Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

1

Boekenkatern … september 2009

� De kunst van het afscheid nemen

door Arthur Samuels, uitgeverij Nirwana, ‘s-Gravenhage, 2008.

ISBN 978 90 453 0714 5, 150 blz, € 8,95

Dit kleine boekje schreef de auteur, na het overlijden van zijn vrouw Ruth

Steinman Samuels. Het werkte voor hem als therapie. Het werd eerder

uitgegeven onder de titel ‘Krassen op de ziel’.

Vanuit zijn eigen ervaringen en zijn 40jarige ervaring als klinisch psychiater, wil

hij rouwenden, zowel na scheiding of door overlijden, troost bieden. Hij wil de

lezer laten voelen dat een verlies het begin kan zijn van een eigen veranderings-

en groeiproces. Het is opgevat als een werkboekje dat men geregeld ter hand

kan nemen. Het omvat talrijke tips, meditatieve en andere oefeningen, die

kunnen helpen het verlies en verdriet een plaats te geven en wat meer is, net

door die verlieservaring een eigen groeiproces en een persoonlijkheids-

verandering ten gunste op gang te brengen. Het verlies wordt dan een deel van

het vernieuwde zelf.

Sterk vond ik het hoofdstuk over hoe men de erfenis van geboden, verboden en

aanmaningen, die men meedraagt van de overledene, positief kan laten

doorwerken, wat laat denken aan het contextueel gedachtegoed.

Dit ondersteunend boekje is zeker een aanrader voor rouwenden met zin voor

spiritualiteit.

Het is tevens voor deze lichte prijs een geschikt troostgeschenk.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

2

� Handboek medische ethiek

door Paul Schotsmans, uitgeverij Lannoo, Tielt, 2008.

ISBN 978 90 209 7333 4, 264 blz, € 24,90

Tegen de achtergrond van een snel evoluerende medische ontwikkeling en een

steeds complexere samenleving worden we meer en meer geconfronteerd met

ethische dilemma’s binnen de verschillende terreinen van de geneeskunde.

Denken we maar aan technische mogelijkheden bij het begin en het einde van

het leven, genetica en fertiliteitproblematiek, orgaantransplantatie enz.

Medische beslissingen over deze zaken zijn dus steeds verweven met ethische

vraagstellingen.

Dit boek bestaat uit 2 grote delen. Deel één geeft, naast een volledig overzicht

van de historiek van de ethiek en van de bestaande commissies voor ethiek

(nationaal en internationaal) ook een beschrijving van het ontstaan van de bio-

ethiek en van de verschillende ethische modellen die nu in gebruik zijn. Alles

wordt geïllustreerd met casussen, waaruit blijkt dat bij ethische dilemma’s

pasklare oplossingen niet bestaan.

In deel twee gaat de auteur dieper in op de verschillende deeldomeinen van de

hedendaagse geneeskunde waar ethische keuzes zich voordoen (zoals in vitro

fertilisatie, prenatale diagnostiek, …) vanuit een christelijk geïnspireerd,

personalistisch model.

In dit deel komen ook de mogelijke ethische dilemma’s bij het levenseinde aan

bod. De auteur is priester. Het onderwerp ‘euthanasie’ wordt niet uit de weg

gegaan, maar wordt wel, aan de hand van argumenten van verschillende ethici

en filosofen, heel erg in vraag gesteld. De auteur pleit eerder voor goede

palliatieve zorg en palliatieve sedatie.

Het dient gezegd dat het echte vakliteratuur betreft, niet bestemd voor de

doorsnee hulpverlener maar wel zinvol voor zorgverleners die beroepshalve zich

verdiepen in deze complexe materie.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

3

� Hemels Verdriet

door Mayke Van Haagen, uitgeverij Ten Have, Kampen, 2008.

ISBN 978 90 259 5904 3, 160 blz, € 14,90

Een aangrijpend verhaal over een zesjarig jongetje, Luka, bij wie kanker wordt

vastgesteld. Negen maanden na het stellen van de diagnose overlijdt hij.

Luka voelt zich al een paar weken niet goed als zijn ouders voor het eerst contact

opnemen met de huisarts. Deze vindt niets speciaals en stelt voor om nog even

af te wachten. Als het na een paar dagen erger wordt, nemen ze terug contact

op met de dokter die doorverwijst naar het ziekenhuis. Daar wordt een

longontsteking vastgesteld. Met antibiotica zouden alle klachten moeten

verdwijnen maar dat gebeurt niet. De koorts zakt niet en ook de pijn vermindert

niet. Daarop volgen een reeks onderzoeken. Bij één van de onderzoeken wordt

leukemie vastgesteld. Na het stellen van die diagnose volgt er een zware

behandeling voor de kleine Luka.

Tijdens deze behandelingen kunnen de ouders verblijven in het naburige

MCDonaldhuis (huis waar ouders van zieke kinderen kunnen logeren tijdens het

verblijf van hun kind in het ziekenhuis).

Tijdens de periode van de eerste behandeling komt de mama van Luka in contact

met Hetty, die gespecialiseerd is in het healen op energetisch niveau. Ook al is ze

in het begin een beetje terughoudend tegenover de manier waarop Hetty werkt,

toch heeft ze wekelijks, later bijna dagelijks contact met haar. Hetty laat de

moeder meekijken in het energetisch niveau van haar zoon waardoor ze

eigenlijk, al voor er een uitslag van een onderzoek bekend is, weet hoe die zal

zijn en hoe haar zoon daarop reageert. Als na maanden blijkt dat de behandeling

niet aanslaat, beseffen ze dat er voor Luka niets meer kan gedaan worden

behalve de pijn te verlichten.

De grootste wens van Luka, die zou gerealiseerd kunnen worden dankzij de

stichting ‘Doe een Wens’ kan door de snelle achteruitgang niet doorgaan. Er

wordt toch nog voor een leuke verrassing gezorgd. Een paar dagen na die mooie

dag sterft Luka in de aanwezigheid van het hele gezin.

Het verhaal is volledig geschreven vanuit de beleving van de moeder. Haarscherp

worden de gevoelens van de moeder verwoord tijdens de negen maanden lange

ziektestrijd van haar zoon. Aan te raden herkenningsliteratuur voor mensen die

een kind hebben verloren door ziekte.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

4

� Je mag mij altijd bellen. 1001 dagen van rouw

door Karin Kuiper, Lannoo, De Haan, 2008.

ISBN 978 90 209 7821-6; 206 blz, € 14,95

Karin Kuiper is de weduwe van de in 2005 overleden Nederlandse schrijver Karel

Glastra Van Loon. In dit boek beschrijft ze de eerste 1.001 dagen zonder haar

man. Het gaat niet echt om een chronologisch dagboek, hoewel in het begin het

bijna een van dag tot dag verslag is. In tientallen stukjes van één tot drie

bladzijden lang, komen allerlei thema’s aan bod : slapen, verjaardagen, internet,

opvoeden, geld, autorijden… Af en toe worden songteksten afgedrukt, die

perfect het gevoel beschrijven dat de auteur tot uitdrukking wil brengen (‘paint it

black’, ‘stormy weather’,’here comes the sun’…).

Weduwen en weduwnaars beschrijft Kuiper als een lastig volkje. Nooit had ze

kunnen denken dat weduweschap zo afschuwelijk zou zijn. Ze had geen idee dat

het verlies als zoutzuur zou doorvreten. En er zich op voorbereiden tijdens de

ziekte van haar partner deed ze al helemaal niet : “ik hield me bezig met zijn

afscheid, wat hij nodig had om ons te kunnen achterlaten. Maar hoe het met

mijn eigen gevoel gesteld was en zou zijn, daar hield ik me nog niet mee bezig”.

En zo word je een lastig mens, die zich ergert aan goedbedoelde, maar lege

opmerkingen. Dé topper die de ergernislijst aanvoert is : “je mag me altijd

bellen”; meteen de titel van dit boek.

Het boek is een goede weergave van wat rouwenden voelen, waar ze vóór staan,

waar ze door gaan. Het kan een steun zijn voor wie in een verbrokkelde wereld

verweesd achter blijft, geen toekomst meer ziet noch over enige levenslust

beschikt, doch ook voor wie toch net weer een beetje levenslust ontdekt. Maar

het boek biedt evenzeer aan omstanders inzichten, die hen helpen om een steun

te zijn voor rouwenden. Het bevat concrete tips voor de omgeving én voor de

‘verweduwden’; met een heuse ‘to do’ lijst!

Zeer vlot geschreven, in een aangenaam formaat (14cmx19cm) en symbolisch

mooi verlucht met de libel, een dier dat eerst via de stengel van de waterlelie uit

het water naar boven is moeten kruipen vooraleer het zich zo prachtig heeft

gemetamorfoseerd. Een boodschap van hoop voor wie 1001 dagen de moed én

kracht heeft om door te gaan.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

5

� Geen tijd voor verdriet. Zaken om bij stil te staan

door Jacqueline Jonkman-Israël, Ten Have, Kampen, 2008.

ISBN 978 90 259 5912 8, 79 blz, € 12,90

Zonder enige waarschuwing kreeg de echtgenoot van Jacqueline Jonkman op

jonge leeftijd een fataal hartinfarct. Ze bleef achter met hun vier kinderen die

toen tussen zeven en dertien jaar oud waren.

Dit boek gaat over de praktische consequenties van dit dramatisch gebeuren.

Wat hield haar overeind, hoe vond ze haar weg in de rompslomp, beginnende

met de regelingen voor de begrafenis tot het vinden van een uitgever die bereid

was háár manier van aanpakken hiervan te boek te stellen. De auteur wil al wie

na het verlies van een partner eveneens geconfronteerd wordt met de vele

praktische problemen, een houvast geven.

Het boekje bestaat uit twee delen. Langs de ene kant van de publicatie beschrijft

Jonkman onder de titel “Geen tijd voor verdriet” haar ervaringen, en geeft ze

tips. Af en toe krijgt de lezer ook een kijk in de emoties die ze daarbij

doormaakte. Ook lees je woorden van lof voor wie haar hielp. En woorden van

onbegrip voor het onbegrip bij sommige administraties.

Als je het boekje omdraait vindt je concrete informatie onder de titel “Zaken om

bij stil te staan”. Dit begint met een alfabetisch onderwerpenregister, gevolgd

door een meer uitvoerige behandeling per onderwerp, eveneens in alfabetische

orde. Een greep hieruit illustreert méér dan omschrijvingen : aangifte van

overlijden; automatische betalingen; belastingen; donorregistratie; erfenis;

levensverzekeringen; paspoort; successierecht; uitvaartkosten; voogdij;

werkgever;…

Dat je veel kunt regelen vooraf blijkt uit deze publicatie overduidelijk. Dat je op

deze wijze je nabestaanden een hoop praktische beslommeringen bespaart

evenzeer. Een handige checklist dus. Eén waarschuwing echter : de concrete

informatie betreft de Nederlandse situatie; en die is in een aantal gevallen toch

erg verschillend van die in België/Vlaanderen. Ook verwijsadressen voor België

zijn niet opgenomen

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

6

� Het laatste raam. Werken in een huis waar mensen sterven

door Marinus Van Den Berg, Ten Have, Kampen, 2008.

ISBN 978 90 259 59333, 135 blz, € 15,90

Werken in een huis waar mensen hun laatste levensdagen doorbrengen en

sterven, vraagt om kennis, kunde en de kunst van het aandachtige zorgen stelt

Van Den Berg. Het vraagt veel van velen vóór en achter de schermen. Over die

velen gaat het in dit boekje. Ongeacht of ze verzorgende, verpleegkundige, kok,

schoonmaker, receptionist, vrijwilliger, secretaresse, dokter, psycholoog,

maatschappelijk werker, manager,…zijn. Of ze nu dicht bij de stervende hun taak

uitoefenen of ver van hem/haar af, ze zijn elk een wezenlijke schakel in de

ketting die er voor zorgt dat sterven waardig en waardevol kan zijn.

De auteur illustreert voor een aantal van deze beroepen wat ze allemaal kunnen

betekenen voor de patiënt én zijn naasten, en hoe ze soms in kleine zaken het

verschil kunnen maken. Hij staat stil bij de behoeften van de patiënt en zijn

dierbaren, zodat de hulpverlener beter kan zien hoe empathisch met deze

mensen kan worden omgegaan. Sterven is bijvoorbeeld een crisisgebeuren, en

het is goed om met mensen in crisis te kunnen omgaan. Sterven is ook het

moment van de geboorte van herinneringen. En de laatste moeten zo goed

mogelijk zijn.

Regelmatig komt Van Den Berg terug op het thema van de samenwerking. De

kwaliteit van het geheel wordt mee beïnvloed door de inzet van iedereen. Hij

staat ook stil bij de nood om af en toe iets méér te doen, net dat doen wat nu

nodig is. Het zijn vaak kleine dingen die tot grote irritatie kunnen leiden als er

geen aandacht voor is.

Maar ook de noden van de hulpverlener komen aan bod. Hoe hou je dit vol? Wat

is goed handelen? En is niet-handelen ook een vorm van goede zorg? Hoe ga je

om met levensvragen…

Kortom : dit boekje geeft elke betrokkene stof tot nadenken. Ook, en niet in het

minst de beleidsmakers en managers.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

7

� Rituele creativiteit

door Venbruw, Heessels en Bolt, Uitgeverij Meinema, 2008.

ISBN 978 90 211 4202 9, 189 blz, € 19,90

Veel van onze vroegere rituelen rond dood en sterven zijn nagenoeg verdwenen.

Dit heeft grotendeels met de ontkerkelijking te maken. De secularisering ten

spijt, blijken nabestaanden toch behoefte hebben aan rituelen om hun verlies

een plaats te geven.

Dit boek geeft weer hoe deze nood doorheen de tijd zich vertaalde in meer

persoonlijk getinte en creatieve rituelen.

‘Rituele creativiteit’ bestaat uit bijdragen van verschillende onderzoekers op vlak

van rituelen rond de dood, die elk vanuit hun specialisme een bepaald aspect

ervan belichten. In zijn totaliteit heeft het boek een goed beeld van de

veranderende uitvaartcultuur in Nederland, die ook grotendeels voor België

gelijklopend is.

Het eerste hoofdstuk is gewijd aan de rituelen rondom asbestemming.

In een tweede hoofdstuk komen de gewijzigde uitvaartrituelen bij de Moslims

aan bod. Speciale rituelen zijn aangewezen als men niet echt van een lichaam

afscheid kan nemen, zoals bij orgaandonatie. En hoe kunnen professionals in

ziekenhuizen omgaan met rituelen bij sterven ?

In een volgend hoofdstuk wordt duidelijk hoe de internetwereld zijn intrede

heeft gedaan in de wereld van vernieuwde rituelen. Denken we hierbij aan de

talrijke websites, al dan niet met forums, i.v.m. overlijden van kinderen.

De bermmonumenten ritualiseren een overgangsfase en geven de plaats aan

waar iemand stierf. De politiek geladen rouwmonumenten en stille optochten

worden in dit boek ook toegelicht.

In een afsluitend hoofdstuk wordt nogmaals gewezen op de belangrijke functie

van rituelen en de nood aan vernieuwing binnen onze maatschappij.

Tot slot een foto-essay dat de veranderende dodenriten mooi illustreert.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

8

� Als je wereld instort. Adviezen voor moeilijke tijden

door Pema Chödrön.Ten Have, Kampen, 2008.

ISBN 978 90 259 5887 9, 171 blz, € 16.90

“Als je wereld instort” verscheen oorspronkelijk in 1997 onder de titel “When

things fall apart”. De auteur, Pema Chödrön is een Amerikaanse boeddhistische

non, die lezingen en meditatiecursussen geeft én ook andere boeken

publiceerde. Zij put hiervoor uit de instructies die ze van haar leermeester

Trungpa Rinpoche kreeg.

Het boek is gebaseerd op vele lezingen die ze in de jaren vóór de publicatie had

gehouden, en waar ze gaandeweg duidelijke thema’s in zag : enerzijds de grote

behoefte aan liefde voor jezelf met als gevolg een mededogen jegens eigen pijn

en die van anderen; anderzijds het inzicht dat we spanningen kunnen oplossen

door datgene wat we meestal uit de weg gaan in ons toe te laten. Ontspannen

meegaan met wat zich voordoet en alles wat we tegenkomen bij het pad

betrekken is hierbij het leidmotief.

Chödrön reikt in dit boek handvatten aan om dit te onderkennen en zich eigen te

maken. Zo bijvoorbeeld distantiëren we ons van nature van angst; we moeten

echter niet proberen onze angsten te verlichten, maar wel er juist op af gaan.

We moeten blijven verkennen, zelfs als we iets ontdekken dat niet is zoals we

verwacht hadden; de feiten onder ogen zien, zonder te vluchten.

Ook moeten we inzien dat we geen blijvend genot kunnen vinden noch pijn

kunnen vermijden. Lijden is onvermijdelijk als we geloven dat dingen blijvend

zijn. De dingen zijn altijd in een overgangsfase, eindigen, gaan voorbij, hebben

geen blijvende vorm. En dit inzien laat toe ons hart en onze geest te openen. En

daar gaat het om bij meditatie. Niet om iets te onderdrukken of om je vast te

grijpen. Je leren te ontspannen te midden van chaos, is de kunst. Wie inziet dat

onzekerheid en pijn niet kunnen worden uitgebannen vindt het pad naar het zich

op zijn gemak voelen in een situatie van houvastloosheid.

Misschien geeft volgende citaat wel het essentiële weer van wat de auteur wil

overbrengen : “Ten volle leven, helemaal mens en volkomen bewust zijn

betekent voortdurend uit het nest verstoten worden (…) altijd in niemandsland

verkeren, elk moment als helemaal nieuw en fris ervaren. (…) De dood is vast

willen houden aan wat je hebt en ervoor zorgen dat iedere ervaring je bevestigt

en feliciteert en je het gevoel geeft dat je het helemaal voor elkaar hebt”.

Een recensent van”Publisher’s weekly’ noemt dit boek “de Tibetaans-

boeddhistische tegenhanger van Harold Kushners ‘Als het kwaad goede mensen

treft’. Voor ingewijden zal dit misschien correct zijn, maar vele anderen zullen

het knap moeilijk hebben om de ongetwijfeld waardevolle ideeën die Pema

Chödrön wil doorgeven tot de hunne te maken.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

9

� Koesterkaartjes bij verlies

door Saskia De Bruin, Uitgeverij De Zaak, Groningen, 2009.

ISBN 978 90 777 7034 4, € 8.95

Deze ‘koesterkaartjes’ werden uitgegeven op speelkaartenformaat. Op 48

kaartjes geeft Saskia De Bruin boodschappen van liefde. Want wie wil troosten,

wil uitdrukking geven aan zijn/haar liefhebben. En wie iemand verliest, heeft

liefde en bronnen van troost nodig : gezien, gehoord en gerustgesteld te

worden.

Het zijn geen zeemzoeterige boodschappen. En aan het ene kaartje zal de

rouwende al meer troost hebben dan aan het andere. Bij het snel doorlezen van

de kaartjes legde uw recensent er toch al méér dan één derde van opzij, omdat

de boodschap zo treffend was.

En daar zit ongetwijfeld ook de kracht van dit communicatiemiddel in. Je hoeft

geen paginalang betoog te volgen om de boodschap die de auteur wil geven te

begrijpen. Hier is het onmiddellijk raak, of niet.

Deze koesterkaartjes aan iemand geven is een mooie uitdrukking van meeleven

en meevoelen. Ze zijn een middel om vele boodschappen zoals over het zich

mogen verloren voelen, het toelaten van verdriet, het hebben van spijt, het

piekeren over de toekomst, enz. door te geven.

Mooi om te geven, een troost als je ze krijgt.

� Is opa in de hemel?

door Catherine House en Honor Ayres, uitgeverij Callenbach, 2006.

ISBN 90 2661322 9, 30 blz, € 9,75

Maureens opa is gestorven. Iedere week gaat ze bij oma op bezoek en vraagt

honderduit over doodgaan en waar opa nu zou zijn.

Een mooi geïllustreerd boek, geschikt voor kinderen vanaf 6 jaar. De vragen van

Maureen worden enkel beantwoord vanuit katholiek perspectief met het beeld

van God in de hemel die zorg draagt voor ons allen ! Daardoor zal dit boekje

mogelijks minder aanspreken bij een vrijzinnig publiek.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

10

� Partners in kanker

door Marian Coquel, Lannoo, De Haan, 2008.

ISBN 978 90 209 8093 6, 165 blz, € 14,95

Marian Coquel was op haar 36ste

als industrieapotheker druk bezig met haar

carrière toen er een kwaadaardig gezwel werd vastgesteld in haar dikke darm.

De eerste hoofdstukken van het boek gaan over de diagnosefase, de operatie en

de nazorg. Wat maakten zij en haar echtgenoot emotioneel door; hoe lieten ze

hun kinderen van resp. vier en vijf jaar in hun taal begrijpen wat er gaande was;

hoe verliep het allemaal praktisch; hoe boks je op tegen de onmacht die je

ondervindt, en hoe blijf je positief verder leven, want wanhoop brengt je geen

stap verder. Coquel doet het allemaal uit de doeken in een klare, nuchtere taal.

En als de storm is geluwd en Marian Coquel weer haar leven kan hervatten

wordt het gezin na één maand getroffen door een tweede storm. En die blijkt de

kracht van een verwoestende orkaan te hebben. Haar echtgenoot Bart heeft

darmkanker mét uitzaaiingen. De auteur gaat uitgebreid in op het ontstaan en

de groei van haar echtelijke relatie, de ziekte van haar man en de strijd die

uiteindelijk verloren wordt. Ze beschrijft de onmenselijke pijnen die Bart

doorstaat én de wil en doorzettingskracht om toch positief en sereen te blijven,

tot het einde. Ze verwijt de artsen en farma-industrie (m.o. dat ze zelf apotheker

is) onvoldoende aandacht te hebben voor het draaglijker maken van het leven

van terminale patiënten. En ze houdt een warm pleidooi voor palliatieve zorg.

De boodschap die in het boek meegegeven wordt is er een van hoop : ja, echte

warme liefde en genegenheid bestaat; ja, ondanks lijden en erg afzien kan men

toch sereen afscheid nemen en sterven; ja, je kunt ondanks alles met een warm

gevoel terug denken aan de tijd die je samen doorbracht, ondanks de (vele)

moeilijke dagen. En ja, je moet ten volle genieten van het leven, welke

tegenslagen je ook te verwerken krijgt. Een boodschap die aanspreekt, maar

wellicht ook voor velen een onmogelijke opgave is.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

11

� Palliatieve zorg. Nederland en Vlaanderen in beeld

door Michael A. Echteld, Luc Deliens, Bregje D. Onwuteaka Pilipsen,

uitgeverij de Tijdstroom, Utrecht, 2008.

ISBN 978 90 5898 143 1, 185 blz, € 24,00

Dit boek heeft als opzet een brug te slaan tussen het wetenschappelijk

onderzoek en de praktijk in de palliatieve zorg.

Via literatuurstudie van wetenschappelijk onderzoek in Nederland en

Vlaanderen werden artikelen vertaald die vijf thema’s behandelen en de indeling

vormen voor dit boek. Deel 1 omvat artikels over problemen die kunnen

voorkomen binnen de palliatieve zorgverlening, deel 2 gaat over de behandeling

van deze problemen. Deel 3 snijdt het vraagstuk over medische beslissingen bij

het levenseinde aan, deel 4 gaat over beleid en plaats van levenseindezorg en tot

slot komt in deel 5 de problematiek van behandel- en medische beslissingen bij

pasgeborenen en kinderen aan bod.

De vertaalde artikels zijn erg leesbaar verwerkt. Op het einde van elk artikel

worden, op basis van de uitkomsten van het onderzoek, aanbevelingen en

richtlijnen voor de zorgverlener geformuleerd.

In die zin is het boek zeker in zijn opzet geslaagd. De uitkomsten van elk

onderzoek worden immers zo hervertaald naar duidelijke effecten en richtlijnen

binnen de palliatieve zorgverlening. Het schetst een goed beeld van de nieuwste

bevindingen betreffende kwaliteitsvolle palliatieve zorg in al zijn facetten.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

12

� Leven zonder angst voor de dood.

door Gerard Kind, Ten Have, Kampen, 2008.

ISBN 978 90 259 5900 5, 220 blz, € 19,90

Gerard Kind is bijna 66 als hij dit boek schrijft. Hij is tot de vaststelling gekomen

dat de dood ontkennen (iedereen ziet anderen sterven, maar gelooft dat hem

dat niet zal gebeuren) geen zin heeft. Integendeel : om er niet meer over te

piekeren, moet je over de dood, je eigen dood, hebben gedacht. Want als je

bijvoorbeeld de dood beschouwt als een gruwelijke nederlaag, dan kijk je er

natuurlijk anders tegen aan dan wanneer je de dood ziet als de weg naar een

prachtig nieuw leven.

De auteur deelt met de lezer wat hij in de literatuur, de wetenschap, de religies,

de levensbeschouwingen, enz. gevonden heeft. En dit is heel wat!

De kern van de angst voor de dood is volgens zijn analyse, de angst voor het

“niet-zijn”.

Geleidelijk aan brengt Kind de lezer de idee bij dat je het leven ten volle moet

leven, dat je moet streven naar een authentiek, betekenisvol, doelbewust

bestaan. Wie zich in de laatste uren van zijn leven realiseert dat hij zijn talenten

niet heeft ontwikkeld, dat hij voor anderen weinig heeft betekend, weinig goeds

heeft gedaan en voornamelijk een plaag is geweest, dat hij weinig heeft genoten

van het mooie op aarde, komt op dat moment waarschijnlijk in een hel terecht.

Wie zijn leven daarentegen zodanig plant dat hij zijn belangrijkste wensen kan

vervullen, is er wellicht minder slecht aan toe.

Je eindigheid aanvaarden leidt tot vrede met de dood, en laat toe een rijk en

waardevol leven te leiden. De dood is voor sommigen ook de poort naar een

plezierig hiernamaals. En voor wie het leven één ellende is, voor wie ondraaglijk

lijdt, voor de zieke waar pijnstillers geen uitkomst meer bieden, enz. kan de dood

een uitweg zijn.

Uiteraard komt in dit boek ook de vraag naar het voortbestaan na de dood aan

bod. Dit wordt vanuit diverse invalshoeken uitvoerig bekeken : de psychologie,

de fysica, de filosofie, de godsdiensten, de getuigenissen van wie een bijna-

doodervaring had. Kind concludeert dat we op zijn minst niet weten wat er komt

na ons persoonlijk leven. We kunnen dus ons einde beleven als een avontuur dat

we misschien nieuwsgierig kunnen aangaan. Een persoonlijk voortbestaan is niet

erg waarschijnlijk, zinvol of wenselijk. Je leeft dus maar beter je leven hier en nu

ten volle, mét het besef dat het eindig is. Hij spiegelt de lezer zijn eigen model

voor van hoe je tot een welbesteed leven kunt komen.

En wie na het lezen van dit boek nog grote honger heeft naar méér, vindt zijn

gading in de uitgebreide literatuurlijst waarmee het boek afsluit.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

13

� Rituelen helen

door Marijke Serné, Adr. Heinen Uitgevers, ’s-Hertogenbosch, 2007.

ISBN 978 90 868 0040 7, 155 blz, € 19,95

Marijke Serné schrijft vanuit haar eigen ervaring als ritueelbegleidster. Ze geeft

een kader over hoe mensen rouwen en vooral hoe verschillend ze hierin zijn. De

verhalen van nabestaanden tonen aan hoe belangrijk rituelen kunnen zijn voor

het rouwproces, om het verdriet en de pijn vorm en plaats te kunnen geven.

Hierbij komen verschillende verliessituaties aan bod, zowel verlies van partner,

ouder of kind.

De auteur rekent ook af met uiterlijk vertoon en ongepaste, onechte

belangstelling vanuit de omgeving in het hoofdstuk “Het theater van verdriet”.

Ze verbindt dit met het heersend taboe op de dood.

Dit boek is geenszins een kant en klaar receptenboek. Kant en klare rituelen

werken niet. Rituelen helen enkel als ze door de betrokkene zelf vorm hebben

gekregen. Het uitgangspunt is niet welk ritueel geschikt is maar wat de

nabestaande wil vorm geven en hoe. Dit is de noodzakelijke voorwaarde voor de

helende werking van een ritueel. En uit de verhalen blijkt dat rituelen kunnen

werken en een gunstige invloed kunnen hebben op het rouwproces, zelfs na

jaren opgekropt verdriet of als men geen afscheid heeft kunnen nemen.

Een troostend, inspirerend boek voor nabestaanden die zoekend zijn om hun

verdriet en gemis een plaats te geven maar tevens een oproep voor

omringenden en hulpverleners om zorgzaam nabestaanden te benaderen.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

14

� RICHT ONS WEER OP – Als leven pijn doet

door Kardinaal Godfried Danneels en Iny Driessen, Lanno, Tielt, 2008.

ISBN 978 90 209 7830 8, 350 blz, € 29,95

‘Richt ons weer op – Als leven pijn doet’ is een lijvig boek met teksten

geschreven in een elegant religieuze taal : is meditatief en diep evangelisch.

Dit boek kan aangeprezen worden aan begeleiders die op een gelovige wijze

troost en bemoediging willen bieden aan hen die rouwen. Tevens aan priesters

en religieuzen die mensen vol verdriet en pijn op een vertrouwvolle, diepere

manier willen benaderen.

Voor vrijwilligers in de palliatieve zorg, die ook een bron van troost willen en

kunnen zijn, is dit boek wellicht ‘wat zwaar op de hand’ met weinig praktische,

realiseerbare adviezen. Doch wanneer men het tijdens bezinningsdagen of een

andere rustige periode ter hand zou nemen, is dit boek als reflectie een

verrijking bij contact met patiënten of andere lijdende mensen.

Teksten uit de bijbel, zowel uit het Oude als uit het Nieuwe Testament, worden

geciteerd en besproken. Proza en verzen van mystici illustreren vaak allerlei

begrippen.

Vooral in ‘deel IV’ (van pag. 147 � 256), dat getiteld is ‘De Heler gekwetst van

kribbe tot kruis’ vinden we een omschrijving van meerdere termen, zoals :

kwetsbaarheid en broosheid, barmhartigheid, breekbaarheid, verdriet, lijden, hel

en communicatie.

“Kwetsbaarheid roept het beste uit onszelf naar boven”.

“Wat niet kan worden geheeld…moet worden gestreeld”, aldus Vondel.

“Bidden is het strelen van de ziel”…. “fijngevoelige nabijheid, respectvolle

tederheid en volgehouden vriendschap kunnen ‘de huid’ genezen,… maar de

liefde van God, die woord en gebaar wordt in sacrament en gebed, kan het hart

genezen.”

Deze zegswijzen zijn zo menselijk, treffen elke mens. In het boek wordt

vervolgens de link gelegd naar de sacramenten die helend zijn.

Zo is dit boek een zoektocht vanuit christelijke perspectief naar een

‘therapeutische godsdienst’.

“Als je werkelijk gelooft dat God bestaat, bepaalt dit in principe je hele manier

van omgaan met leven en dood, met vreugde en lijden.” Vanuit dat Godsgeloof

is het boek geschreven.

Graag vermeld ik dat het boek kunstvol werd geïllustreerd met meerdere

tekeningen van de kunstenaar Willy Peeters, dat is uniek!

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

15

� Stel, je gaat dood. Hoe regel je dan je leven?

door Pauline Van Munster, Altiamira-Becht, Haarlem, 2008.

ISBN 978 90 6963 809 6, 224 blz, € 19,90

In de inleiding verduidelijkt de auteur hoe ze er toe kwam deze hulpgids te

schrijven. Het boek is ingedeeld in acht hoofdstukken.

Hoofdstuk één gaat over het omgaan met de mededeling van het ongeneeslijk

ziek zijn. In Hoofdstuk twee wordt stil gestaan bij wat zou je nog willen

ondernemen met vrienden en familie. Hoofdstuk drie 'handelt over wat je nog

zou willen ervaren zoals overwinning van angst en onzekerheid, natuur,

zingeving, levensbeschouwing en esoterische benadering. Hoofdstuk vier ‘Hoe

kun je je conditie verbeteren?’ bespreekt de natuurlijke, complementaire

geneeswijzen. Hoofdstuk vijf beschrijft alternatieve mogelijkheden om

lichamelijke klachten te verlichten, om je lichaam te verzorgen, om via

voedingsadviezen en recepten je lichaam te ondersteunen, en om pijn te (laten)

behandelen. De laatste drie hoofdstukken gaan in op praktische en rituele

voorbereidingen op het sterven respectievelijk het sterven zelf.

In elk hoofdstuk vind je tips, verwijzingen naar andere boeken en illustraties. Tot

slot krijg je een overzicht van de verschillende hulpverlenende instanties en

hulpverleners.

Dit boek is geschreven met de bedoeling iedereen te helpen bij het ervaren van

ziek zijn en sterven. Het is een informatief verzamelwerk met een uitgebreide

inhoud. Toch een tikkeltje spiritueel geladen.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

16

� Tessa vecht terug

door Anne-Rose Hermer, Uitgeverij Van Tricht, Deventer, 2008.

ISBN 978 90 77822 34 0, 113 blz, € 10,50

Dit verhaal gaat over een actief meisje, Tessa, die zeer graag sport. De laatste tijd

voelt ze zich echter steeds moe waardoor haar moeder wil dat ze zich laat

onderzoeken door een arts. Tessa weigert en probeert gewoon haar leven verder

te leiden, tot op het moment dat Tessa in de fitnesszaal onwel wordt en ze naar

huis wordt gebracht. Tessa’s moeder maakt nu onmiddellijk een afspraak bij een

arts. Na allerlei onderzoeken wordt bij Tessa leukemie vastgesteld. Dit komt bij

Tessa heel hard aan.

Haar vriend Marcel brengt vanaf dat moment elke vrije minuut die hij heeft, bij

Tessa door. Hij gaat mee naar de onderzoeken, is er bij als de resultaten

toegelicht worden, …

Er spoken verschillende vragen door het hoofd van Tessa, ‘Zal ze haar haar

allemaal verliezen?’, ‘Hoe zouden haar vrienden daar op reageren ?’, …

Maar haar vrienden en familie steunen Tessa door dik en dun waardoor ze terug

zin krijgt om te vechten voor haar leven.

Het wordt voor Tessa iets makkelijker als ze een meisje in het ziekenhuis leert

kennen. Het meisje heeft dezelfde ziekte en daardoor ontstaat er onmiddellijk

een speciale band. De beide meisjes gaan samen de strijd aan tegen de ziekte,

met hulp van de familie en vrienden van Tessa. En allebei hebben ze gevochten

en de ziekte overwonnen.

Dit is een verhaal geschreven voor jongeren maar is ook voor volwassenen erg

aangrijpend. Een herkenbaar verhaal voor iedereen die met een dergelijke

situatie in het eigen midden of vanuit hulpverlenerpositie geconfronteerd wordt.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

17

� Van levenskunst tot stervenskunst.

door Carlo Leget, Uitgeverij Lannoo, Tielt, 2008.

ISBN 978 90 209 7631 1, 215 blz, € 19,95

Carlo Leget is moraaltheoloog en doceert medische ethiek aan de universiteit

van Nijmegen. Eerder publiceerde hij ‘Ruimte om te sterven’ dat eveneens een

steun wil zijn voor patiënten, familie en zorgverleners om om te gaan met vragen

bij het levenseinde.

Ook dit boek belicht het minst ontwikkelde en gekende aspect binnen palliatieve

zorg, dat van de spiritualiteit. Hij maakt ons duidelijk wat spiritualiteit inhoudt en

hoe dit zich verhoudt tot religiositeit.

Via het eeuwenoud ‘ars moriendi’ model komt hij tot een hedendaags werkbaar

model van vijf spanningsvelden: ‘ik en de ander, doen en laten, vasthouden en

loslaten, vergeven en vergeten en geloven en weten’. Dit model biedt openingen

om de spirituele dimensie in te schatten en bespreekbaar te maken bij het

levenseinde. In elk van de vijf spanningsvelden kan men op zoek gaan naar de

‘innerlijke ruimte’, ook buiten de palliatieve fase. Tevens wijst hij op het belang

van de ‘innerlijke ruimte’ van de zorgverlener zelf om het werk te kunnen blijven

volhouden.

Via een casus laat hij zien hoe je als hulpverlener met dit model aan de slag kunt.

Door de casus vanuit de verschillende spanningsvelden te benaderen wordt

duidelijk hoe men in gesprek kan gaan rond moeilijke situaties en vragen op het

einde van het leven.

Tot slot past hij deze zienswijze praktisch toe om het rouwproces te begrijpen en

legt hij het verband tussen spiritualiteit en ethiek.

Dit boek toont ons een model dat flexibel kan worden ingezet, aangepast aan

iemands ‘innerlijke ruimte’, om de spirituele dimensie binnen palliatieve zorg te

verkennen. Een aanrader voor alle zorgverleners die palliatieve (en andere)

patiënten met zorg willen benaderen en oog willen hebben voor dit wat minder

onderkende luik in palliatieve zorg.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

18

� Verlaat Verdriet (Ver)Werkboek

door Titia Liese, Funale uitgeverij, Nunspeet, 2008.

ISBN 978 90 78163 02 2, 224 blz, € 24,50 zie ook www.biografischwerk.nl

Het overlijden van een ouder als je nog jong bent, heeft veelal een levenslange

impact op het verder leven. Dit gebeuren beïnvloedt je manier van zijn, je

gevoelens, hoe je in het leven staat, hoe en met wie je relaties aangaat. Dikwijls

komt onverwerkt verdriet pas vele jaren nadien naar boven, naar aanleiding van

iets wat je meemaakt of wat je overkomt op volwassen leeftijd.

Wat er dan naar boven komt, wordt door de persoon zelf en door de omgeving

echter niet onmiddellijk herkend als gevolg van het verlies van een ouder op

jeugdige leeftijd. Dit wil niet betekenen dat je jezelf niet kan helpen en er iets

kan aan doen.

De auteur zelf is een ervaringsdeskundige en wil vanuit haar verwerkingsproces,

dat ze op volwassen leeftijd heeft doorworsteld, anderen herkenning en

ondersteuning bieden. Vanuit deze ambitie is dit werkboek geboren.

Doorheen de verschillende hoofdstukken komen diverse thema’s aan bod via

getuigenissen, teksten en een stukje theoretische kadering. Voor mensen die zelf

op jonge leeftijd een ouder verloren hebben, zal dit zeer herkenbaar zijn.

De vele bijhorende vragen en oefeningen maken het tot een echt werkboek. Ze

loodsen de volwassen rouwenden doorheen het verwerkingsproces maar

kunnen ook veel informatie bieden voor naasten en andere geïnteresseerden

zoals zorgverleners. Er is zelfs een apart hoofdstuk voorzien met tips voor de

omgeving en FAQ (frequent asked questions).

Voor therapeuten kan dit boek een hulpmiddel zijn om stap voor stap op weg te

gaan met cliënten die een dergelijk verwerkingsproces op volwassen leeftijd

door moeten.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

19

� Vredig sterven. Een eenvoudige gids voor een vredige dood.

door Filicity Werner, uitgeverij Kosmos, Antwerpen, 2009.

ISBN 978 90 215 4398 7, 188 blz, € 17,50

De dood is geen evidentie, ook al maakt het deel uit van het leven. Sterven

moeten we allemaal. Of je het nu wil of niet. Velen onder ons weten niet wat de

dood eigenlijk betekent, en hoe mensen de laatste momenten van hun leven

beleven. Daardoor hebben we meer en meer problemen om ons te verzoenen

met de dood. Het is iets dat ons overkomt en waar wij niet meer bij stilstaan. We

weten niet meer hoe ermee om te gaan.

In deze gids komt de complexiteit van het stervensproces aan bod. Er zijn

oefeningen opgenomen, evenals verschillende niet-medische mogelijkheden en

tips van de auteur om bij het stervensprocesnabij te zijn. Als je open staat voor

het spirituele in deze wereld, dan kan dit boek je helpen bij het vinden van een

weg die je zal begeleiden naar het einde. Het zijn duidelijke voorbeelden en

benaderingen die bruikbaar zijn, en die niet enkel een uitstraling van kennis

betekenen. Dit boek kan de lezer leren om op een doeltreffende wijze patiënten

te kunnen begeleiden in de verwerking van elke mogelijke vorm van leed.

Filicity Warner, de auteur van dit boek, gaat op zoek naar een manier om de

mensen met een gerust gemoed naar het einde van hun leven te begeleiden. Ze

noemt zichzelf ‘de vroedvrouw van de stervenden’. Op een spirituele wijze helpt

ze stervenden zich op een vredige wijze voor te bereiden op de dood.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

20

� Zwemmen in de zee des doods

door David Rieff, Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam, 2008.

ISBN 978 90 234 2901 2, 175 blz, € 18,00

Dit verhaal gaat over Susan Sontag, zelf een schrijfster, die haar

‘terdoodveroordeling’ van haar arts te horen kreeg : ‘ongeneeslijke leukemie’.

Susan legde haar echter niet neer bij de ziekte, ze had immers 30 jaar geleden

een uitgezaaide borstkanker en 6 jaar geleden een zeldzame vorm van

baarmoederkanker overleefd.

Het enige wat Susan wil, is tegen alle prognoses in, overleven. Ze ondergaat

chemotherapieën en een beenmergtransplantatie. Maar deze keer helpt niets

meer. Langzaam gaat ze ten onder, vechtend, hopend en zich vastbijtend.

Zwemmen in de zee des doods is een persoonlijk portret van een warme

moeder-zoonrelatie, geschreven door haar zoon David Rieff, die verscheurd is

door verdriet en schuldgevoel maar uiteindelijk toch troost vindt in de

dagboeken van zijn moeder.

Het is terzelfder tijd ook een verslag van de doodstrijd van een kankerpatiënt,

waardoor dit boek een hulpmiddel kan zijn voor personen die vragen hebben

rond die doodstrijd, of voor personen die zich in de situatie herkennen en zelf

troost kunnen vinden in dit verhaal.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

21

� Reflecteren. Handvatten voor verpleegkundigen.

door Riet Koetsenruijter en Wilma van der Heide,

Uitgeverij Lemma,Den Haag, 2008.

ISBN 978 90 5931 176 3, 167 blz, € 27,00

Verpleegkundigen worden in de eerste plaats opgeleid om verpleegtechnische

taken uit te voeren. In een dergelijk ‘doe’-beroep staat men vaak niet genoeg stil

bij het handelen terwijl in een mensgerichte discipline, zoals verpleegkunde,

reflecteren een noodzakelijke voorwaarde is om de verpleegkundige zorg op een

kwaliteitsvolle, gemotiveerde en warme, menselijke manier te kunnen blijven

uitvoeren.

Dit boek biedt tal van handvatten om op een creatieve manier te kunnen

reflecteren over het verpleegkundig handelen.

Deel 1 bestaat uit een theoretische achtergrond waarbij nader ingegaan wordt

op wat reflecteren precies inhoudt en wat het belang ervan is voor de praktijk.

De link wordt gemaakt met de iemands leerstijl.

Een ander hoofdstuk reikt verschillende modellen en methoden aan voor

reflectie waarmee men direct aan de slag kan, afhankelijk van de eigen voorkeur

in de groep en de aangebrachte inbreng. Intervisie is hierbij één model, naast het

Spiraalmodel van Korthagen, de gestructureerde reflectie van Johns en het

Ui-model. Elke methode wordt geïllustreerd met een concrete uitwerking. Al

deze modellen overlappen elkaar wel wat maar bieden een andere insteek.

In een apart hoofdstuk biedt een stappenplan bij ethische reflectie een houvast

om met tal van ethische kwesties te kunnen omgaan inde gezondheidszorg.

Deel 2 omvat tal van werkvormen voor reflectie, onderverdeeld in werkvormen

geschikt voor vragen over motivatie en beroepshouding en werkvormen die

bedoeld zijn voor de ontwikkeling van kennis en vaardigheden.

Dit boek is een belangrijke leidraad en een must voor al wie verantwoordelijk is

voor het bevorderen van het reflectievermogen van zorgverleners zoals

teamverantwoordelijken, teamcoachers, intervisoren, supervisoren van

verpleegkundigen, docenten enz. Het is ook bedoeld voor verpleegkundigen in

opleiding en verpleegkundigen in de praktijk die zich willen bekwamen in het

reflecteren.

Ne

twe

rk P

all

iati

ev

e Z

org

Ge

nt-

Ee

klo

vzw

Bil

ksk

en

36

– 9

92

0 L

ov

en

de

ge

m

T 0

9 2

18

94

06

- F

09

23

3 9

3 9

0

np

z.g

en

tee

klo

@p

all

iati

ev

e.o

rg

- w

ww

.pa

llia

tie

ve

.org

Bo

ek

en

ka

te

rn

22

� Stervensbegeleiding, een wederzijds proces

door Renée Zeylmans, Uitgeverij Christofoor, Zeist, 2008.

ISBN 978 90 6238 859 2, 352 blz, € 28.50

Renée Zeylmans is auteur van het eerder verschenen boek ‘Rouwverwerking en

rouwbegeleiding’ en ‘Omgang met gestorvenen’.

Dit boek is een bundeling van bijdragen van verschillende auteurs met

verschillende disciplines en vanuit verschillende visies. Wat de hoofdstukken wel

gemeenschappelijk hebben, is de heel aparte invalshoek van waaruit sterven en

behandelde thema’s beschouwd wordt. In tegenstelling tot de veelal medische,

fysieke benadering van het stervensproces, benaderen deze auteurs dit

gebeuren vanuit een geestelijke en spirituele dimensie. Dit hele proces is

‘wederzijds’, in die zin dat het een impact heeft op omringende hulpverleners en

nabestaanden en ook meebepaald wordt door de interactie met hen. Het laat

zien hoe nabestaanden en hulpverleners helpend kunnen zijn en het loslaten

kunnen bevorderen, hoe muziek en alternatieve therapie heilzaam kunnen zijn.

Het boek is onderverdeeld in 5 delen gaande van het begin van het sterven, de

periode tussen overlijden en uitvaart en de rouwperiode van de nabestaande

nadien.

Tal van treffende voorbeelden illustreren dit en houden je als lezer in de ban. Dit

boek is zeer toegankelijk, zowel voor hulpverleners als voor ieder die te maken

heeft met stervenden. Je wordt als lezer meegezogen en uitgenodigd om sterven

op een verrassend andere manier te benaderen. Geloof in god of een hogere

kracht en in een leven na de dood is doorheen het boek als grondtoon aanwezig.

Je gelooft er in of niet, het boek laat, door zijn spirituele invalshoek, in elk geval

toe het stervensproces uit de taboesfeer te halen en het te waarderen als een

heel bijzonder, uniek en intiem gebeuren.