januari – 2019 | EKOLAND 28 29EKOLAND | januari – 2019

BiO-BEurs wOrKshOps EN ActivitEitEN wOENsDAg 23 jANuAri 2019, 11.00 - 21.00 uur

BiO-BEurs wOrKshOps EN ActivitEitEN DONDErDAg 24 jANuAri 2019, 10.00 -19.00 uur Bio-beurs 2019

wo 23 januari: 11.00 tot 21.00 uur do 24 januari: 10.00 tot 19.00 uur

IJsselhallen Zwolle Rieteweg 4, 8011 AB  Zwolle

10:00-10:15

10:15-10:30

10:30-10:45

10:45-11:00

11:00-11:15

11:15-11:30

11:30-11:45

11:45-12:00

12:00-12:15

12:15-12:30

12:30-12:45

12:45-13:00

13:00-13:15

13:15-13:30

13:30-13:45

13:45-14:00

14:00-14:15

14:15-14:30

14:30-14:45

14:45-15:00

15:00-15:15

15:15-15:30

15:30-15:45

15:45-16:00

16:00-16:15

16:15-16:30

16:30-16:45

16:45-17:00

17:00-17:15

17:15-17:30

17:30-17:45

17:45-18:00

18:00-18:15

18:15-18:30

18:30-18:45

18:45-19:00

19:00-19:15

19:15-19:30

19:30-19:45

19:45-20:00

20:00-20:15

20:15-20:30

20:30-20:45

20:45-21:00

Hanzezaal in-loop

1 - Agemene Leden Vergadering Biohuis

(besloten)

in-loop

2. Hoe blijft biologisch onderscheidend?

in-loop

3. Opening Bio-beurs: de

boerentroonrede

uit-loop

4. Deltaplan biodiversiteit

5. Groen Goud onder je voeten -de waarde van ecosysteemherstel

6. Prijsuitreiking Ekoland Innovatieprijsbiologische landbouw

Workshop-ruimte A

7. Diversiteit in grasland, de nieuwe standaard?!

8. Omschakeling naar biologische melkveehouderij

9. Bio-IPM in de spruitenteelt

10. Leeronderneming: biedt ruimte aan een starter

11. Culinaire activiteiten op de boerderij

12. Presentatie Ekoland Innovatieprijs 2019:

de drie genomineerden

13. De voedselketen in transitie!

Workshop-ruimte B

14. Aan tafel met ondernemers die zeld-

zame veerassen houden!

15. Eerste hulp bij etikettering

16. Hoe kan de agro-ecologische beweging

biologisch vooruit helpen?

17. Meters maken voor BD-landbouw

18. Het graan, de molenaar en de bakker

19. Telers voor telers: Een beetje boerenverstand

extra!

20. Keten van Eten: van Zwolle naar Parijs

en terug

Workshop-ruimte C

21. Van briljant idee naar co-creatie: voor biohelden

van de toekomst!

22. Biologische webshops: hoe organiseren we het

toezicht?

23. Rauwmelkse producten:

gezond of gevaarlijk?

24. Bomen in de landbouw;

we kunnen niet zonder!

25. Liveseed zorgt voor meer biozaad

en biorassen

26. Biologisch in grootkeukens:

belemmeringen en kansen

27. Productspecificaties aanvragen: de nieuwe

werkwijze van Skal

Workshop-ruimte D

28. Omschakelen naar biologische akkerbouw

en groenteteelt

29. Natuurlijke middelen in de dierenartspraktijk

30. Het aardappel-convenant: een succesvol

concept voor transitie

31. Help, de Skal-inspecteur! - Landbouw

32. Doorschakelen naar Demeter

33. Korte Keten Hackathon Food Valley

34. Bioleer: verwaarding van

biologische huiden

Workshop-ruimte E

35. Juridische Workshop: Meetup en Update

36. Bodem Koolstof: een levendige component

37. Pieren Power: alles over -het belang van-

de regenworm

38. Een persistente grasklaver voor de beste

bodemkwaliteit

39. Humusopbouw op akker en grasland:

wat levert het op?

40. Diversiteit en mechanisatie: technologie

kan ecologie faciliteren

41. Vegan landbouw zonder gebruik van dierenmest - dat kan!

Foodplein

Dutch Cuisine ism Man in de Pan:Estée Stroker kookt met bok

Dutch Cuisine ism Man in de Pan:Josua Oechies kookt met haan

Dutch Cuisine ism Man in de Pan: Christian Weij kookt met stier

Fermentatie-expertPeter van Berckel

Tsukémono

10:00-10:15

10:15-10:30

10:30-10:45

10:45-11:00

11.00-11.15

11:15-11:30

11:30-11:45

11:45-12:00

12:00-12:15

12:15-12:30

12:30-12:45

12:45-13:00

13:00-13:15

13:15-13:30

13:30-13:45

13:45-14:00

14:00-14:15

14:15-14:30

14:30-14:45

14:45-15:00

15:00-15:15

15:15-15:30

15:30-15:45

15:45-16:00

16:00-16:15

16:15-16:30

16:30-16:45

16:45-17:00

17:00-17:15

17:15-17:30

17:30-17:45

17:45-18:00

Hanzezaal42. Biologisch boeren voor een beter klimaat: wat kun je zelf doen?

43. Hoe krijgen we meer beschikbare grond

voor biologisch ondernemen?

44. Boer zoekt boer: geef ruimte aan een starter

45. Voedselbossen als toekomst voor de

biologische landbouw

Workshop-ruimte A

46. Hoe verdienen biologische tuinders

hun inkomen?

47. Kalf bij de koe en het lam bij de geit:

hoe doe je dat succesvol?

48. Omschakeling naar biologische melkveehouderij

49. Maximaal melk uit gras

50. Aanvullende normen melkveehouderij

51. Hoe duurzaam is de Nederlandse landbouw:

ongemakkelijke waarheid?

Workshop-ruimte B

52. MBO-keuzevak Biologische

bedrijfsvoering in en voor de praktijk

53. Bio Brexit 54. The positive side of raw chocolate

55. Hoe lokaal is lokaal eigenlijk bij biologisch?

56. GMO: gentech of biotechnologie?

57. Ruwvoer, dat smaakt naar meer!

Workshop-ruimte C

58. Omschakeling naar biologische akkerbouw,

kosten en baten?

59. Bloeiend Bijenlandschap

Berkelland

60. De bakker en de dokter

61. Biologisch bier, graan, mout en hop

62. Bio-soja? Zo ja!

63. Ontdek de potentie van blockchain voor

biologisch

Workshop-ruimte D

64. Collegiale Keten: hoe coöperatief

ben ik eigenlijk?

65. Ontwikkelingen biomarkt in Frankrijk, Duitsland en België

66 - Nieuwe biologische wetgeving - stand van zaken - Bionext - 46

67. Mineralogie: ‘vergeten’ basiskennis voor een vruchtbare bodem

68. Help, de Skal-inspecteur!

- Import

69. Wat doen preparaten op je bedrijf

Workshop-ruimte E

70. De echte waarde van landbouwgrond, maar hoe

deze te financieren?

71. Hennep thee van Nederlandse bodem:

lekker, gezond & duurzaam

72. Natuurinclusief? We hebben toch al bio?

73. Biologische teelt op zandgrond: systeem-

onderzoek te Vredepeel

74. Groenbemesters als vervanging van het vals

zaaibed

75. Productspecificaties aanvragen: de nieuwe

werkwijze van Skal

FoodpleinDe Boer op

Yvonne Hopstaken

Bijproduct van zuivelKalfsvlees, heerlijk

Arie Martin

Vegan: de trendMarion Pluimes

Duurzame foodconcepten

Daniël Saat

Brood van het huisGerard Hardeman

Plaag-dieren uit de natuur

Nel Schellekens

workshop-overzicht

Klimaat

Nieuw

Innovatie

Gezonde leefstijl

Geld & Grond

Relatie boer-consument

Culinair

Overig

januari – 2019 | EKOLAND 30 31EKOLAND | januari – 2019

1

Hanzezaal

10.15 Algemene ledenvergadering BiohuisMmv: IJsbrand Snoeij-VoorzitterDeze vergadering is voor alle leden van Biohuis. Biohuis bespreekt met haar leden wat gezamenlijk bereikt is in 2018 en natuurlijk de plannen voor 2019. Alle leden van Biohuis zijn dan ook van harte uitgenodigd. Weet u niet zeker of u wel lid bent? Check dan alle aangesloten verenigingen via www.biohuis.org. Via het mailadres info@biohuis.org kunt u zich voor deze vergadering aanmelden, dan ontvangt u alle stukken.

517.45 Groen Goud onder je voeten – de waarde van ecosysteemherstelSpreker: John van Duursen-Wij.landMmv: Talis Bosma-Student Organic Agriculture/WURSteeds meer land raakt uitgeput en erodeert, slechts enkelen zien het groene goud onder hun voeten. Aan de hand van de film Groen Goud 2 (een vervolg op John D. Liu’s Groen Goud) kijken we naar de ecologische en economische winst die te behalen valt uit het herstellen van ecosystemen in on-der andere Spanje, Egypte en India. Hierna wordt de kop-peling met de Nederlandse situatie gemaakt. Wat kunnen wij hiervan leren? Wat is de impact op Nederland en hoe kunnen wij ons Groene Goud behouden?

620.00 Feestelijke Prijsuitreiking Ekoland Innovatieprijs biologische landbouw 2019Sprekers: Het Derde Erf, Maatschap Overesch, Doornik NatuurakkersDe Ekoland Innovatieprijs is een stimuleringsprijs voor biologische landbouwbedrijven en eert de vernieuwers in de biologische sector. De drie genomineerde ondernemers ontvangen een cheque van de Rabobank. De vakjury maakt ter plaatse bekend welke genomineerde de hoofdprijs krijgt.Voorafgaand aan de prijsuitreiking is er ruim baan voor in-novatie: oud-winnaars van de Ekoland Innovatieprijs delen hun verdere vernieuwingen en hoe zij verder gegaan zijn met hun innovatie.

7

WorksHopruimte a

11.30 Diversiteit in grasland, de nieuwe standaard?!Sprekers: Pim Clotscher-Neutkens zaden, Rob Overesch-Boerderij Aver HeinoSteeds vaker worden er kruiden in grasland meegezaaid. Wat is de gedachte hierachter en hoe zijn de ervaringen tot nu toe? Hebben kruiden invloed op de productie of veegezondheid? Pim Clotscher (Neutkens zaden) en Rob Overesch (Boerderij Aver Heino) vertellen over hun ervarin-gen met kruidenrijk grasland. Hoe maak je goede keuzes en welke effecten kun je verwachten?

812.45 Bedrijfseconomische perspectieven voor de omschakeling naar biologische melkveehouderijSprekers: Kees Water-Ekopart, Edith Finke-DLV Rundvee AdviesMelkveehouders zoeken, mede door de fosfaatwetgeving, naar nieuwe verdienmodellen voor de toekomst. Denk je na over omschakeling naar een biologische bedrijfsvoering en wil je weten wat dit inhoudt? Leer in deze workshop meer over de technische mogelijkheden en welke economische consequentie dit heeft voor je bedrijf. En wat zijn de markt-perspectieven? In deze workshop wordt aan de hand van ervaringen inzicht gegeven in de dagelijkse praktijk en krijg je antwoord op deze vragen.

914.00 Bio-IPM in de spruitenteeltSprekers: Cok van der Maarl-Agrifirm, Hilfred Huiting-WUR, Frank Bos-biologische spruitentelerMmv: Marian Blom-BionextGeïntegreerde plaagbeheersing (ook wel Integrated Pest Ma-nagement) is een werkwijze waarmee groentetelers ziektes en plagen zoveel mogelijk voorkomen en zo weinig mogelijk bestrijdingsmiddelen gebruiken. De IPM-aanpak is voor gangbare en biologische telers waardevol. Voor een moeilijk

gewas als spruitkool heeft Bionext samen met telers, kwekers, zaadbedrijven en adviseurs de aanpak doorgedacht. In deze workshop presenteren we de tips en witte vlekken.

1015.15 Leeronderneming: biedt ruimte aan een starterSpreker: Andre Jurrius-Ekoboerderij de LingehofMmv: Helmer Wieringa en Maria van Boxtel-Land & CoErvaren ondernemer en overweeg je om in jouw bedrijf starters in de landbouw de ruimte te geven? Arbeid delen, gezelligheid, fijnere teelten of jongvee uitbesteden: er zijn allerlei voordelen voor een ervaren biologische boer om een jonge ondernemer te laten leren op een eigen stuk op jouw bedrijf. We bespreken ook de lastige punten: hoe werk je succesvol samen? Na deze workshop vol praktijkvoor-beelden weet je: past het ook bij mij?

1116.30 Culinaire activiteiten op de boerderijSprekers: Linda Duijndam-Hoeve Biesland, Ageeth Visser-Landzicht Mmv: Iris van de Graaf-Van Eigen ErfCulinair ondernemen op eigen erf: kookworkshops, diners in de boomgaard, zelf kruiden plukken: er zijn allerlei manieren om klanten te vinden en binden met culinaire ac-tiviteiten op de boerderij. Doe je het zelf of werk je samen met chef-koks? Wat bied je aan? Wat zijn de kosten aan materialen en arbeid? Hoe werk je slim samen in werving en boeking van gasten? Linda Duijndam en Ageeth Visser bieden succesvolle culinaire concepten aan in samenwer-king met een chef-kok en delen hun ervaringen.

1217.45 Presentatie van de drie genomineerden voor de Ekoland Innovatieprijs 2019: Sprekers: Het Derde Erf – Maatschap Overesch – Doornik NatuurakkersMmv: Kees van Veluw-Jurylid Ekoland InnovatieprijsDe Ekoland Innovatieprijs eert de vernieuwers in de biologi-sche sector. In deze workshop een podium voor pioniers: de drie genomineerden van de Ekoland Innovatieprijs 2019 de-len hun innovatie. Hoe kwamen ze op het idee? Wat werkt goed, wat kan nog beter? Doe inspiratie op en leer van hun ervaringen.

14WorksHopruimte B

11.30 Aan tafel met inspirerende ondernemers die zeldzame veerassen houden!Sprekers: Floor de Kanter-Boerderij De Hooilanden, Bert Kots-De Brömmels, geitenkaasboerderij en campingMmv: Marrit Kyung Ok Schakel-Stichting Zeldzame HuisdierrassenOndernemerschap met zeldzame veerassen: hoe gaat dat in zijn werk? We schuiven aan tafel met twee experts en vragen ze van alles over hun bedrijfsvoering, ervaringen en hun toekomstperspectief. Kom ook langs en praat mee. Laat je inspireren door deze Gelderse pioniers en trotse schat-bewaarders van ons levend erfgoed! Waarom een (lokaal) dubbeldoel ras? Welk verdienmodel kies je? Behouden van lokale veerassen, omschakelen? Wat past er bij jou?

1512.45 Eerste hulp bij etiketteringSprekers: Ellis van Diermen-Précon Food ManagementSteeds meer mensen kiezen voor een gezonde leefstijl. Biologisch past daarbinnen, dat geldt zeker voor voedings-producten! Hoe zorg je als ondernemer dat jouw etiketten voldoen aan de ingewikkelde etiketteringswetten? Wanneer voelen consumenten zich misleid door een etiket? En hoe vertaal je mooie marketingteksten tot een toegestane, maar toch ook doeltreffende tekst? Ook dit jaar worden de regels toegelicht aan de hand van praktische voorbeelden. Précon staat klaar voor iedereen met vragen over etikettering en claims op hun verpakkingen!

1614.00 Hoe kan de agro-ecologische beweging biologisch vooruit helpen?Spreker: Kurt Sannen-Voorzitter BioForum VlaanderenMmv: Kees van Zelderen-BiohuisIn Vlaanderen heeft de biologische beweging de agro-eco-logie omarmd. Ze zien het als een grote kans om biologisch verder te ontwikkelen. De agro-ecologie is de richting waar het naartoe moet, biologisch is het erkende certificaat voor hen die zich daarmee willen onderscheiden. Hoe zien we dit in Nederland?

1715.15 Meters maken voor BD-landbouwSpreker: Liesbeth Brands-Hansketien, Maria van Boxtel-Land & Co en Merle Koomans-BiowinkelverenigingNa lang zoeken heeft biodynamische boerderij Hansketien geschikte opvolging gevonden. De hoge grondprijs bleek een (bijna) niet te nemen drempel in het overnameproces. De producten van Hansketien worden in veel biospeciaal-zaken verkocht. Daarom start de Biowinkelvereniging een crowdfundingcampagne om de grond van Hansketien vrij te kopen. Meter voor meter. Zodat de grond beschikbaar blijft voor biodynamische landbouw en de kaas in de winkels te koop blijft. Een mooie case, want Hansketien staat niet op zichzelf. Hoe gaan we dit als keten aanvliegen?

1816.30 Het graan, de molenaar en de bakkerSprekers: Ineke Berentschot-Wiebaktmee, Sven Verbeek-Molen de Twee Gebroeders, Gerard Hardeman-Gerard & Suus, Louis Dolmans-Doornik NatuurakkersMmv: Boki Luske-LBIHet opzetten van een lokale broodketen vraagt extra in-spanning. Dit heeft de sprekers van deze workshop echter niet weerhouden om het gewoon te doen! Wilt u weten waarom en hoe zij dit aanpakten? Kom luisteren naar de boer, de molenaar en de bakker over hun werk in een straal

workshop-programma Woensdag 23 januari

211.30 Hoe blijft biologisch onderscheidend?Sprekers: Tjeerd de Groot-D66, Natasja Oerlemans-WNF, Marijke de Jong-Dierenbescherming, Sebastiaan Aalst-Food Cabinet en nog vele anderen, boeren en tuindersMmv: Harm Edens-TV presentator/duurzaamheid activistHarm Edens leidt de discussie over de onderscheidendheid van biologisch. Hij doet dat via de invalshoeken ‘Kringloop-landbouw’, ‘Natuurinclusieve landbouw’ en ‘De Consument’.Bij iedere invalshoek zijn er verschillende tafelgasten die elkaar zullen prikkelen en anders wel door Harm Edens geprikkeld gaan worden. Onder andere diverse biologische en gangbare boeren zullen aanschuiven. Ook de zaal mag meedoen in de discussie, daar houdt hij wel van. Kom dus allen!

313.45 Opening Bio-beurs: de boerentroonredeSpreker: Bartele Holtrop-Boer BartMmv: Edith Lammerts van Bueren-BioAcademyDit jaar opent de Bio-beurs met een boerentroonrede. De noodzakelijke omslag in de landbouw begint bij de boer als verzorger van de aarde. Toch wordt de stem van de boer niet vaak gehoord. Dit jaar starten we daarom met wat wellicht een traditie zal worden: een rede van een spraak-makende jonge boer en zijn visie op een toekomstbesten-dige landbouw. Niet abstract, maar vanuit de persoonlijke ontwikkeling en het eigen bedrijf. Dit jaar is dat Bartele Holtrop, ook bekend als Boer Bart. Hij zal worden ingeleid door emeritus hoogleraar en voorzitter van de BioAcademy Edith Lammerts van Bueren. Genodigden hebben voorrang.

415.15 Deltaplan biodiversiteitSpreker: Louise Vet-Voorzitter NIOO/WUR, Biodiverse boeren Mmv: Kees van Zelderen-LTO portefeuillehouder Klimaat en Duurzame EnergieDe coalitie van het Deltaplan pleit voor ‘omdenken’. Dat is nodig om biodiversiteit een centrale rol te geven in het denken en doen van ondernemers, bestuurders, natuurbe-heerders, boeren, wetenschappers en supermarkteigenaren. Het doel is vanuit een gebiedsgerichte aanpak natuur en verdienvermogen voor boeren onlosmakelijk met elkaar te verbinden. Prof. Louise Vet (voorzitter, NIOO en Wagenin-gen University & Research) is voorzitter en drijvende kracht in de coalitie, ze gaat in gesprek over de toekomstplannen.

1319.00 De voedselketen in transitie!Sprekers: Gea Bakker en Martijn Rol-Rabobank,De voedselketen is volop in beweging en de grillige con-sument is moeilijk te volgen. Wat heeft dit voor invloed op biologische producten? En hoe sluiten biologische producten aan bij de huidige consumententrends? Tijdens de presenta-tie zullen we de transitie in de keten laten zien aan de hand van actuele voorbeelden en zetten we u aan tot nadenken.

33EKOLAND | januari – 2019

van 10 kilometer en laat u inspireren. Naast de bekende granen als tarwe en spelt, ook aandacht voor andere gra-nen die op Nederlandse akkers een plekje verdienen, zoals eenkoorn en emmertarwe.

1917.45 Telers voor telers: Een beetje boerenverstand extra!Sprekers: Ammo Veeman-Nautilus Organic, Han Kavelaars-Mts. Kavelaars, Harald Oltheten-De Ring,Mmv: Jan Roncken-Nautilus OrganicIn deze workshop nemen enkele van onze zeer ervaren telers in hoog tempo de meest prangende vragen door uit het ‘Telers voor telers’ programma voor starters in de bio-teelt, (potentiële) omschakelaars en doorschakelaars naar biodynamische teelt. Ook nemen zij de tijd om mee te den-ken met vragen die op jouw bedrijf spelen. Het motto is niet voor niets: samen staan we sterk!

2019.00 Keten van Eten: van Zwolle naar Parijs en terugSprekers: Jan Roelof Meesters-Rabobank, Hanna van Vonderen-Provincie OverijsselMmv: Diane Stap-Stap in ActieIn oktober 2018 bezocht een groep Overijsselse voedselon-dernemers de SIAL in Parijs. Hoe staat het nu met het reisge-zelschap? Maken de deelnemers hun ambities waar? Wat is er nodig om ideeën en producten op de markt te brengen? Kom naar de netwerkbijeenkomst en doe inspiratie op onder collega-ondernemers. Met rondleiding over de Bio-beurs!

21WorksHopruimte C

11.30 Van briljant idee naar co-creatie: voor de biohelden van de toekomst!Spreker: Djura Prins-Prins in CommunicatieEr zijn in de wereld meer ideeën bedacht dan uitgewerkt. Heb jij een briljant idee en het komt nog niet van de grond? Kom dan naar deze workshop en verras je zelf; iedereen is welkom. We brengen in kaart waar de energie zit ook als het even niet mee zit. Resultaat: focus voor je bezoek op de Bio-beurs én praktische eerste stappen die jij kunt zetten.

2212.45 Biologische webshops: hoe organiseren we het toezicht?Sprekers: Jan Wicher Krol en Sara Kuijer-Skal BiocontroleWebshops die biologische producten verkopen vallen onder de biologische regelgeving. Hoe moet Skal het toezicht op webshops organiseren? Skal gaat hierover graag het ge-sprek aan en toont wat haar plannen zijn.

2314.00 Rauwmelkse producten: gezond of gevaarlijk?Sprekers: Ton Baars en Betty van Esch-Universiteit Utrecht, Andre en Tonnie Mulder-Raw Milk CompanyHet inzicht rondom rauwe melk en gefermenteerde melk-producten verandert. De negatieve effecten van verhitting worden steeds inzichtelijker. Rauwe melk is in verband gebracht met de preventie van astma en allergieën. Con-sumentenonderzoek in NL laat zien dat gefermenteerde rauwmelkse producten ook curatief van belang zijn in een ouder wordende bevolking. Laboratoriumonderzoek naar veranderingen in de melkmatrix en in muizen ondersteunen deze bevindingen. Wereldwijd wordt er ook veilige rauwe melk geproduceerd, die bedoeld is voor directe consumptie.

2415.15 Bomen in de landbouw; we kunnen niet zonder!Sprekers: Boki Luske-LBI, Wil Sturkeboom-Fruitteler van Fruittuin van West, Wilco de Zeeuw-Melkveehouder en notenteler, Pluimveehouder-Coöperatie Biomeerwaarde EiMmv: Kees van Veluw-LBI en WURIn deze workshop gaan we in op de onmisbare rol van bomen en hagen in de zoektocht naar een echt duurzaam en klimaatneutraal bedrijf. Bomen werken mee aan het klimaatneutraal voedsel produceren, ondersteunen veel ecosysteemdiensten zoals schoon grondwater en verbeteren van bodemvruchtbaarheid en bomen kunnen een goede aanvullende inkomstenbron zijn.Drie boeren vertellen hoe ze dat aangepakt hebben op hun bedrijf en gaan in op de bottlenecks maar vooral ook op de perspectieven die bomen op je bedrijf geven om echt duurzaam voedsel te produceren en een inkomen te genereren.

2516.30 Liveseed zorgt voor meer biozaad en biorassenSprekers: Steven Groot-WUR, Edwin Nuijten-LBI, Maaike Raaijmakers-Bionext, Marcel van Diemen-VitalisLiveseed is een Europees onderzoeksproject, gefinancierd door de Europese Commissie, met als doel de productie en het gebruik van biologisch zaad en biologische rassen in Europa te stimuleren. Daarbij wordt o.a. gekeken naar beleid en regelgeving, de kwaliteit van de zaadteelt en in-novatieve methoden van veredelen.Tijdens de workshop vertellen Steven Groot van WUR, Edwin Nuijten van het LBI, Marcel van Diemen van Vitalis en Maaike Raaijmakers van Bionext meer over hun aanpak en de eerste resultaten.

2617.45 Biologisch in grootkeukens: belemmeringen en kansenSpreker: René Heusschen-EKO-keurmerkMmv: Marian Blom-BionextTerwijl de verkopen van biologische producten in de winkels richting de 5% gaat, blijft het aandeel biologisch in kantines van scholen, ziekenhuiskeukens en overheidsgebouwen steken bij 1 tot 3%. En dat is niet voor niets: catering is een ingewikkelde manier om vers eten bij de mensen te krijgen. Toch zijn er pioniers in het binnen- en buitenland die aanto-nen dat er kansen zijn voor gezonde biologische voeding in grootkeukens. Stichting EKO-keurmerk en Bionext presente-ren inspirerende voorbeelden en tips voor facility managers, MVO-medewerkers, schoolbesturen en cateraars.

2719.00 Productspecificaties aanvragen: maak kennis met de nieuwe werkwijze van SkalSpreker: Anneloes Degenaar-Skal BiocontroleSkal Biocontrole geeft uitleg over de nieuwe werkwijze voor het aanvragen van productspecificaties. Maak als eerste kennis met het nieuwe klantengebied van Skal.

2828WorksHopruimte d

11.30 Omschakelen naar biologische akkerbouw en groenteteeltSprekers: Lennert den Boer-Mts den Boer, Sander Bernaerts-NaturimOp de workshop vertelt Lennert den Boer-een jonge biolo-gische boer uit Kerkwerve (Zeeland)- over zijn omschakeling naar bio. In 2018 had Den Boer zijn eerste biologische teelt. Waarom heeft hij de keuze gemaakt voor de omschakeling en hoe verging zijn eerst ‘bio’ teeltjaar? Bedrijfsadviseur

workshop-programma Woensdag 23 januari

Meer melk

www.eko-hol land.n l

Eko-Holland is een coöperatie van ruim 180 biologische melkvee-houders verspreid over heel Nederland. Na 17 jaar is Eko-Holland een van de belangrijkste leverancies van biologische melk in Nederland geworden. De melk die gezamelijk wordt geproduceerd, wordt voornamelijk verwerkt in ons eigen land, maar er gaat ook een klein deel over de grens. De melk wordt verwerkt door een tiental verwerkers tot overheerlijke biologische zuivel.

De melkveehouders achter deze biologische producten verstaan hun vak goed. Het zijn stuk voor stuk enthousiaste ondernemers die gaan voor duurzaam ondernemen. Vaak hebben ze binnen hun bedrijf nog een tweede tak wat hun onderneming toegankelijker maakt.

Eko-Holland heet nieuwe leden die biologische melk willen leveren van harte welkom. De melk moet uiteraard voldoen aan de certi� cerings- en kwaliteitseisen die gelden voor biologische productie. 

Heeft u interesse om lid te worden van Eko Holland Melk op Maat, neem dan contact op met René Cruijsen, rccruijsen@eko-holland.nl (voorzitter) of Gerben Kool, gerbenkool@eko-holland.nl (aanname beleid) voor een kennismakingsafspraak. EKO-HOLLAND

MELK OP M AAT

nl (voorzitter) of Gerben Kool, gerbenkool@eko-holland.nl (aanname EKOKOK -HOLLAND

MEELK

OP MM AAAAA TWe groeien nog steeds!

35EKOLAND | januari – 2019

Sander Bernaerts (Naturim) vult het verhaal aan met zijn vi-sie op omschakelen, de markt en de biologische werkwijze. De vraag naar biologische groenten en akkerbouwproduc-ten groeit hard. Op het boerenerf is de toenemende vraag merkbaar en de sector mag duidelijk verder groeien.

2912.45 Natuurlijke middelen in de dierenartspraktijkSpreker: Maria Groot-Platform Natuurlijke Veehouderij, Carlijn Gommans-Diergeneeskundig Centrum DalfsenMmv: Ellen de Lange-Platform Natuurlijke VeehouderijEen interactieve workshop over de inzet van natuurlijke mid-delen bij landbouwhuisdieren, waaronder kruiden (prepa-raten), organische zuren, pre- en probiotica, kleimineralen, honing en andere natuurlijke producten. Gezien de veelheid aan middelen voor dieren op de Nederlandse markt en het terugdringen van het gebruik van antibiotica is er een grote behoefte aan objectieve achtergrondinformatie en praktijk-ervaring betreffende het gebruik van natuurlijke middelen. Uitwisseling van kennis en ervaring (van dierenartsen en veehouders) staat centraal.

3014.00 Het aardappelconvenant: een succesvol concept voor transitieSprekers: Jan Eric Geersing-Caintness Potatoes, Henk Klompe-Akkerbouwer Mmv: Maaike Raaijmakers-BionextIn 2017 sloten 28 partijen uit de biologische aardappelketen het convenant ‘Versnelde transitie naar robuuste aardappel-rassen’. Doel is om in drie jaar tijd de transitie naar 100% robuuste rassen in Nederland te maken. Het convenant blijkt een groot succes en leidt tot ingrijpende veranderingen op de akkers en in het winkelschap. Ook krijgt het convenant navolging in het buitenland. Wat is het geheim van dit pro-ject? Tijdens de workshop geven drie betrokkenen hun visie.

3115.15 Help, de Skal-inspecteur! LandbouwSpreker: Maaike Lowijs Cox-Skal BiocontroleInspecteurs van Skal leggen uit wat er van u als wordt ver-wacht tijdens de jaarlijkse inspecties. De landbouwinspectie staat dit uur centraal. Een goede gelegenheid om uw vra-gen te stellen!

3216.30 Doorschakelen naar DemeterSprekers: Leen Janmaat en Petra Derkzen-WerkendewijsBiodynamische landbouw gaat een stap verder dan biolo-gisch volgens de EU Verordening. Biodynamisch kent een rijke landbouwcultuur. Wilt u zich hierop oriënteren? Leen Janmaat en Petra Derkzen geven inzicht in de biodynami-

sche landbouwpraktijk en de betekenis hiervan voor het bodemleven, de biodiversiteit, de voedselkwaliteit en de planten- en dierenwereld op het bedrijf. Ook het verwer-ven van het Demeter keurmerk komt aan bod.

3317.45 Korte Keten Hackathon Food ValleySprekers: Jurrien Roossien-Do-It, Wicha Benus-Gebiedscoöperatie O-genMmv: Anne Bruinsma-FarmHackNLDe digitale transformatie van de landbouw biedt kansen voor het ontwikkelen van innovatieve oplossingen voor het verduurzamen van het voedselsysteem, nieuwe waardecre-atie, slimme nieuwe logistieke concepten en het verbinden van lokale producenten en consumenten. De Food Valley hackathon staat in het teken van data en technologie ge-dreven oplossingen voor de voedselsystemen van morgen. De hackathon is een initiatief van de gemeente Barneveld, handelshuis DO-IT, zorgboerderij ‘t Paradijs en gebiedscoö-peratie O-gen, en wordt georganiseerd door FarmHackNL.

3419.00 Bioleer: verwaarding van biologische huiden tot hoogwaardige EKO gecertificeerde productenSprekers: André Brouwer-EKO-Keurmerk, Janine Caalders-TLC-leather Mmv: René Heusschen-EKO-keurmerkConsumenten kiezen bewust voor biologisch vlees of bio-logische zuivel. Vreemd dus dat er geen biologisch leer op de markt is. Met het project Biologisch leer gaan we daar verandering in brengen. Of beter gezegd EKO-leer, want huiden en verdere verwerking vallen niet onder de bescher-ming van de biologische regelgeving. EKO-leer betekent gecertificeerd leer van biologisch gehouden dieren, waar-van de huiden zo duurzaam mogelijk zijn verwerkt. Kriti-sche factoren: is er genoeg aanvoer? Waar zit de vraag?

35WorksHopruimte e

11.30 Juridische Workshop: Meetup en UpdateSpreker: Gladys Koenders-AKK KoendersDe Juridische Workshop is een Meetup en een Update. De workshop is namelijk gericht op vragen en uitwisseling van ervaringen van de ondernemer en het bijpraten over actuele onderwerpen. Meetup: Levensmiddelenrecht (vragen over voedselveiligheid en etikettering), Gegevensbescherming (Wob, AVG); Overige onderwerpen ( verweer in bestuurs-rechtelijke procedures, oprichten bedrijf(sactiviteiten), samen-

workshop-programma Woensdag 23 januari

Al 25 jaar de beste groenterassen voor de biologische teelt

Kom naar de Vitalis-stand (193) op de Bio-Beurs in Zwolle en bespreek uw teeltplan 2019 met één van onze adviseurs.

Meer info: www.biovitalis.eu - tel: 0575 502 648 Nr:193

1994-2019

Ontdek onze nieuwste pompoenen, met receptkaarten! smaakvol en compact: ideaal voor groentebox, thuis- of marktverkoop

www.bolster.nl

Delicata squash

Delicata squash

Romige salie-pompoen soep met de ‘Sugar Babe’Warm voorgerecht – 4 personen – 35 minuten De ‘Sugar Babe’ kun je ook prima gebruiken in hartige gerechten. Door dewat zoetere smaak van deze pompoen

is hij goed te combineren met bijvoor-beeld groene kruiden als rozemarijn of

salie en met wat pittiger ingrediëntenals chilipeper of ui.

In dit recept gebruik je de ‘Sugar Babe’

samen met salie, een traditionele com-

binatie. En dankzij de rode peper ende knofl ook is dit een soep die lekkerpittig van smaak is. En omdat je zoeteaardappel en wortel toevoegt, is ditook een heel gezonde soep boordevol

vitaminen en mineralen. Heb je nogmeer redenen nodig om dit recept uitte proberen?Recepten_OPM_A6_NL_DEF.indd 7

11-10-18 14:56

Mexicaanse chili met Acorn-pompoen

‘Green Tangerine’

Warm hoofdgerecht

– 4 personen – 20 minuten (+ 55 minuten in oven)

De ‘Green Tangerine’ is een ietwat

zoete Acorn-pompoen met een groene

buitenkant en geel vruchtvlees. Door zijn

niet-geheel zoete smaak kun je deze

pompoen prima gebruiken in zowel

hartige als zoete gerechten.

Voor dit recept gebruik je de hele

pompoen. Door de ‘Green Tangerine’

in de oven te roosteren, kun je de hele

pompoen na bereiding opeten. Met deze

in de pompoen opgediende Mexicaanse

chili zet je een echt feestje op tafel!

– 4 personen – 20 minuten (+ 55 minuten in oven)

De ‘Green Tangerine’ is een ietwat

zoete Acorn-pompoen met een groene

buitenkant en geel vruchtvlees. Door zijn

niet-geheel zoete smaak kun je deze

pompoen prima gebruiken in zowel

hartige als zoete gerechten.

Voor dit recept gebruik je de hele

pompoen. Door de ‘Green Tangerine’

in de oven te roosteren, kun je de hele

pompoen na bereiding opeten. Met deze

in de pompoen opgediende Mexicaanse

Recepten_OPM_A6_NL_DEF.indd 1

11-10-18 14:55

Delicata-pompoen ‘Sugar Babe F1’en Acorn-pompoen ‘Green Tangerine F1’

NIEUW

37EKOLAND | januari – 2019

werking in een stichting, coöperatie, wildschade, enz.). Update: Napraten over juridische onderwerpen actueel voor de agrari-sche sector (bijv. fipronilkwestie, de fosfaatreductie)

3612.45 Bodem Koolstof: een levendige componentSprekers: Geert-Jan vd Burgt en Nick v Eekeren-LBIBodem organische stof is een fundamentele component voor bodemvruchtbaarheid én kan koolstof vastleggen. Het speelt een rol in boeren”klimaatadaptatie en klimaatmitigatie, maar vooral ook in bodemvruchtbaarheid in brede zin. In de workshop worden diverse manieren beschreven om het organische stof gehalte van uw grond te verhogen, ontleend aan de projecten ‘Koolstofboeren’ en ‘Carbon Valley’. Welke maatregelen u ook overweegt; houd altijd rekening met de gevolgen voor de stikstofhuishouding op zowel korte als lange termijn.

3714.00 Pieren Power: alles over -het belang van- de regenwormSprekers: Jan Dirk van der Voort-De Grote Voort, Ron de Goede-WUR/Soil QualityMmv: René de Bruin-StreekwijzerWormen zijn onmisbaar voor een gezonde biologische bodem. Maar wist je dat er in Nederland 23 soorten regenwormen zijn, verdeeld in 3 ‘functionele groepen’? In deze workshop verkennen we de (on-) mogelijkheden om de regenwormenpopulatie te verhogen en presenteren we de resultaten van veldonderzoek op een aantal biologische bedrijven.

3815.15 Een persistente grasklaver voor de beste bodemkwaliteitSprekers: Jan Rinze van der Schoot-WUR, Nick van Eekeren en Pedro Janssen-LBIHet behoud van grasklaver is de beste manier om organi-sche stof op te bouwen en bodemleven te stimuleren. Maar hoe houd je als biologische veehouder de klaver in het grasland? In de PPS Bodem en ruwvoeder is hier intensief onderzoek naar gedaan, o.a. rassenonderzoek naar 18 rassen witte klaver, nutriëntenonderzoek in een gebreksziek-te proef sinds 1954, onderzoek naar de aanwezigheid van rhizobiumbacterien in verschillende gronden, onderzoek naar de penwortel van witte klaver en wat dit betekent voor persistentie, en het effect van voorvrucht en N-bemesting op klaverontwikkeling. Resultaten van dit onderzoek worden gepresenteerd en bediscussieerd.

3916.30 Humusopbouw op akker en grasland: wat levert het op?Sprekers: Geert Jan vd Burgt en Nick v Eekeren-LBIMmv: Heleen Klinkert, BionextHet verhogen van het humusgehalte in de bodem heeft po-sitieve effecten op de opbrengsten van akker- en grasland. Wat dit financieel kan betekenen wordt uiteengezet door onderzoekers van het Louis Bolk Instituut. Daarnaast is er groeiende belangstelling vanuit het bedrijfsleven voor com-pensatie van CO2-uitstoot via koolstofvastlegging in agra-rische bodems. Hierbij worden agrarische ondernemers gecompenseerd voor het treffen van maatregelen gericht op verhogen van bodemkoolstof. Verschillende voorbeelden hiervan komen aan bod.

4017.45 Diversiteit en mechanisatie: hoe technologie ecologie kan faciliterenSprekers: Marcel van der Voort-WUR-Open Teelten, Dirk van Apeldoorn-WUR-Open Teelten & FSEEen diversiteit aan gewassen op kleine en grote schaal is belangrijk om biologische akkerbouw- en tuinbouwbedrij-ven robuust en gezond te houden. Gewasdiversiteit levert waardevolle diensten als ziekte- en plaagonderdrukking en biodiversiteit. Deze diversiteit aanbrengen in je bedrijf en managen, is niet eenvoudig, maar technologie en mechani-satie kunnen hierbij helpen. Twee experts van de WUR ge-ven praktische handvaten hoe technologie en mechanisatie de ecologie op je bedrijf kan faciliteren.

4119.00 Vegan landbouw zonder gebruik van dierenmest – dat kan!Spreker: Jan van Arragon-Bioakker Mmv: Joep Peteroff-Netwerk ter promotie van biocyclische-veganlandbouwVegan landbouw zonder gebruik van dierenmest kan! 100% plantaardig telen en dit ook geheel zonder de inzet van pro-ductiedieren en dierlijke mest (en dierlijke meststoffen) is mo-gelijk voor kleine en grote teelten. Jan van Arragon is teler van Bioakker in Zutphen en teelt al jaren vegan, dus zonder dierlijke mest. Jan vertelt graag over zijn aanpak en deze le-zing is vanaf het begin interactief. Middels foto-materiaal zal de resultaten van deze bedrijfsvoering zichtbaar worden.

workshop-programma Woensdag 23 januari

De specialist voor de afzet van uw biologische vers en

industrie producten!

Standnr. 189

Bio Freshi Produce • IABC 5102 • 4814 RN BredaE gerritjan@biofreshi.com • M 06-51617021 • T 076-5241585

www.biofreshi.com

januari – 2019 | EKOLAND 38 39EKOLAND | januari – 2019

42Hanzezaal

10.30 Biologisch boeren voor een beter klimaat: wat kun je zelf doen?Sprekers: Heleen Klinkert-Bionext, Peter Kuikman-WEnR, Rogier Schulte-WUR Mmv: Kees van Zelderen-Bestuurslid Biohuis/LTO-portefeuillehouder klimaatEen veranderend klimaat geeft nieuwe uitdagingen op het boerenbedrijf. Het wordt natter, zouter of droger, waardoor je huidige teelten minder renderen. Je manier van de bo-dem bewerken kan ervoor zorgen dat koolstof gebonden wordt, als je dat op een goede manier doet. Hoe zorg je voor een integrale benadering? Na een introductie door Rogier Schulte vertellen diverse ondernemers hoe zij hun bedrijf aanpassen op een gewijzigd klimaat en hoe ze daarmee geld kunnen verdienen.

4312.30 Hoe krijgen we meer beschikbare grond voor biologisch ondernemen?Sprekers: Mary Fiers-Groen Ontwikkelfonds Brabant, Alma de Kok-investeerder in Remeker coöperatieMmv: Gea Bakker-Rabobank NederlandLandbouwgrond is gewild in Nederland. Door het slim inzetten van geld kan veel meer grond biologisch beheerd (blijven) worden. Wat doen overheden, banken, fondsen, bedrijven en particulieren om ervoor zorgen dat biologische boeren toegang tot landbouw- of natuurgrond krijgen en biologische grond ook biologisch blijft? En hoe kunnen die partijen samen nog meer impact maken?

4414.30 Boer zoekt boer: geef ruimte aan een starterSprekers: IJsbrand Snoeij-Zorgboerderij ‘t Paradijs, Nieske Neimeijer-Varkenshouderij Neimeijer, Ria Duiven-Spijkerman-Maatschap Spijkerman, Bart van der Hoog- Kleaster Bethlehem/biologische geitenhouderij, Klarien Klingen-Toekomstboeren, Sietse Draaijer-NAJKMmv: Maria van Boxtel-LandgildeBoer zoekt boer: nieuwe boeren zijn enthousiast voor de landbouw en ervaren ondernemers willen best graag ruimte bieden. IJsbrand Snoeij, Bart van der Hoog en Nieske Neimeijer startten op bijzondere manieren. Ria Spijkerman draagt over aan haar zoon. Doe mee met de inspirerende bijeenkomst over ruimte voor nieuwe boeren. In deze workshop aansprekende voorbeelden van nieuwe boeren en tuinders – nieuwe opvolging, eigen start en innovatieve bedrijven. Kom ook speeddaten op deze workshop van Landgilde, Toekomstboeren en NAJK. Na de workshop om 16 uur: borrel in de IJsselbar. Ontmoet je eigen toekomst-boer of ervaren ondernemer waar je kan starten. Kom ook speeddaten en stel je vraag!

4516.15 Voedselbossen als toekomst voor de biologische landbouwSpreker: Wouter van Eck-Voedselbos Ketelbroek/Stichting Voedselbosbouw Mmv: Kees van Veluw-LBIVoedselbossen lijken met een opmars bezig. Het gaat hierbij om een innovatieve landbouwmethode die optimaal gebruikt maakt van de ecologische principes van een natuurlijk bos. Door de dominante rol van meerjarige gewassen hoeft er niet geploegd, geëgd of gewied te worden. In dit systeem zorgt de natuur voor plaagbeheer en opbouw van bodem-vruchtbaarheid. De productiviteit van een goed ontworpen voedselbos stijgt gedurende de jaren. Voedselbos Ketelbroek (SKAL-gecertificeerd) levert inmiddels een keur van bijzondere producten aan een toprestaurant, een brouwerij en een lokale Ekoplaza. In deze presentatie gaat pionier Wouter van Eck in op de kansen die voedselbossen bieden voor de biologische sector om duurzaamheid en natuurwaarden (verder) te ver-beteren. Ook wordt besproken hoe belemmeringen om om te schakelen overwonnen kunnen worden.

46WorksHopruimte a

10.30 Hoe verdienen biologische tuinders hun inkomen?Sprekers: Mieke Baldé-Tuinderij De Volle Grond, Marga Verheije-Moestuin Leyduin, Marlies Engels-Kruidenkwekerij De Polderkol, Luuk Schouten-Tuinderij EyckensteinMmv: Bart Willems-Aeres WarmonderhofBiologische tuinders moeten veel moeite doen om een inko-men te verdienen. Naast de teelt van groente, vraagt een tuinderij ondernemerschap en communicatie richting klanten. Voor veel tuinders zijn extra inkomsten nodig uit bijvoorbeeld een zorgtak, andere werkzaamheden in de winter, workshops op de tuin e.d. Hoe doen tuinders dat in de praktijk? Welk deel van het inkomen komt uit de teelt van groente? Wat is je verdienmodel? Welke nevenactiviteiten? Wat vinden tuinders ervan om neveninkomsten nodig te hebben?

4711.45 Kalf bij de koe en het lam bij de geit: hoe doe je dat succesvol?Sprekers: Harry van Wenum-Geitenboerderij De Groote Stroe, Hanneke Jellema-Hansma-Melkveebedrijf KoblomkeMmv: Gerdine Kaptijn-BionextTwee veehouders geven een kijkje in hun bijzondere en suc-cesvolle veehouderijsysteem: kalf bij de koe en lam bij de geit. Ze vertellen waarom zij ervoor hebben gekozen om het jonge dier bij het moederdier op te laten groeien en hoe zij dit zelf aanpakken en ervaren. Het fenomeen verwildering van het jonge dier zal specifiek aan de orde komen. Welke maatrege-len kun je nemen om dit te voorkomen? Laat je inspireren!

4813.00 Bedrijfseconomische perspectieven voor de omschakeling naar biologische melkveehouderijSprekers: Kees Water-Ekopart, Edith Finke-DLV Rundvee AdviesMelkveehouders zoeken, mede door de fosfaatwetgeving, naar nieuwe verdienmodellen voor de toekomst. Denk je na over omschakeling naar een biologische bedrijfsvoering en wil je weten wat dit inhoudt? Leer in deze workshop meer over de technische mogelijkheden en welke economische consequentie dit heeft voor je bedrijf. En wat zijn de markt-perspectieven? In deze workshop wordt aan de hand van ervaringen inzicht gegeven in de dagelijkse praktijk en krijg je antwoord op deze vragen.

4914.15 Maximaal melk uit grasSprekers: Durk Oosterhof-Obio melkveehouderij, Harm de Vries-RINGadvies, Peter Takens-Takens kringloop-landbouw adviesIn het praktijknetwerk ‘Maximaal melk uit gras’ is gedu-rende 2018 gewerkt aan het vergroten van de biodiversiteit en het meten van de productkwaliteit. Melk is geanalyseerd met infrarood-spectra en onderzocht op mineralen en er zijn van een aantal melkmonsters kristallisatiebeelden en chroma’s gemaakt. Er is geëxperimenteerd met het door-zaaien van kruiden in de periode februari-maart. Tijdens de workshop willen we de uitkomsten delen.

5015.30 Aanvullende normen melkveehouderijSpreker: Peter de Nooij-Werkgroep aanvullende normen melkveehouderijDe aanvullende normen voor de melkveehouderij: wat hou-den ze in? Hoe is de borging van de aanvullende normen? Wie gaat over de aanvullende normen en waar kun je input leveren? De eerste ervaring met controles voor de aanvul-lende normen uit de praktijk.

5116.45 Hoe duurzaam is de Nederlandse landbouw: een ongemakkelijke waarheid?Spreker: Meino Smit-WUR Rurale SociologieMmv: Leen Janmaat-LBIDe ontwikkelingen en schaalvergroting in de landbouw leiden tot hogere producties. Maar is de landbouw hiermee ook efficiënter geworden? Dat blijkt tegen te vallen, zeker als je ook het energiegebruik van inputs meeneemt in de berekeningen. Meino Smit laat zien dat de Nederlandse landbouw niet duurzaam is. Hij pleit voor meer regionale landbouwproductie en afzet. Meino licht zijn proefschrift toe en geeft stellingen als aanzet voor een gesprek over de ontwikkeling van biologische landbouw.

52WorksHopruimte B

10.30 MBO-keuzevak Biologische bedrijfsvoering in en voor de praktijkSprekers: Udo Teunis-Bionext, Johan Schaap-Brainstud BV, Durk Oosterhof-AOC Nordwin/biologisch melkveehouderWat gaat het nieuwe MBO-keuzevak Biologische bedrijfs-voering opleveren voor de biologische bedrijven? En welke mogelijkheden krijgen de AOC’s hiermee? Maak kennis met dit keuzedeel, laat je verrassen door de innovatieve aanpak van Brainstud B.V. en praat mee over wat leerlingen met dit keuzedeel mee (moeten) nemen naar hun eerste baan. AOC Nordwin vertelt over de eerste ervaringen met dit keuzedeel.

5311.45 Bio BrexitSprekers: Antoon Huntelerslag en Wille Brouwer-Skal BiocontroleWat betekent de naderende Brexit voor de bio-sector? Wat is de stand van zaken van de Brexit? Waar moet u als on-dernemer aan denken?

5413.00 The positive side of raw chocolateSpreker: Franziska Rosario-Lovechock B.V.Informatieve lezing over de health benefits van rauwe chocolade en rauwe voeding.

5514.15 Hoe lokaal is lokaal eigenlijk bij biologisch?Sprekers: Annemieke Hulsman-Kleinlangevelsloo Supermarkt in het bos, Jord den Hollander-Kunstenaar, Rick en Arjuna Huis in ‘t Veld-De Melkbrouwerij, Martijn Engelbregt-Circus Engelbregt, Klaas de Lange- Weerribben Zuivel Mmv: Miriam van Bree-BionextSteeds vaker verwachten consumenten ook dat het biologi-sche product lokaal geproduceerd is.In Overijssel werken een biologisch boer, een verwerker en een winkelier sa-men met een kunstenaar via de methodiek van Agri meets Design aan de vraag: hoe betrek je de consument bij je bedrijf? In de workshop presenteren de ondernemers hun vraag en denkt het publiek met de kunstenaars mee hoe het verhaal bij de consument te krijgen.

5615.30 GMO: gentech of biotechnologie?Sprekers: Laurens Nuijten-Bionext, Jan Karel Kwisthout-Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat2018 was een turbulent jaar voor de biologische sector vanuit het perspectief van biotechnologie. De Nederlandse biologische sector nam stelling ten opzichte van nieuwe ver-edelingstechnieken, het Europees Hof oordeelde dat CRISPR-CAS9 onder Europese regulering valt en het ministerie van I&W organiseerde gesprekken met stakeholders over nieuw biotechnologiebeleid. In deze workshop staat Bionext sa-men met het ministerie van I&W stil bij deze ontwikkelingen.

5716.45 Ruwvoer, dat smaakt naar meer!Sprekers: Leo Tjoonk en Gratia Meijer-AgrifirmGoed ruwvoer is de basis voor een optimale melkproductie. En juist daar schort het nogal eens aan. Niet alleen in de gangbare veehouderij, maar ook in de biologische vee-houderij is de variatie in kuilkwaliteit groot.In de workshop gaat Agrifirm in op de mogelijkheden die er zijn om goed biologisch ruwvoer te telen en te winnen. Verschillende praktische tips zullen daarbij de revue passeren, waarmee u komend voorjaar direct mee aan de slag kan.

58WorksHopruimte C

10.30 Omschakeling naar biologische akkerbouw, wat kost dat? Wat levert dat op?Spreker: Marc Versprille-DelphyDe biologische sector is een innovatieve sector met een jaarlijks groeiende marktvraag. Biologisch telen vraagt een andere manier van telen, afweging van keuzes en preven-tieve keuzes om tot een succesvolle manier van ondernemen te komen. Omschakelen vraagt ook een economische inves-tering op gebied van omschakeling van percelen en investe-ringen in machinepark en gebouwen. Hiervoor ontwikkelde Delphy afgelopen jaar de ‘omschakeltool’, deze geeft exact inzicht wat omschakeling kost én oplevert. Deze workshop geeft een inkijk in regelgeving in de biologische teelt, af-wegingen in biologisch telen en inzicht in kosten en saldo’s voor en na omschakeling.

5911.45 Bloeiend Bijenlandschap BerkellandSprekers: Nomi Havelaar-St Landschapsbeheer Gelderland, Piet Schagens-Bio-dynamisch bedrijf De DennenkampHet project ‘Bloeiend Bijenlandschap Berkelland’ heeft als doel om het leefgebied van diverse soorten wilde bijen te versterken op en om biologisch-dynamisch bedrijf de Dennenkamp (Gelderland). Het project maakt deel uit van

workshop-programma donderdag 24 januari

41EKOLAND | januari – 2019

Nederland Zoemt, gefinancierd door de Nationale Postcode Loterij. Aangrenzende grondeigenaren helpen mee om het bijenlandschap verder uit te breiden. Scholen en bewoners uit de buurt steken de handen uit de mouwen bij de aan-plant van o.a. bijenhagen en bijenbosjes. Piet Schagens ver-telt -als eigenaar van de Dennenkamp- waarom hij graag medewerking verleent aan dit project.

6013.00 De bakker en de dokterSprekers: Gerard Hardeman-Bakkerij Hardeman, Trudy Vlot-LeefstijlartsBakker Gerard Hardeman en leefstijlarts Trudy Vlot dagen elkaar uit in een gesprek over de zin en onzin rond ge-zonde voeding. Over brood, dat in het verdomhoekje staat. Over consumenten, die superfoods slikken als zoete koek. Over winkelpersoneel, dat het verschil tussen biologisch en vegan niet lijkt te weten. Maar ook over hoe je lichaam heus wel weet wanneer het in balans is, en hoe gezonde biologische voeding je beste medicijn kan zijn.

6114.15 Biologisch bier, graan, mout en hopSprekers: Peter Brul-Coördinator Graanrepubliek/kwartiermaker biologische landbouw Groningen, Freek Ruis-Mouterij Kiemkracht, brouwerij Witte Klavervier, Fokko Prins-HoptelerBierbrouwer Freek Ruis (witteklavervier.nl) heeft een klein-schalige biologische mouterij opgezet, waarmee nu voor het eerst (sinds meer dan 100 jaar tenminste) de missing link tussen lokaal geteelde granen en het bier brouwen wordt in-gevuld. De mouterij en brouwerij zijn onderdeel van Graan-republiek.nl in Bad Nieuweschans, Groningen. Op het nabij gelegen proefbedrijf Ebelsheerd worden nieuwe en oude rassen en soorten getest op geschiktheid voor de brouwerij en andere verwerkingen, zoals de bakkerij en pastamakerij. In dezelfde regio produceert Fokko Prins zeven verschillende variëteiten biologische hop. De teelt is nu een kleine hectare en wordt de komende jaren verder uitgebreid. Daarmee gaat de (biologische) bierbrouwerij een nieuwe fase in: echte lokale kwaliteitsbieren maken met hoogwaardige in-grediënten uit de regio.

6215.30 Bio-soja? Zo ja!Spreker: Henk Vermeer-AgrifirmDe teelt van soja in Nederland is in opmars. Ook biologische foodproducenten vragen naar Europese soja. De biologische teelt staat echter nog in de kinderschoenen. Conventionele telers hebben interesse in een teelt zonder gebruik van ge-wasbescherming, zodat het gewas bij vergroening mee kan tellen. Daarom heeft Agrifirm op de Broekemahoeve in Lely-stad een proef ingericht waarbij de biologische teelt van soja wordt onderzocht bij meerdere vormen van mechanische onkruidbestrijding. We delen de geleerde lessen.

6316.45 Ontdek de potentie van blockchain voor biologischSpreker: Lan Ge-WURGoede digitale samenwerking kan zorgen voor meer effici-ency en vertrouwen binnen agrofoodketens. Hoe kunnen we blockchaintechnologie als middel gebruiken om relevante informatie betrouwbaar uit te wisselen? Ontdek de potentie van blockchain voor biologisch.

64WorksHopruimte d

10.30 Collegiale Keten: hoe coöperatief ben ik eigenlijk?Sprekers: Marion Schoenmakers-Klankrijk/luisteren naar het land, Caro van Roon-Caro van RoonWerken aan een collegiale voedselketen, hoe doe je dat? In het project Collegiale Keten komen ketenpartners elkaar écht tegen! Hebben we gemeenschappelijke waarden? Zijn we daar individueel verantwoordelijk voor? Hoe ziet de praktijk van alledag er dan uit bij jou, bij mij? Ontdek de waarden, belangen en het gevolgen van handelen voor de gehele keten. Stap in de schoenen van de consument, groot-handel, winkel en boer/producent. Wat is jouw plek in de keten en welke waarden geven richting aan je handelen?

6511.45 Ontwikkelingen biologische markt in Frankrijk, Duitsland en BelgiëSprekers: Anna Meyer-Beleidsmedewerker landbouw (DU), Caroline Schauvlieger-Beleidsmedewerker landbouw (BE), Alexandra Feekes-Beleidsmedewerker landbouw (FR), Peter Vermeij-Landbouwraad DuitslandDe vraag naar biologische producten zit in België, Frankrijk en Duitsland al enkele jaren in de lift en blijkt bovendien crisisbestendig. De markt heeft zich van de niche naar de mainstream ontwikkeld en de marktperspectieven blijven op groen. In dit seminar lichten de kantoren van het Landbouwattachénetwerk Berlijn, Parijs en Brussel de belangrijkste trends en kansen voor het Nederlands bedrijfsleven in Duitsland, Frankrijk en België toe.

6613.00 Nieuwe Europese biowetgeving-stand van zakenSpreker: Marian Blom-BionextVanaf 2021 wordt er nieuwe biologische wetgeving van kracht. De contouren staan, de landen zijn samen met Brus-sel en de sector druk bezig de details in te vullen. In deze workshop neemt Marian Blom u mee langs de grootste veranderingen in de wetgeving en de mogelijke gevolgen in de praktijk.

6714.15 Mineralogie: ‘vergeten’ basiskennis voor een vruchtbare bodemSpreker: Bert Carpay-Carpay AdviesStructurele problemen met de bodem hebben een relatie met de mineralogie. Mineralogie vormt echter geen onder-werp bij bodemvruchtbaarheidsonderzoek. Gebruikelijke bodemanalyses schieten tekort. Hoe heeft het zo mis kunnen lopen? Welke inzichten geven bodemanalyses? Welke ana-lyses ontbreken? Waarom is dat belangrijk? Dweilen met de kraan open: willen we dat blijven doen? Wat is noodzake-lijk om het tij te keren? Zijn er al resultaten mee? Tijdens de workshop krijgt u onder meer antwoorden op deze vragen.

6815.30 Help, de Skal-inspecteur! ImportSpreker: Antoon Huntelerslag-Skal BiocontroleInspecteurs van Skal leggen aan importeurs uit wat er van u wordt verwacht tijdens de jaarlijkse inspecties. De import-inspectie staat dit uur centraal. Een goede gelegenheid om uw vragen te stellen!

workshop-programma donderdag 24 januari

Ekopart help u bij het maken van de juiste keuzes:

• Hoe staat uw bedrijf er nu voor• Waar liggen uw kansen voor de toekomst• Welke investeringen zijn nodig• Wat is het economisch resultaat• Wat is de beste bedrijfsstrategie

Scherpe analyse van uw bedrijfsvoering met de Bio-Calculator.

Ruim 25 jaar partner bij de ontwikkeling van de biologische melkveehouderij.Veel ervaring in bedrijfseconomisch- en strategisch advies.

Telefoon: 06-26518701 Website: www.ekopart.nl

Advisering Biologische Veehouderij

zg c toe h

k ua br e se wk o rloc g -el a

Ben je akkerbouwer en wil je meer informatie?Bel ons op (0321) 328 040 of mail naar info@nautilusorganic.nlWWW.NAUTILUSORGANIC.NL

43EKOLAND | januari – 2019

6916.45 Wat doen preparaten op je bedrijf en wat heeft dat met de planeten te maken?Spreker: Ruud Hendriks-Aeres WarmonderhofDe biodynamische landbouw besteedt bijzondere zorg aan bodem en planten door het gebruik van de landbouwprepa-raten. Door toepassing hiervan worden gewassen en bodem maar ook het bedrijf als totaal met behulp van planetenkrach-ten ondersteund in hun ontwikkeling. Ruud Hendriks, docent bodemvruchtbaarheid van Aeres Warmonderhof, geeft een verdiepende kijk in de wereld van de preparaten en de ver-binding met de planeten samen met een biodynamische boer die boeiende voorbeelden uit de praktijk meeneemt.

70WorksHopruimte e

10.30 De echte waarde van landbouwgrond, maar hoe deze te financieren?Spreker: Kees van Biert-Stichting Grondbeheer Landbouwgrond wordt onbetaalbaar. Hoge koop- en pachtprijzen brengen allerlei uitdagingen met zich mee rondom bedrijfsopvolging, biodiversiteit en bodemkwaliteit. Triodos Sustainable Finance Foundation en Stichting Grondbeheer willen deze problematiek grondig aanpakken en hebben daarvoor jouw hulp nodig! We nemen je mee in de wondere wereld van geld, grond en maatschappelijke impact. En vragen jou wat jij nodig hebt om samen met ons te investeren in landbouwgrond, zodat duurzaam boeren op gezonde grond een toekomst heeft.

7111.45 Hennep thee van Nederlandse bodem: lekker, gezond & duurzaamSpreker: Esther Molenwijk-Dutch HarvestEens een heel ander kopje thee drinken? Kom naar de workshop van Dutch Harvest hemp tea. Onze hennep komt van de Groningse velden, is biologisch en heeft een milde, pure smaak. Tijdens de workshop vertellen we je alles over de bijzondere hennepplant, de smaak en de werking er-van. En je kunt ‘m komen proeven, puur, of een van de drie melanges. Een workshop die je een wereld opent over de andere kant van deze superplant!

7213.00 Natuurinclusief? We hebben toch al bio?Sprekers: Fransjan de Waard en Klarien Klingen-Netwerk Natuurinclusieve Landbouw, Annette Harberink-Natuurderij Keizersrande, Jaring Brunia-Boer Brunia/Natuur in bedrijfHet Netwerk Natuurinclusieve Landbouw is ontstaan als im-puls vanuit een breed spelersveld in de voedseltransitie. Het mikt op diepgaande re-integratie van natuur en landbouw en soevereiniteit van mensen over hun voedsel, en zoekt steeds de (scherpe) randen van vernieuwing op. Als netwerk willen we in gesprek. Met u – als u zich afvraagt: natuurin-clusief, wat betekent dat voor mij? En met iedereen die ook verder vooruit wil. Want er is werk aan de winkel!

7314.15 Biologische teelt op zandgrond: ervaringen uit het systeemonderzoek te VredepeelSprekers: Janjo de Haan en Marie Wesselink-WUR/Open TeeltenOp WUR-proeflocatie Vredepeel wordt sinds 1993 sys-teemonderzoek gedaan naar biologische akkerbouw en groenteteelt op zandgrond. Begin 2018 is een rapport gepubliceerd met de resultaten van de periode 2000-2016. De resultaten van het onderzoek worden gepresenteerd en bediscussieerd. In het bijzonder zal aandacht zijn voor de bemesting, organische stof, stikstofstromen en grondbewer-king in het biologische systeem. Opvallende resultaten zijn de lage stikstofuitspoeling in het systeem en de stijgende bodemvruchtbaarheid.

7415.30 Groenbemesters als vervanging van het vals zaaibedSpreker: Wiepie Haagsma-WUR /Open TeeltenDe teelt van groenbemesters kent vele doelen zoals orga-nische stof aanvoer, stikstofverlies voorkomen en structuur verbeteren. Onkruidbeheersing kan ook één van de doelen zijn. Groenbemesters kunnen onkruid onderdrukken door de concurrentiekracht of door de productie van groeiremmende stoffen (allelopathie). Hoe kun je deze kwaliteiten van groen-bemesters en groenbemestermengsels nu maximaal benut-ten? Teeltmaatregelen, soort(en)keuze en rassenkeuze zijn belangrijke factoren waar op gestuurd kan worden.Tijdens deze workshop wordt beschikbare kennis op een rij gezet en er worden ervaringen vanuit de praktijk gedeeld.

7516.45 Productspecificaties aanvragen: maak kennis met de nieuwe werkwijze van SkalSpreker: Anneloes Degenaar-Skal BiocontroleSkal Biocontrole geeft uitleg over de nieuwe werkwijze voor het aanvragen van productspecificaties. Maak als eerste kennis met het nieuwe klantengebied van Skal.

workshop-programma donderdag 24 januari

Het vlees van St. Hendrick is eerlijk vlees. Vlees waar de tijd voor wordt genomen: de dieren krijgen de tijd om te leven, om te groeien. Ook de bereiding van onze worsten krijgen die tijd; om te garen, om boven echt beukenhout langzaam gerookt te worden, om vakkundig gekruid te worden. Tijd, aandacht, vakmanschap en pure ingrediënten. Omdat goede smaak geen haast heeft.

STUK VOOR STUK VERRUKKELIJKOntdek de worsten van St. Hendrick

WILT U ZELF ERVAREN HOE DAT SMAAKT? BEZOEK ONS DAN OP 23 & 24 JANUARI OP DE BIOBEURS (STAND 289)