BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 1

BIM projectmanagement: een leidraad voor potentiële ASD-BIMmers

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 2

Inhoud 1. Wat is BIM?

2. Taakverdeling: manager en modelleur 3. BIM en automatisering

4. Het BIM-proces: little bim en BIG BIM

5. Hoe wordt BIMmen een succes? 6. IFC (Industry Foundation Classes) 7. BIG BIM communicatie 8. 3D en BIM in Arkey-ASD 9. Trainingen voor ASDBIM 10. Meer Info?

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 3

1. Wat is BIM?

BIM staat voor (ge)Bouw Informatie Model. BIMmen is ‘virtueel bouwen’. We maken een digitaal prototype van een gebouw, zodat we dat gebouw kunnen bekijken en controleren, voordat er een steen gelegd wordt. Alle controleberekeningen, toetsen, etc. koppelen we aan het gebouwmodel. Door de consistentie van de data zijn de overeenkomsten tussen plattegronden, gevels en doorsneden gewaarborgd. Met behulp van software kunnen we hoeveelheden, elementenstaten, etc. uit het model halen.

Het is niet zo dat alle partijen uit een bouwteam in één model moeten werken. De verschillende BIM-partners kunnen per discipline (constructeur, architect, installateur) in hun eigen softwarepakket een model maken. Zo ontstaan er verschillende ‘aspectmodellen’. Deze aspectmodellen worden door middel van een ‘open’ uitwisselbestand (IFC-export) samengevoegd tot één model. Vervolgens kunnen we in dit totaalmodel via software-analyses fouten en botsingen (clashes) opsporen. Hiervoor is naast BIM-modelleer software aparte software beschikbaar. Door deze manier van werken is er ruimte voor wisselwerking. Het model groeit, doordat de verschillende partijen door middel van deelmodellen (aspectmodellen) samen aan het totaalmodel werken. Bij dit ‘geïntegreerd ontwerpen’ worden problemen in een vroeg stadium gesignaleerd en opgelost.

Het is belangrijk om je te beseffen dat BIM staat voor een werkmethode, want ook afspraken over welke gegevens wanneer in welke vorm geleverd moeten worden, maken onderdeel uit van het BIM. Op zichzelf heeft BIM dus niets te maken met software. De software is slechts een stuk gereedschap waarmee je het model en de communicatie eromheen gemakkelijk op kunt zetten.

Verkeerde redenen om te gaan BIMmen: ▪ BIM is hot! ▪ De opdrachtgever wil BIMmen, maar eigenlijk bedoelt hij een 3D presentatie, of toch een

informatiemodel? ▪ Het is gemakkelijk: je koopt BIM-software en dan ben je klaar!

Juiste redenen om te gaan BIMmen: ▪ Je krijgt meer inzicht in de kwaliteit van je ontwerp. ▪ Je kunt beter integraal ontwerpen. ▪ Je kunt sneller tot beslissingen komen. ▪ Je kunt problemen in een vroeg stadium oplossen. ▪ Je verbetert de communicatie binnen het bouwteam.

Het is zeer waarschijnlijk dat de vraag naar BIM de komende jaren zal toenemen. Toch moet de keuze voor BIM vooral vanuit jezelf komen. Om goed te kunnen BIMmen moet je immers opnieuw gaan nadenken over werkprocessen en jezelf nieuwe competenties aanleren. BIM is een manier van werken, BIM is niet te koop en BIM is geen software!

Met BIM stroomlijn je de procesgang en communicatie en je waarborgt eenduidige non-redundante data: ieder stukje informatie komt maar één keer voor en heeft een eenduidige betekenis. Om dat te kunnen bereiken moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan:

1. Je moet gegevens invoeren die consistent zijn en eenmalig voorkomen. 2. Je moet zorgen dat de eigenschappen van de onderdelen vastgelegd zijn.

Het juiste gebruik van de software is hierbij essentieel.

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 4

BIM voor de Architect BIM is voor architecten en bouwkundigen in de bouwvoorbereiding bedoeld om structuur te geven aan het proces van bouwvoorbereiding en om duidelijker te communiceren met ketenpartners. BIMmen levert veel voordelen op, mits het op de juiste manier gebeurt.

In het (traditionele) bouwproces gaat er helaas regelmatig wat mis. Dit leidt tot aantoonbare problemen tijdens de bouw, bouwfouten en meerwerk. Door het project eerst virtueel op te zetten kunnen problemen in het model in een vroeg stadium worden gesignaleerd - voordat er werkelijk gebouwd wordt - en kunnen de faalkosten voor een aanzienlijk gedeelte worden teruggedrongen.

BIM voor de aannemer en de gebouwbeheerder Een Building Information Model kan gedurende de gehele levenscyclus van een gebouw gebruikt worden. Vanaf het eerste ontwerp tot de bouwaanvraag, van het bouwen tot het beheren, zelfs tot aan de sloop. Natuurlijk begint BIM bij de ontwerper. Als het ontwerp of de bouwvoorbereiding niet als BIM is opgezet, dan wordt de keten niet (op de meest efficiënte manier) gestart.

2. Taakverdeling: manager en modelleur

Een BIM-model wordt gemaakt door BIM-modelleurs (tekenaars), de projectleiding wordt verzorgd door BIM-managers. De manager/projectleider krijgt in een BIM-project de mogelijkheid om modellen met behulp van software te analyseren, hoeveelheden te tellen en elementenstaten te genereren. Deze mogelijkheden zijn bij een traditionele aanpak van bouwvoorbereiding niet aanwezig, zeker niet in een vroeg stadium. Om over deze nieuwe middelen te kunnen beschikken, zul je een project wel op een andere manier moeten opzetten en controleren. Als je wilt gaan BIMmen moet je openstaan voor vernieuwingen en experimenten (op beperkte schaal). Het is belangrijk om continu te blijven investeren in kennis en - belangrijker nog - die kennis te delen met anderen en met elkaar te zoeken naar verbeterde en nieuwe mogelijkheden.

BIM-modelleur (bouwkundige) BIM-modelleurs zijn de CAD-tekenaars van de toekomst. Als modelleur moet je naast de (2D) kennis van de CAD-software ook kennis krijgen van het modelleren in 3D. En van de bestandsstructuren die de samenhang van het model naar afdrukbladen garanderen (model, referentietekeningen, afdrukkaders met referentieviews).

Je zult als modelleur de gebouwgegevens nog consistenter in het ASDBIM-model moeten inbrengen. Zeker in de start van een project of fase. Het gaat hier voornamelijk over niet grafische informatie, zoals laag en sublaag, schaalbereik en hoogte; maar ook om het juiste bouwdeel en het correcte materiaal. Wanneer je in een 3D-model alle bouwlagen boven op elkaar tekent en de detaillering integreert, is het later immers wel prettig om nog te kunnen schakelen van plattegrond ‘begane grond’ naar ‘verdieping’ of ‘fundering’. En van planschaal naar detailschaal, zonder dat er niet bedoelde bouwdelen in beeld verschijnen.

De ASDBIM-werkmethode en het geautomatiseerde raamwerk, samen met de BouwConnect Bibliotheek, zorgen ervoor dat modelinformatie voor ongeveer 80% automatisch op de juiste plaats in het model komt. Het aandachtsgebied ligt dus op de 20% die niet automatisch gaat. De ASDBIM-methode voorziet in voldoende hulpmiddelen, om op elk moment de consistentie van de informatie-invoer te controleren en te corrigeren.

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 5

BIM-manager (projectleider) Als je begint met BIM is dat hét moment om opnieuw naar de procesgang van je bouwvoorbereiding te kijken. Het is noodzakelijk om de rol van de projectmanager (BIM-manager) opnieuw invulling te geven. Bij samenwerking met partners is de afstemming over de vernieuwde communicatievormen (3D-modellen, IFC, etc.) een belangrijk speerpunt. Zo kun je misverstanden in wederzijdse verwachtingen uitsluiten.

Als BIM-manager dien je vorm te geven aan de nieuwe procesgang die BIM met zich meebrengt, zoals bij het maken van afspraken over informatie-uitwisseling en communicatie met ketenpartners. In een BIM-proces volstaat de STB2009 van DNR 2005 namelijk niet meer (volledig). Om meer inzicht te krijgen in het maken van een projectplan en het inrichten van processen kun je een Integrated Project Delivery Protocol (IPDp) of Information Delivery Manual (IDM) gebruiken. Voorbeelden hiervan kun je vinden op internet, weliswaar in het Engels (Amerika) of Scandinavisch (want die jongens lopen met BIMmen een stukje voor).

Carl Peter Goossen en Dik Spekkink, beiden onafhankelijk BIM adviseur, hebben een Nederlandstalige BIM-leidraad beschikbaar gesteld. Het document is een vertaling van een handleiding van het American Institute of Architecture (AIA). Je kunt dit IPDp downloaden op de website www.digitalehuis.nl onder de rubriek BIM. Meer informatie over IDM vind je op de website van BuildingSmart: www.buildingsmart.nl.

Het protocol, ofwel de afspraken omtrent technische zaken, de inhoud en formaten van informatiemodellen en de manier van communiceren zullen voorlopig bij ieder project moeten worden afgestemd en verbeterd. Eén en ander afhankelijk van de gestelde BIM-doelen van de samenwerkende partijen en van de technische mogelijkheden. Het kan nuttig zijn om eerst de traditionele gang van een project te schematiseren en de probleempunten aan te geven in de processen. Vervolgens zet je hier naast een verbeterde procesgang voor het BIM-project, met de vernieuwde communicatie en controlemogelijkheden. Het IPD dient hier als leidraad.

Traditioneel BIM

Fase Controle communicatie Controle communicatie VO Plattegrond 2D print constructeur 3D-model check constructeur

Gevels 2D print constructeur Doorsnede 2D print constructeur

… … …

Software Meer dan in het verleden is het voor de BIM-manager belangrijk om zijn/haar kennis uit te breiden op het gebied van automatisering. Bij de introductie van 2D CAD-tekenen was dat minder het geval. Toen was het voldoende om alleen de bouwkundig tekenaars te scholen tot CAD-tekenaar. De projectleiding kon nog op de ‘traditionele’ manier gebeuren.

Nu maken we gebruik van 3D-modellen die veel meer informatie bevatten dan de 2D uitvoer op papier (of 2D digitaal). De achterliggende database van het model bevat een ongekende hoeveelheid informatie, die op allerlei manieren gebruikt kan worden. We kunnen bijvoorbeeld hoeveelheden genereren, renvooien genereren en een clashcontrole (bouwkundige botsing) of andere analyse uitvoeren op verschillende BIM-modellen. Als BIM-manager moet je overweg kunnen met deze nieuwe digitale mogelijkheden van projectcontrole.

Het analyseren en controleren van je model doe je met behulp van analysesoftware. Je slaat je modelgegevens op in een open uitwisselformaat (IFC), wat je importeert in het analyseprogramma. Een dergelijk programma biedt extra mogelijkheden die in de meeste CAD-pakketten en BIM-software niet voorkomen: binnen enkele seconden controleer je het gebouw met behulp van zogenaamde rule-sets. Je kunt hierbij denken aan vragen als: zijn er voldoende verblijfsruimten? hebben alle ruimten een deur? is er voldoende daglicht? zitten de lichtschakelaars aan de goede kant van de deur? wat is de beste vluchtroute? etc.

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 6

3. BIM en automatisering

Vaak worden BIM en automatisering in één adem genoemd. Hetzelfde geldt voor BIM en 3D-model. Daarom willen we je er nogmaals op wijzen dat BIM gaat over veel meer dan 3D! BIM is een nieuwe manier van werken (afspraken maken), waar veel aandacht besteed wordt aan duidelijke onderlinge communicatie, hierbij kunnen we gebruik maken van een informatiemodel. Automatisering en 3D maken zeker een zeer belangrijk onderdeel uit van de BIM-werkmethode, maar toch blijven ze onderdeel. Als dat duidelijk is kunnen we verder met het (3D)informatiemodel.

Het voorkomen van redundante (overbodige/dubbele) gegevens is bij het maken van een informatiemodel erg belangrijk. Alles dient bij voorkeur één keer eenduidig te zijn vastgelegd en met behulp van slimme verbindingen op de juiste plaats in het model voor te komen. Wanneer de genoemde spelregels correct worden gehanteerd, heb je met een gestructureerd BIM-model een zeer waardevolle informatiebron. Het is een kapstok waar je (digitaal) gegevens kunt aanhangen en afhalen, waaronder alle benodigde 2D technische informatie en fotorealistische 3D presentaties. Maar het gaat veel verder: het BIM-model levert ‘alle’ belangrijke informatie die voor de verschillende partners nodig is, zie hiervoor onderstaand kopje ‘Directe voordelen van ASDBIM-methodiek’. De automatiseringsverbeteringen (rond BIM en IFC-uitwisseling) in de bouwkolom zijn de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt. De ontwikkelingen zullen elkaar ook steeds sneller opvolgen.

Natuurlijk is het niet alleen BIM-gejubel wat we horen: de overschakeling van 2D CAD-tekenen naar 3D-BIM heeft voor velen dezelfde impact, als de overgang van traditioneel 2D tekenen ‘op het schot’ naar CAD-tekenen op de computer. De verandering is nu zelfs nog groter. De procesverandering zal namelijk ook op projectleiderniveau (middenkader) en hoger plaats moeten vinden. Je zult een behoorlijke en bewuste omslag moeten maken om efficiënt te kunnen BIMmen.

Op een architectenbureau is het architectenteam vaak ook het management. Tijdens het ontwerpen van het gebouw en in de gehele bouwvoorbereiding kun je als architect dus optimaal voordeel behalen. BIMmen begint immers het meest effectief bij de start van een project. Daarom adviseren we je de opdrachtgever te overtuigen om extra reserveringen te maken voor het opzetten van een BIM! Als je eenmaal weet hoe het werkt, hoeft het opbouwen van een BIM-model geen extra tijd te kosten. Maar je moet natuurlijk wel zorgen dat je meer weet van 3D modelleren en communiceren via IFC.

Het hebben van een virtueel 3D-model met alle correcte informatie op de juiste plaats geeft direct voordelen: ▪ Het gebruik van de BouwConnect Bibliotheek (BCB) is automatisch geregeld in 2D en 3D. ▪ ASD-tekenmethodiek is naar wens 2D of 3D toepasbaar (per project) ▪ Tekenroutines voor het vervaardigen van bouwdelen, kozijnen, trappen, maatvoering ▪ Met behulp van ASD-Hoogte kun je het project eenvoudig 3D op bouwen. ▪ Koppelen van 1:1 detaillering naar 2D plattegrond of 3D-model. ▪ Vanuit het 3DBIM-model kun je automatisch de volgende zaken genereren:

- Gevelonderleggers - Doorsnedenonderleggers - 3D presentaties - Plattegronden van alle bouwlagen (100% 1:1 koppeling)

▪ Met behulp van ASD-kwant kun je stuklijsten en elementstaten genereren van het gehele - gebouw of gedeelten hiervan.

▪ Handige bibliotheekstructuur van Arkey voorkomt redundantie (ook 3D) ▪ Compacte modellen ▪ Multi-user (Samenwerken met meerder collega’s per project is standaard mogelijk) ▪ Koppelling van afdrukbladen naar het model met referentieviews ▪ Modelkoppeling mogelijk met referentietekeningen

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 7

▪ Mogelijkheid tot gebruik van projectsjablonen (voor starten van nieuwe projecten) ▪ Modellen koppelen aan externe software va IFC-import en export ▪ Koppeling met overige Digitale Huis software is mogelijk voor:

- BouwConnectBibliotheek - Normworm - Brandmodule - Knaakbaak - Woordpoort

4. Het BIM-proces; little bim en BIG BIM

Je kunt maken in de BIM werkmethode onderscheid maken tussen ‘little bim’ en ‘BIG BIM’. Little bim staat voor het maken van afspraken en het gebruik van een BIM-model binnen een organisatie (intern BIM-model). BIG BIM staat voor de afspraken, communicatie en uitwisseling van informatiemodellen met derden.

little bim Elke partij in een BIM-project werkt met zijn eigen BIM-software in zijn eigen ‘little bim’ omgeving. Hierbij kunnen er natuurlijk koppelingen zijn naar andere interne software. In het geval van Het Digitale Huis zijn de volgende koppelingen mogelijk: ASDBIM met de BouwConnect Bibliotheek (voorheen DBB), Normworm, Woordpoort, Brandmodule, en met (de stuklijst uit) ASD-kwant via Excel naar de Knaakbaak.

NB: Extra gegevens naast de 3D geometrie worden ook wel *D-informatie genoemd. Voorbeelden hiervan zijn 4D voor planning, 5D voor kosten en 6D voor lifecycle management. Binnen de ontwikkeling van Het Digitale Huis houden wij natuurlijk ook rekening met een aantal van deze zaken: 3D-model, kosten, toetsen, bestek.

Uitwisseling bij little bim De ASDBIM-methodiek is een raamwerk en hulpmiddel voor het eenvoudiger samenstellen van jouw little bim. Wanneer je optimaal gebruik maakt van ASDBIM en de BCB (bibliotheek) zullen aanvullende gegevens van elementen automatisch aan het CAD-model worden toegevoegd. De koppeling naar de overige software van Het Digitale Huis wordt ook geoptimaliseerd, zonder dat dit je extra werk kost. Een groot voordeel hierbij is dat je binnen de ASD werkmethodiek per project kunt kiezen voor een 3D-BIM of 2D-CAD aanpak.

BIG BIM Een gedeelte van de problematiek en fouten in de bouwvoorbereiding ontstaat in de procesgang van een project. Traditioneel werken we gefaseerd aan een project, van globaal, naar specifiek. De architect/ontwerper begint, vervolgens komt de tekenaar/projectleider en wanneer het ontwerp enige vorm heeft worden andere partners in de keten ingeschakeld (constructeur, installateur). Vaak vindt de daadwerkelijke keuze van installateur en definitieve uitwerking van de technische installatie in een te laat stadium van het project plaats, met alle problemen van dien.

Het werken met een 3D-model zorgt ervoor dat je in een vroeg stadium betere en meer eenduidige gegevens tot je beschikking hebt. Daarmee kun je op een eerder moment met partners in de keten communiceren. Van deze mogelijkheid moet je dan ook gebruik maken, door al vroeg in het proces gedetailleerde informatie te verstrekken en te analyseren. Dit gebeurt nu overigens ook al in een traditionele bouwteam-constructie. Het werken met BIM ondersteunt en bevordert deze manier van samenwerken. Meer informatie over de communicatie met ketenpartners lees je in paragraaf 7.

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 8

Technische uitwisselmogelijkheden Zoals eerder aangegeven is IFC het meest geschikte ‘open’ uitwisselformaat om het rijke informatiemodel dat is opgezet in ASDBIM, op een betekenisvolle manier te kunnen delen met andere ketenpartners. IFC staat voor Industry Foundation Classes en is een open standaard voor objectuitwisseling tussen verschillende softwareprogramma’s in de bouw. De meest actuele versie is IFC3x2 TC1. De huidige versie van Arkey-ASD sluit aan op deze standaard en in de ontwikkeling wordt rekening gehouden met de nieuwe standaard IFC4. Met ASDBIM kun je dit formaat exporteren en importeren. Of je ook daadwerkelijk kunt communiceren met derden is natuurlijk mede afhankelijk van de software van de ontvangende of verzendende partij. We raden je aan om bij aanvang van samenwerking met anderen de technische mogelijkheden voor export en import te verkennen. Meer informatie over IFC lees je in paragraaf 6.

De softwareontwikkeling staat niet stil, daarom zul je bij elke samenwerking (intern en extern) aandacht moeten besteden aan nieuwe mogelijkheden en inzichten voor het maken van het model. Dit houdt in: gebruik maken van de laatste versie van de software, nadenken over verbeteringen voor samenwerking en communicatie, afstemmen van technische mogelijkheden, uitbreiden van kennis, etc. In plaats van automatisch verder gaan zoals in het vorige project.

In de meest optimale vorm gaan we op termijn wellicht met onze bouwpartners in één totaalmodel, real-time samenwerken (Total BIM?). Voor dit moment is dat nog een (paar) stap(pen) te ver. Elk in Nederland te verkrijgen BIM-platform werkt immers met zijn eigen interne model. Deze aspectmodellen kun je in de BIG BIM-omgeving beperkt samenvoegen. De beste resultaten worden bereikt door van alle aspectmodellen een IFC-export te maken en deze samen te voegen tot één totaal (controle)model. Met behulp van een modelchecker (analysesoftware) kun je het model en de informatie controleren en managen. IFC-modellen kunnen worden gebruikt voor analyse en communicatie met betrekking tot de hoofdlijnen van het gebouw: locatie, constructie, hoeveelheden. Een IFC-model bevat in ieder geval geen technische 2D informatie, maatvoering en overige annotatie.

Op de volgende pagina zie je een schematische weergave van de werkwijze van het gebruik van aspectmodellen voor communicatie en analyse. Het samenvoegen en beheren van versieverschillen tussen deze aspectmodellen kan worden geautomatiseerd door gebruik te maken van een BIMserver. Bijvoorbeeld de open source BIMServer van TNO, hierover lees je meer in paragraaf 7.

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 9

BIM controleprocedure geschematiseerd little bim

BIG BIM

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 10

5. Hoe wordt BIMmen een succes?

Starten met BIMmen kan alleen een succes worden wanneer je haalbare doelen stelt. BIM is een vorm van procesbesturing die vanuit de praktijk snel vorm krijgt. Om aan een BIM-project te kunnen deelnemen, zul je dan ook eerst zelf moeten gaan BIMmen.

Haalbare doelen voor dit moment kunnen bijvoorbeeld zijn: ▪ Het maken van een intern BIM-model (little bim)

- gevels genereren vanuit het model, - hoeveelheden genereren uit het model, - 3D presentaties maken vanuit het model, - de detaillering 3D vervaardigen in het model (van lastige knooppunten).

▪ Werken met een externe BIM-communicatie (BIG BIM). Het hebben van een intern BIMmodel (little bim) is hiervoor een vereiste. - 3D communiceren met de constructeur (of andere partners) via IFC (zie p. 10). - Aspectmodellen met behulp van IFC samenvoegen ten behoeve van clashdetectie of andere analyse.

Om deze doelen te kunnen bereiken moet je aan een aantal voorwaarden voldoen: ▪ Je team moet gemotiveerd zijn (juiste attitude). ▪ Je moet beseffen dat BIMmen meer is dan alleen het aanschaffen van software en knoppen

drukken (procesbesturing/ project-, bureaumanagement). ▪ De BIM-methodiek moet worden ingebed in de organisatie. ▪ Je moet weten hoe je kunt modelleren met de ASDBIM-methodiek (opleiding volgen). ▪ Je moet weten Je moet weten hoe je een model kunt analyseren op basis van IFC en met behulp

van IFC modelviewers/modelcheckers (opleiding volgen). ▪ Je moet contacten leggen met gemotiveerde ketenpartners. ▪ Je moet met ketenpartners de technische mogelijkheden onderzoeken voor uitwisseling van

bestanden (techniek).

Wanneer je doelen gaat stellen, houd dan rekening met de volgende punten: ▪ Stel je doelen niet te hoog. Individuele doelen moet je delen, gezamenlijke doelen moet je

vastleggen. ▪ Doe wat je kunt en laat wat je nog niet beheerst. Wat je nog niet kunt is mogelijk een

aanvullend doel voor een volgende keer. ▪ Kies niet alleen wat je wilt BIMmen, maar zorg ook voor gedegen voorbereiding (opleiden,

projectmanagement). ▪ Maak goede werkafspraken, zowel intern als ook met andere partijen (protocol, zie paragraaf

2).

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 11

6. IFC Industry Foundation Classes

Het is al regelmatig voorbij gekomen: het IFC uitwisselformaat. IFC is een redelijk nieuwe standaard voor uitwisseling van objecten en modellen voor de bouw. Het is een set afspraken voor de hele bouwkolom, die in tegenstelling tot eerdere initiatieven voor raamwerken, op dit moment al mondiaal werkbare uitwisselingen mogelijk maakt. De IFC-standaard wordt beheerd door BuildingSMART IAI (www.buildingsmart.com). De meeste BIM-software kan met deze standaard op een redelijke manier 3D modellen uitwisselen. Elke partner in de bouwvoorbereiding kan vanuit zijn little bim-omgeving een bruikbaar 3D-informatie model (aspectmodel) exporteren in de vorm van een IFC-bestand. Doordat er van verschillende partners aspectmodellen worden samengevoegd, kunnen we een totaalmodel samenstellen. Hierop kun je digitale controle uitvoeren.

Waarom IFC? IFC is de meest gebruikte en meest volwassen open standaard voor BIM-modellen. Er zijn andere gesloten standaarden, die wellicht ook veel gebruikt worden, maar deze dragen niet bij aan een optimale uitwisseling tussen alle bij de bouw betrokken partijen. Wij zijn er van overtuigd dat de kwaliteit van een model - en daarmee ook het eindresultaat - het best gewaarborgd blijft als elke ketenpartner met zijn eigen software kan werken. Bij het werken met aspectmodellen is en blijft iedere partner verantwoordelijk voor zijn eigen model. Terwijl de BIM-manager het totaal toch digitaal kan managen met de modelchecker.

De IFC-standaard blijft in ontwikkeling en zal dan ook steeds beter worden. Ook zullen de import en export mogelijkheden van de gebruikte software binnen de geldende standaard verbeteren.

NB: Een andere mogelijkheid om de 3D-geometrie van het gebouw te delen met derden is 3D-dwg export. Dit is een model dat minder eigenschappen bevat dan een IFC-model maar voor 3D-communicatie wel kan volstaan (tweede keuze dus).

IFC viewer Met behulp van een IFC-viewer kun je geëxporteerde IFC-modellen bekijken. Er zijn verschillende gratis IFC-viewers beschikbaar op internet (o.a. Solibri Model Viewer en DDS-CAD Viewer). Een overzicht van (gratis) IFC-viewers staat op www.ifcwiki.org/index.php/Free_Software.

Op dit moment is het handig om meerdere viewers te gebruiken. Ze bieden namelijk allemaal andere mogelijkheden. Mocht een viewer problemen geven met het tonen van een bepaald IFC-model, dan kun je het model misschien met een andere viewer wel bekijken.

Solibri Model Viewer met NlSfb lagen DDS-CAD Viewer met uitgeschakelde verdiepingen

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 12

IFC modelchecker Naast de viewers is er ook IFC analysesoftware verkrijgbaar, de IFC modelcheckers. Een modelchecker is eigenlijk een uitgebreide IFC viewer waarin je meerdere IFC-modellen tegelijk kunt laden en controleren op fouten (clashes). Voorbeelden zijn: Solibri Model Checker, Navisworks Manage (Autodesk) en Tekla BIMSight (gratis).

Met een IFC model-checker kun je in een BIG BIM-samenwerking de aspectmodellen van de ketenpartners (architect, constructeur en installateur) samenvoegen. Eventuele fouten kunnen direct geconstateerd en opgelost worden, zodat de bouwvoorbereiding beter op elkaar is afgestemd.

Het voordeel is dat de export- en importproblematiek die altijd ontstaat bij uitwisseling van modellen van het ene naar het andere softwarepakket sterk verminderd. Samenvoegen van IFC-export modellen is veel beter werkbaar. Je voegt de modellen samen en checkt of er inconsistenties of andere problemen zijn. Vervolgens maakt iedere partij de nodige aanpassingen in zijn originele aspectmodel, voor de volgende ‘samenvoegronde’.

De kwaliteit van de IFC-output van de CAD-pakketten zal met het verbeteren van de gebruikte software steeds beter werken en vermoedelijk de voorkeur krijgen. Het samenvoegen en beheren van revisies kan ondermeer met behulp van een BIM-server (zie paragraaf 7).

Je kunt IFC-modelcheckers natuurlijk ook gebruiken als controlegereedschap voor interne BIM-modellen. Exporteer het model naar IFC en voer met behulp van (zelf te vervaardigen) rule-sets (controleregels) controles uit. Voor het maken van uitgebreide rule-sets moet je eerst nog wel wat kennis vergaren.

Handige sites voor viewers en checkers: Solibri: www.solibri.com/documents TNO: www.ifcbrowser.com Tekla www.construsoft-event.com/Email-2011/BIMsight-lanceering/index.html AutoDesk Navisworks: usa.autodesk.com/adsk/servlet/pc/index?id=10571060&siteID=123112

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 13

7. BIG BIM Communicatie

Om eenduidig en helder te communiceren tijdens de bouwvoorbereiding kun je gebruik maken van modernere varianten van digitale communicatie en revisiebeheer. Het is geen must maar het zorgt wel direct voor een betere lijn in de communicatie. In dit kader spreken we over project- en documentbeheer via een ‘communicatieplatform’ of DMS (Document Management Systeem). Ook wanneer je niet BIMt, is het prettig om gebruik te maken van een project/document management systeem. Nog beter is het de aspectmodellen te communiceren via een BIM-server.

Natuurlijk kun je digitaal communiceren via e-mail voor 2D en 3D digitale output, maar naarmate de modellen gedetailleerder worden, worden ze ook groter qua volume (Mb’s) en wordt het steeds lastiger om de bestanden te verzenden.

Communicatieplatform Een communicatieplatform of DMS is een website waarop samenwerkende partijen - binnen projecten - informatie kunnen delen en met elkaar kunnen communiceren. Ook kun je tekeningen en andere documenten uitwisselen. Als projectleider maak je een project aan op dit platform. Hieraan koppel je verschillende teams en personen (intern en extern), die je van rechten voorziet om documenten te publiceren, reviseren, bekijken, downloaden, etc.

Een DMS is de centrale bewaarplek voor alle definitieve stukken. Het platform zorgt ook voor automatische revisie en toont alleen de actuele informatie. Voorgaande revisies blijven wel bewaard. Bij het uploaden van documenten zijn er voorzieningen om alle betrokkenen direct te berichten.

Op deze manier ga je automatisch van ad hoc en ongestructureerde documentpublicatie over naar een gestructureerde project- en documentomgeving. Bekende platforms zijn onder meer: PIM (voorheen van STABU), ProjectPlek (gebruikt tijdens BIM caseweek) en file-to-share. In samenwerking met KPN werkt De Twee Snoeken aan het BouwConnect Communicatie Platform, platform.bouwconnect.nl.

BIMserver Om je IFC-uitwisseling te structureren kun je gebruik maken van een BIMserver. Een BIMserver is software waarmee je de IFC-data per project kunt ordenen en samenvoegen. Binnen projecten kun je ook weer subprojecten aanmaken. Een BIMserver is geen DMS, maar een softwaretool die de IFC-structuur ‘snapt’ en ondersteuning biedt bij het werken met BIM-modellen in IFC. Als je eenmaal een projectstructuur aangemaakt hebt en een rolverdeling tussen de gebruikers hebt aangegeven, zorgt de BIMserver automatisch voor revisiebeheer en versiebeheer bij het opnieuw uploaden van een verbeterd model. Ook vervaardigt de BIMserver direct een update van het totaalmodel op een hoger gelegen niveau.

TNO heeft in samenwerking met onder meer de TU Eindhoven, een ‘Open Source BIMserver’ ontwikkeld. Deze software kun je gratis downloaden en installeren op een willekeurige computer. Na installatie is die computer (laptop, pc, rackserver) de BIMserver.

Met de software beschik je dus over een server die met IFC data kan omgaan. De software analyseert de data in de bestanden en zet deze data in een onderliggende database.

Wat kan mijn BIMserver? Er zijn veel mogelijkheden met de BIMserver. Het is afhankelijk van de gebruiker welke toepassingen het meest aanspreken. Enkele voorbeelden: 1. De BIMserver biedt de mogelijkheid om een project in te richten met subprojecten. Elke

discipline of elk onderdeel van het gebouw vormt dan een eigen project, met eigen gebruikers en rechtenbeheer. Alle onderliggende subprojecten worden samengevoegd in de hoger gelegen projecten. Het samenvoegen van IFC data van verschillende disciplines gebeurt direct na elke wijziging.

2. Na wijzigingen kan de BIMserver verschillen opsporen in IFC data. Ook zijn er mogelijkheden voor revisiebeheer en versiemanagement. De ‘checkout’ functie houdt bij wie er in welk gedeelte van

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 14

het model aan het werk is. Als iemand anders ondertussen een wijziging uploadt naar de server gaan automatisch de alarmbellen rinkelen. Dit ondersteunt samenwerken aan een BIM-model door meerdere gebruikers.

3. Een populaire functie is clashdetectie op de (samengevoegde) IFC data en de mogelijkheid melding te krijgen van wijzigingen in (een deel van) het model.

4. Technische gebruikers zweren bij de query- en filtermogelijkheden van de IFC data. Eenvoudig voorgeprogrammeerde queries (zoekopdrachten) zoals ‘alleen de 2e verdieping weergeven’ of ‘alleen alle ramen weergeven’ worden veel gebruikt. Maar ook meer complexe queries als ‘alle deuren op de 3e verdieping die breder zijn dan 900mm weergeven’ kun je zelf programmeren met de advanced query-functie. De nerds onder ons vinden de verschillende interfaces (webuser interface, REST interface en SOAP) en het werken met een EMF framework geweldig.

De eerste goed werkende BIMserver is vrijgegeven in februari 2011. Het is ‘open’ software, dat wil zeggen dat de software gratis is en dat je ermee mag doen wat je wilt, onder de voorwaarde dat de vrijheid op de software blijft bestaan. De eerdere bèta versie is in de praktijk al gebruikt door een middelgroot architectenbureau. Je kunt de Open Source BIMServer downloaden van www.download.bimserver.org, voor verdere uitleg verwijzen we je naar www.bimserver.org/faq-2/nl/.

De Twee Snoeken Automatisering heeft voor eigen gebruik een BIMserver ingericht.

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 15

8. 3D en BIM in Arkey-ASD

2D of 3D-bediening van ASD De ASD-werkmethodiek is per project in te zetten als 2D-ASD-methodiek of 3DASDBIM-methodiek. Tevens is het mogelijk een project dat eerder is gestart als 2D project eenvoudig te voorzien van de juiste hoogte en verder te bewerken als BIM-project (of eventueel andersom).

3D-bediening Het is al jaren mogelijk om volledig 3D te modelleren met ASD. In tegenstelling tot andere CAD-pakketten of 3D-modellers, is het niet mogelijk om aan alle coördinaten een z-coördinaat mee te geven. Binnen Arkey-ASD worden elementen op een referentiehoogte geplaatst, vanaf daar hebben ze een elementhoogte. Dit stelt beperkingen, maar geeft ook extra mogelijkheden. De mogelijkheden om het 3D-model in perspectiefmodus te manipuleren zijn beperkt, er kan echter zeer snel van 2D naar 3D en weer terug worden geschakeld. Ook kan in Arkey iedere willekeurige verticale doorsnede worden gegenereerd. Voor plattegrondsneden wordt gebruik gemaakt van de plattegrondweergave zoals in 2D. Hier kan dus nog geen willekeurige snede worden gemaakt. Wel is er hierdoor een 100% koppeling vanuit de 3D informatie naar de 2D technische weergave in plattegronden. Je kunt hierbij kiezen voor een schaalpresentatie van 1:200 naar 1:1. Voor het genereren van aanzichten is er de keuze uit hidden-line of shading, zowel in de 2D technische doorsnede als in het 3D-model kun je met behulp van componenten details in het model integreren.

Gebouwmodel en referentietekeningen Het gebouwmodel wordt bij voorkeur opgebouwd uit plattegronden met hoogte, opgesplitst per bouwlaag. Dit mag los in een één tekening, maar je kunt ook tekeningen aan elkaar schakelen met behulp van referentietekening. Deze laatste optie is bijzonder effectief als je in teamverband aan een project werkt. Je tekent plattegronden in de x- en y-positie op de juiste hoogte op elkaar in de 2D-plattegrond en schakelt vervolgens over op 3D. Deze werkwijze sluit naadloos aan op de digitale manier van tekenen die je met ASD gewend bent. Het is belangrijk om te allen tijde goed technisch tekenwerk te kunnen genereren uit het BIM-model. Voor de verdere communicatie in het bouwproces heb je immers voorlopig nog steeds technisch correcte plattegronden en aanzichttekeningen nodig. (Zeker totdat de bouwvakker ook met een tablet over de bouw loopt.)

ASD-Hoogte functie (kijkdooshoogte) Bij het modelleren voor BIM is het belangrijk dat alle elementen op de juiste positie in een model worden geplaatst. Ook wat betreft de hoogte. Voortaan dienen verdiepingen, voorzien van vloeren, op elkaar te worden getekend in de plattegrondweergave. Om de wirwar van digitaal tekenwerk te ontzenuwen is een nieuwe functie aan ASD toegevoegd, ASD-Hoogte.

De functie ASD-Hoogte gaat optimaal om met het schakelen van de kijkdooshoogte en referentie- en elementhoogte in Arkey. Het tekenen van verschillende verdiepingen en het plaatsen van objecten op de juiste hoogte wordt hierdoor sterk vereenvoudigd.

3D weergave ten opzichte van 2D weergave Een 3D-model - gemaakt in een willekeurig CAD-pakket - zal niet voor iedere gemaakte snede automatisch de gewenste technische weergave genereren. In 3D weergave wil je schakelaars en lampen bijvoorbeeld in hun werkelijke vorm zien, maar in de plattegrond verwacht je een symbolische weergave. Arkey biedt hiervoor wel uitgebreide mogelijkheden in verschillende componenttypen.

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 16

Componentgebruik in ASDBIM

▪ Gebruik van verzamelcomponenten Het gebruik van verzamelcomponenten voor hele verdiepingen is in ASDBIM niet noodzakelijk. Er kan veel vrijer en losser worden gemodelleerd. Verzamelcomponenten worden alleen toegepast om gebouwdelen en bouwdelen te groeperen (dragercomponent).

▪ Variabele hoogte Variabele hoogte in de nesting van componenten maakt het mogelijk om bijvoorbeeld schillen en materialen een individuele hoogte te geven bij het plaatsen of manipuleren.

▪ Klappen van objecten Arkey biedt de mogelijkheid om aanzichten een dikte mee te geven en geklapt in een model te plaatsen. Klappen van aanzichten mag worden gecombineerd met plattegrond en hoogte.

▪ Klap, roteer, klap Om afgeschuinde, schuin geplaatste, vlakken te kunnen modelleren wordt er optimaal gebruik gemaakt van de mogelijkheden van Arkey-componenttypen. Componenten kunnen geroteerd worden geklapt, waardoor ze schuin komen te staan.

▪ Projectiecomponenten De projectiecomponent doet in de ASDBIM -tekenmethodiek zijn intrede, om afwijkende 3D vormen te combineren met 2D technische (parametrische) weergave. Dit componenttype kan een 3D vorm en afzonderlijke 2D weergave voor x en y bevatten. Afhankelijk van de invalshoek en de klapstand van de component wordt de ene of de andere presentatie getoond. Dit geeft mogelijkheden tot het maken van schuine topgevels met een correcte plattegrondweergave (snede op 1200+).

9. Uitwisselen met ASDBIM

IFC Vanuit ASDBIM kun je het model exporteren naar (de open BIM-standaard) IFC. Bij IFC-export kun je aangeven dat referentiemodellen mee-geëxporteerd dienen te worden. Zoals eerder beschreven, kun je met externe IFC-software de gegenereerde IFC bestanden bekijken en analyseren.

DWG Arkey-ASDBIM sluit goed aan op externe rendersoftware, zoals bijvoorbeeld Artlantis of Piranesi. Importeren en exporteren gebeurt door middel van 3D-DWG export.

Hoeveelheden en staten Met behulp van de functie ASD-kwant kun je hoeveelheden en staten uit het model genereren. Met een Excel-export kunnen deze hoeveelheden vervolgens gekoppeld worden aan een begroting van een willekeurig begrotingspakket. Er is zelfs al een blijvende koppeling mogelijk naar begrotingen van het begrotingsprogramma Knaakbaak van het Digitale Huis.

BIM Projectmanagement met ASDBIM

De Twee Snoeken Automatisering B.V. © 2011 Arend Kooring 17

10. Trainingen voor ASDBIM

De aanpak van BIM-modelleren met Arkey-ASDBIM vergt een aantal vaardigheden van de tekenaar. Niet alleen moet het model zodanig worden opgezet, dat de informatie van de onderdelen - wat betreft hun (3D) positie en afmetingen - correct wordt ingevoerd. Ook moet de informatie die op de uiteindelijke (2D) afdruk gewenst is technisch kloppen. Om ASD voortaan BIMmenderwijs te gebruiken hebben wij een standaard cursusprogramma ontwikkeld.

Als je niet op de hoogte bent van de werking van de laatste versie, is het verstandig een om- of bijscholing te volgen: ▪ Omscholingscursus tot de laatste ASD-versie. ▪ Bijscholing met betrekking tot het gebruik van de kozijnfunctie; trappenfunctie; afdrukbladen

maken m.b.v. referentieviews; gebruik van invalshoeken en schaaltsets, etc; hanteren van ASD informatiescheiding: lagen, sublagen, schaalbereik en diepte.

Onze BIM dienstverlening bestaat uit: ▪ ASD BIM-basiscursus ▪ ASD BIM-gevorderdencursus (3D modelleren en presenteren) ▪ Consultancy en begeleiding bij BIM-projecten ▪ Concultancy en begeleiding bij BIM-processen ▪ Detachering van BIM-modelleurs

11. Meer Info?

Als je meer wilt weten, bel dan gewoon even naar De Twee Snoeken. Wij vertellen je graag meer over wat BIM voor jouw organisatie kan betekenen en hoe je een en ander moet aanpakken: 073-6140407 of www.verkoop@tweesnoeken.nl.

Software en releases De Twee Snoeken www.tweesnoeken.nl Het Digitale Huis www.hetdigitalehuis.nl BouwConnect www.bouwconnect.nl

BIM-specialisten De Twee Snoeken www.tweesnoeken.nl Bouwquest www.bouwquest.nl Spekkink C&R www.spekkink.nl BIM-inteligence www.bim-i.nl Nationaal BIMplatform www.hetnationaalbimplatform.nl

IFC, viewers en checkers BuildingSmart www.buildingsmart.nl Solibri www.solibri.com/documents TNO www.ifcbrowser.com BIMserver www.bimserver.org Wiki (IFC) en.wikipedia.org/wiki/Industry_Foundation_Classes Tekla www.construsoft-event.com/Email-2011/BIMsight-lanceering/index.html AutoDesk Navisworks usa.autodesk.com/adsk/servlet/pc/index?id=10571060&siteID=123112