgen. Zodra de kinderopvang goed loopt, beginnen we met de bouw van een vaste locati e op de boerderij.” Op dit moment zijn Gert Jan en Gea druk met het regelen van de vergunningen. “Het verkrijgen van de vergunning verliep enigszins stroef, omdat het voor onze gemeente de

eerste vergunning was voor een agrarische kinderopvang, maar de vooruitzichten zijn rooskleurig!”

kinderen & koeienHet concept van de agrarische kinderopvang blijft gericht op de boerderij. “Kinderen moeten de prikkels van een boerderij voelen. Bijvoorbeeld door de kinderen kennis te laten maken met de koeien. Denk aan het voeren en aaien van de nieuwsgierige beesten.” Ook zijn Gert Jan en Gea druk bezig met het aanleggen van een eigen moestuin voor de kinderopvang, om kinderen te leren hoe het zaaien en oogsten in zijn werk gaat.

Multi functi onele vrouwOp de vraag of Gert Jan naast de koeien ook tussen de kinderen is te vinden, wordt een duidelijke nee geantwoord. “Ten eerste heb ik de papieren niet om op een groep kinderen te staan. Ten tweede ligt mijn passie bij de agrarische kant van deze multi functi onele boerderij.” Wel is zowel Gert Jan als Gea erg enthousiast over de multi functi onaliteit die op de boerderij gaat komen. “Naast de fi nanciële zekerheid die er nu komt, is het pretti g dat wij beiden onze eigen passie kunnen volgen op één locati e.”

“Familie en vrienden begonnen gelijk over hoe mooi het zou zijn om iets met kinderen te doen op de boerderij”

“Kinderen moeten de prikkels van een boerderij voelen”

BREED! | 11

De koeienstal werd verbouwd tot de huidige accommodatie. Hierin worden boerenspelen gedaan en feesten en partijen gehouden. Nadeel is echter dat deze accommodatie de vergunning ‘Horeca met beperking’ heeft gekregen. Dit houdt simpelweg in dat zij wel aan alle eisen en richtlijnen moeten voldoen van een volwaardig horecabedrijf, maar ze beperkte evenementen mogen houden. Pieter-Jan: “De gemeente wil ons wel iets verruiming verlenen, maar wettelijk gezien is het alles of niks. Het is vrij lastig om te bepalen wat er wel en niet kan worden toegestaan. De gemeente houdt een slag om de arm om concurrentie met horecabedrijven in het centrum te vermijden.”

toekomstDe Menmoerhoeve is een daghorecabedrijf. In de weekenden zit ‘De Menmoerhoeve’ volgens Pieter-Jan volgeboekt. Op doordeweekse dagen zit nog wel groei. De agrarische tak is absoluut blijvend en blijft in dezelfde omvang. Pieter-Jan: “Op het bordje staat ‘Welkom op de boerderij’, maar het is niet onze core business.”Doordat er veel activiteiten worden gehouden die te maken hebben met de agrarische sector, worden ze als leerzaam ervaren. “We proberen de bezoekers weer terug te brengen bij de natuur. Een stuk educatie. Wij proberen hen ook wat bij te brengen over het agrarische leven. Dit vinden wij erg belangrijk. Het is goed voor het imago van de agrarische sector. Sommige mensen weten niet hoe een koe eruit ziet of hoe een bloemkool groeit”, vertelt Pieter-Jan.

krachtDe kracht van het bedrijf is dat het flexibel is ingericht. Pieter-Jan: “Mensen vragen wel eens wat er allemaal mogelijk is. Bij ons is vrijwel alles mogelijk.” Klanten kunnen samen met Pieter-Jan hun wensen bespreken. “Alles is te plannen. Hierbij is goed ondernemerschap noodzakelijk”, besluit Pieter-Jan. Meer weten over dit bedrijf? Kijk op: www.menmoerhoeve.nl.

Pieter-Jan heeft na zijn MBO-opleiding detailhandel bij Boerenbond gewerkt. Sinds 2005 is hij fulltime thuis aan het werk. “Naast detailhandel heb ik ook een stukje bedrijfseconomie meegepakt. Wat dit bedrijf is, dat leer je niet op school, daar ben ik mee opgegroeid”, aldus Pieter-Jan.

ontstaanIn 1994 is het toenmalige gemengd bedrijf met melkkoeien en mestvarkens begonnen met tien kampeerplaatsen. Pieter-Jan vertelt: “Mijn ouders vonden het sociale aspect heel leuk. Mijn moeder had haar horecapapieren ooit gehaald, maar nooit gedacht die nog eens te gebruiken.” Daarom heeft familie Van Dijck besloten een horecavergunning aan te vragen. Dit was in eerste instantie voor de camping, maar ook voorbijrijdende fietsers ontging het terras niet. De camping en het terras werden goed bezocht. Langzaam groeide De Menmoerhoeve uit zijn jas. Tegelijkertijd ging het slecht in de varkenssector. Toen werd besloten om de varkensstal te verbouwen tot groepsaccommodatie die plaats bood aan 25 personen. Deze is inmiddels in gebruik genomen door Stichting Prisma.

Stoppen met melkenIn de periode 1999/2000 ontstond bij de familie de vraag: Wat doen we nu? In de koeienstal moest flink worden geïnvesteerd, omdat bijvoorbeeld ligboxen en voerhekken versleten waren. Pieter-Jan wist toen al dat hij niet door wilde met de melkerij. Na gesprekken met bank en accountant werd er binnen de gemeente gekeken naar mogelijkheden om de toerisme- en recreatietak van het bedrijf uit te breiden. Er werd besloten om quotum en een stuk grond te verkopen en er werd koers gezet richting het toerisme.

Huidige situatieInmiddels is het bedrijf uitgegroeid tot een recreatieboerderij met zorg. De agrarische tak beslaat nu nog 30 zoogkoeien, een kinderboerderij en wat kleinvee.

“Vrijwel alles is mogelijk”

“Wat dit bedrijf is, leer je niet op school”

Recreatief Agrarisch Natuurbedrijf ‘De Menmoerhoeve’“Ik wist niet dat een koe zo groot was”

in het brabantse etten-leur runt pieter-Jan van dijck (30) samen met zijn ouders John (61) en dimphy (55) ‘recreatief natuurbedrijf de Menmoerhoeve’. pieter-Jan is

verantwoordelijk voor de planning en voorraadbeheer, dimphy verzorgt de catering en John houdt zich bezig met de speluitleg en gastenbegeleiding.

BREED! | 12

Maak kennis met het vernieuwde ondernemen‘Agrarisch Kansenspel, Oriëntatieworkshop, Communicatieworkshop’

ieder naJk-lid kan op een laagdrempelige manier kennismaken met de multifunctionele landbouw. via het agrarisch Kansenspel of één van de workshops. een mooie kans om

deze sector van wat dichterbij te bekijken.

Vier ingrediënten maken agrarisch kansenspelEen levensgroot bordspel, een spelleider, spelers en een succesvolle verbrede ondernemer. Dat is de formule van het Agrarisch Kansenspel. In één avond maak je kennis met de multifunctionele landbouw, waarbij een succesvolle verbrede ondernemer zijn ervaringen deelt, keuzes

toelicht en tips geeft. Marco van Westerlaak, directeur PJS, is één van de spelleiders die zo’n avond

begeleidt. “De combinatie van het spel en de spreker is heel sterk. Je maakt met het spel het onderwerp ‘multifunctionele landbouw’ los bij de deelnemers. De spreker geeft vervolgens een eerlijk beeld van het wel en wee binnen deze sector”. De avond start letterlijk op de ‘start’ van het levensgrote spel. Marco: “Deelnemers zeggen vaak, moeten we nu echt een spel spelen? Maar als ze eenmaal het T-shirt aan hebben en hun captains hebben gekozen begint een fanatieke strijd.”

Het Agrarische Kansenspel is één van de mogelijkheden om kennis te maken met de multifunctionele landbouw. Maar er is meer…. Vernieuwd Ondernemerschap biedt ook workshops aan over de multifunctionele landbouw.

oriënterenDe naam ‘Oriëntatieworkshop’ verklapt het al: deelnemers oriënteren zich op de mogelijkheden binnen de multifunctionele landbouw. Hierin staan persoonlijke vragen centraal. Wat past er bij je? Wat past

er bij je bedrijf en je omgeving? En wat moet je daarvoor doen?

De workshop wordt gegeven door NAJK-medewerkster Agaath Timmerman. Aan de hand van een eenvoudig schema krijg je tijdens de workshop inzicht in jouw mogelijkheden. Agaath:

“Een keuze is vaak snel gemaakt. Maar de vraag is dan of het bedrijf en de omgeving ook bij die keuze passen.” Het tweede deel van de avond gaat over aspecten die belangrijk zijn voor het bedrijf en omgeving. “Diverse bedrijfsfactoren zijn van invloed op de kansen voor de multifunctionele landbouw. Ook de omgeving is een belangrijke succesfactor van je multifunctionele activiteiten,” aldus Agaath. De avond eindigt met het concreet maken van

die keuze of ideeën. Je weet na de avond welke stappen je moet nemen richting de multifunctionele landbouw.Communiceren met de regio en de klanten is zo’n stap. De Communicatieworkshop biedt hiervoor een interessante aanpak.

CommunicerenMultifunctionele ondernemers moeten wennen aan consumentenmarketing. Kwam er vroeger één leverancier en één afnemer, nu heb je met meerdere

klanten te maken. “Je moet denken van één klant naar meerdere klanten”, aldus Goof Lukken. Goof is oprichter van Vrijetijdskennis.nl en is docent NHTV. Hij geeft de communicatieworkshop, die op de wensen van de deelnemers ingaat. Goof: “Tijdens de workshop wordt een kritische blik gegeven op elkaars marketing. Daarna geef ik mijn mening waarom bepaalde communicatie wel lukt en andere niet. Want communicatie is niet moeilijk, het is een kwestie van doen.” De avond eindigt met tips voor inspiratie.

Voor naJk-afdelingenZowel het Agrarisch Kansenspel, de Oriëntatieworkshop en de Communicatieworkshop zijn onderdeel van Vernieuwd Ondernemerschap en bedoeld voor afdelingen van NAJK. Jouw AJK kan één of meerdere, veelal gefinancierde, avonden aanvragen via www.vernieuwdondernemerschap.nl.

“Als ze eenmaal het T-shirt aan hebben en hun captains hebben gekozen begint een fanatieke strijd”

“Een keuze is vaak snel gemaakt. Maar de vraag is dan of het bedrijf en de omgeving ook past bij die keuze”

“Communicatie is niet moeilijk, het is een kwestie van doen”

BREED! | 13

Hogeschool HAS Den Bosch: eigen bedrijf opzetten via afstudeervariant Topklas Ondernemen

Als ondernemer in wording leren de studenten hoe je een win-winsituatie creëert. En ze onderzoeken hoe levensvatbaar hun idee is. Daarnaast ontwikkelen ze een visie en werken ze planmatig hun strategie uit. Ze staan er niet alleen voor: samen met medestudenten zetten ze hun eerste stappen in het ondernemerschap. Het doel? Hun eigen zakelijke passie volgen, inclusief hbo-diploma en eigen bedrijf.

Goede basis

Niels van Tilburg is zo’n Topklas Ondernemer. Hij is vierdejaars student Bedrijfskunde en agribusiness en heeft de sprong gewaagd. “Mijn droombaan? Een eigen zaak in de tuinplanten. Mijn ouders hebben een boomkwekerij en die ga ik overnemen. Zij kweken een breed assortiment sierheesters, bodembedekkers en sierheesters op stam. Ze zijn dus breed georiënteerd. Het lijkt erop dat het voor een goede toekomst echter

nodig is om je als ondernemer in de boomkwekerij te specialiseren om je kostprijs te verlagen. Dan ben je interessanter voor klanten. Mijn plan is om alleen nog sierheesters op stam te gaan kweken. Deze ga ik dan verkopen aan tuincentra en exporteurs. Via Topklas Ondernemen kan ik onderzoeken of dit plan een succes kan worden.“ Niels is nu bezig om de markt te onderzoeken. “Daarna ga ik een kostprijsberekening maken. Aan het einde van het jaar ligt er dan een goed ondernemingsplan en dat is een juiste basis om na mijn afstuderen mee verder te gaan. Ik verwacht tijdens dit jaar een goed beeld te krijgen van het bedrijf en of de plannen die ik heb haalbaar zijn om uit te voeren.” En hoe ziet hij zijn toekomst als ondernemer? “Een grote uitdaging. En hard werken, want het komt niet vanzelf.”

Lekker zelfstandig

Ook Ankie van den Wildenberg koos voor het afstudeerjaar Topklas Ondernemen. “Ik zou graag een hondendagopvang met adviescentrum begin-nen. Een hondendagopvang kun je vergelijken met een kindercrèche, ‘s morgens worden de honden gebracht en ‘s avonds weer opgehaald. Met het adviescentrum wil ik mensen adviseren over de omgang met hun hond om zo gedragsproblemen te voorkomen of op te lossen en de band tussen baas en hond voor beiden prettig te laten zijn.” Topklas Ondernemen leek Ankie een mooie kans om haar eigen bedrijfje van de grond te krijgen met wat mensen die over je schouder meekijken en hun eerlijke mening en tips geven. “Daarnaast leek het me erg fijn om medestudenten om me heen te hebben die net zo gedreven zijn als ik.” Ankie wil ondernemer worden om lekker zelfstandig te kunnen werken. “Het zelf doen, zelf dingen beslissen, zelf tijd indelen, zelf veel verdienen, zelf op je bek gaan, en zelf weer opstaan geeft mij voldoening en een reden om trots te kunnen zijn om mezelf en wat ik bereik.”

Ideeën uitwerken

Ferdy Tolhoek tenslotte wil het liefst als zelfstandig ondernemer aan het werk in de fruitteelt. “Mijn vader is fruitteler en teelt zowel appels als peren. Hij is dus zelfstandig ondernemer en heeft het onder-nemersbloed aan mij doorgegeven. Daarom was de keuze voor Topklas Ondernemen niet zo moeilijk. Ik ben me ervan bewust dat de appelprijzen de laatste jaren sterk onder druk zijn te komen staan. Via deze afstudeerrichting wil ik gaan kijken naar alternatieven die financieel interessanter kunnen zijn. Het is een mooie kans om mijn ideeën uit te werken. Daarnaast kom je ook veel te weten over waar ondernemers in de praktijk ook mee te maken krijgen. Dat geeft je toch een voorsprong.” Wat zijn ideeën precies zijn? “Ik ben aan het kijken naar teelten die deels de appelteelt kunnen vervangen ter verbetering van het financiële plaatje. Ik ben de zoete kers en de kiwibes onder de loep aan het nemen. Ik vind het belangrijk om het hele proces te bestuderen, van de teelt zelf tot aan het in de markt zetten van het product met de daarbij toebehorende toekomstverwachtingen, voordat ik start met het opzetten van de teelt. Daarnaast zie ik toekomst in het aanbieden van fruit direct aan de consument, waardoor de keten verkort wordt. Dit komt zowel de kwaliteit van het product als het milieu ten goede. Onderscheidend ondernemen gericht op de toekomst is zeer belangrijk en dat ben ik dan ook van plan om te gaan doen.”

www.hasdenbosch.nl

Een eigen onderneming opzetten, sommige studenten zien zich dit wel doen. Bij sommigen zat de ondernemerszin altijd al in hun bloed en soms is het een nieuw verworven droom. Hogeschool HAS Den Bosch heeft een afstudeervariant die aan dit soort studenten welbesteed is: Topklas Ondernemen. Dit geeft studenten de kans om tijdens hun laatste jaar hun eigen onderneming op te zetten. Ongeacht welke opleiding ze volgen. En goed begeleid door docenten en ondernemers uit de praktijk.

Opleiding professioneel on-dernemen voor zorgboerenDe laatste jaren is de ontwikkeling van zorgboer-derijen erg snel gegaan. Waar agrarische onderne-mers ooit begonnen met enkele extra deelnemers in primaire agrarische productie, zien we nu dat het zwaartepunt komt te liggen op de zorg in combinatie met productie. Taken als het aansturen van mensen (met een beperking), zorgdragen voor voldoende deelnemers, contacten leggen met zorginstellingen, financiering, regelgeving en kwaliteitsborging vormen slechts een greep uit de nieuwe werkzaamheden van de ondernemer. Niet alleen moet de ondernemer zich deze kennis en vaardigheden eigen maken, ook dient de zorgboerderij zich te positioneren en moeten stra-tegische keuzes worden gemaakt om in de toekomst rendabel te blijven. In samenwerking met de ZLTO en de Taskforce Multifunctionele Landbouw ontwik-kelde HAS KennisTransfer de opleiding ‘Professioneel ondernemen in Landbouw en Zorg’. Deze opleiding gaat onder andere in op ondernemerschap, trends en ontwikkelingen in de zorg, AWBZ en financierings-stromen, marketing en relatiebeheer.

Op 4 mei 2010 haalde de eerste groep zorgboeren hun diploma ‘Professioneel Ondernemer in Landbouw en Zorg’. In oktober van dit jaar is een tweede groep gestart. De deelnemers van de eerste groep waren erg enthousiast. Onder hen John en Judy Kerkhofs, die samen met de ouders van Judy zorgboerderij De Laarhoeve in Diessen bestieren. “Voordeel van deze opleiding is ook dat je in contact komt met collega’s,” vertelt Judy Kerkhoffs. “Je houdt jezelf een spiegel voor. En natuurlijk hebben we veel meer inzicht ge-kregen in bijvoorbeeld de werking van zorgkantoren, de AWBZ, de indicering van de cliënten.”

Bron: HAS KennisTransfer, Marieke Ellenbroek i.s.m. ZLTO: De Nieuwe Oogst 2010.

www.haskennistransfer.nl

- advertentie -

Van energieleverancier naar aanbieder van slimme energieoplossingenMet ruim vijftig jaar ervaring als propaanleverancier in de agrarische sector, is Primagaz niet meer weg te denken uit Nederlands’ landelijke gebieden. Maar ook in de toekomst van onze energievoorziening speelt Primagaz een belangrijke rol.

Het thema energie houdt de samenleving meer en meer bezig. Waar we nu nog gewend zijn gewoon de gaskraan open te draaien of onbeperkt elektriciteit te hebben, gaan we naar een toekomst toe waar we ook zelf verantwoordelijk zijn voor het opwekken van energie. Onze huidige centrale energievoorziening, gedomineerd door fossiele brandstoffen, zal moeten veranderen naar een nieuwe efficiëntere en bovendien lokale energievoorziening. Voor verwarmingsdoeleinden gebruiken Nederlandse huishoudens weliswaar de schoonste fossiele brandstoffen aardgas en – waar dat niet beschikbaar is – propaan. Propaan en aardgas hebben een zeer lage CO2‐uitstoot en verwaarloosbare uitstoot van fijnstof. Bovendien is propaan een bijproduct bij de raffinage van olie. Wanneer het niet wordt gebruikt, wordt het afgefakkeld. Voor elektriciteitsopwekking daarentegen wordt nog vaak gebruik gemaakt van

kolencentrales. Voor het realiseren van de gestelde klimaatdoelstelling is een overgang naar een andere wijze van elektriciteitsopwekking noodzakelijk. Het decentraal opwekken van energie is een oplossing voor deze problematiek. Niet alleen biedt het de mogelijkheid lokale passende oplossingen te zoeken met weinig tot geen gebruik van fossiele brandstoffen, ook wordt alle opgewekte energie optimaal benut. De landelijke gebieden spelen hierin een belangrijke rol. Voor deze nieuwe manier van kijken naar onze energievoorziening is een transitie nodig. Binnen Primagaz Nederland hebben wij deze transitie in gang gezet en proberen we stap voor stap de transitie van traditionele propaangasleverancier naar leverancier van energieoplossingen te maken. Zo bieden wij, naast propaan, duurzame energieoplossingen zoals zonnepanelen, warmtekrachtkoppelinginstallaties en gaswarmtepompen aan. Propaan is één van de brandstoffen die zeer geschikt is als back up brandstof, vooral in de buitengebieden. Voor agrarische bedrijven/ huishoudens biedt dit dan ook vele mogelijkheden

Meer informatie vind u terug op: www.primagaz.nl www.primazonneenergie.nl www.primawkk.nl

- advertentie -

Nieuwe verbinding, nieuwe business

Voor wieAls jij weet wat je wilt in de multi functi onele landbouw, dan zet Syntens haar netwerk in om te zorgen dat er eerder, sneller en beter vernieuwd wordt binnen het bedrijf. Daniëlla: “Voor diegenen die het nog niet precies weten, zijn we een kriti sch klankbord en gaan we dieper in op de drijfveren van de persoon”. Indien gewenst komt Syntens thuis langs.

kracht van het samenwerkenBinnen de multi functi onele landbouw komt samenwerking met andere parti jen geregeld voor. Samenwerking met bijvoorbeeld cateringbedrijven, met de ouders van kinderen, met verzorgingsinstanti es. Syntens gelooft juist in de kracht van het samenwerken. Tijdens het Individueel Advies kunnen zij je doorverwijzen naar instanti es of personen die jouw bedrijfsvoering kunnen versterken.

diverse aanmeldingenVoor 2010 hebben zich al diverse jonge ondernemers aangemeld. De één staat nog helemaal aan het begin bij het opzett en van zijn of haar multi functi onele onderneming. De ander is op zoek naar extra mogelijkheden voor binnen hun inmiddels draaiende multi functi onele tak. Opvallend genoeg is dat jonge ondernemers uit verschillende sectoren het Individueel Advies hebben aangevraagd. Bijvoorbeeld een akkerbouwer die mensen van buiten de landbouw meer kennis wil geven over zijn geproduceerde akkerbouwproducten. Of twee jonge onderneemsters die hun zorgboerderij willen uitbreiden.

In totaal biedt het Individueel Advies plek aan 25 gemoti veerde multi functi onele bedrijven. Voor 2011 zijn er nog een aantal adviestrajecten beschikbaar. Lijkt het jou interessant deze gesprekken aan te gaan met Syntens? Je kunt je aanmelden via ‘Individueel Advies’ op de website www.vernieuwdondernemerschap.nl.

Individueel Advies Maak je ambities waar met professionele begeleiding

Meestal blijven dromen een illusie. Maar jouw dromen over het bedrijf kunnen wel degelijk werkelijkheid worden. goed ondernemerschap is hierbij van essenti eel belang.

begeleiding vanuit syntens, via het individueel advies, kan hierin extra ondersteuning geven en is gericht op het waarmaken van jouw ambiti es.

Het maken van toekomstbepalende beslissingen is niet alti jd een makkelijke keuze. Je verdiept je in het onderwerp om erachter te komen dat je nog veel meer moet weten. Daarbij kun je soms wel wat hulp gebruiken, zeker als het gaat om ongebruikelijke keuzes. Multi functi onele landbouw is voor velen nog zo’n ongebruikelijke keus, al worden de mogelijkheden ervan wel ingezien. NAJK wil daarom het multi functi onele ondernemerschap volop aandacht geven met het project ‘Vernieuwd

Ondernemerschap’.

NAJK is hierin een samenwerking gestart met Syntens. Het project is bedoeld voor jonge startende ondernemers in de multi functi onele landbouw, maar ook voor multi functi onele ondernemers die willen uitbreiden of veranderen.

Bijvoorbeeld als je erover denkt om naast toerisme ook educati e toe te voegen.

syntensDe begeleiding van het Individueel Advies wordt gegeven door Syntens. Syntens is een innovati enetwerk voor ondernemers. Zij weet als geen ander hoe en met wie je succesvol werkt aan nieuwe business en hoe je nieuwe business kunt creëren. Haar diensten voor ondernemers zijn veelal kosteloos. Zo ook voor het Individueel Advies. Je krijgt maximaal 16 uur begeleiding. Daniëlla Corijn-Witt e, innovati eadviseur Syntens, is één van de begeleiders. “Het Individueel Advies is een op maat gemaakt adviestraject. De vraag van de ondernemer staat centraal”, aldus Daniëlla. Tijdens het adviestraject wordt aandacht besteed aan je drijfveren, je huidige positi e, je dromen en je vaardigheden. Op basis hiervan wordt een

acti eplan opgesteld. Daniëlla: “We gaan ti jdens onze gesprekken in op de vragen van de ondernemer. Deze

vragen hebben vaak betrekking op zijn/haar persoonlijke ambiti e, de markt, de samenwerking binnen het bedrijf en de vaardigheden van de ondernemer. Bij het beantwoorden van deze vragen gaan we acti egericht te werk en maken we afspraken over vervolgstappen”.

“De vraag van de ondernemer staat centraal”

“We komen indien gewenst thuis langs”

BREED! | 17

www.abmiddenholland.nl

Personeel dat van aanpakken weet!

Bedrijfsverzorging

Detacheren

Uitzenden

Payroll

Qurentis: alles-in-één software voor zorgboerderijen

sdff

Qurentissoftware voor zorgboerderijen

Bespaar tijd en verhoog de kwaliteit van de zorg

Praktijkgericht

Sluit goed aan op toekomstige regelgeving, zoals kwaliteitssystemen (HKZ/Kwaliteit-Laat-Je-Zien)

Ontwikkeld in nauwe samenwerking met brancheverenigingen, regelgevers en gebruikers

Zeer betaalbaar

Met Qurentis heeft u een totaaloplossing voor uw gehele zorgboerderij: elektronisch cliëntendossier, zorg-plan, voortgangsrapportage, afspraken, contactmomenten en zelfs facturatie.

Meer informatie?www.qurentis.nl of tel: +31 (0)497 - 530 878

‘‘Nothing escapes his eagle eye...’’

WWW.SCHUITEMAN.COM

SchuitemanAdv_231110_190*65mm.indd 1 23-11-10 15:49

Zeeland staat bekend om haar overheerlijke visgerechten en mosselen. Maar tegenwoordig ook om haar zeegroenten. Dat laatste werd voornamelijk door onze zuiderburen verbouwd. Jean-Pierre is één van de pioniers die het in Nederland wilde gaan proberen. Jean-Pierre: “Je kan hier niet veel vanwege het zoute zeewater. Toch wilde ik iets nieuws proberen. Eerst dacht ik aan een

platviskwekerij. Maar gemeente en hoge investeringen weerhielden me uiteindelijk. Toen

ben ik begonnen met iets anders, namelijk het telen van zeegroenten, ofwel zeekraal”. Jean-Pierre is niet meer één van die weinigen in Nederland. In de kustgebieden komt deze teelt steeds vaker voor. “Ik heb de afgelopen vijf jaar veel zelf moeten uitzoeken over het verbouwen van deze groenten, en nog steeds. Maar inmiddels heb ik één hectare staan van dit exclusieve product”.

de zilte proeft uinHet produceren van 1000 kilo zeegroenten per week is volgens Jean-Pierre de magische grens. “Dan kan je zelf de afzet verzorgen en met een bestelbusje langs restaurants rijden”. Afgelopen seizoen was de opbrengst 500 tot 600 kilo per week. De plannen liggen er om meer zeegroenten te gaan produceren en deze niet alleen af te zett en aan restaurants of handelaren. “Ik wil mensen de zeegroenten laten zien en laten proeven in ‘De Zilte Proeft uin’. ‘Proef’ als teeltt echnisch proberen en ‘proef’ als proeven door de mensen”.

ontvangstruimteOp het bedrijf staat een gloednieuwe schuur. Deze schuur is grotendeels bedoeld voor de opslag van machines van het loonbedrijf. Een gedeelte is gereserveerd als ontvangstruimte voor de proeft uin. “Hoe de ontvangstruimte er precies uit gaat zien is nog niet bekend. In ieder geval komt er een professionele keuken in, zodat bezoekers de groenten eventueel zelf kunnen klaarmaken en eten”.

combinerenJaren geleden zijn in het gebied rondom het bedrijf drie vrouwelijke ondernemers, waaronder de moeder van Jean-Pierre, begonnen met het uitsti ppelen van fi etstochten voor toeristen onder de naam ‘Barett ochten’. Deze tochten waren mogelijk gemaakt om het oosten van Zeeuws-Vlaanderen op een zeer avontuurlijke, natuurlijke en vooral unieke manier te ontdekken. Tot op de dag van vandaag zijn deze tochten nog steeds erg in trek. “Dat biedt kansen voor mijn zeegroenteteelt”, verteld Jean-Pierre. “Dagtoerisme en De Zilte Proeft uin zijn, denk ik, een goede combinati e, gezien toeristen in dit geval Zeeland willen beleven”.

dagtoerismeDe groep dagtoeristen telt vaak zo’n 25 tot 50 personen. “Dagtoerisme past goed bij mij als persoon en ondernemer”. Door zich te gaan richten op het dagtoerisme van de Barett ochten, hoopt Jean-Pierre zijn producten zelf te kunnen vermarkten. “Als ik zelf de afzet regel, kan ik grotendeels ook zelf de prijs bepalen. Dat maakt me minder afh ankelijk. Waar ik wel alti jd van afh ankelijk zal blijven is het weer. Dagtoerisme en zeegroenten zijn ontzett end weersgevoelig”.

Zien, plukken en proeven in De Zilte Proeftuinwoonachti g in nieuw-namen in zeeuws-vlaanderen, is Jean-pierre van wesemael (28)

gewend zich breed te oriënteren. “we hebben een akkerbouwbedrijf, een loonbedrijf en organiseren fi etstochten. zo zeg ik het alti jd maar”, aldus Jean-pierre. daarnaast houdt hij zich bezig met de teelt van zeegroenten. een zoutminnend plantje welke kansen biedt in het zeer zoute gebied op zowel de markt als binnen het toerisme.

“Dagtoerisme en zeegroenten zijn ontzettend weersgevoelig”

“Ik wil mensen de zeegroenten laten zien en laten proeven”

BREED! | 19

Maak gebruik van beschikbare informatie!Speciaal voor ondernemers in de multifunctionele landbouw is ereen website: www.multifunctionelelandbouw.nl. Hierop zijn onderandere handleidingen, onderzoeken, filmpjes en een agendamet bijeenkomsten te vinden.

Heb je ook plannen met kinderopvang, educatie, natuurbeheeHeb je ook plannen met kinderopvang, educatie, natuurbeheer,zorg, streekproducten of recreatie? Of zoek je verdieping binnenéén van deze takken? Neem dan eens een kijkje.

Op de website staat ook het Infoloket Platteland, een databaseOp de website staat ook het Infoloket Platteland, een databasemet meer dan 15.000 documenten over vernieuwend onderne-merschap en een veranderend platteland, die ontsloten wordtmet een eigen zoekmachine. Gerichter en dus handiger danGoogle, probeer het zelf eens uit!

Meer dan zakelijkverzekerd met Univé!Univé helpt u met ondernemen. Wij denkengraag mee, vertalen onze kennis naar uwspecifieke situatie en geven u persoonlijkadvies.

Uw pluspunten+ Alles overzichtelijk geregeld bij éénverzekeraar via één aanspreekpunt+ Een ervaren adviseur die u totaaladvies kangeven gericht op uw onderneming+ Hoog gewaardeerd door klanten

Wilt u weten wat wij voor u en uw bedrijfkunnen betekenen, kom dan langs bij één vande Univé kantoren bij u in de buurt of kijk opwww.univé.nl/agrariers.

www.unive.nl

10-508 adv agr. zakelijk 190x125:10-xxx adv agr. zakelijk 190x125 19-10-2010 14:58 Pagina 1

Dat de potentie van de multifunctionele landbouw groot is, blijkt uit de cijfers. De omzet is tussen 2007 en 2009 gegroeid van 322 miljoen naar 411 miljoen. De verwachting is dat deze stijgende lijn de komende jaren blijft aanhouden.

VersterkenHet ministerie zet verschillende middelen in om multifunctioneel ondernemerschap te versterken. Zo financiert ze onderzoek door Wageningen UR en andere instituten en betaalt ze het onderwijsprogramma Multifunctionele Landbouw van de Groene Kenniscoöperatie. Eén van de uitkomsten is een gezamenlijke opleiding Landbouw & Zorg, welke gegeven wordt op zeven AOC’s.

regelingenVoor agrarische ondernemers zijn ook regelingen opgesteld door het ministerie. De regeling Jonge Agrariërs, de regeling Praktijknetwerken en Kennisvouchers via AgentschapNL zijn voorbeelden hiervan. Ze zijn bedoeld om ondernemers meer van elkaar te laten leren en ook kleinschalig onderzoek te financieren. Daarnaast zet Syntens zich, op verzoek van het ministerie van EL&I, in voor innovatieve ondernemers met plannen.

taskforce Multifunctionele landbouwHet ministerie heeft in 2008 een zogenaamde Taskforce ingesteld om voor versterking van de multifunctionele landbouw te zorgen, namelijk de Taskforce Multifunctionele Landbouw. Zij ondersteunt ondernemers met workshops, door onderzoeken te doen naar nieuwe producten en door kennis beschikbaar te stellen. De Taskforce heeft daarnaast een programma ‘Wet- en regelgeving’ waarin knelpunten en onduidelijkheden op dit gebied worden aangepakt. Voorbeelden zijn de uitgaven ‘Wat mag ik?’ en ‘Het Kompas’. Het eerste geeft aan wat er wel en niet kan in de verbreding op een boerenbedrijf. Het tweede geeft antwoorden op schijnbare tegenstrijdigheden in regels. Ook zijn er momenteel meldpunten waar knelpunten kunnen worden gemeld, met als doel een oplossing te vinden. Tegelijkertijd werkt de Taskforce aan een politiek draagvlak.

kansenVoor potentiële (jonge) multifunctionele ondernemers is er een kansenscanner ontwikkeld. Een zeer bruikbaar boekje waar je als ondernemer via een paar stappen kunt bekijken of de multifunctionele landbouw iets voor

je is, maar ook welke tak bij je past. Arjan Monteny, kenniscoördinator van de Taskforce: “Alleen goede gemotiveerde ondernemers die open en gastvrij zijn en kunnen en willen investeren -ook in zichzelf-, hebben mogelijkheden in de multifunctionele landbouw. Het is niet voor iedereen weggelegd en zeker geen oplossing voor bedrijven die in zwaar weer zitten.” Via de kansenscanner kom je er ook achter wat bij je bedrijf past.

Met het project Vernieuwd Ondernemerschap wil de Taskforce, samen met NAJK en Syntens, jonge ondernemers bij de multifunctionele landbouw betrekken. Dit door te helpen bij de opzet of uitbouw van je multifunctionele bedrijf.

toekomstHet platteland maakt een ontwikkeling door. Het ene bedrijf stopt, het andere wordt juist groter. Tegelijk ontstaat meer vraag naar ruimte voor bijvoorbeeld recreatie of zorg. Daarom is het belangrijk te blijven zoeken naar zogenaamde nieuwe product-markt combinaties. Voorbeelden zijn woonvormen voor demente ouderen, educatieprojecten op de boerderij, nieuwe afnemers van streekproducten, zoals zorginstellingen of nieuwe toeristische concepten. Al deze nieuwe vormen zorgen namelijk weer voor nieuwe geldstromen. Daarnaast lopen er ook onderzoeken naar alternatieve vormen van financiering en bedrijfsvormen. Wat te denken van een ‘pergolasysteem’ waarbij burgers de boer samen betalen? Of van vennootschappen of stichtingen? Door de blik te verruimen, ontstaan meer mogelijkheden, ook en misschien wel juist voor jou als jonge plattelandsondernemer!

Alle genoemde en meer uitgaven zijn te vinden op www.multifunctionelelandbouw.nl.

Overheid steunt ontwikkeling multifunctioneel ondernemerschapHet ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) steunt multifunctioneel

ondernemerschap. Enerzijds omdat daar veel kansen liggen, anderzijds omdat de multifunctionele landbouw

invulling geeft aan de groeiende behoefte vanuit de samenleving aan rust, ruimte, en binding met hun voedsel.

“Het is niet voor iedereen weggelegd en zeker geen oplossing voor bedrijven die in zwaar weer zitten”

BREED! | 21

Iedere agrarisch ondernemer heeft

ermee te maken: enerzijds de effecten

van de voortschrijdende verstedelijking

en anderzijds de behoefte van de

consument aan duurzaam geproduceerd,

kwalitatief hoogwaardig voedsel. Hoe kun

je daar als agrarisch ondernemer het beste

op inspelen? En van de bedreigingen juist

een kans maken?

DUURZAAM AGRARISCH

ONDERNEMENHet stedelijk gebied als motor voor nieuwe bedrijvigheid

Het boek ‘Duurzaam Agrarisch Ondernemen, het stedelijk gebied als motor voor nieuwe bedrijvigheid’ van TransForum is vanaf december verkrijgbaar in de boekhandel. Hierin vindt u de ervaringen van succesvolle agrarisch ondernemers die de verstedelijking en de veranderende behoeften van de consument vooral als kans zagen. Vanaf december verkrijgbaar via de boekhandel. Prijs: € 22,95ISBN: 978-94-90192-03-7

Meer informatie http://www.transforum.nl/publicaties

Handige links!

Vernieuwd ondernemerschapHét project van NAJK voor jonge ondernemers die kennis willen maken met de multifunctionele landbouw, voor ondernemers in de multifunctionele landbouw of voor diegenen die ermee willen starten. www.vernieuwdondernemerschap.nl

taskforce Multifunctionele landbouwDe Taskforce Multifunctionele Landbouw werkt in samenwerkingsverbanden met private initiatieven, maatschappelijke organisaties en overheden aan versnelling, verbinding en vernieuwing in de multifunctionele landbouw.www.multifunctionelelandbouw.nl syntensHet kennis- en verbindingsnetwerk van Syntens versterkt je bedrijf met de juiste kennis en middelen zodat je beter, eerder en sneller innoveert.www.syntens.nl

wageningen ur & waardewerkenWaardewerken is een innovatienetwerk van twintig pioniers op het gebied van multifunctionele landbouw. Samen met Wageningen UR werken zij aan het versterken van de sector. www.waardewerken.nl

gkCInnovatieplatform waar groen onderwijs- en onderzoeksinstellingen samen met het bedrijfsleven en maatschappij werken aan kenniscirculatie en benutting van groene kennis en kennis binnen de multifunctionele landbouw.www.groenekenniscooperatie.nl

En verder…Ministerie van Economische zaken, Landbouw & Innovatie: www.minlnv.nl

Agrarische Kinderopvang Satellite: www.agrarische-kinderopvang.nl

Landbouw & Zorg: www.landbouwzorg.nl

Landwinkel: www.landwinkel.nl

Boerenkaas: www.boerenkaas.nl

Stichting Educatief Platteland: www.educatiefplatteland.nl

Kenniscentrum Recreatie: www.kenniscentrumrecreatie.nl

transForumTransforum staat voor succesvolle agrarische ondernemers die werken aan duurzame landbouw. Zij doet dat met bondgenoten die uit onverwachte hoek komen: Dierenbescherming en Wakker Dier bijvoorbeeld. In het nieuwe praktijkboek van TransForum staan voorbeelden die handig zijn om een goed belegde boterham te verdienen met duurzaam boeren.

Op deze pagina links die betrekking hebben op de multifunctionele landbouw. Houd deze links in de gaten en vul je opgedane kennis over Multifunctionele landbouw ermee aan.

BREED! | 23

U wilt het beste uit uw dieren halen. Voor het hoogsterendement. Wij ondersteunen u daar graag bij. Methart en ziel, maar vooral met goed voer en advies. Omdat goed morgen beter moet.

www.hendrixutd.nl

Ervaar het verschil

HUTD_1010295_corporate_215x285.indd 1 08-11-2010 14:11:59

Breed!

Documents

Transcript of Breed!