maximaal uitgebuit door toepassing van verschillende metselverbanden,omgemetselde neggen en verschillend reliëf.

In het bouwproces worden de elementen direct na realisatie van hetskelet op de fundering tegen het skelet gemonteerd en afgeschoord opde vloer. De verdiepingselementen worden doorgestapeld op de ele-menten van de begane grond. De definitieve verbinding van de elemen-ten met de vloer wordt achteraf (buiten kraantijd) gerealiseerd.

Het isoleren van de gevel en het aanbrengen van het binnenspouw-blad geschiedt van binnenuit onder optimale omstandigheden buitenhet kritieke pad. Aangezien het binnenspouwblad nu niet (wind)dragendis kan hiervoor hetzelfde materiaal worden gekozen als de overige nietdragende binnenwanden, bijvoorbeeld gips of metal-stud.

Deze nieuwe keuzevrijheid maakt het mogelijk dat het binnenspouw-blad in dezelfde arbeidsgang wordt aangebracht als de overige niet dragende binnenwanden.

Nieuwbouwproject in Lith. Bouwbedrijf Van der Maazen uit Lithheeft afgelopen zomer in één ochtend zes complete gevelelementenmet prefab metselwerk geplaatst. Transport en montage van de ele-

stedebouw & architectuur 16

Bouwen wordt monteren: Peter Fraanje en Rogier Donkervoort

Auteur

Onlangs zijn op initiatief van Bouwend Nederland en TNO Bouw enOndergrond in twee bouwprojecten in Nederland compleet geprefabri-ceerde gevels met volle baksteen succesvol toegepast. De gevels vande woningen werden in twintig minuten gesloten met een compleetelement bestaande uit gelijmde baksteen op een betonnen rug, toege-rust met een volledig beglaasd en afgewerkt kwaliteitskozijn.

Een korte bouwtijd, weinig overlast voor omwonenden, een hoge kwali-teit, goede arbeidsomstandigheden, grote ontwerpvrijheid en het over-bodig worden van een steiger zijn belangrijke voordelen ten opzichte vanhet traditionele bouwproces van de gevel in de woningbouw. Opmerkelijkvan dit open systeem is dat het in principe beschikbaar is voor elk bouw-bedrijf. Bouwers kunnen zelfs een eigen metselfabriek beginnen, maarook de toeleverende bouwindustrie, waaronder beton- en steenfabrikan-ten, zijn in de gelegenheid om dit te doen.

Metselfabriek. De twee projecten zijn de eerste resultaten van hetgezamenlijke initiatief van TNO, Bouwend Nederland en de toeleverende(baksteen)industrie die zich voor deze gelegenheid hebben verenigd inde Stichting de Metselfabriek. TNO Bouw en Ondergrond begeleidt dedemonstratieprojecten van ontwerp tot en met uitvoering met financiëleondersteuning van SenterNovem.In een grote hal met daarin een grote mal, in feite de eerste metselfa-briek, heeft aannemersbedrijf Reuvers uit Oss de eerste elementengeprefabriceerd. De baksteen gevelelementen zijn opgebouwd uitgelijmd metselwerk met gebruik van volle bakstenen. Aan de achterzijdeis het element voorzien van een vijf centimeter dikke betonrug van spe-ciaal door Beamix ontwikkeld krimpvrij beton. De kozijnen zijn net als bijKapla (KAnt- en klaar PLAatsbaar kozijn) rondom vrij van het metselwerkin het element gemonteerd, wat de duurzaamheid van het houtwerk tengoede komt.Het lijmen geschiedt door metselaars tegen een verticaal staande mal.Het is echt metselwerk maar de metselaar werkt met nieuw gereed-schap. Geen metseldraad, maar een rij en een verticale stalen steun-mal. Geen troffel maar een lijmpistool. En ook: geen regen of kou, maareen prettig klimaat en nooit vorstverlet. De kans op de beruchte witteuitbloei op de gevel wordt sterk verkleind, onder meer doordat het ele-ment onder gecontroleerde omstandigheden wordt gefabriceerd.

Ontwerp en montage. De keuze voor lijmwerk resulteert in de eer-ste plaats in een uitstekende duurzaamheid van de gevel; zo is er bijlijmwerk mede door het ontbreken van de zwakste schakel (de voeg)nauwelijks kans op witte uitslag. Daarnaast biedt het lijmwerk, mededoor zijn ongekende constructieve eigenschappen (in vergelijking mettraditioneel metselwerk), nieuwe architectonische ontwerpvrijheden.Acoss architecten uit Oss heeft voor de eerste elementen deze vrijheid

Montage gevelsluitend baksteenelement.

Detailfoto gevelelement nieuw-bouwproject Lith.

Montage c.q. doorstapelen elementen.

BouwLokalen: Innovaties in gevelmetselwerk

Nog dit voorjaar organiserenBouwend Nederland en SBRop tien plaatsen in het landgratis toegankelijke bijeen-komsten over innovaties ingevelmetselwerk. Hier wordtonder meer een film vertoondvan het project in Lith enwordt ook ingegaan op andereprefabsystemen voor bak-steengevels, zoals het sys-teem van Burggraaff. Ookwordt aandacht besteed aande Click-Brick van steenfabri-kant Daas. Via www.bouwlo-kalen.nl wordt u op de hoogtegehouden en kunt u zich aan-melden voor een bijeenkomst.

BIVT5 16-02-2006 11:53 Pagina 16

dig mogelijk gebleken verschillende (geprefabriceerde) gevelinvullingente realiseren. Een van de gevels van deze woning werd uitgerust meteen door aannemersbedrijf Reuvers uit Oss geprefabriceerd gevelslui-tend baksteen element van de Stichting de Metselfabriek. In deze gevelis gekozen voor een eveneens voor lijmwerk uitstekend geschikte hand-vormsteen.

Het gevelelement in dit project werd uitgevoerd als ‘sandwichelement’;dat wil zeggen in de metselfabriek werd door Xella Droogbouwsystemenuit Wijchen het binnenspouwblad gerealiseerd middels een metal-studsysteem met toepassing van Fermacell gipsvezelplaten. Tevens werdervoor gekozen om een holonite onderdorpel toe te passen waardoor deduurzaamheid van de gevel nog groter wordt.

Stichting de Metselfabriek is op zoek naar nieuwe projecten, waarin denieuwe bouwwijze, door toepassing van gevelsluitende baksteen ele-menten, in de praktijk wordt gebracht. Heeft u belangstelling en/ofheeft u vragen? Meld u aan bij ir. Rogier Donkervoort van TNO Bouw enOndergrond (T. 015 - 276 31 63 of rogier.donkervoort@tno.nl) of bij dr. ing. Peter Fraanje van Bouwend Nederland (T. 0182 - 56 74 85 ofp.fraanje@bouwendnederland.nl).

stedebouw & architectuur 17

gevel gesloten in 20 minuten

menten verliep voorspoedig (20 minuten per element), zodat de overbu-ren van de drie woningen waar de elementen geplaatst zijn, verbaasdmoeten hebben opgekeken toen zij thuis kwamen. ‘s Ochtends keken zenog op het skelet van drie woningen, ‘s middags konden ze genietenvan een fraaie gemetselde gevel, compleet afgewerkt met beglaasde engeschilderde kozijnen. Het isoleren van de gevel en het aanbrengen vanhet binnenspouwblad, in dit geval uitgevoerd in de vorm van gipsblok-ken, werd van binnenuit gedaan.

De timmerfabriek van Theo van der Maazen uit Lith leverde ook deKaPla-kozijnen. Op de bouwplaats vervalt het kozijnen stellen, het maat-voeren, het beglazen en afschilderen. Ook de doorwerkvoorzieningenkomen te vervallen. Dit spaart niet alleen tijd maar resulteert vooral ineen grote kwaliteitssprong, immers het kozijn gaat niet meer onafge-schilderd de winter door, wordt niet meer beschadigd bij het metselenen hoeft niet meer op de bouw te worden afgeschilderd.

Demonstratieproject Langeveen. Eind 2005 is een demonstra-tiewoning gerealiseerd in Langeveen door Plegt-Vos in samenwerkingmet Jan Wind Architecten uit Musselkanaal. In deze woning is een, doorgenoemde architect ontwikkeld, industrieel bouwsysteem voor het eerstin de praktijk gebracht. Door het flexibele bouwsysteem is het eenvou-

Peter Fraanje is senior beleidsmedewerker innovatie BouwendNederland.Rogier Donkervoort is projectleider grensoverschrijdende vernieuwin-gen, TNO Bouw en Ondergrond.

Binnenafbouw c.q. aanbrengen binnenspouwblad.

Gevelsluitend baksteen concept

Kenmerkend voor het gevelsluitend baksteen concept van de Stichting de Metselfabriek is dat de wind-dragende functie van de gevel volledig door het geprefabriceerde buitenspouwblad wordt opgenomen. Ditis mede mogelijk door de keuze voor lijmwerk voor de elementen. Het element is dan ook niet opgebouwdals sandwichelement maar als een volledig winddragend buitenspouwblad. Het bouwproces wordt geken-merkt doordat de woning direct na realisatie van het skelet door toepassing van gevelsluitende baksteenelementen volledig wind en waterdicht is. Zo kan direct onder goede arbeidsomstandigheden met deafbouw worden gestart. Het isoleren van de gevel en het aanbrengen van het binnenspouwblad geschiedt van binnenuit onder opti-male omstandigheden buiten het kritieke pad. Aangezien het binnenspouwblad nu niet (wind)dragend iskan hiervoor hetzelfde materiaal worden gekozen als de overige niet dragende binnenwanden, bijvoor-beeld gips of metal-stud. Deze nieuwe keuzevrijheid maakt het mogelijk dat het binnenspouwblad indezelfde arbeidsgang wordt aangebracht als de overige niet dragende binnenwanden. Onder meer hierin onderscheid het gevelsluitend baksteen concept zich van enerzijds de traditioneleopbouw van de gevel maar ook van verschillende andere prefab (baksteen) gevelsystemen. Hier wordt dewindragende functies steeds door het binnenspouwblad en/of een combinatie van binnen- en buiten-spouwblad verzorgd.

Nieuwbouw drie woningen te Lith.

Montage gevelelement demonstra-tieproject Langeveen.

BIVT5 16-02-2006 11:53 Pagina 17