natuurdagboek 25 juli 2011

De slechtvalk was bijna uitgestorven in Europa.

FOTO

RUDYBL

OM

Slechtvalk op de TateZodra de buien wijken en de Tha-mes schittert in de middagzon, ont-vluchten we de tjokvolle Tate Mo-dern. We passeren een kraampjemet twee in legergroene poncho’sgehulde lieden. Ze stallen vogelboe-ken uit en een bordje van de RSPB,de Britse Vogelbescherming. Eenpaar meter verderop fixeert een der-de vogelbeschermer een kleine tele-scoop. Hij richt de kijker op de topvan de stenen toren van het muse-um. Hoog op een richeltje blijkt eenbijzondere stadsvogel te zitten: eenslechtvalk. De valk ziet er verfom-faaid uit en strekt een vleugel. Ken-nelijk zit de vogel er al een tijd, dehoosbuien trotserend. Of het eenmannetje of vrouwtje is, valt te zienaan het formaat, maar dat is op dezeafstand pas in te schatten als er ietsnaast zou zitten. Een kraai bijvoor-beeld of een meeuw. Maar kraaienen meeuwen kijken wel uit vooreen slechtvalk. Zeker een vrouwtjes-valk zou hen kunnen pakken, wantvrouwtjes zijn een stuk groter danmannetjes. Zo kan een vrouwtje

haar kroost gemakkelijker bebroe-den en verdedigen en zijn man envrouw in prooien van verschillendeomvang geïnteresseerd, zodat ze el-kaar niet beconcurreren, maar aan-vullen. Deze slechtvalk zal wel ach-ter de vele stadsduiven aanjagen.Slechtvalken waren in de jaren zes-tig bijna uitgestorven in West-Euro-pa. In Engeland bleek dat na eenhartstochtelijk pleidooi van duiven-houders, om de slechtvalkenplaagnou eindelijk eens aan te pakken. Erbleek geen slechtvalk meer te vin-den te zijn. Ze waren vergiftigd doorDDT.Na het verbod op dat vergif zijn devogels uitgezet in Duitsland, van-waar ze zich verspreidden. In Neder-land broeden nu een stuk of twintigpaartjes. In Engeland meer, maar opde Tate wordt niet gebroed.

Koos Dijksterhuis

Tilburgs Eco-tankstationis ‘niet roomser dan de paus’

Van onze correspondent

Tankstations zien er al vier decenniahetzelfde uit, zegt de Tilburgse on-dernemer Jan van Beurden spottend.“Als een soort ufo-landplaatsen metvooral veel energieverslindend licht.Uit een soort Middeleeuws bijgeloofdat licht veiligheid betekent. Ik vindhet vooral getuigen van creatieve ar-moede.”Van Beurden gaat het anders doen

bij zijn eco-tankstation. Dat krijgteen dak met zonnepanelen, gras endrie kleine windmolens. Het dakmoet zorgen voor ruim 30 procentvan de energievoorziening van zijntankstation. “Maar zonnepanelenworden steeds beter, dus dat kan op-lopen tot 65 procent. Voor de restmoeten we groene stroom afnemen.”Met het gras op het dak en de heggenrond het station wil Van Beurdenfijnstof afvangen. Volgend jaar zouhet station er kunnen staan, in de Til-burgse nieuwbouwwijk Reeshof.Van Beurden wil ook een oplaad-

punt voor elektrische auto’s op hetterrein. De ondergrondse tanksmaakt hij geschikt voor biodiesel.Maar het meeste geld gaat hij verdie-nen met de verkoop van benzine.“Dat blijft nog zeker twintig jaar

brandstof nummer één.”Een poging om een vervuilende

branche een groen tintje te geven?“Ik ben niet roomser dan de paus”,zegt Van Beurden. “Ik hoop dat ikveel benzine ga verkopen. Als ik hetniet doe, doet een ander het wel.Maar ik wil mensen wel bewust ma-ken van de milieuaspecten.”Het uiterlijk van het tankstation

moet klanten al aan het denken zet-ten, hoopt Van Beurden. En andersdan de acties voor soepborden ofhanddoeken bij andere tankstations,kunnen klanten van het ecostationstraks zegels sparen voor een dagjetreinen of voor een fiets. Van Beur-den vindt het geen probleem als zijnklanten de auto vaker laten staan.

Het is goed voor het milieu en het ‘brengt bouwen terugbij de mens’. De bouwkosten zijn vergelijkbaar met dievan metselwerk. Daarbij is het honderd procent biologischen vrij van giftige stoffen. Het materiaal? Stro.

Met strowordt bCokky van Limpt

Zestig huizen zijn er sinds 1998in Nederland gebouwd met uitstrobalen opgetrokken muren.

Tussen nu en eind 2012 komen daar,inclusief een hele woonwijk in Olst,in één keer dertig huizen bij. “Er isgeen beter en duurzamer bouwmate-riaal dan stro”, zegt Michel Post, deactiefste strobouw-architect van Ne-derland.In de wereld van beton, baksteen

en cement is strobouw nog een klei-ne niche, maar de vraag naar bou-wen met strobalen neemt toe. Enook de belangstelling voor dezebouwmethode, zo bleek onlangs opeen informatiemiddag in het DrentseWapserveen. Een kleine veertig man-nen en vrouwen kwamen in de her-berg van alternatieve leefgemeen-schap De Hobbitstee luisteren naararchitect Michel Post en strobouw-ster Cai van Hoboken.Een eigenaar van een timmerbe-

drijf wil meer weten van bouwenmet strobalen, een boerin is be-nieuwd of je ook stallen kunt bou-wen van stro en een echtpaar wil in

het buitenland zelf gaan bouwenmet strobalen. Ook zijn enkelenmeer geïnteresseerd in de ‘energeti-sche waarde’, het ‘leven’ en de ‘vorm-kracht’ van stro.Ze kunnen zich geen enthousiaster

inleiders wensen, want Post en VanHoboken zijn allebei gek van stro.

“Met stro wordt bouwen een feest”,houdt de bevlogen architect henvoor. “Strobouw brengt bouwen te-rug bij de mens. Het bouwmateriaal– halmen van tarwe, gerst, haver enrogge – komt van dichtbij. En demeeste mensen bouwen zelf mee aanhun huis. Vaak gebeurt dat in eenworkshop, onder leiding van een er-varen strobouwer.”Maar behalve gevoelsmatige aspec-

ten en het terugbrengen van de men-selijke maat, heeft strobouw ook gro-te milieuvoordelen, rekent Post voor.“We hebben maar één aarde. Grond-stoffen raken uitgeput. Bijna dertigprocent van de wereldwijde energie-behoefte wordt gebruikt voor bou-wen en wonen. Bouwafval is verant-woordelijk voor ongeveer een kwartvan de hele afvalberg in de Benelux,en acht procent van de mondialeCO2-uitstoot is het gevolg van ce-mentproductie.”De besparing van broeikasgassen

bij bouwen met strobalen is aanzien-lijk. Volgens berekeningen van hetCentraal Bureau voor de Statistiek le-vert de bouw van honderd vierkantemeter strobouw buitenwand in ver-

deVerdieping8 maandag 25 juli 2011 Trouw

duurzaamheid&natuur

www.trouw.nl/groenVoor eerdere afleveringen en vragenover inheemse natuur

Het uit strobalen opgetrokken huis van Audrey van den Heuvel en Piotr Bronicki in Veghel is bijna klaar.

‘Het oudsteuit strobalenopgetrokken huiswerd in 1893gebouwd inNebraska. Hetstaat er nog steeds’

Grasdak en windmolentjes.

9deVerdiepingmaandag 25 juli 2011Trouw

duurzaamheid&natuur

bouwen een feest

Twee stijlen: Nebraska en post and beam

In de strobouw zijn twee karakte-ristieke bouwstijlen ontstaan:Nebraska en post and beam. Hui-zen in de Nebraska-stijl hebbendragende strobalen wanden. Bijpost and beam draagt een skeletvan hout of ander materiaal hetdak. Binnen het skelet worden dewanden van strobalen gestapeld.In Nederland is de overheersendebouwmethode post and beam. Teneerste omdat het in ons klimaatprettig is om een dak te hebbenwaaronder de strobalen tijdens debouw droog blijven. Een skelet isdan noodzakelijk als drager vanhet dak.Bijkomend voordeel is dat je inzo’n skelet gemakkelijker ramenen deuren kunt plaatsen en in tweeof meer verdiepingen kunt bou-wen. En, minstens zo belangrijk, inNederland krijg je sneller goedkeu-ring voor een bouwaanvraag, alshet te bouwen huis een dragend

skelet heeft. Er is tot nu toe maaréén vergunning afgegeven voor eengebouw in Nebraska-stijl. “Datkon”, zegt strobouw-architectMichel Post, “omdat het een tijde-lijk gebouw is”. Het door hem ont-worpen en door Cai van Hobokengebouwde permacultuur-paviljoenGroene Gronden in het HaagseZuiderpark moet over vijf jaarweer worden afgebroken.Omdat de overheid duurzaam bou-wen stimuleert, ontvangengemeenten strobouwprojectendoorgaans met open armen. Postheeft er inmiddels ruime ervaringmee. “Als er voldoende aandacht isbesteed aan de technische aspec-ten, verloopt de bouwaanvraagmeestal probleemloos. We krijgensoms zelfs voorrang.” Voor hypo-theekaanvragen geldt hetzelfde:bij een goed onderbouwde aan-vraag maakt de bank geenbezwaar.

‘Ontwerpen moeten resoneren met het hart’

Michel Post is de actiefste stro-bouw-architect van Nederland. Bijbijna alle strobouwprojecten washij betrokken. Ook nu weer, bij deaanstaande bouw van een ecologi-sche woonwijk in Olst, in opdrachtvan Vereniging Aardehuis Oost-Nederland.Hij is lid van de Vereniging Integra-le Bio-logische Architectuur (VIBA)en voorzitter van de verenigingStrobouw Nederland.Post studeerde in 1999 af aan deTechnische Universiteit Delft. Hijrichtte een eigen bureau op: Orioarchitecten (‘Organisch en intuïtiefontwerpen’).Op de spirituele markt heeft hijinspiratie opgedaan, onder meerbij transition energy (TE), eenmeditatieprogramma dat hij tienjaar volgde. “TE heeft te makenmet bewustwording van je omge-ving, het ontwikkelen van je eigen

intuïtie en op je gevoel leren ver-trouwen.”Ook de opvattingen van het spiritu-ele medium Drunvalo Melchizedekover sacred geometry (heilige geo-metrie) en krachtgevende energie-velden spreken tot zijn verbeel-ding. Onder de fundering van zijnzelfgebouwde huis in Maarssenheeft hij ‘om energie aan het huistoe te voegen’ een geometrischefiguur gelegd van kristallen alsamethist en bergkristal. “Na tweeweken werd het helemaal groentussen de kristallen, terwijl er opde grond daaromheen nog nietsgroeide.”‘Organisch gevoelsarchitect’Michel Post werkt met natuurlijkematerialen en haalt voor zijn ont-werpen inspiratie uit de levendenatuur. “Het ontwerp moet klop-pen, goed aanvoelen, resonerenmet het hart.”

Het stapelen van de strobalen.

Het eindresultaat. Van belang is een goede ‘hoed’: een dak dat voldoende overhangt.

gelijking met metselwerk een bespa-ring op van 18 ton CO2, het schadelij-ke koolstofdioxide. Dat is evenveelals de CO2-uitstoot – door gas- enelektragebruik en vervoer – van eengemiddeld huishouden in tweeën-half jaar.Strobalen, de ‘reuzebakstenen van

puur natuur’ hebben nog meer voor-delen. Post somt ze graag op.“Omdat stro een restproduct is uit

de landbouw, zijn strobalen ruimvoorhanden en goedkoop. Stro ishonderd procent biologisch en vrijvan giftige stoffen. De bouwkostenzijn vergelijkbaar met die van met-selwerk. Strobalen verwerken totwanden gaat snel, is eenvoudig enveilig en daarom ideaal voor zelf-bouw. Strobalen muren zijn super-goed isolerend en, aangezien ze al-tijd worden afgesmeerd met leem-stuc of een andere pleister, ook uit-stekend brandwerend. Leem is aardeen aarde brandt niet.”Strobouw is ook duurzaam. “Het

oudste, uit strobalen opgetrokkenhuis werd in 1893 gebouwd in deAmerikaanse staat Nebraska en staater nog”, vertelt Post. “En bij sloop ko-

men geen schadelijke stoffen vrij.Wat overblijft zijn makkelijk te ver-werken en opnieuw te gebruikengrondstoffen.”Wie met strobalen wil gaan bou-

wen, moet drie basisregels in achtnemen, legt de gedreven architectuit. Populair gezegd houden die in:droge voeten, een hoed en een jas.“Strobalen mogen nooit direct opeen koude of slecht isolerende onder-grond worden geplaatst. Ze moetenrusten op een houten frame, voor-zien van voldoende drainagemateri-aal, zoals grind of schelpen, ter be-scherming tegen optrekkend vocht.De hoed slaat op het dak, dat vol-doende overstek moet hebben omgeen water in de strobalen te krijgen.En de jas is de stuclaag waarmee destrobalen worden ingesmeerd. Deze‘jas’ moet dampdoorlatend zijn enwaterkerend tegelijk: leemstuc bij-voorbeeld, traskalk met keimverf ofbeplating.”Behalve de angst voor brandgevaar

ontzenuwt Post ook andere vooroor-delen tegen bouwen met strobalen.Op zijn projectiescherm verschijnteen vrolijke muis. “Stro is géén voed-

sel voor muizen”, verzekert hij metklem.Dan het probleem van het ophan-

gen van keukenkastjes. “Omdat inNederland bij strobouw wordt ge-werkt met een dragende, houtenconstructie, kan er aan de houtenstijlen tussen de strobalen van alles

worden bevestigd. Bovendien heeftde universiteit van Wenen een stro-schroefplug ontwikkeld die je in destrobalen kunt draaien.” Ook over destevigheid van een gebouw met stro-balen muren hoeft volgens hem nie-mand in te zitten. “Een strobouwhuisbeweegt mee, en kan een aardbevingdoorstaan. Het loopt natuurlijk welschade op, maar het stort niet in.”Wie strobouw automatisch associ-

eert met een pannekoekenhuisje,moet dat vooroordeel inslikken bijhet zien van afbeeldingen van Neder-landse strobouwwoningen. Er zit eenenkel Hans en Grietje-huisje tussen,maar het merendeel van de ontwer-pen oogt strak enmodern. Dat achterdie gladgestreken muren strobalenschuilgaan, is nauwelijks voor te stel-len.De foto’s van strobouwster Cai van

Hoboken laten een ander beeld zien:veelal kleine gebouwtjes met organi-sche vormen. Ze bouwt met dragen-de strobalen, in de Nebraska-stijl (ziekader).“Ik ben van het ‘wilde’ bouwen – à

la Carel Weeber, de architect van hetwilde wonen – en zonder vergun-

ning. Dan kun je het meest experi-menteren.”Tijdens een workshop in Engeland

maakte de meubelmaakster kennismet bouwen met stro en ze raakteeraan verslingerd. Met een gelaarsdevoet stoer op een strobaal – “een ou-we, die ik al vijf jaar achter me aansleep” – steekt ze de loftrompet overdat geweldige, flexibele, ecologischebouwmateriaal. Ze laat zien hoe jeeen baal in een ronde vorm trekt enhoe je hemmet een enorme naald entouwtjes kan splitsen in pakketjesvan het gewenste bouwformaat. “Hetis een heel vrouwelijke manier vanbouwen”, vindt ze. “Als je de balenhebt gestapeld, ga je er weer metnaald en touw zigzag doorheen omze vast te zetten.”Klein beginnen is haar advies, en al

oefenend ervaring opdoen. Zelf leertze nog steeds bij op de Europese eninternationale conferenties over stro-balenbouw, die respectievelijk om detwee en vier jaar worden gehouden.“Daar worden nieuwe methodes ge-demonstreerd en zie je ook voorbeel-den van hoe het niet moet. Van dielaatste leer je het meest.”

Strobouw Nederland

De vereniging Strobouw Nederlandis het aanspreekpunt voor iedereendie geïnteresseerd is in bouwenmet balen. De vereniging adviseert,ondersteunt projecten, organiseertworkshops, geeft voorlichtingenzovoort. Ze organiseert dit jaarnog twee excursies naar bouwwer-ken van stro in Nederland: op 28/8naar Den Haag en Zeeland en op9/10 naar Kampen, Almere enHoenderloo.Meer informatie is te vinden opwww.strobouw.nl enwww.orioarchitecten.nl