BENTHUIZER TURFJES...12e jaargang BENTHUIZER TURFJES december 2002 Historische Kring Benthuizen - De...

12e jaargang BENTHUIZER TURFJES december 2002

Historische Kring Benthuizen

- De Hoogeveenscheweg- In gesprek met…- Genealogie familie Qualm

Themanummer: de oostzijde van het dorp

Het voormalige tolhuisje aan de Hoogeveenseweg, anno 1963

(zie het artikel vanaf pagina 3)

LedenbestandTwee plaatsgenoten mogen wij als nieuw lidverwelkomen; mw. N. Verhoek en de heerB. Roos. Omdat aan het eind van de maandnovember er nog openstaande posten waren opde contributie, kunnen wij nog niet het aantalleden vermelden waar wij het nieuwe jaar meebeginnen. December is een mooie maand omdergelijke ‘vergeetpostjes’ nog even in orde temaken. Wij vertrouwen er op dat deopenstaande bedragen nog binnenkomen.

BestuursledenDe Historische Kring Benthuizen draait opongeveer veertig medewerkers, waarvan vierzitting hebben in het bestuur. Bij elkaar eenflinke keten van mensen die zich intensiefinzetten voor de vereniging. De één heeft daarmeer tijd voor beschikbaar dan de ander, maardat wordt geaccepteerd, waardoor er een goedesamen werking bestaat. Er ontbreekt wel eenseen schakeltje in de ketting, omdat er te weinigbestuursleden zijn. Dat euvel wordt steedsweer verholpen, maar het zou mooi zijn als dienoodgrepen niet nodig zouden zijn en er vooralle taken voldoende mensen beschikbaar zijn.

Wat vragen wij van onze leden?Zo mogelijk op korte termijn aanmelding vandrie bestuursleden, zodat er weer een voltalligbestuur is. De huidige samenstelling is driemannen en een vrouw, het ligt voor de handdat er evenwicht in die samenstelling moetkomen.

Voor welke taken? Dat is te bespreken, een ‘all-rounder’ is mooi,maar specialisten zijn ook welkom. Ga bij uzelfte rade welke capaciteiten u heeft en doe er ietsmee. Of geef namen door van mensen die ugeschikt acht.

Wat vragen wij nog meer?Gastvrouwen of gastheren voor Het Molenhuisdie bijvoorbeeld eenmaal in de vier of zesweken dienst willen doen op zaterdagmiddagvan 13.00 tot 17.00 uur.

Graag even een telefoontje naar Marcus Pos: 079-3313705 en u krijgt zoveel informatie als umaar wilt. Het gaat om het voortbestaan van deHKB.

Rijden met een wagentjeDat is het onderwerp van de tentoonstelling opde zolder van Het Molenhuis, die geopendwordt op vrijdagmiddag 17 januari 2003 om16.00 uur. Een verzameling miniatuur boeren -wagens, rijtuigen en andere vervoermiddelen,aangevuld met werkmateriaal en foto’s van: desmid, de wagenmaker, de tuigenmaker, kortom,‘gerei voor het gerij’, staat opgesteld tot en met30 april 2003.

Jaar van de boerderij 2003.Voor wat de boerenwagens betreft, is het eenvoorproefje op de activiteiten die landelijk gaanplaatsvinden in dit thema. Plannen voor een fototentoonstelling van dehuidige en verdwenen boerderijen vanBenthuizen zijn in voorbereiding en wij doenhierbij al een oproep om daar materiaal voor inte zenden of op andere wijze medewerking teverlenen.

lees verder op pagina 16

2 • BENTHUIZER TURFJES • december 2002

Bestuursmededelingen

Colofon

ISSN 1569-058X

Uitgave van Historische Kring Benthuizen (HKB)Postbus 33 – 2730 AA BenthuizenRekening Postbank nr. 21 26 549.Statuten vastgelegd in notariële akte op 22 december 1988.Inschrijvingsnummer verenigingsregister Kamer vanKoophandel te Leiden V-447628.Openingstijden Oudheidkamer (Molenhuis): zaterdag van13.30 uur tot 17.00 uur.

Samenstelling en redactieWerkgroep Benthuizer TurfjesBroekwegzijde 134 - 2725 PE Zoetermeer

VerschijningDit blad verschijnt eenmaal per kwartaal.

VerspreidingLeden van de HKB ontvangen het blad gratis.De contributie bedraagt minimaal C 10,22 per jaar.

OpbergbandenEr zijn weer opbergbanden te verkrijgen voor De Turfjesà C 9,50 per stuk.

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

De Ambachtsheerlijkheid Hoogeveen1

Hoogeveen in Rijnland heeft een lange enbewogen geschiedenis, het wordt al in 1365genoemd als ambachtsheerlijkheid. De Staten van Holland en Westfrieslandverklaren het per 10 oktober 1600 tot hoge heerlijkheid, (dat geeft het ambachtsbestuurhet recht eventueel de doodstraf toe te passen).Aanvankelijk was er enige landbouw enveehouderij. In de 16e eeuw ging men er,evenals in de omliggende gemeenten, ook turfsteken en zelfs baggeren. De gevolgen waren desastreus voor het helegebied. Er ontstond een enorme waterplas metals gevolg dat het inwonersaantal onrustbarendterugliep. Hoogeveen en het direct daaraangrenzende Benthorn raakten zelfs geheelontvolkt.

In een publicatie uit 1746 staat daarover:“Vreeselijke Waterplas.Hoogeveen is eene Heerlykheid, ten Zuidenvan Hazarswoude, en ten Noorden van deLandscheidinge van Schieland. Hier is alles tothet water uitgeveend, en maakt, met hetuitgeveende, in de Heerlykheden vanHazarswoude en Benthuizen, benevens hetAmbagt van Noordwaddingsveen, eenevreeselyke waterplas zonder dat er eenig landoverig is.”

De droogmakingIn 1759 verlenen de Staten van Holland enWestfriesland octrooi tot het droogmaken vande ondergelopen gebieden. Uitvoerig wordt erin omschreven welk gebied het betreft, hoe dekosten dienen te worden verdeeld, welkevergoedingen er zullen worden betaald en talvan andere zaken.

De omschrijving begint als volgt:“Octrooi voor SCHOUTEN en AMBACHTS-BEWAARDERS van Hazerswoude, Benthuizen,Noordwaddingsveen, Hoogeveen, Soeterwoudeen Benthorn, tot het Bedijken en Droogmakender plassen, onder de respective Ambachtengelegen.

DE STATEN VAN HOLLAND ENWESTVRIESLAND doen te weten: Alzoo Ons te kennen is gegeven bij Schoutenen Ambachtsbewaarders van Hazerswoude,Benthuizen, Noordwaddingsveen, Hoogeveen,Soeterwoude en Benthorn, verzoekende, omredenen bij dezelve geallegeerd2, in substantie,Ons Octrooi, tot het Bedijken en Droogmakenvan de Noordplassen, gelegen onder hunnerespective Ambachten, beginnende van denDorpe van Noordwaddingsveen langs deDorrekade” (volgt een omschrijving van hethele gebied , zie kaart op pagina 4).

Wegen en VaartenHet octrooi voorziet ook in de aanleg van eenweg vanuit Hoogeveen naar Benthuizen, deHoogeveenseweg, en vanuit Hoogeveen naarHazerswoude, de Middelweg. Tevens komen er vaarwegen, zogenaamdetocht- of vaartsloten naar beide gemeenten.In het octrooi staat dat als volgt omschreven: “Op generale gecombineerde kosten, zullen aandie van de Hoogeveen zoodanige Uitwegen enUitvaarten geleverd worden, als ten meestenutte van het voorsz. Ambacht zal conveniéren;zullende ten opzigte van den Weg of de Wegenvoor de Hoogeveen worden in acht genomen,dat daardoor geen prejudicie 3 kan wordentoegebracht aan het Parochiale Regt 4 vanBenthuizen, echter zal ter behouding van dienworden gemaakt een behoorlijke Rijweg naarBenthuizen, ter breedte van achttien voeten,alsmede den Togtsloot zoo te reguleren, datdezelve ten allen tijd tot een Vaartsloot voordien van de Hoogeveen naar Benthuizen zalkunnen dienen, ter wijdte van vier en twintigvoeten, en ter diepte van vier voeten onder hetZomerpeil, mitsgaders aan die van deHoogeveen mede geleverd worden een Rijwegop den Achterweg aan, breed als voren achttienvoeten, om daar langs te kunnen komen op dezijde, en vervolgens naar Hazerswoude.Idem een vaart door middel van een Togtslootnaar Hazerswoude, te wijdte en diepte zooeven gemeld.”

december 2002 • BENTHUIZER TURFJES • 3

De Hoogeveensche wegTussen Benthuizen en Boskoop ligt, vanaf kort na 1760, van west naar oost in één rechte lijn deHoogeveense weg. Vanaf 1933 een goed geplaveide weg die de gebruiker binnen het kwartier vande ene plaats naar de andere brengt. Het is nauwelijks meer voor te stellen dat het meer dananderhalve eeuw kommer en kwel was met deze weg.


(Een Rijnlandse voet is 31,4 cm; de wegenwerden dus 5,65 m breed, de sloten 7,50 mbreed en 1,256 m diep.)

Het octrooi eindigt zo:“Lastende een ieder, dien het aangaan zal, zichhieraan te reguleren. Gedaan in ’s Hage onderOnzen grooten Zegele hieraan doen hangen,den 12. Mei in het jaar onzes Heeren enZaligmakers duizend zeven honderd negen envijftig.

Was geparapheerd, P. Styn, vt.Onder stond, Ter ordonnantie van de Staten.Was geteekend. Aris v.d. Mieden.

De ambachtsheer en zijn ervenIn 1750 was Jacob Arent baron van Wassenaar, die al heer was van Hazerswoude, dooraankoop eigenaar geworden van het grootstedeel van de toen bijna geheel uit waterbestaande ambachtsheerlijkheid Hoogeveen. Door die aankoop werd hij ambachtsheer vande Hoogeveen. Hij draagt bij in de kosten vande droogmaking en laat na die droogmakingzeven boerderijen bouwen. Op twee kavels na waar zich twee vrije boerenvestigen, is het hele gebied inclusief de nieuwaangelegde weg en de aan de noordkant vandie weg gelegen tochtsloot zijn eigendom.

De tochtsloot was tevens de grens metHazerswoude, de sloot en de weg lagen dusbeide op het grondgebied van Hoogeveen. Aan de Hazerswoudse kant van de weg kwamgeen bebouwing. De eigenaar was ook verantwoordelijk voor hetonderhoud van de weg en dat bracht nogal watkosten met zich mee. In het jaar 1767 wordt Karoline Jacoba, baronessevan Wassenaar, enige dochter van Jacob Arent,ambachtsvrouwe van de heerlijkheid Hoogeveen.Zij erfde deze heerlijkheid van haar vader. Karoline Jacoba was getrouwd met Benjaminbaron van der Borgh.

TolheffingIn 1770 wordt besloten tot het heffen van tol opde Hoogeveenseweg. Het ligt voor de hand datmen met baten van die tol het onderhoud vande weg wilde gaan bekostigen. De tol komt bij de boerderij waar nu JanNoordam woont. (Hoogeveenseweg 71).Tot tolbaas wordt aangesteld Pieter van derBurg. Het is niet duidelijk of Van der Burg daarook woonde. Volgens de lijst van pachterswoonde er in 1773 een Pieter van der Burg opde plaats waar nu Ben de Breuk woont.(Hoogeveenseweg 87).

Het besluit tot tolheffing en het aanstellen vaneen tolbaas wordt niet door Karoline, degehuwde vrouw was nog handelings -onbekwaam, maar door haar man genomenzoals uit onderstaand reglement blijkt:

tol 1854 tol 1770


ReglementWaarna Pieter van der Burg, ofte die welke nader door ons Benjamin Baron vander Borch vrijheere van Hazerswoude en Hogeveen etc etc etc zullen wordengequalificeerd, zich zullen hebben te gedragen, omtrent de passagie langs deHoogeveensche weg. Eerstelijk zal door ons daarop worden gesteld een Hek ofBoom, tot afsluitinge van de voorsz. weg, omme te beletten dat men dezelvemet geen Rijtuigen ofte Paarden, ofte eenig ander zal komen te passeren oftedrijven zonder onze toelatinge, ende daarvoor te betaalen voor het ontsluitenvan het voorsz. hek en de passagie van dezelve weg.

Namentlijk

Alle degenen die dezelve weg zullen passeren ofte om ‘t vee te willen drijvenzullen gehouden zijn om ‘t voorsz. geld voor ‘t ontsluijten van het hek engebruik vandezelve weg te moeten betaalen, en dezen invorderaar van hetzelve ingeene deele hebben te beleedigen ofte te injurcieereren ofte eenige molest tedoen aan het hek ofte slagboomen op poene van daarvoor na exigentie (eis) vanzaken te worden gecorrigeerd, ten dien einde gelastende Bailluw vanHoogeveen omme daaraan de hand te houden en tegen de kwaadwilligen, teprocederen, na exigentie van zaaken. Zijnde verders onze begeerte dat van devoorsz. betaaling zullen weezen vrij en gexeëimeerd (uitgezonderd), denBailluw van Hazerswoude als rentmeester van onze domeinen, den Bailluwvan Hogeveen, mitsgaders de ingelanden en opgezetenen van de Hogeveen, deingelanden van de Hazerswoudsche polder en zoodanige verdere personen alswij zullen komen goed te vinden, daarvan nader te eximeren.

Ter oirconde bij ons onderteekend op den 25 Meij 1770is geteekend B. vd Borgh

onderstond in kennis van mij Secretarisgeteekend W.C. Boot

Articul 1Voor een koetswagen ofte ander rijtuig met vier

wielen, eene stuijver, ieder paard waarmedehetzelve bespannen is, mede eene stuijver

2Voor een chais of kar eene halve stuijver, vooreen paard waarmede hetzelve bespannen is,

mede eene stuijver

3Een paard onder de man of bij de hand geleid

wordende, eene stuijver

glazen break of kerkbrik

4Voor een koe, vaars, os of stier

eene halve stuijver

5Voor ieder varken vier penningen

6Voor ieder schaap twee penningen,

de lammeren bij ieder schaap loopende vrij

chais of sjees (stoel op wielen)


Was de tol rendabel?De ingelanden van zowel Hoogeveen als vande Hazerswoudse polder waren vrijgesteld van betaling. Het ligt voor de hand dat zij ook debelangrijkste gebruikers van de weg waren. Het aantal passanten zal niet groot zijn geweesten werden waarschijnlijk ook afgeschrikt doorde deplorable toestand waarin de wegvoortdurend verkeerde.Zowel in het rijks- als in het streekarchieftroffen wij geen verdere stukken over de tol,het ligt dan ook voor de hand dat deze maarkorte tijd dienst heeft gedaan.

In 1803 stellen de Schout en de leden van hetgemeentebestuur van Hoogeveen een:Keure en Reglement op de weg binnen deHoge en Vrije Heerlijkheid HogeveenWij ondergeteekende Schout en Leden van ’tGemeentebestuur van Hogeveen, mitsgadersalle In, en Opgezeetenen van dezelveHeerlijkheid, in aanmerking genomenhebbende, de slegte gesteldheid van de wegbinnen gemelde Heerlijkheid, en ommedaarzoo veel mogelijk in te voorzien, hebben wijgoedgevonden te Keuren en te Ordonneeren,gelijk wij Keuren en Ordonneren bij deeze,zo voor ons, als onze Nakomelingen in dertijd.

Articul 1Dat van nu voortaan ieder In, enOpgezeetenenen, hetzij Eigenaar of Bruikeris dezelve weg, voor zoo verre voor, of tegenhunne Landen of werven gelegen is, telkenJaare tweemaal, te weeten in de maandenApril en October de Rijweg moeten slechten,en zoodanig na de zuidkant afhellende temaaken, dat het water er kan af loopen, dewielsporen vullen, de slenken en gatenbehoorlijk met zoodanige specie als daar toebest geschikt, en ten meeste nutte der wegenbevonden zal werden te behooren, op temaaken en de geheele zomer door teonderhouden, ten einde bij het drijven derschouw, zoo menigmaal die zullengepubliceerd worden, geheel gelijk en effenmogen bevonden werden.

Art. 2Zullende ook gehouden zijn het gang ofvoet-pad op voorgemelde wijze te repareren,en in de maand October de graskantenfijnregt, ter behoorlijke breedte af steeken,gelijk en effen te maaken, met zoodanigegloijing, dat het water aan de zijde van deLimietscheiding kan afloopen en volgenshetzelve zanden goed zand, ter dikte van

twee duimen, teneinde hetzelve ordentelijkkan werden gepasseerd.

Art. 3Zullende volgens voorgemelde Articulen voorSchout en Geregten, of derzelver gelasten,welke daartoe door ons bij deezen werdengequalificeerd, de Schouwe over dezelve wegwerden gedreven, tweemaal ‘sJaars, de eerstein de Maand April en de tweede in de maandOctober, volgens de Billitien, daarvan veertiendagen te vooren te affigeeren, entusschenbeide zoo menigmaal als zulksoirbaar mogt bevonden werden.

Art. 4Voorst zal niemand, ’t zij Inwoonders ofVreemdelingen, op het gangpad in ’t tweedeArticul gemeld, met paarden mogen rijden ofzullen de zoodanige telken reize verbeureneen somma van twaalf stuivers, ten behoevenvan ’t Arme-Fonds van Hogeveen.

Art. 5Teneinde alle het voorenstaande Exactelijk zalwerden nagekomen, zo zal ieder wiens werkop de gestelde en geaffigeerde schouwdagen,niet in orde mogten zijn, voor de eerste reizeverbeuren eene boete van vijftien stuivers,voor de tweede reize eene boete van ééneGulden tien stuivers en voor de derde reizeeen boeten van Drie Gulden, boven hetweetgeld van den Bode, en alsdan nietgemaakt zijnde: zal het werk volgens Dijks-Rechten werdenaanbesteed, en de Boetens met het uitgelegdegeld werden ingevorderd, alle welke boetensgenoten zullen werden bij de Schout deezerHeerlijkheid.

Art. 6En Opdat niemand van deeze onze Keureonkundig zij, gelasten wij dat deeze door denBode bij openbaar bekkengeslag binnen onzeHeerlijkheid Hogeveen zal wordengepubliceerd en vervolgens werdengeaffigeerd, daar men gewoon is Affictie tedoen.

Art. 7Welke voorsz: Keure aan den Hoogwelgeb.Heer Benjamin van der Borgh als vrij Heerevan Hogeveen zal werden verzogt (gelijkgeschied bij deezen) dat zijn Hoogwelgeboredezelve goedgunstiglijk met zijn Approbatiegelieve te bekragtigen.Aldus deeze Keure gemaakt en gearresteerd,zo voor ons, als successensen indertijd, en tendieneinde met onze Handteekeningbekrachtigd. Heden 28e December 1803.


1853Het stond in 1853 al vast dat Hoogeveen enBenthuizen samengevoegd zouden worden tot één gemeente maar dat weerhield de raadvan Hoogeveen er niet van gewoon hun werkte blijven doen.

Op 5 augustus 1853 gaat de raad akkoord meteen voorstel van B en W de kruin van de wegter breedte van drie ellen 4 over te nemen vande ambachtsheer Jacob Cornelis van Erffrentenvan Capelle tegen betaling van een eeuwigdurende erfpacht van dertig gulden per jaar. Tevens verleent hij de gemeente het recht tol tegaan heffen.

De ambachtsheer die regelmatig klachten kreegover de begaanbaarheid van de weg wasdaarmee van een probleem af. De gemeente wasniet armlastig, die zag het in eigen onderhoudnemen van de weg wel zitten. Het was voor deinwoners van Hoogeveen van groot belang eengoed begaanbare weg naar Benthuizen tehebben. Daar immers gingen zij naar de kerk,deden zij hun boodschappen en daar woondende smid, de timmerman en de metselaar.

Jhr. Otto ’t Hooft van Benthuizen Het gedeelte van de weg van Benthorn tot hetdorp Benthuizen was eigendom van deambachtsheer van Benthuizen jonkheer Otto’t Hooft van Benthuizen. Het was uiteraard voor de inwoners vanHoogeveen van belang dat ook dat gedeelte vande weg in goede staat van onderhoud zou zijn. Eén en ander maal verzoekt de raad vanHoogeveen hem bij te dragen in de kosten vanhet in goede staat brengen van dat gedeelte.Zij krijgen daarbij nul op request.Of de gemeente Benthuizen dat toen voor haarrekening heeft genomen is niet duidelijk.

1854In 1854, één jaar voor de samenvoeging metBenthuizen, wordt er een tolhek geplaatst en een,waarschijnlijk houten, hokje aan de kant van deweg vanwaar uit het tolhek of de tolboom werdbediend.

Die tol komt bij een paar kleine wit geverfdehuisjes. (zie foto uit 1936 op de voorplaat).Annie Brouwer-Mets heeft als kind een aantaljaren in één van die huisjes gewoond. Deze huisjes stonden net voorbij de boerderijvan Arie Groen, Hoogveenseweg 23.Op een kaart uit 1913 staat naast de bestaandetol ook nog die uit 1770 aangegeven. Bij het samenstellen van nieuwe kaarten wordtblijkbaar niet altijd gecontroleerd of allegegevens nog kloppen.Op de kaart op pagina 5 hebben wij ze allebeiingetekend.Zoals ook bij de eerste tol het geval was mogende inwoners van Hoogeveen de tol zonderbetaling passeren. Helaas is niet na te gaan wie de eerste tolbaasis geweest en wat de tarieven waren.

De tol na de samenvoeging in 1855Al snel na de samenvoeging besluit de raadvan de gemeente Benthuizen dat alle inwonersvan die gemeente de tol vrij kunnen passeren.De tolbaas raakte als gevolg van dat besluitheel wat betalende klanten kwijt. Of ter compensatie ook de pacht die hij aan degemeente moest betalen werd verlaagd is niette achterhalen.De tol werd aan de hoogste bieder verpacht. Volgens de overlevering troefde de ene buurdaarbij de andere wel eens af en vertroebeldedat de onderlinge verhouding.K. Roggeveen was pachter van de tol, maarzeker niet de eerste. Wie dat wel was kondenwij helaas niet (nog niet) achterhalen. Later pachtte Pleun Qualm vele jaren de tol.Over hem en over zijn dochter die de tolboombediende, is meer bekend.

Vader Pleun In welk jaar de in 1855 geboren Pleun Qualmpachter werd is niet duidelijk. (Een stuk jegeneologie van de familie Qualm treft u eldersin d it nummer).Hij is wel heel lang tolbaas geweest,waarschijnlijk van het eind van de negentiendeeeuw tot aan de opheffing van de tol in 1923.

De Hoogeveensche weg - gemeente Benthuizen

In 1855 worden Hoogeveen en Benthuizen samengevoegd tot gemeente Benthuizen. Gemeentelijkeherindelingen waren ook toen al aan de orde. In de raadsstukken van Hoogeveen uit de beginjarenvijftig staan over deze samenvoeging interessante gegevens. Mogelijk kunnen we te zijner tijd aandeze samenvoeging en aan de samenvoeging in 1845 van de gemeente Benthorn met Benthuizen eenapart artikel te wijden.


Om de drie jaar moest opnieuw wordeningeschreven en de tarieven vastgesteld.In het archief troffen wij het besluit van de raadvan 5 september 1899, met de tarieven zoals diein zouden gaan per 1 januari 1900. Op een enkele aanpassing in de tekst en hetaangeven van de tarieven in centen verschiltartikel 1, onderverdeeld in zes punten,nauwelijks met die van 1770.

In 1909 wordt voor het eerst ook hetmotorrijwiel en de fiets genoemd. Het tarief voor een motorrijwiel is vijf cent envoor een fiets twee en een halve cent.

Alida (Aagje) QualmPleun was arbeider op het landbouwbedrijf vanGroen. Het bedienen van de tolboom en hetinnen van de gelden werd zodra zij van schoolaf was door zijn in 1893 geboren dochter Aagjegedaan. Zij is dat blijven doen tot het opheffenvan de tol in 1923.

Een, voor ons grappige, gebeurtenis mag nietonvermeld blijven. Qualm was in het land aanhet werk en zag een flink aantal passanten metpaard en wagen de tol passeren. Hij wreef zichin de handen, dat was geld in het laatje.“Hoeveel geld heb je gevangen” was bij thuis -komst zijn eerste vraag. “Helemaal niets pa”was haar antwoord “het waren zigeuners ikkon een pak slaag krijgen als ik niet snel het

hek open deed”.

Nog een grappige gebeurtenis.De auto van koningin Wilhelminareed over de Hoogeveenseweg.In welk jaar is onbekend en ookniet of zij aan Aagje tol heeftbetaald.De koningin ging een bezoekbrengen aan een tentoonstellingin Boskoop. Uit de overleveringis bekend dat haar auto verzakteals gevolg van de slechte toestandvan de weg.

De hoogte van de pachtHet bedrag dat de tolhouder aande gemeente moest betalen is vrijlang constant, namelijk honderdtwintig gulden per jaar.

Vanaf omstreeks 1912 vestigdenzich nogal wat Zeeuwse boerenin Benthuizen. Toen ging het metde weg helemaal fout, zo verteldeons Piet Groen. Zij hadden veelzwaarder gerij dan wij. In debietentijd stortten zij hun bietenaan de kant van de weg, tijdenshet draaien van de wagenstrokken de ijzeren wielbandenbrede sporen in het wegdek.

Het eerste kwartaal van 1913 wasniet goed voor tolbaas Qualm.

Door de slechte toestand van de weg waren ernauwelijks passanten. Hij verzoekt daarom degemeente tot terugbetaling van een gedeeltevan de pacht. Zijn verzoek wordt zowel doorB en W als door de raad billijk bevonden. Zijverlenen hem een restitutie van elf gulden.

De gemeente neemt wel maatregelen. Op26 juni 1913 wordt aan A.H. Bruinstroop teCapelle aan de IJssel opgedragen 60 m3 basalt -slag en 40 m3 grind te leveren tot onderhoudder wegen in de Gemeente.

Uit 1917 is een gezegeld contract aanwezig,waarin Qualm eerbiedig te kennen geeft de tolweer voor drie jaar te pachten. De pachtsombedraagt dan honderd gulden per jaar.

1923Zoals gezegd wordt de tol in 1923 opgeheven.De raad van de gemeente Benthuizen trekt gedateerd 23 december 1922 de verordening totheffing van tolgelden met ingang van 1 mei1923 in. (zie rechts).

1933Op 11 april 1933 wordt de aan de Gemeentetoebehorende Hoogenveenschen wegovergedragen aan de provincie Zuid Holland,waarna hierover een betonnen weg isaangelegd voor het verkeer naar Utrecht en deRijnstreek naar Den Haag en Rotterdam.

Arie Schellingerhout


1. met dank aan de heer C. Kroon te Hazerswoude voor aanvullende informatie. 2. prejeducie: inbreuk op het recht. 3. parochiaal recht: van oudsher behoorden de inwoners Hoogeveen en Benthorn tot de parochie van Benthuizen.4. drie ellen = drie meter: na de invoering in 1820 van het metrieke stelsel bleef men nog heel lang, ook in officiele

stukken, de meter aanduiden met el.

OproepIn maart 2004 hoopt de vereniging “een school met de Bijbel” haar 100-jarig bestaan te herdenken.Er zal een herdenkingsboek uitgegeven worden, waarvoor een werkgroep is gevormd, waarin deHistorische Kring Benthuizen ook deelneemt.De HKB verzamelt de foto’s voor dat boek en vraagt u, uw foto’s van alles wat met uw schooljaren(20e eeuw), te maken heeft in bruikleen te geven. Als u de foto’s op de achterkant voorziet van uwnaam en adres, en daarbij opgave kan doen van de personen die er op staan, ontvangt u die, nadatdeze door ons gescand zijn weer terug. Graag ontvangen wij ook originelen, als u geen prijs meerstelt op het bezit daarvan.Contactadressen: Marcus Pos, Christinastraat 63, tel. 079 331 37 05 E-mail: [email protected]

Miel Bregman, Koningin Wilhelminastraat 20, tel. 079 342 34 36E-mail: [email protected]

Bij voorbaat hartelijk dank.


De boerderij in de Benthorn, zoals het daar inde volksmond wordt genoemd, waar Piet Groenwerd geboren, stond op de plaats waar ook zijngrootvader en zijn vader hadden gewoond. Hetwas toen, in 1911 een pachtboerderij. In 1906had de eigenaar, baron De Ganze uit Kiel(Duitsland), die getrouwd was met een dochtervan de vorige eigenaar Van den Duijn, nieuweopstallen laten bouwen. Huis, stal en dorsvloeronder één kap. Verder nog een varkensschuuren drie hooibergen. De boerderij was ingericht als kaasboerderij, inde kelder waren twee pekelbakken. Het achter -huis was groot genoeg om de weitonnen, dekaaspers en andere gebruiksvoorwerpen teherbergen. Uiteraard stond er een groot water -fornuis, een koelbak en een pomp om hetregenwater en welwater van buiten naarbinnen te pompen. Het was een ontzettendhoge boerderij, om de zolder van het huis tewitten, was een ladder met 22 sporten nodig.Leen Gommerse was door de jaren heen éénvan de witters.

De ‘landheer’ had in de Benthorn tweeboerderijen, die nagenoeg tegelijk enaanvankelijk ook eender gebouwd zoudenworden. Omdat de ‘landmevrouw’ wilde komenlogeren op haar eigendommen, werd het planvoor de boerderij van Groen aangepast.Inplaats van een zadeldak, werd boven het huiseen mansardekap aangebracht, waaronder tweelogeerkamers op de zolder. Veel zal zij dat niet hebben gedaan, want in 1918,na de Eerste Wereld Oorlog, verkocht de familieDe Ganze de boerderij aan vader Pieter Groen.De broer van de landmevrouw was in de oorloggesneuveld en dat is waarschijnlijk een redengeweest om het grondbezit in de Benthorn vande hand te doen. Het was een publiekeverkoping, de boerderij van Groen werdafgemijnd, van pachter werd Groen eigenaar.

De andere, waar Van der Knijff op boerde, bleef‘hangen’, en werd veel later verkocht, zoals PietGroen nog weet te vertellen.Piet was toen zeven jaren oud en de vierdezoon van Pieter Groen en Neeltje van Velde.Zijn oudste broer Leendert werd geboren in1903, Arie Adrianus in 1904, Willem in 1906,dan volgde zijn zus Neeltje die geboren werdin 1909. De jonge Pieter dus in 1911, Arie in1914 en daarna werd Pleun nog geboren.

De laan naar de twee boerderijen was eenverhard pad met vier rijen knotwilgen eniepenbomen. Dat moest door de beide bewonersin orde gehouden worden. Juist omdat er maartwee belanghebbenden waren, bleef het ook ingoede staat.“Dat was in de Hoogeveen wel anders” zegtPiet Groen. “Daar reden die Zeeuwse boerenmet van die zware karren over de weg, zodatdie voor een ander niet meer begaanbaar was.”In 1928 werd een betonpad aangelegd, voorrekening van Groen, samen met Van den Berg(mijnheertje), die toen de andere boerderij inBenthorn beheerde.

Een groot gezin, op een grote boerderij waarvoor iedereen veel werk te doen was. Het bleefniet bij één boerderij, na verloop van tijd kochtvader Groen ook de boerderij van zijn zwagerJanus van Velde aan de Hoogeveenseweg, bijde tol, met de huisjes die daarbij stonden. “Dat waren de eerste huisjes die je tegenkwamaan de weg, verder stonden er alleen maarboerderijen,” vertelt onze zegsman verder. Op die boerderij ging een knecht wonen wantalle zonen woonden nog thuis, ongetrouwd ofte jong om zelfstandig te wonen. Trouwens, indie tijd zou een jonge boer niet zonder vrouwop een boerderij gaan wonen. Een boerin hadgeen luxe leven, zeker niet moeder Groen-vanVelde.

In gesprek met…Pieter Groen,rustend landbouwer, geboren en nu nog wonend in voormaligBenthorn, sinds 1845 de naam van een weg met maar twee adressenin Benthuizen. De boerderij waar hij op 9 mei 1911 geboren is, staat erniet meer, het huis waar hij na zijn trouwen, in de jaren zestig van devorige eeuw ging wonen en nog woont, langs het pad naar deboerderij, wel. Gezeten voor het zijraam van zijn bungalow kijkt hijdoor het voorraam op de Hoogeveenseweg en ziet de werkzaamhedenvoor de Hoge Snelheids Lijn. Als hij zich iets omdraait kan hij achterzich, op de plaats van de boerderij, de contouren zien van de dijk dieaangelegd wordt, om de HSL de provinciale weg te laten oversteken.

Gedurende heel wat jaren werd er kaas gemaakt,daarbij nog de zorg voor zeven kinderen en eengroot huis, dat vereiste heel wat ‘vrouwenkracht’.Er was dan ook een dienstbode voor dag ennacht en een werkster. In de tijd dat ‘zus’meewerkte, werd volstaan met de hulp van éénvrouw. Regina Verweij heeft lange tijd bij defamilie gewerkt. Zus Neeltje trouwde met PaulZegwaard uit Zoetermeer en weg was de eigenkracht. Maar zo ging het ook met de anderenzoals Regina, zij trouwde en dan kwam er weereen ander voor in de plaats.

“Mijn vader heeft ook altijd veel te hardgewerkt” vertelt Groen verder. “Van drie uur‘s morgens tot ‘s avonds laat, hij is ook niet zooud geworden. Moeder is ondanks dat hardewerken heel wat jaren ouder geworden. Maaroch, van hard werken krijg je niks, wij moestener ook tegenaan. Wat denk je, met ongeveer107 bunder land, gelegen op verschillendeplaatsen in de Benthorn, Hoogeveen, in Boskoopen in het Gelderswou. En dan ook nog eens40 melkkoeien, dat was heel wat in een tijd dater nog met de hand werd gemolken.”Alle zes zonen Groen werkten op het bedrijf,samen met een paar knechten. Een paar namenvan die knechten zijn: Bas van Leeuwen, PleunQualm (“ja, die van de tol”), Klaas Roggeveenen anderen. Piet ‘deed’ de boerderij aan deHoogeveenseweg en was de man van de eerstetrekker, die al voor de Tweede Wereld Oorlogaangeschaft werd. De paarden werden nietmeteen aan de kant gezet, dat gebeurde pas later.

Over de bedrijfsvoering vertelt hij het volgende:“We hadden een gemengd bedrijf en teeldengraan, onze graanhandelaar was firma A.P. vanDriel. De bieten die we teelden gingen naar deC.S.M.. Verder aardappelen, vlas en later ook

De boerderij van Groen

spruiten. Daarnaast de koeien,zwartbont. De kalveren werdenaangehouden, om door te fokken. Wehadden zelf een fokstier. Het hele jaardoor waren er kalfkoeien, een ‘droge’periode was er niet bij. Mijn vaderhad geen vaste veehandelaar, mijnbroer Leen, die later het vee ‘deed’,ook niet. Toen er nog ‘gekaasd’ werd,ging de melk in de winter naar defabriek (De Sierkan bijvoorbeeld),toen er geen kaas meer werd gemaaktging de melk het hele jaar naar de

fabriek. We zijn wel meegegaan met de nieuwetijd, maar een combine hebben we nooitgekocht. Wel een melkmachine. Ook werd er eentas gebouwd en twee van de drie hooi bergenzijn afgebroken.”

De broers hadden niet veel haast om te trouwen,in de oorlog waren zij allemaal nog thuis. “In de mobilisatie zat moeder erg in de war datbroer Pleun in dienst moest, maar gelukkig konzij hem thuis houden.” (Dat er even tussendoor.)

Op de vraag: waren jullie als ‘jonge jongens’ook lid van een vereniging, of heeft iemandvan de familie in de gemeenteraad of dekerkeraad gezeten, komt er als antwoord: “Mijn opa is lid van de kerkenraad geweest,maar dat was de enige. Wij gingen ‘s zondagsnaar de kerk, ‘s morgens met z’n drieën en‘s avonds de andere drie broers. Onze fietszetten we bij de smid (Van Eeden Petersman) inde schuur. En verenigingen, daar deden we nietaan.”

Tenslotte zijn drie van de zes broers getrouwd.Helaas voor Piet trouwde Arie eerder en die gingwonen op de boerderij aan de Hoogeveenseweg.Dat spijt hem nog steeds, hij had er altijd opgerekend zelf daar te gaan wonen. Voor hem en voor zijn broer Pleun zijn nieuwehuizen gebouwd. Pleun liet bouwen aan deHoogeveenseweg en zelf kon hij laten bouwenlangs de laan naar de boerderij. Dat ging nietzomaar, de gemeente was terughoudend omvergunning af te geven. Er bestond angst datde remmen dan los zouden gaan en de firmaGroen de grond langs de laan zou verkopen alsbouwgrond. Cor van Galen, de wethouder,waarschuwde hem: “je zal nooit buren krijgen”.De vrees van de gemeente was niet ongegrond,



maar dat betrof niet de firma Groen, die wildehelemaal geen grond verkopen. Er waren welanderen die hun oog lieten vallen op datterrein, een aardappelenhandelaar bijvoorbeelden mensen uit de buurt. Maar zij maakten geenschijn van kans. “Aan buren waren wij tochnooit gewend, wij zaten altijd met twee boerenaan het eind van de laan”.

In 1962 trouwde het bruidspaar Groen-Hartig.De bruid kwam uit de Hoekse Waard, uitStrijen. Zij werkte in Wassenaar en was eennicht van de familie Kooman, ook weer van deHoogeveenseweg. En zo is het gekomen.

De boerderij in de Benthorn werd al verkochtvoor de plannen van de aanleg van de HSLbekend werden. Leendert Groen, de oudste vande zes broers heeft er tot zijn dood kunnenwonen.De zoon van Arie, (ook een Arie) heeft deboerderij van ongeveer 60 ha. aan deHoogeveenseweg in eigendom.

Van de familie Groen zijn tot heden vier broersen hun zuster overleden. De jongste, Pleunwoont met zijn vrouw in Alphen aan den Rijn.

De vrouw van Piet is al heel wat jaren geledenoverleden. Hij woont alleen in hun huis enheeft heel goede hulp van zijn buurvrouw,mevrouw Qualm-van den Dool. Haar zoonverzorgt de tuin. Zijn eten komt van tafeltje-dek-je, en smaakt hem goed. Als zijnschoonzuster uit Strijen op bezoek komt, gaanze samen boodschappen doen in het dorp.Verder geniet hij van de kerktelefoon enontvangt graag bezoek van oude bekenden. Ofdie HSL nu langs komt rijden of niet doet hemniets, hij blijft wonen waar hij woont.

Op de tafel ligt het vakblad De Boerderij, dat eenlaatste vraag oproept: Als u in de hedendaagsetijd , met alle moeilijkheden d ie de boerenondervinden weer een vak zou moeten kiezen,wat zou dat dan zijn? Het antwoord luidt, korten krachtig: “Dan werd ik weer boer.”De redactie van De Turfjes is de heer Groendankbaar voor dit gesprek, gehouden in denazomer van het jaar 2002.

Inge van Eeden Petersman

Vader en moeder Groen - van Veldemet hun dochter en zes zonen.

Uittreksel Genealogie Qualm, Benthuizen

� : geboren � : overleden � : gehuwd (- - - - - : op dit moment bij mij onbekend)

Gemaakt door Miel Bregman


Philips Ariensz. Qualm� Schipluiden 1732 � Zegwaard 1781� Zoeterwoude 1765

Neeltje Dirksdr. Bleiswijk� Zegwaard 1739 � Zegwaard 1828

Arie Qualm, winkelier� Zegwaard 1766 � - - - - -� - - - - -

Trijntje Dijkshoorn� Hazerswoude 1776 � Benthuizen 1854

Dirk Qualm, timmermansknecht� Bleiswijk 1814 � - - - - - 1863� - - - - -

Jacoba den Brouwer� Bergschenhoek 1819 � - - - - - 1873

Willem Qualm, bouwman� Zegwaard 1771 � - - - - -� - - - - -

Pietertje Ziere� - - - - - � Zoeterwoude 1828

Jacobus Qualm, bouwman� Zoeterwoude 1813 � - - - - -� Hazerswoude 1842

Gerritje Oppelaar� Hazerswoude 1816 � - - - - -

Willem Qualm� Zoeterwoude 1843 � - - - - -� Moerkapelle 1869

Maria van der Spek� Hazerswoude 1816 � - - - - -

Jacobus Qualm� Bleiswijk 1869 � - - - - -� - - - - -

Hillegonda Molenaar� Berkel 1871 � - - - - -

Dirk Qualm, k leermaker, barbier� Benthuizen 1895 � Benthuizen 1963� 1925

Josina Wilhelmina Kaashoek� St. Annaland 1901 � Benthuizen 1983

Mees Qualm, landarbeider� Benthuizen 1897 � Hoofddorp 1973� Benthuizen 1925

Sarina den Otter� Zoetermeer 1901 � Benthuizen 1973

(begraven te Hoofddorp)

Pleun Qualm, landarbeider, to lgaarder� Benthuizen 1855 � Utrecht 1933 (zieken-huis)� Benthuizen 1891

Bastiaantje van den Dool� Benthuizen 1868 � Benthuizen 1897

Philips Ariensz. Qualmveeverloskundige, castreur

� Berkel 1896 � Benthuizen 1978� 1925

Elizabeth Gommerse� - - - - - 1902 � Benthuizen 1956

Abraham Qualmlandbouwer

� Benthuizen 1899 � 1977� 1930

Plonia van Schie� - - - - - 1906 � Benthuizen 1978

Johannes Cornelis Qualmlandbouwer

� Benthuizen 1902 � 1975� Benthuizen 1933

Adriana de Vrij� Benthuizen 1906 � 1979


Nazaten van Dirk en Mees Qualm (zoons vande ‘tol’) zijn bij veel Benthuizenaren nog welbekend. Dirk en zijn vrouw Josina Wilhelminakregen twee zonen en een dochter: Pleun, Leenen Sjaan. Bij Mees en zijn vrouw Sarina warener 2 dochters, Sjaan en Jo, en twee zonen: Pleunen Kees.Van de andere tak worden drie broers in delaatste kaders in het grafiek genoemd. Ook hunkinderen zijn allemaal in Benthuizen geborenen gingen daar ook naar school en zijn daaromnog wel bekend, al zijn de meesten uit hungeboorteplaats vertrokken.

Van Willem en Elisabeth zijn dat de zonen Co,Leen, Bram, Wim en Jan en hun dochter Jannie.Dan de kinderen van Abraham en Plonia, datzijn de dochters Gonnie, Co, Adrie en Plonie enhun zonen Jaap, Ab en Cor.

Tenslotte de kinderen van Johannes Cornelis enAdriana: de drie dochters Gonnie, Marie enAdrie. De namen van de zonen zijn: Joop, Coen Wim.Van deze laatst genoemde generatie van detwee takken in het grafiek zijn sommigen aloverleden. Zij hebben weer kinderen enkleinkinderen, maar voor die gegevens zou ude familieleden zelf kunnen raadplegen.

Op de foto staan zeven personen,waarvan vijf ‘Qualmen’ uit onze genealogie,

Dirk en Mees en Willem, Bram en Jan(hun roepnamen).

�

Genealogie familie QualmIn dit themanummer over de Hoogeveenseweg past zeker een genealogie (zie grafiek op de vorigebladzijde) van een familie, waarvan twee takken lange tijd aan die weg woonden. Zij bleven daarniet, maar zijn uitgezworven naar andere plaatsen en naar het dorp Benthuizen. Het grafiek is ookniet volledig, wie daar in geïnteresseerd is, kan op de 1e zaterdagmiddag van de maand tijdens deinloopmiddagen genealogie in Het Molenhuis, meer informatie krijgen.


Anado b.v. kleinmeubelen

Autorijschool J. Bremmer

Verkeersschool Bremmer b.v.

Verkeersschool Bross b.v.

Raadgevend Bureau Mr. E. H. Brouwers

Aannemingsbedrijf Gräper b.v.

Aannemingsbedrijf Groen en Bregman

G. B. Hijdra

Jobarco b.v.

Ir. S. V. Khandedar b.v.

Groentekwekerij G. J. van der Kooij

Van Leeuwen Mechanisatie b.v.

Leune Benthuizen b.v. Aannemers

Aannemersbedrijf Van der Meer

Van der Meer Automobielbedrijf

Bloemenmagazijn C. A. de Nobel

Aannemingsbedrijf

Van Noort Benthuizen b.v.

Administratiekantoor W. Pos

Schoonmaakbedrijf Pos

Pos-Kaart

R. E. D. Systemen

Aannemingsbedrijf Gebroeders Schellingerhout

Service Equipe

Shell ‘Servicepunt Benthuizen b.v.’

Tuincentrum Van der Spek

J. Taal

Boomkwekerij Bij de Vaate - De Peinder

Van Waaij b.v. Interieurverzorging

Kantoor Zaal

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door:

Vervolg van de bestuursmededelingen

Zwerven door museaUit de gehouden enquête bij de eerste‘zwerftocht’ is gebleken dat deze excursies inde smaak vallen. Een reden om een nieuw doelte kiezen. Dat zal zijn op donderdagmorgen 27februari 2003 naar het Stedelijk museum DeLakenhal in Leiden. Daar zwerven wij met eengids een uur door de Leidse Geschiedenis.Leidens ontzet, Leidse textiel, bijzonderegebouwen en gebeurtenissen in de stad. Alleswel bekend, maar er valt nog veel teontdekken.

Programma:- vertrek 09.00 uur vanaf Het Molenhuis- omstreeks 10.00 uur een kopje koffie in of

dicht bij het museum- een rondleiding van een uur- verder zwerven over de andere afdelingen

van De Lakenhal tot 12.30 uur of nog eenkopje koffie nemen

- aankomst in Benthuizen tussen 13.00 en 13.45uur.

Het maximum aantal deelnemers is 20 personenen de kosten bedragen 10,50 euro per persoon,inclusief vervoer.Opgeven vanaf 3 januari 2003 bij: Inge vanEeden Petersman, telefoon 079 331 00 67.

Agenda voor het 1e kwartaal 2003Het Molenhuis en de Winkel van Sinkel zijngeopend op zaterdag van 13.30-17.00 uur. De winkel is ook op woensdag open, van13.30-16.00 uur.- vanaf 17 januari tentoonstelling Rijden met

een wagentje- de 1e zaterdag van de maand genealogie

inloopmiddag- de 3e zaterdag van de maand creademonstraties.

De Bron, aanvang 20.00 uur:- 10 januari, nieuwjaarsreceptie met aanvullend

programma; ‘plaatjes kijken’- 27 maart jaarvergadering (bestuursverkiezing).

Zwerven door musea: naar het Stedelijkmuseum De Lakenhal in Leiden op 27 februari.In de huis-aan-huis bladen worden bijzondereevenementen opgenomen.

Afspraken voor groepsrondleidingen opdoordeweekse dagen kunnen gemaakt wordenmet Margo of Marcus Pos, telefoon 079 331 37 05.Wij wensen u goede kerstdagen en eenvoorspoedig nieuwjaar. Met vriendelijke groet, het bestuur en de redactie commissie. �

BENTHUIZER TURFJES...12e jaargang BENTHUIZER TURFJES december 2002 Historische Kring Benthuizen - De...

Documents

Transcript of BENTHUIZER TURFJES...12e jaargang BENTHUIZER TURFJES december 2002 Historische Kring Benthuizen - De...