B UWF RMATIEONAFHANKELIJK VAKBLAD VOOR DE BESLISSER

Energiepositieve appartementen

Energieneutraal bouwen, laat staan:

energiepositief, is bij stapelbare woning-

bouw veel complexer dan bij vrijstaande

woning en. Het dakoppervlak is immers veel

kleiner dan het gezamenlijke vloeroppervlak; en

dit betekent dat een groter aantal bewoners de

opgevangen zonne-energie moeten delen. Dat

het binnenkort toch mogelijk is om gestapelde

appartementen zelfs energiepositief te bouwen,

is te danken aan fundamenteel en innovatief

onderzoek aan het zogeheten Concept House.

Het onderzoek is een initiatief van de faculteit

Meer energie opwekken in je stadse appartement dan je verbruikt, het kan. Een

prototype van Concept House - op werkelijke schaal - laat zien hoe. Het wordt

momenteel geassembleerd op de voormalige RDM-werf in Rotterdam. “Wij gaan

nu al verder dan de eis om energieneutraal te bouwen vóór 2020”, zegt prof.

Mick Eekhout van TU Delft.

29 MAART 2011 NUMMER 4 JAARGANG 4 OPLAGE 20 .100 WWW.BOUWFORMATIE .NL

Mick Eekhout (links) en Jaap van Kemenade voor een van de modellen van Concept House

Bouwkunde van TU Delft, op verzoek van

enkele bouwers uit het oosten van Nederland,

waar inmiddels een groot aantal onderzoeks-

instellingen en bedrijven bij zijn aangehaakt. De

uitgangspunten van het onderzoek laten zich

samenballen in drie trefwoorden: ‘plug and

play’, ‘energiepositief’ en ‘appartementen’ (mid-

denhoogbouw). Anders gezegd: de onderzoe-

ken leiden tot een energiepositief appartemen-

tencomplex dat industrieel produceerbaar en

bouwbaar is, zowel bouwkundig als installatie-

technisch. De toekomst? Zie pagina 14

jaar fabrieksgarantie

6meter

0342 441050

Richt-prijzen gemist?

WWW.MATERIAALKOSTEN-ONLINE.NL

GA NAAR:

www. b i a - b e t o n . n l

Kijk voor nieuws op:

TE

L.:

02

4 -

64

8 8

4 8

4(Vellingkant)-lijmblokken

Metselblokken

Gevelstenen

Profi elstenen

Splitstenen

BIA-ECO blokken

T 0

13

57

84

17

0T

10

10

10

10

133333

3

57

57

57

57

57

8888 844444

17

17

17

177

1700000

www.uniblock.nl

KERAMISCHE SNELBOUW

staat voor hoogwaardige kwaliteit

SPROOKJES EN REALITEIT

Charles Groenhuijsen vertelt over Dis-ney-sprookjes in managementboeken, Maurice van Sante neemt in zijn co-lumn de Crisis en herstelwet nog eens onder de loep en in een artikel van zijn hand blijkt dat de middelgrote bouwbedrijven in 2010 de grootste omzetdaling voor hun kiezen kregen.

Lees het vanaf... P. 4

NIEUWS

DUURZAAM BOUWEN

Hendriks Coppelmans Bouwgroep met vestigingen in Eindhoven en Uden houdt zich al heel lang met duurzaamheid bezig. In gesprek met Bart Hendriks, algemeen directeur en René Beks, directeur ontwikkeling. “We moeten toch werken aan een betere wereld.” En dat doen zij, zelf gezegd “vanuit de genen”. P. 18

VISIE

HAVEN INSPIRATIE KANTOOR

Werken krijgt in de Rotterdamse Waalhaven een extra dimensie met Port City: een stedelijke ambiance te midden van havenactiviteiten op een gedempte strook in het havenbekken, een project van vier nieuwe kantoor-gebouwen voor maritieme bedrijven. Een prestigieus project in opdracht van Havenbedrijf Rotterdam. P. 28

IN BEELD

34

B UWF RMATIE

ICT

Waal bouwt al vier jaar met behulp van haar eigen versie van het Bouw Informatie Model: het WIM, het Waal

Informatie Model. Toch koos de Vlaardingse bouwer er voor om mee te doen aan de pilot waarin tien

bouwbedrijven hun kennis en ervaringen over virtueel bouwen met elkaar delen. “Je praat met een groep

vooruitstrevende bedrijven over de implementatie van BIM. Gegarandeerd dat je er wat van opsteekt.”

AGevering 2 in een serie over BIM in de praktijk.

Door Suzanne van den Eynden

Wat gebeurt er als je naar de bouw kijkt

door de ogen van een zesjarige? Dan

realiseer je je al snel dat het heel

anders moet, vertellen directeur Ebert van der Wal en

teamleider annex modelleur Joris Raaijmaakers. “Je

ziet dan dat de huidige focus op de klant, in de

branche zoals deze nu is georganiseerd, niet voldoen-

de is. Als aannemer is het je taak te zorgen dat zowel

klant als eindgebruiker meer dan tevreden zijn, dat

hun verwachtingen steeds overtroffen worden, zodat

beide echt fan van je worden. Daardoor moeten

klanten en eindgebruiker nog meer centraal komen

te staan in het proces.” Deze conclusies leidden tot

een radicale koerswijziging die Waal zo’n vier jaar

geleden inzette, en die rust op vier pijlers: virtueel

bouwen, lean productie, een teamorganisatie en

ketenintegratie (zie kader). De ene verandering is

onlosmakelijk verbonden met de andere, verklaren

Van der Wal en Raaijmaakers. ‘Alle zijn ze gericht op

het creëren van maximale waarde voor de klant, en

het voorkomen van verspillingen in het bouwproces.

Verspilling, hoewel soms noodzakelijk, is alles waar

de klant niet voor wil betalen. Virtueel bouwen is de

tool die deze doelstellingen ondersteunt.”

De bouwsector zoals deze nu is georganiseerd, stelt

Van der Wal, is eigenlijk al failliet. “Ik hoor collega-

bouwers wel eens praten over ‘na de crisis’, als alles

weer ‘gewoon’ wordt, maar dat wordt het nooit

meer. We zijn in een soort nieuwe realiteit terecht

gekomen, die vraagt om een nieuwe aanpak.”

VakmanschapDe eerste stap voor Waal was virtueel bouwen.

“Architecten zijn vaak niet meer in staat om een

gebouw op een goede manier technisch uit te

werken. Het vakmanschap bij de bouwers neemt

drastisch af, de kwantitatieve en kwalitatieve

instroom is te beperkt, en de uitstroom neemt toe.

Wij hebben er daarom bewust voor gekozen de

uitwerking van gebouwontwerpen meer naar ons toe

te trekken, en om daartoe in samenwerking met alle

betrokkenen gebruik te maken van virtueel bou-

wen.” In eerste instantie liet Waal het modelleren

over aan architecten of engineeringsbureaus. “Daar

Klant en eindgebruiker centraal in bouwproces

35

NR 4 29 MAART 2011B UWF RMATIE

SERIE: BIM IN DE PRAKTIJK

zijn we van teruggekomen. Gezien de keuze die we

hebben gemaakt voor wat betreft onze rol in het

bouwproces, moeten we het gebouw gewoon zelf

uitpluizen.” Inmiddels heeft Waal zes modelleurs in

dienst, die van ieder ontwerp een drie-dimensionaal

model maken. Uit dit model worden productie-

tekeningen gehaald waarmee de bouwploeg per

specialisme wordt aangestuurd, gekoppeld aan de

planning op dagniveau die samen met alle betrokken

bouwpartners, de vaklieden en de uitvoerders wordt

gemaakt. Modelleur Raaijmaakers: “Bij virtueel

bouwen is het eigenlijk de bedoeling dat de mensen

op de werkvloer met vragen komen: kun je dit of dat

Het winnende team is….De weg die Waal insloeg met lean en virtueel bouwen, bleef niet zonder gevolgen voor de

eigen organisatie. Twee jaar geleden transformeerde Waal zich tot een procesgestuurde

organisatie die werkt volgens de principes van lean productie: gericht op waardetoevoe-

ging voor de klant en het inzichtelijk maken en verminderen van verspilling. “We zagen op

een gegeven moment het licht: als we echt die klant en eindgebruiker centraal willen

stellen, moeten we ons anders organiseren. Binnen de traditionele werkwijze wordt voor

ieder project een nieuw team samengesteld. Bouw is echter net topsport: je moet

veelvuldig als team met elkaar trainen wil je er goed in worden. We realiseerden ons dan

ook dat het steeds samenstellen van gelegenheidsteams niet bijdroeg aan een optimale

prestatie. Bij alle interne overdrachtsmomenten ging bovendien enorm veel kennis

verloren – waar de klant alleen maar last van heeft.” Dit leidde tot de overstap naar een

teamorganisatie: vaste teams van specialisten die bij elk project met elkaar samenwerken.

Een radicale verandering, erkennen Van der Wal en Raaijmaakers. “Je zet de klant centraal

en vormt daar je organisatie omheen. Je haalt je afdelingshoofden weg, die vaak het MT

van je bedrijf vormen. Maar iemand die ooit hoofd werkvoorbereiding is geworden omdat

hij zo goed brandjes kan blussen, is niet per se een goede teamleider, dus die functies zijn

niet één op één over te zetten.”

De volgende stap voor Waal is te komen tot product-marktcombinaties bestaande uit

optimale, zelfsturende teams, die zich ieder richten op dat type project waarin het

betreffende team excelleert. Naast enthousiasme, riep ook deze verandering binnen de

organisatie hier en daar weerstand op. Van der Wal: “Er zijn mensen weggegaan, goede

mensen, die zich niet konden vinden in de nieuwe organisatiestructuur. Dat is jammer. Aan

de andere kant merken we dat we ook juist mensen aantrekken – medewerkers, klanten

en bouwpartners – juist vanwege onze nieuwe manier van werken.”

37

NR 4 29 MAART 2011B UWF RMATIE

BIM

voor mij visualiseren? Zo’n proces moet op gang

komen, dus om maar vragen uit te lokken, vroegen

we vier jaar geleden zelf aan bijvoorbeeld een uit-

voerder wat hij in 3D getekend wilde hebben. Zijn

antwoord? ‘Dat hangt ervan af wat de architect heeft

getekend’. Alsof iemand die door de ober gevraagd

wordt hoe hij zijn biefstuk gebakken wil hebben,

antwoordt: dat hangt ervan af hoe de kok hem klaar-

maakt. De omslag in het denken moest toen nog

gemaakt worden: namelijk van tevoren bedenken

tegen welke problemen je kunt aanlopen, en die in

een zo vroeg mogelijk stadium visualiseren. Het blijkt

zo’n krachtig middel te zijn. Nu krijgen we bij elk

gebouw al veel meer vragen, bijvoorbeeld of we de

fundering in 3D kunnen aanleveren, en de invoer van

leidingen naar de meterkast. Aan de hand van de

planning en het model draaien de modelleurs

volledig uitgewerkte tekeningen uit van ieder onder-

deel van het gebouw. Omdat de planning samen met

alle betrokkenen wordt gemaakt, is die planning

voor de mensen op de werkvloer ineens niet meer

‘opgelegd’, maar eentje waar ze hun eigen hand-

schrift in herkennen. Iedere ploeg krijgt naast een

visualisatie van het eindproduct een tekening van

wat zij die dag moeten maken – niet meer en niet

minder. “Een metselaar hoeft geen tekening te zien

waarop ook de badkamer staat afgebeeld.”

GoedkoperWaal verwacht mede dankzij virtueel bouwen over

twee tot drie jaar dertig procent goedkoper te kun-

nen produceren. “Dat komt omdat de verspillingen

waaronder faalkosten met lean en virtueel bouwen

drastisch verminderen. Omdat het te realiseren ge-

bouw van begin tot einde in een 3D-2lmpje wordt

vertoond, kunnen we fouten ook veel sneller opspo-

ren. Onlangs zagen we bij het bekijken van het 2lm-

pje van de planning van een project dat er een foutje

in was geslopen: op de dag dat de wanden zouden

worden neergezet, bleken de vloeren nog niet te zijn

gestort. Doordat we dit ontdekten in de modelleer-

fase, kon de fout hersteld worden voordat het bouw-

proces startte. Behalve de kostenbesparing, bouwen

we ook veel sneller. We zijn al in staat om grondge-

bonden woningen binnen tien weken op te leveren.”

Werd virtueel bouwen met gejuich ontvangen binnen

Waal? “Het was een verandering. Dus stuit je op

weerstand”, zegt Van der Wal nuchter. “Door onze

overstap naar virtueel bouwen hebben we afscheid

moeten nemen van partners waarmee we jarenlang

hebben samengewerkt, maar die niet mee gingen in

die ontwikkeling, om welke reden dan ook. Je zoekt

toch naar gelijkgestemden, partijen die hetzelfde

dromen. De ontwikkelingen die we met WIM en lean

hebben ingezet, vragen veel van de veranderings-

bereidheid van onze mensen en onze bouwpartners.

Het 3D model zelf stuitte niet op veel weerstand,

maar het werken ermee is lastiger.” Raaijmaakers:

“We hebben bijvoorbeeld calculatoren die de bereke-

ningen uit het 3D-model nog niet vertrouwen. Zij me-

ten alles nog na met een liniaal; ze willen per se ‘ge-

voel’ hebben bij de cijfers. Die precisie, en die

structuur, zijn de calculator eigen. Dat vergt wat lob-

bywerk van de kant van de directie, maar het is een

kwestie van wennen en tijd totdat we niet anders

meer doen.”

Virtueel bouwen stuitte in eerste

instantie op op veel weerstand