BEZOEKERSGIDS BUDDHA EXPO & MIND - MAS · 2019-02-19 · De verzameling zwart-witfoto’s van...

EXPO

BUDDHA & MIND

BEZOEKERSGIDS

12341566_BuddhaMind_stramien_bezoekersgids_v6_NL.indd 1 30/09/16 15:04

Daan Roosegaarde (°1979)Rotterdam, 2012Smart foils, lampen, sensoren, elektronica en software

Studio Roosegaarde

1. Lotus Model


B U D D H A & M I N D / M A S 3

BUDDHA & MINDIn onze jachtige tijd zoeken we intenser dan ooit naar rust en verstilling. Met steeds meer doen we aan yoga en meditatie tegen stress. In het Oosten gebruiken mensen deze methodes al eeuwen, vooral om tot een hoger bewustzijn van de realiteit te komen. Een unieke reeks boeddhistische miniatuurschilderingen neemt je mee op zo’n meditatie.

Buddha & Mind is opgebouwd rond 54 schilderingen. Samen vormen ze een geheime handleiding bij een Tibetaans boeddhistisch meditatieritueel. Ze tonen stap voor stap wat een mediterende in gedachten opbouwt. Dat wordt in principe nooit afgebeeld. De schilderingen zijn in de 18de eeuw uitzonderlijk gemaakt voor het on-derricht van een Mongoolse prins. Ze getuigen van een unieke uitwisseling tussen culturen: Chinees, Mongools en Indo-Tibetaans.

Het MAS verwierf de schilderingen van Rafaël Verbois, een Belgische missionaris in China. In 2014 wijdde het Rubin Museum in New York een tentoonstelling aan dit topstuk.


4 B U D D H A & M I N D / M A S

HET VAJRAYANA BOEDDHISME

Het boeddhisme ontstond rond 500 v. Chr. in het Indische

cultuurgebied en verspreidde zich over Azië. Een van de drie

grote stromingen is het Vajrayana. De meditatie afgebeeld in

de 54 schilderingen behoort daartoe.

Centraal in het Vajrayana boeddhisme staan de lama of geestelij-

ke leraar en de overdracht van een ‘geheime’ leer aan ingewijde

leerlingen of monniken. Zij gebruiken symbolisch geladen rituelen

en voorwerpen: mantra’s (spreuken), mudra’s (handgebaren) en

mandala’s (voorstellingen van de kosmos). Zo banen ze zich snel

een weg naar de verlichting en het nirwana.

Mahayana boeddhisten van hun kant streven naar de verlichting

voor álle levende wezens tegelijk. Wijsheid en mededogen leiden

naar het nirwana. Dat bereiken ze dankzij Boddhisattva’s, boeddha’s

in hemelse paradijzen. Theravada boeddhisten streven vooral hun

eigen nirwana na door studie en meditatie.

Door meditatie worden boeddhisten zich bewust van een hogere

realiteit, die de zintuiglijke waarneming overstijgt. Dat inzicht

leidt tot gelukzaligheid en bevrijding uit de kringloop van dood

en wedergeboorten.



VAN EEN MONGOOLS KLOOSTER NAAR ANTWERPEN

De Vlaamse pater Rafaël Verbois werkte jarenlang in China.

Hij had een grote culturele belangstelling en verzamelde foto’s

en objecten. In 1977 kwamen die naar de collectie van het

Etnografisch Museum Antwerpen, nu opgenomen in het MAS.

Rafaël Verbois (1885-1979) richtte een missiepost op in Wangzi-

miao, in Binnen-Mongolië. Nu is dat het Chinese Hebei en Liaoning.

In dit gebied achter de Grote Muur woonden arme boeren, belaagd

door plunderaars. De eeuwen voordien was het een welvarende

multiculturele regio, geliefd bij Mantsjoekeizers, en een centrum

van Tibetaans boeddhisme met veel tempels en kloosters.

Verbois onderhield goede contacten met monniken. Al in 1923

schonk een monnik van het klooster in Wangzimiao hem de verza-

meling miniatuurschilderingen uit zijn cel. Hij vertrok voor studies

naar Tibet.

Het klooster, in 1707 opgericht door Mongoolse prinsen, diende als

familietempel. Waarschijnlijk gaf een van hen de opdracht voor de

schilderingen. Hoe de monnik ze verwierf, is niet bekend.



ONGEWONE COLLECTIE VAN EEN MISSIONARIS

Pater Verbois, die van 1910 tot 1939 in China werkte, liet veel notitieboekjes en

schetsen na. Zijn belangstelling voor het Tibetaanse boeddhisme was voor een

missionaris in zijn tijd ongewoon. Hij maakte ook een studie over de positie van

de vrouw en Chinese huwelijks- en begrafenisgebruiken.

De collectie-Verbois telt ongeveer 300 items: traditionele kledij, prenten, foto’s

en rituele voorwerpen. Opvallend zijn de vele blokdrukken en votieftabletten in

klei (tsa tsa’s) uit lokale boeddhistische kloosters. Gelovigen dragen ze als amulet

of leggen ze als off erande op heilige plaatsen.

2. Links:• Twee portretfoto’s van Rafaël

Verbois, uit 1923 en 1979• Notitieboekjes • Foto’s (reproducties) van Jehol,

de streek waar Verbois verbleef. De landschappen en gebouwen lijken sterk op die in de schilderin-genreeks.

• Lotusschoentjes, schoentjes voor ingebonden voeten.

China 1910-1939MAS, Antwerpen (Bibliotheek EVA, AZ/B.351, AZ/B.352, AZ/BA.102A.102; foto’s AE.1977.0027.0036.D, A.1977.0027.0039.D, AE.1977.0036.0007.D, AE.1977.0036.0008.D, AE.1977.0036.0025.D, AE.1977.0027.0048.D, AE.1977.0027.0040.D, AE.1977.0027.0042.D, AE.1977.0029.001, AE.1977.0029.0016, AE.1977.0029.0018, AE.1977.0029.0019)

Rechts:• Votieftabletten in klei. De afb eel-

dingen stellen beschermgoden en leermeesters uit het Vajrayana boeddhisme voor. (foto)

• Amulethouder• Drukplaten• Houtblokafdrukken: Tibetaanse

teksten en leermeesters, wens-paardje dat gebeden meeneemt, monnikenleraar van de geelkapsekte, de god Mahakala

China 1910-1939MAS, Antwerpen (kleitabletten AE.1977.0029.0063, AE.1977.0029.0059, AE.1976.0023.0043, AE.1957.0038.0002, AE.1977.0029.0064, AE.1977.0029.0081, AE.1977.0029.0062, AE.1977.0029.0071, AE.1977.0029.0070, AE.1977.0029.0069, AE.1977.0029.0068, AE.1977.0029.0072, AE.1976.0023.0048, AE.1977.0029.0076, AE.1977.0029.0075, AE.1976.0023.0051, AE.1977.0029.0056, AE.1977.0029.0055, AE.1977.0029.0066, AE.1977.0029.0067, AE.1976.0023.0049; reliekhouder AE.1976.0009.0005; drukplaten AE.5817, AE.5816, AE.1977.0027.0014 en 00018, AE.1977.0027.0018; papier afdrukken AE.1976.0023.0273, AE.1976.0023.0259, AE.1976.0023.0116, AE.1976.0023.0076, AE.1976.0023.0080)



BEELDEN UIT CHINA

De verzameling zwart-witfoto’s van Verbois geeft een waardevol beeld van het

dagelijks leven in zijn missiepost.

De meeste foto’s vinden we terug op glasplaatjes van het vroegere school-

museum in Antwerpen. Ze zijn gemaakt door de paters van Scheut (Anderlecht)

en werden gebruikt in schoolvoordrachten over de missies. De beelden uit China

zijn duidelijk uit Verbois’ tijd.

Glasplaatjes zijn afdrukken op glas van een fotonegatief.

Het MAS bezit 58 doosjes met elk tien glasplaten.

3. Doos met glasplaatjes

AE.1961.0038.1-13

Rafaël Verbois in de woonkamer van een lama, een Tibetaans boeddhistische leermeester Projectie

AE.1961.0044.0004.D

Reproducties van glasplaatjesDe missiepost in Jehol: dorpsleven, landbouw, huwelijk, begrafenis, portretten

China 1910-1939Verworven in 1961 van de 3de directie (onderwijs) van de stad AntwerpenMAS, Antwerpen



DE 54 SCHILDERINGEN: HET ONZICHTBARE IN BEELD

De reeks van 54 schilderingen is uniek. Ze laat zien wat zich in

de geest afspeelt. Waarschijnlijk hielpen de schilderingen een

Mongoolse prins bij zijn meditatie.

Een titel of tekst is er niet, maar volgens onderzoek zien we

een ritueel uit de Tantratekst: Handboek bij de zuivering van alle

slechte wedergeboortes. Hierdoor kennen we de volgorde en de

zes groepen.

Te zien is een visualisatiepraktijk die zich op de bovenzintuiglijke

boeddha Sarvavid Vairocana richt. Meestal wordt die uitgevoerd

als zuiveringsritueel na een overlijden. Bij zo’n visualisatie geeft

de verbeeldingskracht de onzichtbare realiteit vorm. Deze medita-

tie kan normaal gezien alleen een leraar mondeling aanleren aan

een gevorderde leerling-monnik.

De inhoud is Tibetaans-boeddhistisch, de stijl Chinees, de culturele

achtergrond Mongools. Die diversiteit is uitzonderlijk. Gaf de Mon-

goolse prins de opdracht aan een Chinees atelier, onder toezicht

van een Tibetaanse lama? Vermoedelijk is het werk 18de-eeuws,

maar er zijn verwijzingen naar vroeger. Wellicht is dit een kopie

uit de Qing-periode (1644-1911) van een ouder Ming-origineel

(1368-1644).



SARVAVID VAIROCANA, DE UNIVERSELE WAARHEID

Vairocana is de middelste van de Vijf hemelse boeddha’s, maar hij omvat ook de

eigenschappen van de andere vier. Hij stelt de ether voor, het alomvattende licht.

Zijn naam betekent ‘de stralende’, het schitterende zonlicht dat alles doordringt.

Vairocana wordt vaak met vier gezichten voorgesteld. Omdat hij zo alles ziet, heet

hij ook ‘Sarva-vid’, de ‘alwetende’. Hij zit in meditatiehouding en houdt een wiel

vast. Sarvavid Vairocana belichaamt voor boeddhisten de universele waarheid

4. Sarvavid VairocanaVerguld bronsTibet, 15de eeuw

Privéverzameling

5. De Vijf Boeddha’s met Vairocana in het midden (foto)

Rolschildering op doek (thangka)Tibet, 19de eeuw

Musée d’Ethnographie, Genève, ETHAS 034487

6. De Vijf Boeddha’s met Akshobhya in het midden

Rolschildering op doek (thangka)Tibet, 19de eeuw

Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel, VER.238

Akshobhya, met drie hoofden en zes armen, omhelst zijn tegenhangster Sparshavajra. Rond hem zitten de andere vier hemelse Boeddha’s. Bovenaan bevinden zich leermeesters.



LAMA-KROON MET VIJF BOEDDHA’S

Bij belangrijke rituelen draagt een Tibetaanse monnikenleraar (lama) een vijfb la-

dige of vijfpuntige kroon met de Vijf hemelse boeddha’s als mediterende prinsen.

Zij verbeelden de vijf abstracte aspecten van één werkelijkheid. Je kunt ze alleen

mediterend waarnemen.

Elk staat voor een Boeddha-familie met een eigen kleur, windrichting, natuur-

element, symbool, handhouding enz. Van links naar rechts: Ratnasambhava

(geel, zuid, aarde, juweel), Akshobhya (blauw, oost, water, vajra of rituele scepter),

Vairocana (wit, centrum, ether, wiel), Amitabha (rood, west, vuur, lotus) en

Amoghasiddhi (groen, noord, lucht, dubbele vajra).

7. Lamakroon, ChinaTibet, China17de–18de eeuwKarton, geweven zijde

MAS, Antwerpen, AE.1977.0004.000MAS, Antwerpen, AE.1977.0004.000



THANGKA’S: HULP BIJ MEDITATIE

Als hulp bij de meditatie maken Tibetaanse monniken soms gebruik van thangka’s,

oprolbare schilderingen in een zijden kader. Ze hangen aan tempelwanden of in

huisaltaren.

Ze stellen een boeddhistische godheid of leraar voor. Of een mandala, het univer-

sum in de vorm van een paleis. Dat wordt bezet door de godheid, een kosmische

boeddha met wie de mediterende zich kan identificeren. Hij bouwt in zijn geest

stapsgewijs de mandala op. De mandala is ook de grondvorm van Tibetaanse

tempels en kloosters.

8. Mandala van Akshobhya (foto)Schildering op doek (thangka)Tibet, midden 19de eeuw

Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel , VER.344

Het vierkant is verdeeld in vier driehoeken, met een eigen kleur en vier poorten, symbolen van de windrichtingen. Daaromheen vlammencirkels, vajra’s en lotussen. Zij houden niet-ingewijden buiten.

9. Mandala van Sarvavid VairocanaSchildering op doek (thangka)Tibet, 18de eeuw

Privéverzameling



I | VOORBEREIDENDE OEFENINGEN

De eerste negen schilderingen tonen hoe de hoofdfiguur,

een jonge monnik, zich klaarmaakt voor de meditatie op

Sarvavid Vairocana.

Eerst brengt hij een eerbetoon aan de ‘drie juwelen’:

de Boeddha, de leer en de boeddhistische gemeenschap.

Hij eert zijn leraar en legt de gelofte af dat hij de oefening

tot een goed einde zal brengen en een verlichte geest

zal worden.

Daarna voert hij voorbereidende handelingen uit: het

hanteren van rituele voorwerpen, het opzeggen van ma-

gische spreuken (mantra’s), het vormen van handgebaren

(mudra’s) en het brengen van symbolische offergaven.

De meditatie begint met oefeningen zoals: zichzelf visuali-

seren als de godheid, zich concentreren op lettergrepen uit

mantra’s, symbolische attributen van de godheid oproepen

en lichtstralen uitzenden en absorberen.



I.1 | Boeddha eren

De hoofdfiguur staat vooraan. Hij draagt een Indiase monnikspij met de rechter-schouder bloot. Het gedeelte met de leraar (rechts) ontbreekt. Hij eert de zittende Boeddha (midden), een boek (links) en een rolschildering (rechts) met de afbeelding van Vairocana. Het zijn symbolen voor Boeddha’s lichaam, woorden en geest.

De wensbomen, tafeltjes en geelroze wolken zijn typisch voor de Chinese schilderkunst uit de 15de eeuw.

AE.1977.0026.6-54, schildering 1

I.2 | Vraag tot inwijding

De mediterende monnik (links voor-aan) vraagt zijn leraar (met gele muts) ingewijd te worden in de mandala van Sarvavid Vairocana. Het paleis op de achtergrond verwijst naar die kosmische verblijfplaats, de lichtstralen verwijzen naar Vairocana.

De monniksgewaden zijn Indisch, de architectuur is Chinees.

AE.1977.0026.10-54, schildering 2



I.3 | Verering

De mediterende zit op een troon voor een tafeltje met rituele voorwerpen. Hij hanteert ze en maakt magische handgebaren. Zo vereert hij de god Vajrasattva, de Boeddha en de leraar, alle drie zichtbaar in de lucht bovenaan. Zij zuiveren hem van negatieve invloeden.

Het blauwgroene landschap en de drijvende wolkjes zijn typisch voor de hofschilderkunst van de vroege Ming- dynastie (1368-1644).

AE.1977.0026.53-54, schildering 3

I.4 | Maanschijf

De monnik zit in meditatie voor een tafeltje met rituele voorwerpen. Hij visualiseert een maanschijf waaruit een lichtstraal komt. Daarin verschijnt een blauwe lotus en een gouden vajra, een rituele scepter met in het midden de mystieke lettergreep hum. De lichtbun-del die daaruit komt heeft alle kleuren van de regenboog.

AE.1977.0026.12-54, schildering 4



I.5 | Vier concepten

De monnik mediteert over vier concep-ten: de leegte, de oerboeddha Vajra-sattva, Vairocana en zijn mandala of voorstelling van de kosmos. Ze krijgen respectievelijk vorm als een maanschijf (boven midden), een mantra (rechtsbo-ven), regenbooglicht (midden) en witte paleistrappen (linksboven).

De mantra is door een kenner in Tibe-taans kalligrafisch schrift geschreven.

AE.1977.0026.38-54, schildering 5

I.6 | Gedachtewereld

De mediterende probeert Sarvavid Vairocana te visualiseren. Een rivier scheidt hem nog van de wereld die hij in gedachten oproept. Het Boeddhabeeld en de gouden stralen verwijzen naar de allesdoordringende Vairocana.

Het weelderige blauwgroene landschap contrasteert met de eenvoudige witte brug in de stijl van 19de-eeuwse Chinese houtblokdrukken.

AE.1977.0026.8-54, schildering 6



I.7 | Vijf Boeddha’s

De mediterende stelt zich de Vijf Boeddha’s voor: de witte Vairocana, de blauwe Aksobhya, de gele (hier witte) Ratnasambhava, de rode Amitabha en de groene Amoghasiddhi. Met hun vrouwelijke tegenhangers vormen zij een eenheid, omhuld door het licht van een maanschijf.

De boom rechts verwijst naar de paleis-tuin die naar Vairocana’s mandala leidt. Hij is realistisch en verfijnd weergegeven.

AE.1977.0026.24-54, schildering 7

I.8 | Zonlicht

De mediterende haalt zich de vierhoofdige Sarvavid Vairocana voor de geest en ziet hem in zijn mandala-verblijf zitten. De stralenkrans boven de paleisdaken stelt het allesdoordringende zonlicht voor, dat als een aureool van de godheid de realiteit zichtbaar maakt.

De ragfijne juwelen en de bijna doorzich-tige kroon van Sarvavid Vairocana zijn Chinees van stijl, niet Tibetaans. Dat is ook zo voor de massa krullende wolken bij het opdoemende paleis.

AE.1977.0026.34-54, schildering 8



I.9 | Offergaven

De monnik brengt offergaven die verwijzen naar de vijf zintuigen en de acht gelukssymbolen. Hij vraagt zijn Tibetaanse leraar (rechts, met puntmuts en in geel onderkleed) hem voort te begeleiden in de meditatie. Het ritueel moet ervoor zorgen dat alle levende wezens de verlichting bereiken.

AE.1977.0026.33-54, schildering 9



II | DE VISUALISATIEOEFENING

De tweede groep, zeven schilderingen, toont hoe de

mediterende de mandala, de kosmische verblijfplaats van

Sarvavid Vairocana, geleidelijk aan in gedachten opbouwt,

als een paleis. En hoe hijzelf de centrale plaats van deze

godheid gaat innemen.

De meditatie begint met het in gedachten oproepen van de

god Trailokyavijaya. Het zien van zijn wapens en attributen

neemt alle fysieke en mentale obstakels weg die de visualisatie

hinderen. Hij brengt symbolische offergaven, vormt magische

handgebaren en spreekt mystieke lettergrepen uit. Daaruit

verschijnen godheden die de mandala bewonen, onder wie

Vairocana. Zij zegenen hem en verdwijnen weer naar hun

verblijf. Dat symboliseert de ultieme werkelijkheid.

De mediterende zit op een houten troon. Zijn gelaat, in de

eerste reeks schilderingen in driekwartprofiel, is nu naar voren

gericht. Hij heeft de eigenschappen van de frontaal kijkende

godheid overgenomen.



II.1 | Transformatie

De mediterende denkt aan een lotus met daarop de lettergreep hum. Die dringt door tot in zijn hart, waarna hij zichzelf transformeert in de boze blauwe godheid Trailokyavijaya. Hij verzoekt hem buitengewone krachten te schenken.

De meerarmige god bezit een hele reeks wapens. Die zijn hier uitzonderlijk uitver-groot. Dat wijst erop dat de schildering gemaakt is voor iemand die de Tibetaanse traditie niet goed kende.

AE.1977.0026.13-54, schildering 10

II.2 | Lettergrepen

De mediterende zit op een troon voor een tafeltje met rituele voorwerpen. Hij maakt magische handgebaren en zegt mantra’s op. In elke hand verschijnt een lettergreep (links hum, rechts ah) en een cirkel met zestien lettertekens die licht uitstralen. Door het uitspreken van de lettergrepen komt het paleis van Vairocana in beeld.

De paleistuin is bezaaid met juwelen en de bomen zijn met linten versierd.

AE.1977.0026.21-54, schildering 11



II.3 | Handgebaren

De mediterende vormt speciale handge-baren (mudra’s) die achtereenvolgens een beeld van Aksobhya (blauw), Vairo-cana (wit) en Amitabha (rood) doen verschijnen. De uitvergroting van de handgebaren is ongewoon en dient als een visuele hulp bij de opleiding.

AE.1977.0026.46-54, schildering 12

II.4 | Paleis

De mediterende heeft de Vijf bovenzin-tuiglijke Boeddha’s in zijn geest zicht-baar gemaakt. V.l.n.r.: Ratnasambhava (geelwit), Aksobhya (blauw), Vairocana (wit), Amitabha (rood), Amoghasiddhi (groen). Het paleis symboliseert de man-dala, waar ze verblijven. Dat is nu bijna opgebouwd.

De poort vooraan en de daken zijn in een typisch Chinese stijl geschilderd. De tuin is vrij realistisch weergegeven.

AE.1977.0026.47-54, schildering 13



II.5 | Bijzondere kracht

De mediterende haalde zich de Vijf Boeddha’s voor de geest en laat hun respectievelijke symbolen verschijnen: een drievoudig juweel, een vajra of rituele scepter, een wiel, een lotus, een dubbele vajra. Door ze te aanschouwen eigent hij zich hun bijzondere kracht toe. Daarna bouwt hij in gedachten de uit vajra’s bestaande omheining van de mandala op.

Opvallend zijn de gelakte troon en de blauwe Chinese schoentjes.

AE.1977.0026.48-54, schildering 14

II.6 | Acht godinnen

De mediterende houdt de vajra en bel vast, twee symbolische rituele voorwer-pen. In gedachten laat hij acht godinnen offergaven brengen. Aan de figuren en voorwerpen boven zijn hoofd zien kenners dat de kunstenaar de Tibetaans boeddhis-tische iconografie niet zo goed kende.

De schilderstijl, zoals het platte hoofd van de centrale figuur, is kenmerkend voor de Qing-periode (1644-1911). Opvallend zijn de olifant, Vairocana’s rijdier, en de leeuw, die wordt ver-bonden met de historische Boeddha Shakyamuni. De godinnen op hun lotussokkel zijn geïnspireerd door de beeldhouwkunst.

AE.1977.0026.49-54, schildering 15



II.7 | Toewijding

Na de uitgevoerde visualisaties en rituele praktijken roept de mediterende nogmaals de Vijf Boeddha’s op en ver-zoekt hen naar hun verblijfplaats terug te keren. De afbeelding van de godheid Vajrasattva, een voorstelling van de oerboeddha, en de leraar aan de zijkan-ten symboliseren zijn toewijding aan de boeddhistische leer en de praktijken.

De blote schouder kenmerkt de leraar als Indisch.

AE.1977.0026.45-54, schildering 16



10. Rituele voorwerpen:• vajra: rituele scepter, donderkeil of bliksemschicht. Letterlijk ‘diamant’,

de hoogste, onverwoestbare, allesdoordringende kracht van het universum (foto)• ghanta: handbel • phurbu: rituele dolk • shanka: schelphoorn• kapala: schedelbeker• damaru: handtrommel gemaakt van twee halve schedels, met dierenhuid bespannen• kangling: trompet van menselijk dijbeen• akshamala: gebedssnoer met 108 kralen in mensenbeen • vishvavajra: gekruiste vajra cimbaaltjes

China, Tibet, 19de-20ste eeuwMAS, Antwerpen (AE.1957.0027.0016, AE.1957.0027.0015, AE.1960.0013.0001, AE.1973.0016.0007, AE.1960.0013.0002, AE.1993.0017.0015, AE.1976.0044, MAS.0089.004, MAS.0089.005)

• Ritueel tafeltjeBhoetan, 20e eeuwTibetaans Instituut Karma Sonam Gyamtso Ling, Schoten

INSTRUMENTEN MET KRACHT

Bij hun meditatie gebruiken Tibetaanse monniken symbolische, met kracht bela-

den instrumenten. De belangrijkste zijn de vajra en de bel. De vajra, een metalen

scepter, staat voor het mannelijke, actieve aspect dat hindernissen wegneemt.

Het is het middel en de weg om tot verlichting te komen. De handbel is het

vrouwelijke, het doel dat de wijsheid is. Samen leiden ze tot mededogen, inzicht,

verlichting: weg en doel zijn één.

Voorwerpen van mensenbeen of schedels verwijzen naar vergankelijkheid en dood.

Die biedt een kans op een nieuw en beter spiritueel leven.

Bhoetan, 20e eeuwTibetaans Instituut Karma Sonam Gyamtso Ling, Schoten



III | ZICHZELF ALS DE GODHEID VOORSTELLEN

De derde groep, dertien schilderingen, toont de visualisatie

en het ritueel waarbij de mediterende zichzelf transfor-

meert in de godheid Sarvavid Vairocana om diens goede

eigenschappen te verwerven.

De mediterende zit op een blauwe lotus, midden in een

oceaan. Dat is een metafoor voor samsara, de oceaan van

het bestaan: de eindeloze kringloop van lijden, sterven en

geboren worden. Hij richt zijn gedachten op Vairocana en

identificeert zich met hem bij het opzeggen van mantra’s.

In die vorm zuivert hij geestelijk alle dimensies van het

bestaan.

De mediterende brengt dan de Vijf Boeddha’s tevoorschijn

en bouwt om de mandala een omheining van vajra’s, rituele

scepters. Hij mediteert op de leegte – de ultieme aard van

de realiteit – voorgesteld als maanschijf. Hij ziet binnen- en

buitenkant van het paleis en plaatst zichtzelf er middenin,

zoals Sarvavid Vairocana.

Regenboogkleurige lichtbundels stralen uit zijn hoofd en

doordringen alle werelden. De klank van zijn mantra moet

alle levende wezens bevrijden van een ongelukkige weder-

geboorte.



III.1 | Mantra-klanken

De mediterende eert in gedachten de vierhoofdige Sarvavid Vairocana boven hem door de aan hem gewijde mantra op te zeggen. Chinese en Tibetaanse instrumenten in de lucht verklanken hem. V.l.n.r.: mondorgel, klokkenspel, cimbaaltjes, handtrommeltjes, ratel, dwarsfluit en schelphoorn.

In de oceaan zien we Chinese waterdieren zoals de wolhandkrab. Het pareloffer en de schildpad met een koraaltak zijn taoïsti-sche symbolen. Tijger en draak staan voor het Chinese yin-en-yangprincipe.

AE.1977.0026.35-54, schildering 17

III.2 | Lichtpaleizen

De klank van de mantra voor Sarvavid Vairocana doordringt de hele wereld. De woorden zijn in Tibetaans kalligrafisch schrift weergegeven, in cirkels met één middelpunt. De recitatie brengt onder-delen van zijn verblijf tevoorschijn, in de vorm van paleizen die licht uitstralen.

Onderaan betoont de taoïstische draken-koning de mediterende respect. Twee dienaars, een schildpad met koraaltak en een schelp met parel, staan naast hem. De watergolven zijn gestileerd weergegeven met wit afgeboorde krullen.

AE.1977.0026.39-54, schildering 18



III.3 | Transformatie

De mediterende verandert zichzelf in Vairo-cana, versierd met juwelen en zittend op een blauwe lotus. Hij overschouwt de aard van ons bestaan en de leer die Boeddha Shakyamuni (boven zijn hoofd) verkondigde. Hij haalt ook Boeddha’s eerste leerlingen voor de geest en denkt aan al wie de verlossing heeft bereikt.

De stijl is uitgesproken Chinees, 18de/19de eeuw: het afgeplatte hoofd, de gele, roze en zelfs groene krullende wolken, de taoïstische figuren.

AE.1977.0026.51-54, schildering 19

III.4 | Ondeugden

Om de verlichting te bereiken moet de mediterende drie ondeugden wegwerken die leiden tot de eindeloze cyclus van wedergeboorten. Drie dieren symboliseren ze: varken (onwetend-heid), slang (haat) en haan (begeerte). Ook de insecten belemmeren sym-bolisch het hogere inzicht. De volle maanschijf uit het hart van de medite-rende wijst op het vatten van de ultieme werkelijkheid, na alle hindernissen.

Een paleisdak (rechtsboven) en een grot (links) liggen verscholen in het blauwgroene landschap. Ze suggereren een geheime toegang tot een verborgen wereld.

AE.1977.0026.18-54, schildering 20



III.5 | Gezuiverd karma

Het negatieve karma dat de verlichting belemmert, wordt gezuiverd door te mediteren over de boze god Trailokya-vijaya. De mantra’s die de mediterende opzegt, zijn in cirkels met een gemeen-schappelijk middelpunt afgebeeld, in Tibetaans kalligrafisch schrift.

De gekruiste vajra’s en stralende paleizen maken duidelijk dat de basis en de buitenkant van Vairocana’s verblijf (mandala) gevormd zijn.

AE.1977.0026.14-54, schildering 21

III.6 | Demonen

De witte maanschijf op de blauwe lotus staat symbool voor de beschouwing van de ultieme werkelijkheid. Hieruit verschijnt de boze godheid Vajrapani, die alle demonen en storende elemen-ten naar de buitenrand van de mandala stuurt.

De stijl van de lotussen lijkt op die van houtblokdrukken. De geesten met vlam-mend haar zijn een klassieke voorstel-ling van gekwelde zielen in het Chinese hellerijk.

AE.1977.0026.19-54, schildering 22



III.7 | Verenigd

De mediterende visualiseert de Vijf Boeddha’s en hun tegenhangsters. Hij vormt welbepaalde mudra’s (handgebaren) en stelt zich de paren voor als één ge-heel. Hij mediteert over hun zijnswijze en het zuivere licht, hier een volle maan-schijf die de twee groepen van goden samen omvat.

De bloemen en planten zijn opvallend gestileerd, typisch voor de schilderstijl van de Ming-periode (1368-1644).

AE.1977.0026.23-54, schildering 23

III.8 | Regenbooglicht

De mediterende straalt in alle rich-tingen regenbooglicht uit, als in een caleidoscoop. In zijn geest bouwt hij de omheining op van de mandala van Sarvavid Vairocana. De buitenste ring van het hek bestaat uit gekruiste vajra’s, de binnenste uit gewone.

AE.1977.0026.36-54, schildering 24



III.9 | Kennis van de werkelijkheid

De mediterende stelt geestelijk de vajra-tent samen, een paviljoen van vajra’s, rituele scepters. Uit zijn handen vertrekken twee stralen die boven zijn hoofd samenkomen in een wolk van licht. Het zijn twee wegen die leiden tot kennis van de werkelijkheid. De bodem is bezaaid met kostbaarheden, symbool voor de basis van de mandala.

AE.1977.0026.11-54, schildering 25

III.10 | Maanschijf

De mandala is volledig opgebouwd in de vorm van lichtgevende paleizen. Het middelste, met de maanschijf, stelt het binnenste van de mandala voor, de plaats waar Sarvavid Vairocana verblijft.

De architectuur is vrij schematisch, zonder decoratieve elementen.

AE.1977.0026.30-54, schildering 26



III.11 | Sarvavid Vairocana

De vierhoofdige Sarvavid Vairocana troont in meditatiehouding op een blauwe lotus. Naast hem zitten Vajrasat-tva en zijn vrouwelijke tegenhanger. De mediterende is de centrale godheid zelf, met wie hij zich vereenzelvigd heeft. De paleizen met uitstralend licht verwijzen naar onderdelen van de mandala. De witte maanschijf stelt de ultieme werke-lijkheid voor.

Sarvavid Vairocana is voorgesteld in Indo-Tibetaanse stijl: met een witte huidskleur en juwelen ingelegd met edelstenen. Onderaan maken zes Chinese hemelse ambtenaren hun opwachting.

AE.1977.0026.31-54, schildering 27

III.12 | De werkelijkheid belicht

Sarvavid Vairocana, omringd door goden en wachters, verspreidt stralen in verschillende richtingen buiten zijn paleis. Die bereiken en belichten alle aspecten van de realiteit.

De schilderingen zijn zichtbaar van ver-schillende kunstenaars. Het hoofd en de juwelen zijn helemaal anders dan in de vorige schildering. De figuren onderaan zijn taoïstisch, en de leeuw en draak stellen het yin-en-yangprincipe voor.

AE.1977.0026.32-54, schildering 28



III.13 | Hel

Samen met de klank van de mantra van Sarvavid Vairocana bereiken de lichtstralen de hellewereld en bevrijden alle wezens uit een ongelukkige bestaansvorm.

Onderaan bewaken twee wachters de hellepoort, een met een buff elkop en een met een paardenkop. Dat komt overeen met populaire Chinese voorstel-lingen van de hel.

AE.1977.0026.40-54, schildering 29

11. VairocanaTibet14de eeuwBrons, zilver, koper, turkoois (gegoten, koud verguld)

Wereldmuseum, Rotterdam, 74428

12. Boeddha Shakyamuni, de historische Boeddha (foto)

TibetTweede helft 18de eeuwKoperlegering

MAS, Antwerpen, AE.2002.0002.0009

13. De vier hoofden van Sarvavid VairocanaNepal20ste eeuwMessing

MAS, Antwerpen, AE.1979.0031

13. De vier hoofden van Sarvavid Vairocana



14. Sadaksari Lokeshvara India, Bengalen

1911Gedreven koperplaat


15. Vajrasattva Tibet, Newari-stijl

15de eeuwBrons

Privéverzameling

De oerboeddha waaruit de Vijf hemelse boeddha’s zijn ontstaan. Hij houdt een vajra en bel vast, symbolische instrumenten die leiden tot de verlichting.

16. Krodha Vajrapani, bewaker van de geheime tantrische leer (foto)

Nepal20ste eeuwMessing


Schrikwekkende godheden zijn van oorsprong vijandige demonen uit de voor-boeddhistische Bon-religie in Tibet. In het boeddhisme bewaken ze de leer en helpen om het hoogste inzicht te verwerven.

Schrikwekkende godheden zijn van oorsprong vijandige

Tibet. In het boeddhisme bewaken ze de leer en helpen

SADAKSARI LOKESHVARA

Dit is een voorstelling van de bodhisattva of boeddha-in-wording Avalokiteshvara.

Hij is de beschermheilige van Tibetaanse lama’s (leermeesters). De Dalai lama is

zijn incarnatie.

De bekendste mantra van Tibet is aan hem gewijd en heeft zes (sad) lettergrepen

(aksari): om-ma-ni-pad-me-hum, ‘Om, het juweel in de lotus, hum’. Gelovigen

prevelen deze spreuk voor goed karma, monniken reciteren hem bij meditaties om

diepere bewustzijnslagen te bereiken.

In één hand houdt hij een gebedssnoer, in de andere een lotus, symbool van

reinheid. Het cintamani-juweel voor zijn borst vervult alle wensen.



17. De pasgeboren Boeddha ShakyamuniChina20ste eeuwBrons


18. Yidam in extatische omhelzingTibetKoperlegering19de eeuw

MAS, Antwerpn, AE.2002.0002.0026

Yidams helpen monniken om hun gebreken te overwinnen en tot wijsheid om te buigen. Ze worden vaak voorgesteld in seksuele vereniging (yab-yum), symbool van de opheffi ng van alle tegenstellingen.

19. Namasangiti, Heer van de WijsheidNepalMessing 20ste eeuw


Met zijn duizend armen helpt Namasangiti alle mensen om de verlichting te bereiken. De boven het hoofd bijeengebrachte handen maken het gebaar van de hoogste verlichting.



IV | HET LEVEN VAN DE BOEDDHA BESCHOUWEN

Als hij zich eenmaal met Vairocana heeft vereenzelvigd,

beschouwt de mediterende het leven van Boeddha

Shakyamuni, de Boeddha van onze wereldperiode.

Deze vierde groep, negen schilderingen, toont bekende

episodes uit het leven van de Boeddha. Ze wijken af van

de Indo-Tibetaanse traditie. Zo is de omkadering volledig

Chinees. Het moment van de ‘verlichting’, het bereiken

van het hoogste bewustzijn, wordt ook op twee manieren

voorgesteld: eerst zoals in de Indiaas boeddhistische tradi-

tie, en daarna volgens de tantristische overlevering.

Na zijn verlichting wordt de Boeddha of ‘ontwaakte’ voor-

gesteld met tachtig kenmerken. In het Vajrayana boeddhisme

berust de verlichting op het intuïtieve besef dat al het waar-

neembare voortdurend in verandering is, en dus slechts een

illusie is. Alleen de ‘leegte’ bestaat eeuwig. Dat is de ware

aard van de realiteit. De ‘leegte’ wordt voorgesteld

als een lege, witte maanschijf.



IV.1 | De droom van de moeder

Siddharta Gautama, de latere Boeddha, daalt af naar de mensenwereld en ver-schijnt op de rug van een witte olifant. Dat gebeurt in een droom van koningin Maya, zijn toekomstige moeder.

Het kader van deze voorstelling is Chinees. Het perspectief van de trappen en ook de lijntjes op de paleisdaken zijn erg schematisch. Volgens de Tibetaanse overlevering zit er niemand op de witte olifant.

AE.1977.0026.1-54, schildering 30

IV.2 | Een bovenmenselijke baby

Siddharta Gautama wordt geboren uit de zijde van zijn moeder, koningin Maya, die zich vasthoudt aan de tak van een boom in een park. Hij wordt afgebeeld als een baby die omhoog wijst, een teken dat hij bovenmenselijk is. Waar hij loopt, ontspringt op elke pas een lotus.

Maya is gekleed als een Chinese konin-gin. De jonge prins draagt een lenden-doek en wordt door Chinese draken gebaad. Dit is anders dan in de Indo- Tibetaanse traditie.

AE.1977.0026.2-54, schildering 31



IV.3 | De opvoeding van de prins

De jonge Siddharta, hier voorgesteld als een Chinese prins, groeit op in het paleis en leert lezen en schrijven, paard-rijden en boogschieten. Zijn ouders zijn afgebeeld in het paviljoen links.

Ook de paleisarchitectuur en de hofhouding zijn Chinees.

AE.1977.0026.3-54, schildering 32

IV.4 | De vier ontmoetingen

Siddharta Gautama waagt zich buiten het paleis en wordt geconfronteerd met een oude man, een zieke, een dode en een asceet (een persoon die sober leeft). Dat zijn de bekende vier ontmoetingen.

Siddhartha verlaat de stadspoort (rechtsboven) en verplaatst zich op een wit paard. Zijn entourage is volledig Chinees. Zelfs de asceet (linksboven) is afgebeeld als een Chinese monnik in een gewaad met brede mouwen.

AE.1977.0026.4-54, schildering 33



IV.5 | De verlichting

De Boeddha volgt het voorbeeld van de asceet en verlaat het paleis. Goden dragen zijn paard om de slapende hofhouding niet te wekken. Buiten de paleismuur knipt hij zijn haar af (linksboven), het teken dat hij afstand neemt van al het wereldse. Na jaren van afzondering en meditatie bereikt hij de verlichting (linksonder).

De Boeddha wordt voorgesteld in een krans van licht, nog als een monnik en niet als een boeddha met zijn typische kenmer-ken: lange oorlellen, wijsheidsbuil...

AE.1977.0026.5-54, schildering 34

IV.6 | Mirakels

De Boeddha verrichtte drie mirakels: het bedwingen van een dolle olifant, het bekeren van vijf ongelovigen en het voorspellen van de nakende dood van een aap die hem honing schenkt.

De haartooi van de Boeddha is typisch Chinees en de ongelovigen worden voorgesteld als twee taoïstische onsterfelijken en drie confucianistische wijzen.

AE.1977.0026.50-54, schildering 35



IV.7 | De ultieme werkelijkheid

Dit is de volledige verlichting volgens de tantristische traditie. De ultieme werkelijkheid of waarheid wordt gesym-boliseerd door een volle maanschijf. Die ligt op een blauwe lotus op een troon. Samen met het regenbooglicht dat eruit straalt, stelt dit Vairocana voor. In de wolken erboven zitten de Boeddha’s van de Drie Tijden en Tien Windrichtingen.

De zeshoekige troon en de twee wachters zijn typisch voor de Ming- en Qing-tijd.

AE.1977.0026.52-54, schildering 36

IV.8 | De verlichte Boeddha

Dit is de verlichte Boeddha, met lange oorlellen en wijsheidsbuil. Hij predikt voor discipelen, goden, boddhisattva’s en wijzen. Uit zijn hart vertrekken twee lichtstralen met een boek, symbool voor de leer. Ook uit zijn hoofd vertrekken twee stralen, met de leraar en een maanschijf die de ultieme waarheid voorstelt. Beide zijn essentieel voor zijn meditatie.

Tibetaanse, Indische en Chinese conven-ties zijn hier vermengd.

AE.1977.0026.7-54, schildering 37



IV.9 | Boeddha’s dood en bevrijding

Centraal staat een grafmonument (stoepa), een symbool voor Boeddha’s dood en parinirvana, de bevrijding uit de kringloop van wedergeboorten. In de lichtstralen verschijnen de vijf meditatie-Boeddha’s. Zij staan voor alle aspecten van de oerboeddha of de ultieme werkelijkheid/waarheid.

Deze stoepa is typisch voor het Himalaya-gebied. De drie monniken ervoor zijn van de Tibetaanse Gelug of Geelkap-orde maar hun rode kleed met blauwe gordel is Mongools en de gele mutsen hebben een foute vorm. De anderen dragen Chinese monnikskleren met brede mouwen.

AE.1977.0026.9-54, schildering 38

20. Reliekhouder in de vorm van een stoepaTibet19de eeuwMessing, paarlemoer, turkoois


Een stoepa is een grafmonument en symboliseert de dood en het nirwana van de Boeddha. De vorm verwijst naar de opbouw van de kosmos.

21. Tsongkhapa, de grote hervormerTibet18de eeuwKoperlegering


Stichter van een nieuwe boeddhistische orde in Tibet in de 14de eeuw: de Gelug-pa of Geelmutsensekte.

Een stoepa is een grafmonument en symboliseert de dood en het nirwana van de Boeddha. De vorm verwijst



22. Muts van een lama Nepal of Tibet

20ste eeuwRibfl uweel


23. Hemd van een monnikOost-MongoliëCa. 1920Katoen


24. Etui met vajra en belNepal of Tibet19de eeuwBrons, hout, textiel


Tijdens tantristische rituelen houden monniken de vajra in de rechterhand en de bel in de linkerhand.

25. Mandala van Sarvavid VairocanaLama’s van Tibetaans Instituut in Parijs en in HoeiAntwerpen, 2016

Film timelapse Animatiefi lm

zandmandala in het MAS Visualisatie van Vairocana Rubin Museum of Art, New York

Tijdens tantristische rituelen houden monniken de vajra

SCHILDEREN MET ZAND

Een zandmandala maken is een vorm van meditatie. Dagenlang werken monniken

samen aan het ‘schilderen’ met gekleurde zandkorrels. Ze beginnen de dag met

speciale gebeden en werken zeer geconcentreerd. De energie die van hen uitgaat,

beïnvloedt de omgeving positief.

Wanneer de mandala klaar is, wordt hij vernietigd en het zand wordt in een rivier

gegooid. Dit is een oefening in het besef dat alles vergankelijk is. In het MAS zal

dat gebeuren aan het eind van de tentoonstelling.



V | DE GODHEID LATEN VERSCHIJNEN TEGENOVER ZICHZELF

Ook deze vijfde groep, zeven schilderingen, toont een visuali-

satie. Nu vereenzelvigt de mediterende zich met Vajrasattva.

Hij laat Vairocana voor zijn ogen verschijnen.

De oerboeddha Vajrasattva oefent een zuiverende werking

uit op geesten die beneveld zijn door onwetendheid en

negatief karma. Hij neemt alle hindernissen weg op het

pad naar de verlichting.

De goden uit Vairocana’s entourage verschijnen opnieuw.

Sarvavid Vairocana zegent de mediterende en stuurt

lichtstralen door alle werelden van het bestaan. Dat heeft

een reinigend effect en behoedt mensen voor een slechte

wedergeboorte.



V.1 | Magische lettergreep

De mediterende voert op een rieten mat een zuiveringsritueel uit. Hij zegt de mantra van Vajrasattva op en uit de magische lettergreep hum verschijnt in een lichtstraal deze godheid.

Het Chinees bootje linksonder is waarschijnlijk een metafoor voor de weg naar een gewenste plaats of doel, hier het volbrengen van de meditatie-oefening. De witte stoepa naast een Chinees paviljoen verwijst naar het be-devaartsoord Wutaishan in de Chinese Shanxi-provincie.

AE.1977.0026.26-54, schildering 39

V.2 | De emblemen van de Vijf Boeddha’s

De mediterende heeft zich vereenzelvigd met Vajrasattva. Hij hanteert de vajra en bel en haalt zich hiermee de emblemen van de Vijf Boeddha’s voor de geest: een wiel representeert Vairocana, een vajra Aksobhya, een juweel Ratnasambhava, een lotus Amitabha en een gekruiste vajra Amoghasiddhi.

Linksboven prijkt in het blauwgroene gestileerde landschap opnieuw de witte stoepa. De hongerige geesten (linksonder) zijn een voorbeeld van een slechte wedergeboorte.

AE.1977.0026.27-54, schildering 40



V.3 | Licht

Uit het hart van de mediterende komt een lichtstraal waarin de kernletter-grepen hum ah pam ontstaan. Hieruit komt een gouden vajra tevoorschijn. Die brengt het licht voort dat de godheid uitnodigt.

In het typisch Chinese landschap zijn vooral de berkenbast en de dennen- naalden erg verfijnd weergegeven.

AE.1977.0026.43-54, schildering 41

V.4 | Alwetend

De mediterende laat de godheid voor zich verschijnen. De alwetende Vairocana, in het wit en met vier hoofden, zit in meditatie op een troon. Hij is ontstaan uit de lettergrepen in het midden van de vajra.

Hoewel de compositie anders is, kennen we intussen alle elementen in het land-schap: de geheime ingang tussen de blauwgroene bergen, de rivier van het bestaan met een brug, de wensboom en de witte stoepa.

AE.1977.0026.37-54, schildering 42



V.5 | Goden uit mandala

De mediterende voert speciale handhou-dingen uit en zegt mantra’s op, waardoor goden verschijnen die een plaats in de mandala hebben. Hier wordt de ruimte belicht van Amoghasiddhi, in het groen. Naast hem verschijnt in het blauw Akso-bhya, in het wit Vajrasattva en rechts Vairocana met het wiel.

In het landschap vallen de kleine witte puntjes op. Zij geven de textuur van de rotsen weer en zijn typisch voor de Qing-periode.

AE.1977.0026.16-54, schildering 43

V.6 | Lichtbundels

Uit de vingertoppen van de mediterende lopen lichtbundels met de lettergre-pen om, hum, tram, hrih en ah. Ze transformeren tot de Vijf Boeddha’s en hun tegenhangers. Dat zijn hier geen vrouwelijke wederhelften, zoals dat in Tibetaanse tradities gebruikelijk is.

De gouden bloemenregen komt vaak voor in boeddhistische schilderingen uit de Ming-periode (1368-1644).

AE.1977.0026.22-54, schildering 44



V.7 | Bevrijding

De mediterende beschouwt Sarvavid Vairocana en ziet hoe uit zijn vier hoof-den lichtstralen komen die alle dimen-sies doordringen. Ze verlichten, zuiveren en bevrijden levende wezens van een slechte wedergeboorte.

De tijger (links) en de draak (rechts) staan symbool voor het yin-en-yang-principe. Ook taoïstische goden, een Chinese wijze met zwart hoedje en een Indiase monnik in rood gewaad brengen een eerbetoon.

AE.1977.0026.29-54, schildering 45



VI | RITUEEL VOOR DE OVERLEDENEN EN AFSLUITENDE RITEN

In de zesde en laatste groep, negen schilderingen, zit de

mediterende voor de zuidelijke poort van het mandala-

paleis van Sarvavid Vairocana. Bij een dodenritueel worden

het lichaam van de overledene, zijn kledij of een plankje

met zijn naam op een platform bij deze poort geplaatst.

De mediterende doet visualisatie- en meditatieoefeningen

gericht op de zuiverende godheid Vajrasattva. Hij zegt

verzen op, brengt symbolische offergaven, hanteert rituele

voorwerpen en haalt zich de symbolen van de Vijf Boeddha’s

voor de geest. Hiermee worden afschrikwekkende goden

opgeroepen en de vier poortwachters die hen beteugelen.

Door het opzeggen van de mantra’s gericht aan Vairocana

en Vajrasattva ziet de mediterende hoe hijzelf de overledene

van negatief karma zuivert. Uit de handen van Vairocana

stromen lichtstralen die het hellerijk reinigen. Dit bevrijdt

alle levende wezens van ongelukkige wedergeboorten. Een

dankfeest sluit het ritueel af.



VI.1 | Ingang van de mandala

De mediterende zit op een rieten mat aan de zuidelijke ingang van de man-dala, hier voorgesteld als een paviljoen met een aparte poort. Hij visualiseert een lotus waaruit een gouden vajra oprijst. Uit de lettergreep hum verschij-nen licht en de god Vajrasattva.

Een tweede lichtstraal roept ook de andere goden van de mandala op. Zij zenden de mediterende zegeningen en alles zuiverend licht.

AE.1977.0026.25-54, schildering 46

VI.2 | Offergaven

De mediterende zit op een rots in een lotusvijver. Hij houdt de vajra en de bel vast, en zegt mantra’s op waardoor Vajrasattva en rituele offergaven verschijnen, zoals een vaas, een juweel en een banier. Zij worden gebruikt om het negatieve karma van de overledene te zuiveren.

AE.1977.0026.28-54, schildering 47



VI.3 | Zuiverende rituelen

De mediterende houdt de vajra en bel vast en roept met verzen en handge-baren een aantal attributen van de Vijf Boeddha’s op. In naam van de overle-dene voert hij zuiverende rituelen uit die hem behoeden voor een ongunstige wedergeboorte.

AE.1977.0026.20-54, schildering 48

VI.4 | Toornige godheden

De mediterende roept boze godheden op en spoort ze aan de laatste onzuiver-heden weg te nemen die een gunstige wedergeboorte voor de overledene in de weg staan. Het grote aantal wapens en rituele voorwerpen komt overeen met het aantal handen van de twee zes- armige goden.

Tussen hen in staat Hayagriva, herken-baar aan het groene paardenhoofd in zijn haar. Onderaan kronkelt een rode draak om de troon van rotsgesteente.

AE.1977.0026.17-54, schildering 49



VI.5 | Rust

De mediterende prijst alle goden van de mandala, vooral de vier poortwachters. Hij brengt de boze godheden tot rust en werkt de oorzaken van een slechte weder-geboorte weg.

Onderaan zijn de golven van het water van de oeroceaan verfijnd afgeboord met een wit schuimrandje.

AE.1977.0026.15-54, schildering 50

VI.6 | Zuivering

Door het veelvuldige opzeggen van de mantra gewijd aan Sarvavid Vairocana en aan Vajrasattva zuivert de medite-rende de overledene van alle negatieve karma dat zich tijdens zijn leven heeft opgehoopt. Dit verzekert hem van een beter bestaan in het volgende leven.

De mantra’s zijn geschreven in Tibetaans kalligrafisch schrift, in cirkels met een gemeenschappelijk middelpunt. Dit is het werk van een specialist uit een van de kloosters in het noordoosten van Tibet, waar Mongolië goede relaties mee onderhield.

AE.1977.0026.42-54, schildering 51



VI.7 | Mantra’s voor een zuivere geest

Door het opzeggen van mantra’s voor de godheid Vajrasattva zuivert de medi-terende de geest van de overledene. Ook fouten die hij mogelijk maakte tijdens de uitvoering van het ritueel worden zo goedgemaakt.

De groene sjaal van Vajrasattva is niet op de gebruikelijke Tibetaanse, maar op Chinese wijze gedrapeerd.

AE.1977.0026.44-54, schildering 52

VI.8 | Verlossing

De mediterende visualiseert hoe de overledene, en ook alle levende wezens, verlost worden van de hellewereld en slechte wedergeboorten. Dat gebeurt dankzij het ritueel dat hij uitvoerde.

Een lichtstraal uit Boeddha’s hand stroomt dwars door de hellepoort en bevrijdt alle aanwezigen. De god Yama prijkt boven de poort, bewaakt door twee wachters. Rechts voert een meisje met lange mouwen een dans uit op fluitmuziek.

AE.1977.0026.41-54, schildering 53



VI.9 | Dankfeest

Een dankfeest sluit het ritueel af. De acht taoïstische onsterfelijken brengen offergaven, muziekinstrumenten zweven door de lucht.

In een vlammend aureool staan drie godheden: Mahakala, Vairocana en Vajra-sattva. Zij zijn erg populair in Mongolië.

AE.1977.0026.54-54, schildering 54

Sarvavid Vairocana mandalaWangzimiao, Binnen-Mongolië18de-19de eeuw

Gouache op papier

MAS, Antwerpen, AE.1977.0026.1-54

26. VairocanaBihar, India10de-11de eeuw, Pala-stijlGraniet

Privéverzameling



27. Midden

• Het paradijs van Amitabha (thangka) Tibet, 20ste eeuw AE.1959.0026

• Amitayus, hemelse Boeddha Nepal, 20ste eeuw AE.1957.0029.0012

• Boeddha Shakyamuni, de historische Boeddha Mongolië, 20ste eeuw AE.1957.0026.0001

• Sitatara, vrouwelijke boddhisattva Tibet, 20ste eeuw AE.1960.0048.0008

Dit huisaltaar werd door monniken van het Tibetaans Instituut in Schoten vervaardigd ter gelegenheid van de opening van het Etnografisch Museum Antwerpen in 1988.

MAS, Antwerpen, AE.1988.0011.0024, AE.1988.0011.0001 tot 0023, AE.2009.0129.0001 tot 0002, AE.2009.0130.0001 tot 0011

TEMPELALTAAR

In elke Tibetaanse tempel staat vooraan een altaar zoals dit model.

De grootte varieert.

In het midden hangt een thangka. Op de trap ervoor: bronzen beelden,

deegfiguren (torma), kaarsjes en schaaltjes met offergaven. In de vakjes aan

de zijkanten passen de heilige teksten van de Kanjur en de Tanjur, de Tibetaanse

vertaling van de boeddhistische Leer. De langwerpige, bedrukte vellen papier

zijn per hoofdstuk in textiel gewikkeld.

De plint is beschilderd met symbolen van de vijf zintuigen: fruit (smaak),

wierookpot (geur), spiegel (zicht), fluit (gehoor), textiel (tastzin).



CHINESE BEGRAFENISRITUELEN

Het oude China kende drie grote denkwijzen: confucianisme, taoïsme,

boeddhisme. Ze komen vaak samen voor, vooral bij begrafenisritu-

elen. Dat toont ook de reeks schilderingen. Het afgebeelde zuive-

ringsritueel voor doden is boeddhistisch, maar in de achtergrond

zien we taoïstische onsterfelijken en confucianistische ambtenaren.

Sommige stijlkenmerken verwijzen naar de Ming-dynastie (1368-1644).

Toen waren begrafenisrituelen zeer uitgebreid en kregen doden

grote hoeveelheden grafgiften mee om in het hiernamaals te kunnen

leven zoals op aarde. Ook de verering van voorouders was een plicht.

Daarom lieten rijke Chinezen grote portretten maken van het gestor-

ven familielid.

Pater Verbois maakte begin 20ste eeuw een studie van Chinese

begrafenisrituelen, die nog grotendeels dezelfde zijn. De familie

komt van overal naar het huis van de overledene. Het mooi geklede

lichaam wordt opgebaard op een tafel op de binnenkoer. Daarna

wordt de kist in stoet weggedragen en begraven met alles wat hem

/haar dierbaar was. Nu zijn die grafgiften, vooral geld, in papier

nagemaakt en worden ze in een tempel ritueel verbrand.



29. Grafgiften

in de vorm van:

• gebouwen van de binnenplaats waar de begrafenisrituelen plaatsvinden• een lege stoel voor de overledene• een altaar met voedseloff ers• meubilair om in het hiernamaals te gebruiken• een wierookbrander op de plaats waar de lijkkist zou staan• muzikanten en dansers• ambtenaren en bedienden die de lijkkist naar de begraafplaats brengen

ChinaMing-stijl (1368-1644)

MAS, Antwerpen, AE.2002.0012.0001 tot .0053

28. VoorouderportretChinaMing-stijl (1368-1644)




STILTEPLEKKEN

De behoefte aan innerlijke rust of een mystieke beleving is universeel

en van altijd. In onze westerse samenleving maakt vooral mindfulness

opgang als methode om de stress van het leven te beheren.

Mindfulness ontstond in boeddhistische meditatietechnieken. Je leert

aanwezig te zijn bij wat nu is, niet in het verleden vast te zitten of verre

toekomstdoelen na te jagen.

In je hoofd tot stilte komen kan overal, ook in een stedelijke omgeving

zoals Antwerpen. Ga zitten en laat je onderdompelen door beeld en

geluid van Antwerpse publieke plaatsen.

Je kan een oefening van Edel Maex beluisteren via de hoofdtelefoons

of via je smartphone via www.mas.be/meditatieoefening. Edel Maex is

grondlegger in ons land van mindfulness, psychiater in het Ziekenhuis

Netwerk Antwerpen en zenleraar.

Projectie foto’s Antwerpse stilteplekken Fotografie en geluidsopnames Joris Casaer



ONTDEK DE ANTWERPSE STILTEPLEKKEN MET JE SMARTPHONE

Via de Antwerp Museum App kan je de Antwerpse stilteplekken ontdekken. Je kan

per plaats kiezen voor een meditatie in Tibetaans-boeddhistische stijl, ingesproken

door Lea Vanrompay (Tibetaans Centrum Schoten). Of je kiest voor een sessie

mindfulness met de stem van Edel Maex.

Ga met je smartphone of tablet naar de app store van Android of iOS. Zoek

op Antwerp Museum App. Klik daarna op download. Via musea en vervolgens

MAS | Museum aan de Stroom kan je de tour Antwerpse

stilteplekken vinden.

EEN GELUKSBRENGER ALS SOUVENIR

Veel kloosters hebben huisdrukkerijen waar op bestelling teksten, tekeningen van

goden en speciale amuletten worden gedrukt voor de gelovigen. Ze vormen een

belangrijke bron van inkomsten. Wie op pelgrimage gaat of zo’n tempelklooster

bezoekt neemt er zeker een mee.

De voorbeelden aan deze muur zijn reproducties uit de collectie van Rafaël Verbois.

Neem er één mee als geluksbrenger of souvenir.



COLOFON

BUDDHA & MIND

Concept en realisatieHoofdcurator Chris De Lauwer in samenwerking met het MASteam olv Marieke van Bommel, het Rubin Museum of Art, New York en medewerkers stad Antwerpen.

BruikleengeversBibliotheek Etnografische Verzamelingen AntwerpenKoninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, BrusselMusée d’Ėthnographie de GenèveStudio Roosegaarde, RotterdamTibetaans Instituut Karma Sonan Gyamtso Ling, SchotenWereldmuseum Rotterdamen verschillende privécollecties

Ontwerp & UitvoeringJulia Rossow in samenwerking met het MASteam / scenografieVolta / grafisch ontwerpTwin Design / aannemingTempora, Digipolis / multimedia

Catalogus ‘The All-Knowing Buddha A Secret Guide’Jan Van Alphen (editor), BAI MAS Books - Rubin Museum of Art, New York, 2013

Dank aan het Kabinet Cultuur Philip Heylen, Edel Maex, Lea Vanrompay, Joris Casaer, het lokaal cultuurbeleid van de Antwerpse districten, de vrijwilligers en stagiaires van Antwerpen Kunstenstad en alle betrokken collega’s van de stad Antwerpen.

D/2016/0306/106


www.mas.be

Na je bezoek bezorg je ons deze bezoekersgids terug.

Wil je de teksten nog eens nalezen? Je kunt ze downloaden op www.mas.be


BEZOEKERSGIDS BUDDHA EXPO & MIND - MAS · 2019-02-19 · De verzameling zwart-witfoto’s van...

Documents

Transcript of BEZOEKERSGIDS BUDDHA EXPO & MIND - MAS · 2019-02-19 · De verzameling zwart-witfoto’s van...