CISKA SIKKEL-SPIERENBURG

SLIMNALATEN &SCHENKEN

SN&S_2016_opmDF.indd 3 08-09-16 17:14

20e druk, september 2016

Copyright 2016 © Consumentenbond, Den Haag

Auteursrechten op tekst, tabellen en illustraties voorbehouden

Inlichtingen Consumentenbond

Auteur: Ciska Sikkel-Spierenburg

Eindredactie: Stefan Boerboom

Grafische verzorging: PUUR Publishers

Illustraties: PUUR Publishers

Foto omslag: iStockphoto

Foto’s binnenwerk: iStockphoto, nationalebeeldbank.nl

ISBN 978 90 5951 3457

NUR 822

Behoudens uitzonderingen door de wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechtheb-

bende op het auteursrecht c.q. de uitgever van deze uitgave, door de rechthebbende(n) gemachtigd

namens hem op te treden, niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door

middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeel-

telijke bewerking.

De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor

kopiëren, als bedoeld in artikel 17 lid 2, Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974 (Stb. 351) ex artikel

16B Auteurswet 1912, te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden.

Hoewel de gegevens in dit boek met grote zorgvuldigheid zijn bijeengebracht, aanvaardt de uitgever geen

aansprakelijkheid voor eventuele (zet)fouten of onvolledigheden. De uitgever heeft ernaar gestreefd de

rechten van derden zo goed mogelijk te regelen; degenen die desondanks menen zekere rechten te kun-

nen doen gelden, kunnen zich tot de uitgever wenden.

SN&S_2016_opmDF.indd 4 08-09-16 17:14

5

INHOUD

Inleiding .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1 Nalaten & erven .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111.1 Wie laat na? .......................................................................................................................... 12

1.2 Wie erft? ................................................................................................................................ 12

1.3 Wie erft niet?........................................................................................................................ 15

1.4 Plaatsvervulling ................................................................................................................... 16

1.5 Wettelijke verdeling ........................................................................................................... 18

1.6 Wettelijke rechten langstlevende .................................................................................. 22

1.7 Zelf bepalen wie erft ..........................................................................................................24

1.8 Testament, hoe en wat ......................................................................................................24

1.8a Kosten testament .................................................................................................... 26

1.9 Codicil, hoe en wat ............................................................................................................28

1.10 Samenlevingscontract ......................................................................................................29

1.10a Verblijvingsbeding ................................................................................................... 29

1.10b Overnamebeding ....................................................................................................30

1.11 Wat kun je zelf regelen? .................................................................................................... 31

1.12 Aandachtspunten voor bij de notaris ............................................................................ 32

2 Afwikkeling van de nalatenschap .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332.1 Waaruit bestaat een nalatenschap? ...............................................................................34

2.1a Bezittingen ............................................................................................................... 36

2.1b Schulden ................................................................................................................... 38

2.2 Waardevaststelling .............................................................................................................40

2.3 Aanvaarden of verwerpen ................................................................................................ 41

2.3a Zuiver aanvaarden .................................................................................................. 41

2.3b Beneficiair aanvaarden .......................................................................................... 42

2.3c Verwerpen ................................................................................................................ 43

2.4 Begrafenis- en crematiekosten .......................................................................................43

2.5 Wat krijgen de erfgenamen? ...........................................................................................43

2.6 Inbreng van schenkingen .................................................................................................45

2.7 Legitieme portie ..................................................................................................................47

2.7a Berekening hoogte legitieme portie ...................................................................49

2.7b Stiefkinderen .............................................................................................................51

INHOUD

SN&S_2016_opmDF.indd 5 08-09-16 17:14

6 SLIM NALATEN & SCHENKEN

2.8 Legaten en lasten ............................................................................................................... 53

2.8a Legaat ..................................................................................................................... 53

2.8b Testamentaire last ................................................................................................... 54

2.9 Verklaring van erfrecht .....................................................................................................56

2.10 Hoe wordt verdeeld? ......................................................................................................... 57

2.10a Soorten verdelingen .............................................................................................. 58

2.10b Uitstel van verdeling .............................................................................................. 59

2.11 Wilsrechten ..........................................................................................................................60

2.11a 1. De langstlevende ouder gaat opnieuw trouwen ......................................... 61

2.11b 2. De langstlevende ouder overlijdt (1) ............................................................... 62

2.11c 3. De langstlevende ouder overlijdt (2) .............................................................. 62

2.11d 4. De stiefouder overlijdt ....................................................................................... 63

3 Erfbelasting .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 653.1 Waardebepaling ..................................................................................................................66

3.2 Alleen als erflater in Nederland woont? .......................................................................68

3.2a Rechtskeuze: nationaliteit en woonplaats .......................................................69

3.3 Vrijstellingen erfbelasting ................................................................................................69

3.4 Tarieven erfbelasting ......................................................................................................... 71

3.5 Pensioenen/lijfrenten en imputatie ............................................................................... 73

3.6 Aangifte erfbelasting ......................................................................................................... 74

3.7 Bezwaar en beroep ............................................................................................................ 75

3.7a Proceskostenvergoeding ...................................................................................... 76

3.8 Dubbele belasting .............................................................................................................. 77

3.8a Erfbelasting en schenkbelasting ...........................................................................77

3.8b Erfbelasting en overdrachtsbelasting ................................................................. 78

4 Andere fiscale gevolgen van erven .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 794.1 Inkomstenbelasting ...........................................................................................................80

4.1a Geen wettelijke verdeling? ...................................................................................80

4.2 Lagere-overheidsheffingen .............................................................................................83

4.3 Uitkeringen en subsidies ..................................................................................................84

4.3a Sociale uitkeringen .................................................................................................84

4.3b Subsidies ................................................................................................................... 85

4.3c Persoonlijke bijdragen: thuiszorg/Wmo ............................................................86

5 Wettelijke regels rond schenken .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 875.1 Wat is een schenking juridisch? ......................................................................................88

5.2 Vormvereisten voor diverse soorten schenkingen ....................................................89

SN&S_2016_opmDF.indd 6 08-09-16 17:14

7 INHOUD

5.3 Wie mag schenken? ...........................................................................................................90

5.4 Schenken met voorwaarden ............................................................................................ 91

5.4a Herroepen van een schenking ............................................................................. 92

5.5 Randgevallen .......................................................................................................................93

5.6 Schenkingen en de fiscus .................................................................................................95

5.7 Schenkbelasting..................................................................................................................95

5.8 Vrijstellingen en tarieven .................................................................................................. 97

5.8a Vrijstellingen ............................................................................................................. 97

5.8b Tarieven .....................................................................................................................99

5.9 Aangifte schenkbelasting ...............................................................................................100

5.10 Schenken en belasting besparen .................................................................................. 101

5.11 Schuldigerkenningen ......................................................................................................104

6 Andere fiscale gevolgen van schenken .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1076.1 Inkomstenbelasting .........................................................................................................108

6.2 Overdrachtsbelasting ......................................................................................................109

6.3 Lagere-overheidsheffingen ...........................................................................................109

6.4 Uitkeringen en subsidies ................................................................................................ 110

6.4a Sociale uitkeringen ............................................................................................... 110

6.4b Subsidies ..................................................................................................................112

6.4c Persoonlijke bijdragen: thuiszorg/Wmo ...........................................................113

7 Nalatenschapsplanning .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1157.1 Huwelijksvermogensrecht ............................................................................................. 116

7.1a Huwelijkse voorwaarden ......................................................................................117

7.2 Testamenten ...................................................................................................................... 118

7.2a Vruchtgebruiktestament ......................................................................................119

7.2b Fideï-commis de residuo (tweetrapsmaking) ..................................................119

7.2c Keuzelegaattestament ......................................................................................... 120

7.2d Clausules .................................................................................................................121

7.2e Levenstestament ................................................................................................... 123

7.3 Schenkingen ......................................................................................................................123

7.4 Overige mogelijkheden ..................................................................................................124

7.4a Kapitaalverzekering .............................................................................................. 125

7.4b Lijfrenteverzekering .............................................................................................. 125

7.5 Emigratie .............................................................................................................................126

7.6 Ouder-kindsituaties ......................................................................................................... 127

7.7 Alleenstaandensituaties ..................................................................................................128

7.8 Bijzondere situaties ..........................................................................................................129

SN&S_2016_opmDF.indd 7 08-09-16 17:14

SLIM NALATEN & SCHENKEN8

8 Overdoen van een eigen huis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1318.1 Het huis in de nalatenschap...........................................................................................132

8.1a Er is niets geregeld ............................................................................................... 132

8.1b De woning gaat per testament naar de kinderen .......................................... 133

8.2 Schenken van het huis ....................................................................................................133

8.2a Schenkbelasting .................................................................................................... 135

8.3 Verkopen van de woning ................................................................................................136

8.3a Kwijtschelden van de koopsom ..........................................................................137

8.4 Woonrecht .........................................................................................................................138

8.4a Vruchtgebruik ........................................................................................................ 139

8.4b Huur ................................................................................................................... 143

8.4c Huur tegenover vruchtgebruik .......................................................................... 144

Begrippen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151

SN&S_2016_opmDF.indd 8 08-09-16 17:14

9 INLEIDING

Je vermogen (of het nu geld of waardevolle goederen zijn) kun je op twee manie-

ren aan anderen doorgeven: na het overlijden via de nalatenschap of tijdens leven

via een schenking. Beide mogelijkheden komen in dit boek aan bod. We geven

informatie over het erfrecht, de erf- en schenkbelasting en de wettelijke regels

rond schenken.

Bij het erfrecht besteden we aandacht aan de wettelijke regelingen en aan de mo-

gelijkheden hiervan af te wijken in een testament (zie hoofdstuk 1). Uitgangspunt

van het huidige erfrecht is de financiële verzorging van de achterblijvende part-

ner (hiermee bedoelen we in dit boek de echtgenoot of de geregistreerde part-

ner). Kinderen komen op de tweede plaats. De kinderen worden in het erfrecht

niet helemaal vergeten. In sommige situaties krijgen de kinderen zogenoemde

wilsrechten. Die wilsrechten kunnen zij inroepen als hun erfenis verloren dreigt

te gaan, bijvoorbeeld als de langstlevende ouder hertrouwt.

Wie van het wettelijk erfrecht wil afwijken, heeft een testament nodig. Denk aan

een testament waarbij de gehele nalatenschap in eigendom bij de kinderen komt

en de langstlevende partner het vruchtgebruik van die nalatenschap krijgt. Of

als anderen dan de wettelijke erfgenamen een legaat krijgen. Het kan ook zijn

dat de erflater een paar aanpassingen op de wettelijke verdeling wil. Bijvoorbeeld

bepalen dat de kinderen in het geheel geen wilsrechten kunnen uitoefenen of dat

over de vordering van de kinderen op de langstlevende ouder een bepaalde rente

wordt vergoed. Een testament is dus handig om maatwerk te kunnen leveren.

Hoofdstuk 2 schenkt aandacht aan de afwikkeling van de nalatenschap. Waaruit

bestaat zo’n nalatenschap precies en hoe stel je de waarde ervan vast? Ook geven

we informatie over aanvaarden of verwerpen, de inbreng van schenkingen, de

legitieme portie en legaten en lasten. Verder komen de wilsrechten aan bod.

De erfbelasting staat beschreven in hoofdstuk 3. Dit hoofdstuk bevat informatie

over hoe deze belasting in elkaar zit, hoe hoog de vrijstellingen zijn en welke

zaken spelen rondom de aangifte. Met ingang van 2010 is de successiewetgeving

overigens drastisch veranderd. In de Successiewet is het begrip successierecht

vervangen door erfbelasting en heet schenkingsrecht nu schenkbelasting. Het

recht van overgang is geheel vervallen. Ook zijn de tarieftabellen vereenvoudigd

INLEIDING

SN&S_2016_opmDF.indd 9 08-09-16 17:14

– er zijn nog maar twee schijven – en zijn alle vrijstellingen voetvrijstellingen

geworden. Dat wil zeggen dat een vrijstelling altijd van toepassing is en niet

afhankelijk is van de grootte van de erfenis.

In hoofdstuk 4 gaan we kort in op enkele andere (fiscale) heffingen en subsidie-

regelingen die bij nalaten spelen, zoals de inkomstenbelasting, lagere overheids-

heffingen en de sociale wetgeving.

Hoofdstuk 5 gaat over schenken. We behandelen in dit hoofdstuk de verschillende

mogelijkheden van schenkingen en de vrijstellingen voor de begiftigde volgens de

schenkbelasting. Ook de aangifte voor de schenkbelasting komt ter sprake.

Hoofdstuk 6 gaat over enkele andere (fiscale) heffingen en de mogelijke invloed

van een schenking op subsidieregelingen.

Nalatenschapsplanning, het plannen van de ideaalste combinatie van schenken

en nalaten in een specifieke persoonlijke situatie, bespreken we in hoofdstuk 7.

Hierbij komen onder andere enkele testamentvormen ter sprake en wordt de

combinatie met huwelijkse voorwaarden besproken.

Aan het overdoen van de eigen woning aan de kinderen besteden we het laatste

hoofdstuk. Aan de orde komen de mogelijkheden van schenken of verkopen van

de woning, met aansluitend een toelichting op de keuze tussen de woonrech-

ten huur en vruchtgebruik. Ook is hier aandacht voor een andere ingrijpende

wijziging in de successiewetgeving, ten aanzien van de waardebepaling van de

woning waarin de overledene ten tijde van zijn overlijden woonde.

Vakjargon is in dit boek niet altijd te vermijden. Daarom hebben we achterin een

begrippenlijst opgenomen, waarin de vaktermen in gewoon Nederlands worden

uitgelegd. En via het register is de informatie in dit boek gemakkelijk terug te

vinden.

Ciska Sikkel-Spierenburg heeft na haar studie fiscaal recht ge-

werkt als belastingadviseur en financieel planner. Daarna was ze

enige jaren financieel onderzoeker bij de Consumentenbond.

Momenteel is ze zelfstandig financieel adviseur en vertaler van

met name juridische teksten.

SLIM NALATEN & SCHENKEN10

SN&S_2016_opmDF.indd 10 08-09-16 17:14

11 X

NALATEN & ERVENIn dit hoofdstuk leggen we uit wie kunnen erven, welke (wettelijke) regels bij het erven worden gesteld en hoe je zelf kunt bepalen wie wat van je erft.

1

SN&S_2016_opmDF.indd 11 08-09-16 17:14

12

We krijgen uiteindelijk allemaal te maken met de dood. Na je overlijden gaan je

aardse bezittingen naar je erfgenamen of naar degenen bij wie je wilt dat deze

bezittingen terechtkomen. Je aardse bezittingen en schulden vormen je nalaten-

schap. Maar die nalatenschap gaat niet automatisch over. De verkrijgers moeten

de nalatenschap ook nog aanvaarden. Twee andere keuzemogelijkheden zijn ver-

werpen (waarna de nalatenschap wordt ‘aangeboden’ aan de opvolgende verkrij-

ger) of benefi ciair aanvaarden. Wie benefi ciair aanvaardt, wil eerst weten waaruit

de nalatenschap precies bestaat voordat hij defi nitief aanvaardt (zie par. 2.3b voor

een uitgebreide beschrijving).

1.1 Wie laat na?Degene die nalaat, is de erfl ater: de overledene. De erfl ater laat na aan zijn erf-

genamen (zie par. 1.2). De erfl ater is altijd een persoon van vlees en bloed, een

zogenoemd natuurlijk persoon. Om erfl ater te zijn, hoef je geen vermogen te

hebben. Op het moment dat je overlijdt, ben je de erfl ater, zelfs als je niets anders

achterlaat dan schulden of helemaal niets achterlaat.

1.2 Wie erft?Je wettelijke erfgenamen zijn je bloedverwanten en je echtgenoot (of geregis-

treerde partner). Het gaat hierbij om je ‘niet van tafel en bed gescheiden echtge-

noot’. Je bent van tafel en bed gescheiden als je beiden niet de intentie hebt je le-

vens met elkaar te delen en dit ook formeel (via de rechter) tot uitdrukking brengt.

Overigens is samenwonen op zich geen voorwaarde om als elkaars partner te

kunnen worden aangemerkt. Als je niet samenwoont en duidelijk een (huwelijks)

relatie hebt, ben je wel gewoon elkaars echtgenoten.

Duurzaam gescheiden?Duurzaam gescheiden is niet gescheiden, ook niet van tafel en bed. Als je duurzaam

bent gescheiden, blijf je elkaars (fi scale) partner en erf je dus ook van elkaar. De niet van

tafel en bed gescheiden echtgenoot erft. Als je uit elkaar bent, maar geen verzoek tot

scheiding van tafel en bed hebt ingediend, ben je mogelijk duurzaam gescheiden. Dit

geldt voor de erfbelasting nog steeds als gehuwd. Ook fi scaal ben je elkaars partner.

Alleen voor de AOW wordt je dan als ongehuwde gezien als je op verschillende adres-

sen woont. Duurzaam gescheiden is geen wettelijk begrip. De wet (Burgerlijk Wetboek)

spreekt alleen over echtscheiding en scheiding van tafel en bed.

SLIM NALATEN & SCHENKEN

SN&S_2016_opmDF.indd 12 08-09-16 17:14

13 NALATEN & ERVEN

VOORBEELD

Je echtgenoot is de enige uitzondering op de bepaling dat alleen bloedverwanten

erven. Bloedverwanten tot in de zesde graad kunnen van je erven. Als je geen

erfgenamen hebt tot in de zesde graad (achterneven en -nichten), vervalt je nala-

tenschap aan de staat (als je tenminste niet zelf iets anders hebt geregeld via een

testament, zie par. 1.8). De staat wordt daardoor geen erfgenaam: de staat neemt

alleen een batig saldo over en aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schulden.

Om te bepalen in welke graad je verwant bent, moet je terugrekenen naar een

gezamenlijke ‘voorvader’. Neem als voorbeeld je oom, je moeders broer. De geza-

menlijke voorvader van je moeder en je oom is je opa (of oma). Je telt dan het aantal

generaties van jezelf via je opa naar je oom. Van jezelf naar je moeder is één graad.

Van je moeder naar je opa is de tweede graad. Van je opa naar je oom is de derde

graad. Jij en je oom zijn dus bloedverwanten in de derde graad. Als je eenmaal weet

in welke graad je verwant bent, kun je ook nog bepalen of dit in de rechte linie of in

de zijlinie is. En of het in de neergaande linie is of in de opgaande linie.

De rechte linie is de lijn van (over)grootouders, ouders, kinderen, kleinkinderen

enzovoort. De zijlinie zijn broers, zusters, ooms, tantes, neven en nichten. De

neergaande linie is van de oudere generatie naar de jongere generatie, bijvoor-

beeld van ouders naar kinderen. De opgaande linie is juist andersom: van de

jongere generatie naar de oudere generatie, dus van kinderen naar ouders.

Over het algemeen geldt: hoe nader de graad van verwantschap, hoe groter de

kans om te erven, hoe lager de tarieven van de erfbelasting en hoe hoger de

vrijstellingen. De tarieven van de erfbelasting zijn het laagst voor verervingen in

de rechte, neergaande linie. Het Burgerlijk Wetboek noemt vier groepen erfgena-

men. Als in de eerste groep een erfgenaam is gevonden, wordt niet verder geke-

ken in de volgende groepen. Wordt in de eerste groep geen erfgenaam gevonden,

dan wordt gekeken in de tweede groep. Bij een erfgenaam in de tweede groep

wordt niet verder gezocht in de derde en vierde groep.

De erflater: drie voorbeeldenJacob en Irene hebben drie kinderen. Jacob overlijdt. Jacob is de erflater, Irene

en hun drie kinderen zijn de erfgenamen.

Clarissa en Marco hebben twee maanden geleden hun eerste kind, Bobbie, gekregen.

Bobbie blijkt een zeldzame hartafwijking te hebben en overlijdt binnen vier maanden.

Bobbie heeft nog geen vermogen opgebouwd, toch is hij erflater. Zijn ouders Clarissa

en Marco zijn zijn erfgenamen.

Harold heeft geen familie meer. Hij zwerft al jarenlang door Nederland en vindt

’s avonds een slaapplek bij verschillende opvangcentra. Zijn enige bezittingen zijn

de kleren die hij draagt. Als Harold overlijdt, is hij erflater. Dat hij geen erfgenamen

heeft en geen bezittingen en schulden, is daarbij niet van belang.

SN&S_2016_opmDF.indd 13 08-09-16 17:14

14 SLIM NALATEN & SCHENKEN

In de eerste groep zitten je kinderen en je niet van tafel en bed gescheiden echt-

genoot (of geregistreerde partner). Je kinderen zijn je bloedverwanten in de eerste

graad. In de tweede groep zitten je ouders en je broers en zusters. Je ouders zijn je

bloedverwanten in de eerste graad. Je broers en zusters zijn je bloedverwanten in

de tweede graad (de eerste graad van jezelf naar je ouders, de tweede graad van je

ouders naar je broers/zusters). In de derde groep zitten je grootouders. Je groot-

ouders zijn bloedverwanten in de tweede graad. De vierde groep wordt gevormd

door je overgrootouders. Je overgrootouders zijn bloedverwanten in de derde

graad.

2e g

raa

d

2e g

raa

d1

e gra

ad

1e gra

ad

broer zus

moeder

oma

1e gra

ad

uw vader/moeder

uw vader/moeder

uw opa/oma

overgrootmoederovergrootvader

uw echtgenoot

kinderen

1e g

raa

d

2e g

raa

d3

e gra

ad

u

u

u

u

opa

vader

SN&S_2016_opmDF.indd 14 08-09-16 17:14

15

Andere personen dan degenen in de vier groepen kunnen niet rechtstreeks van

je erven. Bloedverwanten in een verdere graad van verwantschap dan degenen in

de groepen kunnen alleen bij plaatsvervulling van je erven. Verdere plaatsvervul-

ling dan tot en met de zesde graad (zoals de dochter of zoon van de neef van je

vader) is niet mogelijk. Zie voor plaatsvervulling par. 1.4.

Hoewel geregistreerd partners door de wetgever vrijwel altijd gelijk aan gehuw-

den worden behandeld, is dit niet altijd het geval voor kinderen uit een huwelijk

of een geregistreerd partnerschap. Een kind geboren tijdens het huwelijk van zijn

ouders, erft automatisch van beide ouders. Een kind geboren tijdens het geregis-

treerde partnerschap van zijn ouders erft automatisch van zijn ouders als het een

man-vrouwrelatie betreft, ook als de man niet de biologische vader is. Bij partners

van gelijk geslacht moet de partner van de ouder het kind eerst erkennen, bijvoor-

beeld door adoptie.

Geadopteerde kinderen hebben wel familiebanden met beide adoptieouders en

kunnen dus van hen erven. Aangezien de familierechtelijke banden met de bio-

logische ouders zijn verbroken, kunnen geadopteerde kinderen niet meer auto-

matisch, zonder testament van de biologische ouders, erven van hun biologische

ouders.

Pleegkinderen houden familiebanden met hun biologische ouders en kunnen

van hen erven; zij kunnen dus niet automatisch van hun pleegouders erven.

Stiefkinderen erven niet automatisch van hun stiefouder. Zij houden familieban-

den met hun biologische ouders en kunnen van hen erven.

Ongeboren kinderen kunnen erven als ze zouden hebben bestaan op het moment

van overlijden van de erflater en als ze recht zouden hebben gehad op (een deel

van) de erfenis. De derde voorwaarde is dat ze levend ter wereld moeten komen.

1.3 Wie erft niet?De volgorde van erfgenamen is in de vorige paragraaf aangegeven. Maar ook al

komt zo’n persoon volgens de bloedverwantschap als eerste in aanmerking om

van je te erven, het kan toch voorkomen dat deze niet van je erft, maar dat een

volgende in de lijn van je erft. Een (naaste) bloedverwant zal niet als erfgenaam

worden beschouwd als deze:

• onwaardig is om te erven. Hij is bijvoorbeeld onherroepelijk veroordeeld omdat

hij de erflater heeft proberen te doden of een ander misdrijf tegen de erflater

heeft gepleegd. Of hij heeft de erflater bedreigd bij het opmaken van een testa-

ment of ervoor gezorgd dat bijvoorbeeld een codicil geruisloos is verdwenen.

De erflater kan overigens de onwaardige persoon op ondubbelzinnige wijze

vergeven en hem zo weer accepteren als erfgenaam;

NALATEN & ERVEN

SN&S_2016_opmDF.indd 15 08-09-16 17:14

16 SLIM NALATEN & SCHENKEN

• onterfd is door jezelf (de erflater). Je kunt iedere erfgenaam onterven, ook je

kinderen. Als je kinderen het niet eens zijn met de onterving, kunnen zij nog

een beroep doen op hun legitieme portie (zie par. 2.7): zij hebben dan hooguit

recht op een geldvordering. Anderen dan je kinderen (of hun plaatsvervullers)

kunnen niets doen tegen een onterving;

• van erfrecht is vervallen. Iemands erfrecht vervalt als hij bijvoorbeeld een

bepaalde last of voorwaarde bij de erfenis niet heeft uitgevoerd. Deze persoon

is dan geen erfgenaam meer;

• de erfenis verwerpt. Verwerpen van een erfenis zal voornamelijk gebeuren als

de nalatenschap negatief is: er zijn meer schulden dan bezittingen. Degene

die de erfenis verwerpt, is – met terugwerkende kracht naar het moment van

overlijden – geen erfgenaam. Verwerping wordt ook wel toegepast in het

kader van nalatenschapsplanning. In dit laatste geval overtreffen de bezittin-

gen wel de schulden, maar heeft degene die verwerpt andere motieven voor

de verwerping, zoals bevoordeling van de eigen kinderen (zie ook de volgende

paragraaf);

• eerder dan de erflater of gelijktijdig met de erflater is overleden.

Zoals al eerder gesteld: als je geen testament hebt gemaakt, gaat je nalatenschap

naar de erfgenamen, zoals de wet die aanwijst. Met uitzondering van je echtge-

noot en geregistreerde partner kunnen alleen je bloedverwanten je erfgenamen

zijn. Samenwoners erven dus niet van elkaar op grond van het erfrecht. Zij zullen

een testament moeten maken om elkaar te kunnen aanwijzen als erfgenaam. In

een samenlevingscontract kunnen samenwoners een beperkte regeling treffen

voor hun nalatenschap, zie hiervoor par. 1.10.

1.4 Plaatsvervulling

Bij plaatsvervulling nemen de kinderen van een erfgenaam diens plaats in

en erven dan in plaats van de oorspronkelijke erfgenaam. De kinderen erven

gezamenlijk wat de oorspronkelijke erfgenaam alleen zou hebben geërfd. Een

echtgenoot of geregistreerde partner kan niet erven via plaatsvervulling. Als dus

de vader is overleden met achterlating van zijn vrouw en drie kinderen, erven bij

het overlijden van de opa (vaders vader) de drie kinderen via plaatsvervulling. De

moeder deelt niet mee in de erfenis. Daarnaast is plaatsvervulling mogelijk als de

oorspronkelijke erfgenaam nog in leven is, maar

• onwaardig is om te erven;

• onterfd is;

• de erfenis zelf heeft verworpen; of

• van erfrecht is vervallen.

SN&S_2016_opmDF.indd 16 08-09-16 17:14

17

Het kan dus voorkomen dat je vader zijn erfenis (van je opa) verwerpt, zodat

jij, als je opa overlijdt, in de plaats van je vader kan treden. Dit kan bijvoorbeeld

aantrekkelijk zijn als je vader zelf al een aardig vermogen heeft opgebouwd en het

vermogen van zijn ouders niet echt nodig heeft. Het vermogen van je opa kan

dan direct aan je vererven. Behalve dat je niet hoeft te wachten op het overlijden

van je eigen vader met het verkrijgen en beheren van het vermogen, levert de

verwerping van je vader een (klein) voordeel voor de erfbelasting op in de vorm

van een gunstiger belastingtarief.

Verwerping nalatenschap ten gunste van eigen kinderenOpa Johan overlijdt. Zijn nalatenschap van €100.000 gaat naar zijn zoon Jeroen.

Jeroen betaalt hierover €7985 aan erfbelasting en houdt €92.015 van de nalatenschap

over. Na het overlijden van Jeroen gaat dit bedrag naar Jeroens zoon, Merlijn. Nadat

over zijn erfenis €7186 erfbelasting is betaald, houdt Merlijn €84.829 over van de oor-

spronkelijke €100.000. Stel nu dat Jeroen de nalatenschap zou hebben verworpen ten

gunste van Merlijn. Merlijn erft dan rechtstreeks van zijn opa. Over de nalatenschap

van €100.000 moet Merlijn €14.373 aan erfbelasting betalen, waarna hij €85.627 over-

houdt van de €100.000.

Als het vermogen eerst naar je vader zou gaan, betaalt deze er erfbelasting over. Na

het overlijden van je vader komt het vermogen bij jezelf terecht en op dat moment

betaal je er erfbelasting over. Komt het vermogen daarentegen rechtstreeks bij je

terecht, dan betaal je erfbelasting naar het tarief voor je vader, vermeerderd met

80%. In plaats van 2 keer wordt nu 1,8 keer belasting betaald over dit vermogen.

Plaatsvervulling kan voorkomen in alle vier de groepen (zie par. 1.2) en gaat niet

verder dan tot en met de zesde graad van verwantschap.

Plaatsvervullers kunnen zelfs een legitieme portie opeisen als de oorspronkelijke

erfgenamen al zijn overleden of onwaardig zijn.

NALATEN & ERVEN

SN&S_2016_opmDF.indd 17 08-09-16 17:14