28 | Het Ingenieursblad JG 80 · 2/2011

In de haven van Antwerpen draait momenteel het project Calahan op deze methodiek. Binnen het project werd een protocol gecreëerd waardoor

bedrijven en overheden hun crisisbeleid op elkaar kunnen afstemmen. De crisisbeheersprocessen wer-den geüniformiseerd. De rollen en verantwoordelijk-heden werden vastgelegd in scenario’s per type inci-dent. Deze informatie werd verankerd in een internet gebaseerd softwareprogramma: NoKeos [1] . NoKeos is een beslissingsondersteunend incident manage-ment systeem dat initieel werd ontwikkeld voor de industrie maar nadien werd aangepast aan de behoefte van de Belgische overheid.

Een sterke organisatie onderscheidt zich

pas van de rest door in tijden van crisis

even performant te handelen als tijdens

haar reguliere werking. Crisissituaties

dwingen organisaties tot krachtige beleids-

matige beslissingen. De opmaak van een

bedrijfsnoodplan of voor de overheid een

algemeen (of bijzonder) nood- en interven-

tieplan, vormt hierin een basisdocument,

maar geeft geenszins garantie tot een

doelmatig crisisbeheer.

De interactieve koppeling van alle betrok-

ken partners, bij middel van een beleidson-

dersteunende software, betekent een grote

stap voorwaarts in het domein van het cri-

sismanagement. Beleidsverantwoordelijken

kunnen hierdoor, op basis van gelijktijdige,

gemeenschappelijke en gevalideerde

informatie op real-time basis en van op

diverse locaties, beslissingen nemen en

delen. Deze netcentrische aanpak vormt

ontegensprekelijk de uitdaging voor het

toekomstig crisisbeheer.

Beleidsondersteunende software bij crisissituatiesNetcentrisch samenwerken tussen overheid en bedrijven

Probleembeschrijving

Zodra een incident zich voordoet moet de crisisorganisatie van alle partijen naadloos samenwerken op het terrein maar ook op het beleidsniveau. De complexiteit van deze samenwerking tussen alle belanghebbenden is enorm. Grootschalige incidenten zoals de brand van het tanken-park te Buncefield, de olieramp in de Golf van Mexico maar ook dichter bij huis de gasramp van Ghislenghien, het broomincident te Antwerpen en de treinramp van Buizingen hebben aangetoond dat het beslissingsproces en de communicatie in dergelijke rampen uiterst complex is en kan leiden tot onnoemelijk menselijk leed en grote

JG 80 ·2/2011 Het Ingenieursblad | 29

Beleidsondersteunende software bij crisissituatiesNetcentrisch samenwerken tussen overheid en bedrijven

schade. De geschiedenis leert ons dat de besluitvorming in crisissituaties vaak problematisch is. Opmerkelijk is dat vrijwel steeds dezelfde foutenstructuur zich herhaalt: fragmentaire informatie, onvolledige beeldvorming, ongestructureerde besluitvorming, ontbreken van ervaring, tegenstrijdige communicatie, gebrek aan opvolging. Het efficiënt afhandelen van een crisissituatie hangt vandaag de dag dus voornamelijk af van ongecontroleerde factoren.

Het project Calahan heeft daar verandering in gebracht. Dit door op het strategisch beleidsniveau standaard crisisbeheersprocessen met grensoverschrijdende rollen en verantwoordelijkheden voor bedrijven en overheid vast te leggen in scenario’s en deze softwarematig te

verankeren. Hierdoor is de kennis en ervaring opge-daan uit eerdere incidenten beschikbaar voor iedere burgemeester, bedrijfsleider of officier waar hij zich ook bevindt, zolang hij maar internet geconnecteerd is. Dit stelt een aantal eisen aan het softwaresysteem op het vlak van informatieverwerking en gebruikersinterface.

Engineering uitdagingen bij het ontwerp van de software

Bij het ontwerpen van een softwaretool ter ondersteu-ning van beleidsvoerders tijdens de crisissituaties stellen zich een aantal bijzondere uitdagingen:

Xavier Criel

Chris Addiers

Crisis

30 | Het Ingenieursblad JG 80 · 2/2011

- de kwaliteit van de informatie moet hoog en relevant zijn;- de beeldvorming van de crisissituatie moet overal

gelijktijdig hetzelfde zijn ;- het moet duidelijk zijn welke informatie gevalideerd is

en wat nog niet bevestigd werd;- schermen moeten overzichtelijk zijn en zeer intuïtief in

gebruik;- gebruik van een gemeenschappelijke GIS kaart

waarop alle partijen notities kunnen aanbrengen en met elkaar delen;

- betrouwbaarheid van het softwareplatform op alle mogelijke locaties via internet.

De twee belangrijkste uitdagingen bleken:

- enerzijds de communicatie tussen verschillende par-tijen die zich fysiek op verschillende locaties kunnen bevinden (en die ten allen tijde de juiste, gevalideerde informatie ter beschikking moeten hebben);

- en anderzijds het ontwerpen en ontwikkelen van een rules engine die condities evalueert en die suggesties maakt over incident type/grootte, fase, taken en benodigde informatie.

Om elk openstaand NoKeos scherm steeds automatisch te voorzien van de laatste wijzigingen is er een dubbelzijdige communicatie nodig met de server (duplex messaging of ook wel ‘server push’ genoemd). Elke 2 seconden stuurt iedere client (= gebruikersscherm) een klein berichtje, een ‘poll’, naar de NoKeos server. Via dit berichtje komt een client te weten of er nieuwe gegevens beschikbaar zijn. De bedrijfslogica op de server dient enkel te zorgen voor het klaarzetten van meldingen wanneer er zaken zijn gewijzigd. Als bovendien een client te lang niet meer van zich laat horen dan wordt die door de NoKeos server als afgemeld beschouwd. Indien dit de verantwoordelijke beleidsvoerder voor het incident is wordt automatisch deze verantwoordelijkheid gedelegeerd naar de eerstvol-gende in de hiërarchie. Zo komt het systeem nooit vast te zitten door technische problemen met de verbinding. Het mechanisme dat deze flexibiliteit aanbiedt is gebaseerd op het “polling duplex” onderdeel van WCF (Windows Communication Foundation).

De NoKeos server reageert ook op bepaalde gebeur-tenissen tijdens het verloop van een incident. Het onderdeel dat hiervoor verantwoordelijk is, is gebaseerd op het concept van een reactif rules engine volgens het ECA patroon (Event => Condition => Action). De rules engine beschouwt elke gevalideerde wijziging in een incident als een trigger (= Event). In een scenario kun-nen aan objecten een aantal voorwaarden gekoppeld worden (Conditions). Zo kan bijv de taak ‘evacueer de bevolking’ afhankelijk zijn van het antwoord op de vraag ‘zijn er schadelijke gevolgen voor de mens?’. Of kan de taak opschalen afhankelijk zijn van het antwoord op de vraag ‘zijn er voldoende mensen en middelen voor de bestrijding van het incident?’ en de huidige fase van het incident. De software ‘denkt’ vooruit en kan als het ware tijdig suggereren om de crisisstaf af te lossen als het incident langer dan 8u zal duren of voldoende dekens te laten aanrukken als er 100 mensen moeten worden geëvacueerd wanneer de temperatuur beneden 8°C is.

Controlepaneel

Iedere rol binnen de crisisorganisatie heeft een contro-lepaneel met daarop de taken die moeten uitgevoerd worden en de informatie die het beleid van hen ver-wacht. Deze taken en vragen zijn afhankelijk van de voorwaarden die bepaald werden in het scenario. Zo heeft de crisisstaf in het bedrijf een eigen controlepa-neel met taken uit het bedrijfsnoodplan en vragen naar informatie die de overheid nodig heeft. De brandweer heeft een eigen taken- en vragenlijst in functie van het

CrisisorganisatieEen standaard crisisorganisatie bestaat uit een operationeel niveau

(hulpverlening op het terrein), een tactisch coördinatieniveau op het

terrein (commandopost Operaties) en een strategisch niveau (crisis-

cel) en dit zowel bij bedrijf als overheid. Informatie over het incident

loopt van het operationeel niveau naar het tactisch niveau waar de

coördinatie van de verschillende hulpdiensten en de interventie een-

heden van het bedrijf gebeurt. Het tactische niveau geeft informatie

door aan het strategische niveau samen met eventuele knelpunten

waarover het strategische niveau moet beslissen. De taak van het

strategische niveau is om het tactische niveau te ondersteunen en de

impact op mens en omgeving, de bedrijfsvoering en lange termijnim-

pact te beperken. Eén van de belangrijke taken is crisiscommunicatie

naar de media en de bevolking maar ook naar personeel, klanten/

leveranciers en buurbedrijven.

Figuur 1: De videowall in de crisisruimte van de Stad Antwerpen

Crisis

JG 80 ·2/2011 Het Ingenieursblad | 31

type incident en de verantwoordelijkheid die zij op dat ogenblik dragen.

Een belangrijke randvoorwaarde hierbij is dat de software het ‘denkproces’ bij de crisismanagers niet uitschakelt maar eerder als een soort intelligent ‘geheugensteuntje’ functioneert in de hectiek van een incident. Het is nog steeds aan de crisismanager om deze suggesties al dan niet goed te keuren.

De technische software omgeving werd gebouwd rond een Microsoft.Net platform met Silverlight gebruikers-interface, SQL Server databank en MapDotNet UX [2] middleware om verschillende GIS databanken te kun-nen raadplegen.

Gebruiksvriendelijkheid

Ondanks de complexiteit van het onderliggende systeem moet het gebruik ervan zeer intuïtief zijn. Immers, in

een crisissituatie heeft men niet de tijd om eerst een opleiding te volgen over de software of om via talloze schermen de gezochte informatie terug te vinden. Dit werd een behoorlijke uitdaging bij het ontwerp van de gebruikersschermen. Er werd gekozen om het principe van de ‘geur van informatie’ [3] te gebrui-ken in het ontwerp van de gebruikersinterface. Dit concept van Jared Spool wordt vaak gebruikt in e-commerce websites. Hierbij is het de bedoeling om de gebruiker aan de hand van aanwijzingen te leiden naar die informatie die hij belangrijk vindt. In Nokeos wordt het spoor dat de gebruiker moet volgen grotendeels bepaald door de crisisbeheersproces-sen. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen informatie die gewijzigd is en belangrijk kan zijn en informatie waarop de gebruiker moet reageren zoals dringende vragen en validatie van gegevens. Gewijzigde informatie licht op in een oranje gloed en een ‘*’ en daar waar dringend actie ondernomen moet worden wordt dit duidelijk gemaakt door een rode gloed en ‘!’ tekentjes .

Figuur 2: Het incident management scherm

Crisis

32 | Het Ingenieursblad JG 80 · 2/2011

De auteursLt. Kolonel Chris ADDIERS, brandweer Stad AntwerpenE-mail: brandweer@stad.antwerpen.beXavier CRIEL, Calahan Program Manager, Safety Centre EuropeE-mail: xcriel@safetycentre.eu

Met dank aan: Johan Verhaegen, the Human Interface Group en Ben Pittoors, Item Solutions voor hun bijdrage tot het artikel

Voetnoten[1] NoKeos (No Chaos) is eigendom van Fire Protection Consultants nv

(www.fpc.be)[2] MapDotNet UX is eigendom van ISC inc. (www.matdotnet.com)[3] ‘Designing for the Scent of information’ door Jared Spool, (www.uie.com)

Besluit

Door het verwerken van jarenlang opgebouwde exper-tise en ervaringen met betrekking tot crisisbeheersing in een internet gebaseerde software kunnen nu ook alle partners in crisis, zowel bedrijven als overheden, zich effi ciënter wapenen tegen dreigende crisissituaties. De ontwikkeling van deze netcentrische software werkt de “missing link” tussen het crisismanagement van de over-heid en dit van de bedrijfswereld defi nitief weg. Om die reden mocht gouverneur Cathy Berx, eind 2009, de prestigieuze ‘partners in preparedness award’ in ontvangst nemen in Orlando uit de handen van de pre-sident van the International Association of Emergency Managers (IAEM).

Effi ciëntiewinst voor bedrijven en overhedenTijdens het project is gebleken dat er nog heel

wat ruimte is voor verbetering van de rap-

portering rond noodplanning die de bedrij-

ven doen bij de diverse overheden. Dezelfde

informatie moet immers in andere documen-

ten gemeld worden aan FOD Waso Afdeling

Chemische Risico’s, Binnenlandse Zaken via de

provinciale diensten noodplanning, de dien-

sten milieu van de gewesten en de gemeente

met haar brandweer. Hiervoor werd een model

uitgewerkt dat analoog aan NoKeos Incident

Manager de bedrijven en overheden op één

internet platform laat samenwerken aan het

bouwen en verspreiden van deze noodplan-

nen. Dit project werd gefinancierd door de

dienst IWT en kwam tot stand in samenwer-

king met Brandweer Vereniging Vlaanderen,

de provincie Antwerpen, stad Antwerpen,

gemeente Beveren, FOD Waso, LNE, Solvay en

BASF.