Jaargang 12, nr. 4 | september 2017

Uitgave van de stichting Dag van de AardeVerschijnt zes keer per jaar.

Volg ons op Facebookfacebook.com/KrantvandeAarde

lees ons online www.krantvandeaarde.nl

Natuur / Voeding / Gezondheid / Cultuur / Innovatie / Mode / Vrije tijd

BBC EarthLife Story

Hout stoken, fijnstof en klimaatIs het nog wel verantwoord om hout te verbranden?

Week van het landschapontdek de natuur dichtbij

Bijlage Gezond

TONZON:“klimaateffectief”

TONZON Vloerisolatie met Thermos kussens heeft in

de praktijk een hoger effect op de vloer temperatuur

dan ander materiaal. De hogere vloer temperatuur

biedt meer wooncomfort en een veel grotere energie­

besparing die bij vloer verwarming kan oplopen tot

wel 40%. De energie die nodig is voor grondstof,

fabricage, verpakking, transport en aanbrengen is al

binnen enkele winterweken terugverdiend.

De Thermoskussens worden gecombineerd met

een stevig zeil (Bodemfolie) op de bodem van de

kruipruimte tegen vocht en radongas: de oplossing

voor veel vochtproblemen. Omdat het opvouwbare

materiaal handig te verwerken is in vaak krappe kruip­

ruimtes, valt de investering reuze mee.

De all­in richtprijs voor het aanbrengen bedraagt bij

30 m2 € 1.325,­ en bij 50 m2 € 1.850,­.

(inclusief materiaal, montage en btw en exclusief

eventueel te verkrijgen subsidie)

T: 0900 ­ 28 66 966 (€ 0,10 p/min) E: info@tonzon.nl

tonzon.nl

TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 de oplossing

TONZON Vloerisolatie®

de meest klimaateffectieve vloerisolatie ter wereld

3Inhoud

Jaargang 12 2017

INHOUD468121314

1618

20 2227

Nieuws op z’n Frans

De olifant

BBC Earth: Life Story

Nieuws van Mariënwaerdt

De week van het Landschap

Fotowedstrijd Voorsterklei

Innovatie: Het groene huis

Tiengemeten, de coolste natuurspeelplek voor kids

Bomen, stoken, fijnstof en klimaat

Mode

Gadgets Top 5

22

16

6

G1-G28BIJLAGE GEZOND

21 27

4 Nieuws op z’n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het ge-bied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspan-ningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

TUINTEGELTAKS? EEN GOED IDEE!Tegels verdrijven het groen in tuinen. Dat blijkt grote gevolgen te hebben, ontdekten ecologen. Pleinen in de openbare ruimte worden dicht gelegd met tegels, waar-door het regenwater niet in de grond kan zakken en het riool overbelast raakt. Ook in tuinen van particulieren liggen zoveel tegels dat het regenwater moet afvloeien via de beperkte riolering. Door verstening neemt ook de biodiversiteit af. Vogels, vlinders en andere dieren vertrekken uit de achtertuin. Op hete dagen blijft de warmte langer hangen en ontstaan hitte-eilanden die de gezondheid van kwetsbare groepen met hittestress bedreigen. Bovendien zweven er veel meer fijnstofdeel-tjes rond. De gemeente Altena kwam daarom met het voorstel voor een tegeltaks, een belasting op tuintegels. Prima idee! Dat zal de tuinbezitters zonder groene vingers hopelijk tot inkeer brengen.

STOP EEN BRANDNETEL IN JE TANKDe Hydrozine Company test de teelt van brandnetels voor de productie van de duurzame brandstof mieren-zuur. Dat levert kansen op voor zowel de tuinbouw- als mobiliteitssector. De initiatiefnemers testen een brand-netelsoort uit Mexico, die twintig keer zoveel mieren-zuur produceert als Nederlandse equivalent. Na het oogsten worden de brandnetels verhit tot 140 graden Celsius. In dit proces komen mierenzuur en voedings-stoffen vrij en laten de vezels los, waardoor de gehele brandnetel kan worden gebruikt. Zo dient het mieren-zuur als duurzame brandstof vrachtwagens, bussen en landbouwvoertuigen. De vezels zijn ook bruikbaar bij de productie van spijkerbroeken of autodashboards.

Voedingsstoffen, zoals vitaminen A, B en C kunnen worden toegepast in voedingsmiddelen. En de ‘prik’ is er dan echt wel uit…

TESLA TOPMAN AANBIDT DE ZONDe topman van Tesla Elon Musk presenteert een eenvoudig plan om de complete Verenigde Staten van duurzame energie te voorzien. Daartoe heeft hij een relatief klein hoekje van Nevada, Texas of Utah nodig. Honderd vierkante mijl aan zonnepanelen wekt volgens Musk al genoeg energie op voor de gehele Ver-enigde Staten. Batterijopslagfaciliteiten met een totale omvang van 1 vierkante mijl moeten genoeg zijn om het plan uit te voeren.

Musk stelt dat er een combinatie van zonnepanelen op particuliere daken en grote zonneparken nodig is om de beoogde oppervlakte te bereiken.

Musk neemt Nevada, Texas en Utah als voorbeelden omdat deze staten beschikken over grote stukken ongebruikt land met veel zonuren.

Hij is er van overtuigd dat zonne-energie een sleutelrol zal spelen in de mobiliteitssector en kunnen alle super-chargers in de toekomst worden losgekoppeld van het net om alleen zonne-energie te leveren.

GEWOON GOED ETENAls een Bekende Nederlander een (kook)boek samenstelt duiken de media daar meteen bovenop, maar Anna-Karina van Denderen uit Zaandam is

een volstrekt Onbekende Nederlander, maar schreef wel een kookboek. Het is getiteld ‘Lekker & Makkelijk Koolhydraatarm’. Ze geeft het in eigen beheer uit via de Stichting Gewoon Goed Eten en deed ook de fotografie en vormgeving zelf. Dat is nog eens een sympathieke actie, waar ik graag aandacht aan besteed. Anna-Karina had nimmer de bedoeling een kookboek te schrijven, maar begon zelf koolhydraatarm te eten en ontwikkelde haar eigen recepten. Recepten voor elk moment van de dag: ontbijt, lunch, diner en feestelijke hapjes en tussen-doortjes. Hollandse pot, Oosters, vegetarisch en voor wie graag een stukje vlees eet. Met verse producten, gezond en gevarieerd. Je lichaam vaart er wel bij.

ROBINFOODGEEFT GOED VOORBEELDHet Brusselse online platform RobinFood biedt voe-dingsmiddelen die in winkels dreigen over te blijven tegen korting aan via een app om voedselverspilling tegengaan. RobinFood biedt lokale handelaars de mo-gelijkheid om een korting van minimaal 20 procent op bijna vervallen producten aan te bieden. Consumenten uit de buurt kunnen de koopjes via een app bekijken en naar de winkel gaan om het product tegen een lagere prijs te kopen. Zo willen de oprichters voorkomen dat onverkochte producten die tegen de houdbaarheidsda-tum aanlopen, worden weggegooid. In Amsterdam doen ze het iets anders. Bij het Robin Food Kollektief staat eerlijk eten op basis van een sociaalactivistisch ideaal op het menu. Op woensdag serveert het Kollektief guerrilla kitchen van onverkochte producten. Adres: Frederik Hendrikstraat 111A.

Brandnetel in je tank Gewoon goed eten Robin Food Kollektief

5

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

Nieuws op z’n Frans

Heb je goed of slecht nieuws?

Mail Frans!redactie@krantvandeaarde.nl

DE BODEMLOZE BELASTINGPUTIn de jaren ’90 bracht Veronica het programma ‘Over de balk’ waarin de zinloze geldsmijterij van de overheid aan de kaak werd gesteld. Je zou denken dat de ambtenarenkliek daar lering uit zou trekken, maar nee hoor, SBS6 doet dat nog eens dunnetje over met het programma ‘Van onze centen’. De blauwe envelop van de fiscus moet van kleur veranderen: schaamrood. Negen miljoen euro voor een ecoduct, waar geen hert te zien is, een miljoen voor een passantenhaven waar geen schip komt. En ga zo maar door. De gemeente Zutphen spendeerde 1,6 miljoen aan het kunstproject ’Het Witte Lint’ waarvoor ruim duizend meidoorns opgekweekt werden om ze schuin in de berm te kunnen plaatsen. Maar dat vertikken die meidoorns gewoon. Ze bloeien niet. En de overheid doet alsof haar neus bloedt, maar laat wel onze bankrekening bloeden…

GEWELD IN DE NATUUREen boswachter van het Brabants Landschap betrapte vier jongeren die in het buitengebied Biezenmortel aan het vissen waren en een vuurtje stookten. Hij slingerde ze op de bon en dat kwam hem duur te staan. Hij werd door het gewelddadige kwartet finaal in elkaar geslagen. Ze werden na een klopjacht gelukkig opgepakt, maar de rechter zal ze waarschijnlijk wel ver-oordelen tot een paar uur papiertjes prikken wegens hun moeilijke jeugd. Twee jaar geleden overkwam een vrouwelijke boswachter aldaar iets soortgelijks. Ze snapte een paar wildcrossers die bezig waren met een illegale natuurtocht. Ze werd door de motoren

de bel en heeft een aanklacht tegen het concern ingediend.

Teflon is handig dankzij de anti baklaag, maar het goedje dat daarvoor wordt gebruikt is giftig Dat is perfluoroctaanzuur (pfoa), meestal aangeduid als C8. Het Rijksinstituut voor Volkgezondheid en Mi-lieu laat het probleem niet langer langs haar baklaag afglijden en doet nu eindelijk onderzoek, maar de argwaan of dat iets uithaalt blijft bestaan. Immers: it’s the economy, stupid!

BUSJE KOMT ZOBestelbusjes stoten maar liefst 40% van de fijnstof uit van al het wegverkeer. Daarmee vervuilen ze met factor vier in vergelijking met personenauto’s langs wegen en in binnensteden. In Nederland rijden 900.000 bestelauto’s rond, tegenover acht miljoen personenauto’s. De bestelauto’s rijden vrijwel alle-maal op diesel. Ruim de helft daarvan is van voor 2011 en heeft geen roetfilter. De volksgezondheid staat op het spel, maar ondernemend Nederland heeft daar lak aan, want het huidige fiscale beleid voor bestelauto’s stimuleert de aanschaf van diesels en straft schone aanschaf af. Bestelauto’s voor ondernemers zijn vrijgesteld van aanschafbelasting (BPM) en betalen een sterk verlaagde wegenbe-lasting (MRB). Hierdoor kiezen bedrijven meestal voor busjes die rijden op de meest goedkope brandstof: diesel. Dit betekent ook dat bedrijven die schoon willen rijden, hier extra kosten voor moeten maken.

aangereden en raakte zwaar gewond. Wordt hetgeen tijd om dit tuig op een marktplein met die afgekeurde eieren te bekogelen?

RAPEN VOOR DE VIOOL VAN DE KATHet blijft dweilen met de kraan open. Goedbedoelende afvalrapers zien met lede ogen aan dat hun nobele werk geen effect heeft op de rotzooi in de natuur en langs de wegen. Het wordt maar niet minder. De achterliggende gedachte is dat een opgeruimde leefomgeving mensen ervan weerhoudt om blikjes, verpakkingen en plastic flesjes weg te smijten in plaats van de rommel in een afvalbak te deponeren. “We doen het voor de kat z’n viool,” verzucht een van hen. Niettemin blijven ze kordaat doorgaan met rapen en dat siert ze. Wat zijn dat toch voor aso’s die de publieke ruimte gebruiken als vuilnisvat? Handhaving met ex-treem hoge boetes zou misschien helpen. Of de troep bij de vervuiler in de huiskamer op het tapijt mieteren, vooropgesteld dat het bij hen thuis niet zo’n bende is als ze er buitenshuis van maken.

RIVM IS ZELF VAN TEFLONEen misdadige varkensboer die de verbranding van twintigduizend varkens op zijn geweten heeft, Q-koorts bij omwonenden van geitenfokkerijen en een bovengemiddelde kankersterfte in de omgeving van Sliedrecht waar de chemiefabrikant Dupont telfon produceert. In wat voor land leven we eigen-lijk? Het RIVM heeft jarenlang liggen slapen en zich van de klachten over Dupont niets aangetrokken. De provincie Zuid-Holland trekt nu eindelijk aan

Geweld in de natuur Afvalrapen geen effect Vevuilende bestelbusjes

6

Dit grootste landdier ter wereld is een geliefde prooi voor stropers. De illegale handel in ivoor is de afgelopen jaren schrikbarend toegenomen. Vooral in Afrika wordt er nog steeds op gejaagd, ondanks het uit 1989 daterende verbod op de han-del in ivoor. Een kwart eeuw geleden werden ieder jaar bijna honderdduizend olifanten gedood. Nu zijn er dat nog altijd tienduizenden. Een schande. Het Wereldnatuurfonds doet haar uiterste best om stropers in de kraag te vatten en met succes. In maart van dit jaar werd de meest beruchte stroper in Tanzania gepakt en veroordeeld tot twaalf jaar cel. Net goed!

Olifanten zijn er in twee soorten: de Afrikaanse en de Aziatische. De Afrikaanse wegen tot zevendui-zend kilo met reusachtige slagtanden. Die gebrui-ken ze om voorwerpen te grijpen en als wapen in een gevecht. Hun wapperende oren hebben ze

nodig om de temperatuur van hun lichaam te be-heersen. Ooit waren er 161 verschillende soorten als afstammelingen van de prehistorische wolhari-ge mammoet. Die wol maakte in de evolutie plaats voor een ruige 2½ centimeter dikke grijze huid. In Afrika kleurt de huid bruin of roodachtig omdat ze zich graag in de modder wentelen. Dat doen ze niet alleen omdat ze het lekker vinden, maar het modderbad beschermt ook tegen verbranding door ultraviolet licht, insectenbeten en vochtver-lies. Na het baden blaast het dier stof over het lijf dat een beschermende laag vormt. Ze hebben met die huid wel moeite met warmteverlies.

Het dier heeft 26 tanden, waarvan de snijtanden, (slagtanden) prominent naar voren steken. Ze wisselen die tanden tijdens hun leven vijf keer, op hun veertigste voor de laatste maal.

Populair De olifant is zo populair omdat het sterk tot de verbeelding spreekt. De kracht, de omvang en de intelligentie, maar ook de menselijke trekjes spreken aan. Hun gedragspatronen zijn voor ons heel herkenbaar. Het is een van de meest intelligente diersoorten op de mens na. Ze leren snel, zoals in het circus is gebleken en hebben emoties die ons ontroeren. Zo rouwen ze intens verdrietig als een hunner overlijdt, hebben medelijden met elkaar als er iets ver-velends gebeurt en delen ze de zorg voor de kwetsbare jongen van andere olifanten. Hun mimiek spreekt boekdelen en er wordt zelfs vermoed dat ze een eigen taal hebben, hoewel wij alleen het getrompetter kunnen horen. Oli-fanten hebben humor en je kunt gerust met ze spelen als ze zich niet bedreigd voelen. En dan dat indrukwekkende geheugen. Ze vergeten

Het lijkt zo’n goedmoedige lobbes, maar de olifant kan heftig tekeer gaan en door landerijen, oogsten en zelfs gebouwen denderen. Menig mens is door zo’n poot verpletterd, maar die heeft het er dan ook naar gemaakt. Olifanten hebben ruim-te nodig en die wordt beperkt door de alsmaar uitdijende industrialisatie in hun leefgebied.

Het slurfdier waar we zuinig op moeten zijnTekst: Frans van der Beek

© Anup Shah /www.shahrogersphotography.com

Natuur

7

niets. Vraag dat nog maar eens aan dat jongetje uit de Rolo-reclame die een olifant het snoepje ontzegde en na vele jaren bij een confrontatie een dreun met de slurf om zijn oren kreeg.

Bedreigd In een-derde van de Werelderfgoedgebieden van UNESCO wordt gestroopt, illegaal hout gekapt en gevist. De olifant is het daar het haas-je., want 40% van de Afrikaanse soort leeft daar. Het WNF is terecht van mening dat er internati-onaal veel beter moet worden samengewerkt om de illegale handel tegen te gaan. “We lopen het risico om ze voorgoed kwijt te raken als ze niet doeltreffend beschermd worden. Overheden moeten hun inspanningen opschroeven om de illegale handel in wilde soorten onder controle te krijgen voordat het te laat is,” waarschuwt Marco Lambertini, de algemeen directeur van van WWF International. Ook de burger die zich het lot van de olifant aantrekt kan iets doen. Bij het WNF kun je een olifant symbolisch adop-teren. Je ontvangt dan een adoptiepakket met daarin ondermeer een knuffel. Dat is geen drup-pel op een gloeiende plaat, want er moet paal en perk aan die stroperspraktijken worden gesteld.

Tja, en hoe sluit je zo’n artikel over dit immense dier dan af? Natuurlijk met de laatste woorden na het voorlezen aan een kind: “En toen kwam er een olifant met een grote snuit en die blaast dit verhaaltje uit…”

ELEPHANT PARADEOlifanten hebben kunstenaar altijd geïnspireerd als geliefd onderwerp om te schilderen of er een sculptuur van te maken. Wie wil weten wat daarvan het resultaat kan zijn is welkom in Laren (NH) waar het straatbeeld wordt opge-fleurd door een Olifanten Parade. Ze staan her en der opgesteld, maar in de riante tuin van het Singer Museum zijn er eveneens tientallen exemplaren te bewonderen. Getooid in vrolijke kleuren of origineel aangekleed zijn ze een lust voor het oog en aan artistieke ode aan dit enorme dier.

© BBC 2014

www.elephantparade.com

Natuur

8

Life Story begint meteen al met een bloedstollend avontuur. Vader en moeder brandgans broeden in Groenland hun eieren op de top van een 400 hoge rotsformatie uit. Zo voorkomen ze dat roofdieren de kuikentjes verschalken. Het zijn er vijf. Na twee da-gen leiden ze al honger, want brandganzen eten gras en dat groeit niet op de rots. De enige mogelijkheid om de hongerdood te voorkomen is dat ze zich van de top naar beneden storten en mogen hopen dat ze die val overleven. We zijn getuige van een thriller. De ouders vliegen eerst naar beneden en roepen (gak,

gak) hun kroost. Wie durft als eerste? Daar gaat-ie: het eerste kuikentje suist omlaag, botst tegen de rotswand, duikelt en rollebolt over de stenen en landt versuft vlakbij het opgeluchte ouderpaar. Dan de volgende. De kijker volgt met spanning de hotsen-botsende duikvlucht. Muziek zwelt aan. Haalt halen de kuikentjes het? Twee van de vijf verongelukken. Ze hebben nog geen twee dagen geleefd.

Dan is het gevaar nog niet geweken, want beneden loeren de roofdieren op het smakelijke hapje. We zijn

Natuur

Een mensenleven gaat niet altijd over rozen. Doornen kunnen pijn doen. Het is onvermijdelijk, maar we moeten door, ondanks tegenslag en allerlei obstakels. Wie daar moeite mee heeft moet beslist kijken naar de DVD ‘Life Story’ van BBC Earth. Daar leren we van dieren in het wild hoe zij vernuftig, moedig en met volharding strijden om het voortbestaan.

Dieren in het wild leren leven voor het nageslacht

BBC Earth: Life StoryTekst: Frans van der Beek

© Tom Hugh-Jones 2014

© BBC 2014 © BBC 2014

9

Nooit bij de pakken neerzitten, want dat kan dodelijk zijn.

nog niet bekomen van deze opwinding of we duiken onder water naar de bultrug. De moeder kan maar eens in de twee, drie jaar een jong krijgen, want die drinken zo’n tweeduizend liter melk bij haar en dat is een aanslag op haar fysieke vermogen. Dat moet ook wel, want het is belangrijk dat het jong zo snel mogelijk groeit om niet ten prooi te vallen aan een hongerig zeedier en ze aan te sterken voor een lange migratie. Onderweg wordt het kalf wordt het kalf toch opgejaagd en raakt de uitputting nabij. Later zoekt de moeder hulp van een eenzame walvis om haar verzwakte jong tegen de rondzwermende haaien te beschermen.

De eerste stappenLife Story is een fascinerend visueel epos op twee DVD’s met in totaal 349 minuten boeiende beelden. David Attenborough spreekt de teksten in. De serie bestaat uit 6 episodes waarin de levenscyclus van tientallen dieren wordt gefilmd. Plus een bonustrack met ‘the making of ’. Ook interessant, want je vraagt je af de cameraploeg het voor elkaar heeft gekregen om die opnamen te maken.

De episodes volgen de levenslijn. De eerste is getiteld ‘De eerste stappen’. Naast de bultrug en de ganzen zien we bontzegels (zeeleeuwen) spelen, trainen en opgroeien. Maar ook jonge leeuwen en zwartvoetige albatrossen in hun prille jeugd.

De tweede heet ‘Opgroeien’, de pubertijd van de wilde dieren waarin ze zich voorbereiden op de uitdagin-gen die hen als volwassenen te wachten staan. In In-dia vertrouwen drie tijgerwelpjes op de voeding van de moeder en de bescherming van de vader, maar als een overmoedig welpje op avontuur gaat, heeft dat dramatische gevolgen. Een kolibrie moet zich snel aanpassen aan een uitputtend dagelijks schema om te overleven. De strijd wordt in detail gefilmd. Twee jachtluipaarden stoeien, maar als ze de kans krijgen om een impala te vangen, werken ze amechtig samen. Het kostte het team ruim twee jaar om jonge poolvossen te filmen die spectaculair in de sneeuw duiken om lemmingen te pakken.

ThuisDe derde episode ‘Thuis’ laat zien wat de dieren doen

Natuur

© BBC 2014 © Emma Napper

© Emma Napper 2014 © Emma Napper 2014

10

respectvol hun voorvaderen eren. Mooi om te zien en van te leren.

Life Story is ook een levensles voor de mens. Wilde dieren geven het voorbeeld. Nooit bij de pak-ken neerzitten, want dat kan dodelijk zijn. Soms samenwerken om gevaar te bezweren en vooral goed zorgen voor het nageslacht, want die geven het estafettestokje van het leven weer door.

om een woning te bouwen en te verdedigen. Voor een kluizenaarkreeft is dat de schelp op zijn rug. Berggeiten verlaten hun habitat in het voorjaar en verlaten de hoge toppen om rivieren door te waden en grizzlyberen te ontwijken op hun jaarlijkse bede-vaart naar een plek waar ze vitale mineralen kunnen vinden. In Senegal leert een troep chimpansees hoe ze de extreme droogte kunnen weerstaan. Ronduit adembenemend zijn de zeldzame beelden van een wilde hondenjacht.

Nummer vier is ‘Kracht’. Brutale bokswedstrijden van mannelijke kangoeroes. In deze fase van de levensreis is het essentieel om je kracht en je macht aan te tonen en waar nodig samen te werken. Een aandoenlijke chimpansee leert speerwerpen en de

meerkat kan zich alleen tegen een cobra verdedigen als hij hulp krijgt van zijn soortgenoten.

In het vijfde deel ‘Hofmakerij’ gaat het om de voortplanting. Dat levert zoete en romantische beelden op, maar ook gewelddadige gevechten. Het zijn fraaie rituelen, maar de puffervis (zeer giftig en verwant aan de kogelvis) steelt onmiskenbaar de show met het bouwen van een soort graancirkel. Het is de meest perfecte en complexe structuur die ooit door een dier is gemaakt. De cirkels werden pas in 1995 in het zuiden van Japan ontdekt en pas in 2011 kwam men erachter dat het werd ontworpen door deze ‘visarchitect’.In de laatste episode ‘Ouderschap’ zien we dieren worden ‘opgeleid’ in de jungle en hoe olifanten

Natuur

© BBC 2014

© Alex Lanchester © Miles Barton

11Natuur

© BBC 2014

© Mark Payne-Gill Abonnee & DVD

Je ontvangt als abonnee de Krant van de Aarde

in de brievenbus thuis.

Je krijgt nu een gratis Life Story

1 dvd box van 92 minutentelevisie cadeau!

www.krantvandeaarde.nl

12

Nathalie barones van Verschuer runt samen met haar man het landgoed Heerlijkheid Mariënwaerdt in het Gelderse Beesd. Daar worden onder meer biologische delicatessengeproduceerd en bevinden zich een winkel en twee restaurants.

Wat is dat toch met die Nederlandse zomers? Mei en juni zijn onverwacht warm geweest, maar juli was niet om over naar huis te schrijven en augustus tot nu toe ook niet. We deden de naam ‘kikkerlandje’ weer eer aan! Zal de herfst ons nu een prachtige nazomer brengen?

Voor de oogst op het landgoed zou dat heel mooi zijn. Die belooft dit jaar toch goed te zijn, ondanks de vele regen en late vorst. De boomgaarden han-gen vol en de pompoenen langs de Notenlaan beloven een rijke opbrengst. Ook de notenbomen langs de dijken en lanen op Mariënwaerdt hangen vol met walnoten, nu nog in de schil.

Lekker nazomeren betekent voor ons ook nagenieten van de Landgoedfair, die dit jaar voor de 23e keer plaatsvond. De Fair is een soort ijkpunt voor ons. Er moet altijd veel vóór de Fair gedaan worden, zoals schuren oprui-men, schilderwerkzaamheden en terreinen maaien. Daarom zijn er ook veel dingen die worden uitgesteld tot ná de Landgoedfair.

Een daarvan is onze verhuizing naar het Huis Mariënwaerdt. Het Grote Huis dat al generatieslang door de familie gebruikt en bewoond werd. Tot vorig jaar woonde mijn schoonmoeder er nog, maar nu zij is overleden, gaan wij het stokje overnemen.

In de afgelopen 23 jaar hebben wij als gezin in een ander huis op Mariën-waerdt geleefd. Daar hebben we heel wat verzameld. Al die spullen moeten nu ingepakt worden en 800 meter verderop weer uitgepakt. Dat wordt nog een hele klus. Enerzijds verheugen wij ons erop, want we krijgen de kans om orde op zaken te stellen en iets nieuws te beginnen. Anderzijds betekent het ook afscheid nemen van een plek waar wij ons leven samen op Mariënwae-rdt zijn begonnen, onze kinderen zijn geboren en waar wij hebben genoten van een heerlijk huis met het mooiste uitzicht van het landgoed. Dat gaan we zeker missen.

We gaan nu wonen in een huis met historie die teruggaat tot 1129, toen er een Norbertijner abdij stond, waarvan de kelders nog intact zijn. Een huis met een familiegeschiedenis sinds 1734, waar Frans is opgegroeid en de hele familie een hechte band mee heeft. Het zal nog even wennen worden, maar we gaan er iets moois van maken.

Nazomeren is nagenieten en afscheid nemen. Afscheid van de zomer, van het blad aan de bomen en de bloemen. Daarna volgt de winter en dan de lente waarin alles weer opnieuw begint. Zo is het ook met Het Grote Huis. Na een winter waarin wij afscheid namen van mijn schoonmoeder, komt er nu nieuw leven in. Een huis heeft een hart nodig. Met respect voor de geschiede-nis en tradities, gaan wij dat hart brengen en er nieuw elan aan geven.

Wilt u meer weten over hoe het is om te leven op een landgoed? Ik schrijf er een blog over op www.levenopeenlandgoed.blog

Nazomeren

Column

13

Ontdek de natuur dichtbij tijdens de Week van het Landschap! Van 14 t/m 29 oktober vieren we in heel Nederland de Week van het Landschap. Zestien dagen boordevol activiteiten voor jong en oud om de natuur dichtbij huis te beleven. De provinciale Landschappen en stichtingen Landschapsbeheer laten graag zien hoe mooi en divers die natuur is door excursies te organiseren, wandel-, vaar- en fietstochten en thema-dagen zoals een paddenstoelendag, kookworkshops en nog veel meer.

Ga mee met de boswachter of ga er zelf op uit met een wandel- of fietsroute en ontdek de onontdekte natuur dichtbij huis.

Laat je verrassenDe natuur dichtbij huis heeft vaak vele verras-singen in petto. De boswachter laat je met zijn ogen en oren de natuur beleven. En dan ontdek je ineens nieuwe dingen, hoor je verschillende vogels en zie je de bijzondere planten en bomen. Of beleef je de historie van een landgoed.

Zo organiseert Geldersch landschap & Kasteelen speciaal voor de jongsten een speurtocht rondom kasteel Cannenburch en Huis Verwolde. Het Zeeuwse Landschap organiseert de Ronde van Oranjezon door het afwisselende kustnatuurge-bied. Onderweg zijn er verschillende posten waar

leuke wetenswaardigheden uit de natuur worden verteld en is iets te doen, proeven of voelen!

Brabants Landschap organiseert de Week van het Landschap dit jaar op landgoed Tongelaar. Een hele week lang worden hier allerlei activitei-ten voor jong en oud georganiseerd gericht op natuurbeleving, cultuur en kunst.

Het Drents landschap en Landschap Overijssel organiseren samen de Week van de Reest; een week waarinhet prachtige gebied de Reest cen-traal staan met een streekmarkt, kinderactivitei-ten, een lezing en verschillende excursies. Kortom, in elke provincie kun je genieten van de natuur dichtbij. Alle activiteiten tijdens de Week van het Landschap zijn te vinden op www.weekvanhetlandschap.nl

Natuur, landschapen cultureel erfgoedDe 12 provinciale Landschappen beschermen, beheren en ontwikkelen in totaal ruim 110.000 hectaren natuur, landschap en cultureel erfgoed (molens, kerken, kastelen) in Nederland, voor mensen, planten en dieren. Daarnaast orga-niseren zij allerlei activiteiten om natuur en landschap te beleven. Ze worden gesteund door ruim 300.000 huishouders en duizenden vrijwilligers.

Tekst: Christien Janson | LandschappenNL

© Chris op de Hoek © Marcel Bande

© Ernst Dirksen

Natuur

14 Fotowedstrijd

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschapenNL met het boek “Lekker Landschap” over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

FOTOWEDSTRIJDLandschappenNL

LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het be-houd en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

Samen voor ons Landschap

15Fotowedstrijd

Deze foto is genomen bij de Voorsterklei, een gebied langs de IJssel in Gelderland. Dit gebied ligt in een prachtig landschap met overal relicten van de mense-lijke geschiedenis. Zo zijn de meertjes, zoals op de foto, meestal kolkgaten. In andere gebieden worden ze ook wel wielen genoemd en ze zijn ontstaan na een dijkdoorbraak. Naast ‘beken’ zijn er in het gebied ook waterlopen met de naam ‘graaf ’. Deze zijn in het verleden gegraven om de natte graslanden te ontwa-teren. En natuurlijk is er de indrukwekkende ruïne van Nijenbeek. Die status heeft deze voormalige burcht overigens pas sinds 1945 toen de geallieerden het bouwwerk kapot hebben geschoten om de hierin verschanste Duitsers te verjagen. Een van de meest verstrekkende menselijke ingrepen dateert van slechts enkele jaren terug toen in het gebied (neven)geulen zijn gegraven en de bovengrond is verwijderd, waarbij tienduizenden kubieke meters klei zijn vrijgeko-men. Ondanks, of liever dankzij, al die menselijke activiteiten is het een prachtige plek om van de natuur te genieten. Gerit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL

Winnende foto

Foto: Bertus van het Hekke uit Loenen

Maker: Petro Hetjes

16 Innovatie

Het Groene Huis Ik voel me thuis onder de vloerEd Woolthuis installeert al acht jaar Tonzon vloerisolatie en in zijn onlangs geopende Het Groene Huis informeert hij iedereen die zijn huis wil verduurzamen of zelfs energieneutraal wil maken. De Krant van de Aarde nam een kijkje.

‘Vroeger deed ik mijn administratie altijd aan de keukentafel’, zegt Ed Woolthuis terwijl hij in zijn nieuwe kantoorruimte koffie zet. ‘Ik woon om de hoek, maar ik wilde wat meer ruimte en hier was nog plaats voor een kleine showroom.’ De vele installateurs binnen Ed Woolthuis’ netwerk bieden een scala aan duurzame maatregelen voor in huis: en zonnecollectoren voor warm water en verschillende soorten spouwmuuri-solatie, o.a. de nieuwste - volledig biologisch afbreekbaar - gebaseerd op melkzuur met een hoge isolatiewaarde. Ook het Evohome systeem voor comfortabele temperaturen overal in huis kan Ed laten zien, net als verschillende soorten warmtepompen, ook met geothermie. Verder is er informatie over zeer duurzaam bouwen met Techpaneel, voor een huis met nul op de meter en over de Haarlemse energiecoöperatie Noorderlicht, waarmee mensen die zelf geen geschikt dak hebben voor zonnepanelen toch kunnen profite-ren van de zon.

Ed Woolthuis: ‘Ja, ik vind het leuk om mensen warm te maken voor deze zaken. Daarom ga ik ook binnenkort eens in de maand een vrijdag-middagborrel organiseren waarbij woningbezit-ters en installateurs elkaar onder het genot van een biertje en een knabbeltje kunnen ontmoeten.’

HoutkachelMaar welke maatregelen je ook kiest, het be-gint altijd bij de schil van je huis. ‘Ja’, zegt Ed Woolthuis, ‘die moet goed zijn, anders heeft de mooiste warmtepomp geen zin’.

En mensen vergeten vaak de vloer, het werk-terrein van Ed. Hoe hebben Ed en Tonzon elkaar gevonden? ‘Ik had een gewoon klusbe-drijf: schilderwerk, keukentje plaatsen, zolder opknappen. Je weet het wel, met twee rechter-handen durf je op een gegeven moment alles aan en als je er gewoon aan begint, leer je het vanzelf. Een collega vroeg of ik wilde helpen met Tonzon want in de winter had hij het altijd

heel druk en voor mij was dat meer de slappe tijd. Mensen denken pas aan vloerisolatie als ze het koud krijgen. Als ik mijn houtkachel na de zomer weer aan doe, zit de volgende dag mijn mailbox vol met aanvragen, daar kun je de klok op gelijk zetten.’

De installatie begint altijd met een inspectie van de kruipruimte. Zijn er veel obstakels onder de vloer? Hoe hoog is de kruipruimte? Hoeveel compartimenten zijn er beneden? Zijn de cv-lei-dingen geïsoleerd? Daarna kan Ed een offerte op maat maken. Nee, claustrofobie heeft hij niet. ‘Als een van de weinigen kan ik nog werken met 25 centimeter ruimte tussen onderkant van de balken en het zand. Soms wel vervelend, want je kunt je niet omdraaien. Als het echt niet gaat kan het zand altijd nog worden weggezogen.’

PlumeauOp zijn website staan tientallen zeer tevreden

Tekst: Eric Schoones, Foto’s: Joachim Schoones / Verzetsmuseum.

17

klantreacties. ‘Mensen krijgen ook altijd een filmpje, dan kunnen ze zelf zien hoe het onder de vloer is, want de meeste gaan toch niet mee naar beneden.’ Behalve dan die dame van in de zeventig. Ed lacht: ‘Ze deed haar overall aan en hoofdlampje van de wandelclub op’. We halen wel van te voren de spinnen weg met een plumeau en als de oranje bodemfolie op de grond ligt heb je een schone werkvloer. Als je één lampje neerzet zorgen de Tonzon-kussens voor een prachtig spiegelend effect, dan is alles verlicht, en heb je opeens een aangename ruimte onder de vloer, dan voel ik me thuis.’

Ed en zijn collega komen van alles tegen onder de vloer. In de vitrine in de showroom - die luistert naar de naam ‘Kruipruimte museum’ - liggen enkele trofeeën: een muis, een rat, oude

De moffenzeef, een handig en eenvoudig te maken apparaat dat in de Tweede Wereldoorlog wordt gebruikt om zonder al te veel storing naar de uitzendingen van Radio Oranje uit Londen te luisteren.

Innovatie

flesjes en sinds kort ook een heuse “moffenzeef ”, een ontstoorfilter gebruikt in de oorlog om Radio Oranje te beluisteren.

TranenOm te demonstreren hoe Tonzon folie isoleert, heeft Ed zijn ‘demonstratiekacheltje’ met een verwarmingselement achter een plankje. Het werkt heel eenvoudig; één zijde is voorzien van reflecterende folie, de andere zijde niet. Het verschil is groot en iedereen kan voelen hoeveel warmte er verloren gaat zonder folie want de reflectie werkt bij vloeren precies zo.

Zijn de klanten nu allemaal heel milieube-wust en duurzaam? ’Niet altijd, sommigen willen wel minder energie verbruiken, maar het comfort geeft toch vaak de doorslag.’ En

de verbazing over hoe goed het werkt is vaak groot. ‘Ik heb dames in tranen aan de telefoon gehad, meteen nadat ik ben geweest. Voor het eerst in twintig jaar geen koude voeten! Daar doe je het toch voor!’

www.hetgroenehuis.nlRijksstraatweg 238 Haarlem, 023-2027809Facebook:@ hetgroenehuishaarlem

18

Een tien met een griffelvoor TiengemetenZodra ik op een boot stap, heb ik eigenlijk al een beetje vakantie. Of dat nu op het fietspontje bij ons in de buurt is of de nachtboot naar Zweden. Ook naar Tiengemeten kun je alleen maar met een veerboot en daarmee is ons uitstapje al voor de helft geslaagd. De andere helft: weidse vergezichten, bijzondere planten en dieren, lekker veel waterpret, prachtig weer, mooie musea; een dag is eigenlijk haast te kort om alles te zien. Dus zeggen we na afloop welgemeend: “Tot de volgende keer!”

Speelnatuur al vijf jaar coolste natuurspeelplek voor kids

Het dagje-uitgevoel begint al bij het wachten op de pont bij Zuid-Beijerland in de Hoeksche Waard, net onder de rook van Rotterdam. Gezinnen met kinderen, echtparen met toerfietsen, een enkele wandelaar/vogelspotter (te herkennen aan de verrekijker om de nek en de grote tas met fotoapparatuur op de rug): allemaal wachten ze in een relaxt meizonnetje op de pont. Die stipt op tijd arriveert, alles en iedereen vlot inlaadt en ons in een gemoedelijke sfeer binnen een kwartiertje naar de overkant brengt.

Eenmaal van boord is het alsof de tijd heeft stilgestaan. Een uitgestrekt plattelandsgebied lijkt ons te omgeven. Overal groen om ons heen, in geen velden of wegen een auto te zien. Een slingerweggetje voert langs een dijk met volop bloeiende wilde bloemen tussen het gras. Een overstelpend concert van volop tierelierende vo-gels krijgen we er gratis bij. Onbekommerd slen-teren we naar een groepje markante boerderijen die tot een tiental jaren terug nog als zodanig in gebruik waren.

Sinds Natuurmonumenten het eiland met alles erop en eraan heeft overgenomen hebben de gebouwen echter andere bestemmingen gekregen: behalve bezoekerscentrum voor Natuurmonu-menten is er nu ook een landbouwmuseum in gevestigd, het Rien-Poortvlietmuseum (vol gezel-lige kabouters voor de kleintjes), een herberg (ja, je kunt op het eiland overnachten!) en een grote pannenkoekenboerderij. Het bezoekerscentrum is tevens de ingang naar Speelnatuur, een speel-plek van meer dan 4,5 hectare ongerepte wilder-

Tekst en foto’s: Yvonne Koop

Kinderen

19

nis waar kinderen zich naar hartenlust kunnen uitleven en van alles kunnen leren over het rijke dieren- en plantenleven op het eiland. Het 5-jarig bestaan hiervan is de reden van onze komst. Straks mogen de kinderen losgaan, maar eerst is het tijd voor een lekkere lunch.

Onder het genot van een aantal gevarieerde pannenkoekenhapjes krijgen we een enthousi-aste uitleg over het natuurgebied Tiengemeten. Het eiland is opgedeeld in de thema’s Weemoed, Weelde en Wildernis. Weemoed, waar we nu zitten, is het cultuurhistorische deel van het eiland met boomgaarden en knotwilgen. Hier grazen trekpaarden en vind je akkers vol weidebloemen als de klaproos. Weelde is het kommoeras midden op het eiland met natte rietlanden en waterpar-tijen waar veel steltlopers als de grutto en zelfs lepelaars zich thuis voelen. En Wildernis slaat op het ‘achterland’ in het zuidwesten van het eiland waar iedereen georganiseerd (met te huren fiets, tandem of huifkar) of op eigen houtje doorheen kan trekken. Alhoewel ‘slechts’ tien kilometer lang is het door deze indeling toch nog steeds mogelijk het idee te hebben dat je op een onbewoond eiland bent. Iemand die vogels wil spotten wordt niet ge-hinderd door het geluid van spelende kinderen en wie rustig wil wandelen wordt niet omvergereden door de zoveelste mountainbiker. Ideaal!

Na de lunch staat de huifkar klaar voor een rondje over het eiland. Zoonlief kijkt verlangend naar het water waar al wat kinderen in plonsen, maar is ook vereerd met een plekje voor op de tractor. Vanwaar hij een prachtig uitzicht heeft op onder meer de bomenrij waar een paar jonge zeearenden sinds kort hun eerste nest aan het bouwen zijn (uniek voor Nederland!) en de kudde Schotse hooglan-ders die ineens de weg verspert. Om de bever-burcht te bezichtigen stappen we even uit, maar de

familie bever is helaas niet thuis. Toch imposant om te zien wat ze hebben gebouwd, hun eigen droomkasteel met een modderglijbaan ernaast!

We waren het haast vergeten, maar het water in is uiteindelijk ook ons doel. In Speelnatuur is daar-voor een ideale mogelijkheid gecreëerd. Vanaf een klein en beschut gelegen strandje loop je zo het ondiepe water in. Kleintjes kunnen er heerlijk po-tjebaden en voor de wat grotere kinderen ligt er volop materiaal waarmee ze bijvoorbeeld een vlot kunnen bouwen. Al zwemmend onder bruggetjes door en al tijgerend door tunnels kunnen de gro-tere kinderen ook verder het eiland verkennen. En wie weet nog veel meer avonturen beleven: de tipi van lange takken gebouwd zag er wat dat betreft al zeer aanlokkelijk uit. Ook de lange modderglijbaan blijkt niet te versmaden. Hier had zoonlief nog wel een paar uurtjes langer willen doorbrengen. Maar dat grote doolhof vraagt om een wedstrijdje met mama: Wie vindt als eerste de uitgang? Na een frisse douche keren we om 17 uur met het laatste pontje weer terug naar huis. Voor de jarige Job aan boord draait de boot als extra traktatie een keer om z’n as: kleine moeite, groot plezier. Jammer dat het winkeltje bij de parkeerplaats al is gesloten, maar in een dorpje vlakbij scoren we toch nog een ijsje, een frisse afsluiter van een mega coole dag!

Na de lunch staat de huifkar klaar voor een rondje over het eiland

Kinderen

20

50 tot 60 jaar! In deze tijd moeten we helaas nieuwe vragen stellen, en niet alleen vanwege de CO2-uitstoot en klimaatverandering. Denk ook aan fijn stof. Daarover straks meer. Na de sluiting van de mees-te open haarden, waarbij de meeste warmte door de schoorsteen verdween, werden houtkachels populair. Nu wordt zelfs subsidie gegeven op de aanschaf van een pelletkachel. Dat is onverant-woord. De pellets komen van bomen die met zware machines en veel energie zijn geveld en tot kleine rolletjes hout worden geperst. En ze komen zelfs uit Canada en andere verre landen. Dus als ze hier arriveren hebben ze al een flinke klimaat-voetafdruk. En daar komt dan nog de uitstoot van het verbranden bij, terwijl we juist alle zeilen bij moeten zetten om de CO2-uitstoot sterk te

reduceren. Het argument dat het CO2-neutraal zou zijn als we weer nieuwe boompjes planten is theoretisch juist. Maar het duurt maar liefst 50 tot 60 jaar voordat de uitgestoten CO2 weer is opge-nomen door de nieuwe boompjes, dus schieten we er voor het klimaatprobleem totaal niets mee op, in tegendeel. Want juist de komende 15 tot 20 jaar zullen we de CO2-uitstoot met 90 tot 100% moeten reduceren. Anders redden we het nooit de opwarming tot 1,5 en maximaal 2 graden te beperken, zoals op de VN-klimaatconferentie in Parijs is besloten, eind 2015.

Gevaarlijke fijn stof Alleen al vanwege het klimaat zullen we dus spoe-dig veel terughoudender moeten worden met bomen kappen. Want bomen nemen de CO2 op

Voor de een is een boom een luchtververser. Voor de ander een sta in de weg. Of men haat de vallende blaadjes. Som-migen houden juist weer erg van bomen, vanwege de schaduw, de prachtige bloesem of de noten die ervan afkomen. Bomen worden zelfs geknuffeld uit pure bewondering. Zo zijn er nog talloze variaties. Helaas worden er nog massaal bomen gekapt en hele bossen gaan tegen de vlakte. In deze tijd van gevaarlijke klimaatverandering is echter een nieuwe kijk op bomen dringend gewenst, of je ze nu mooi vindt of niet. Ze zijn namelijk meer dan ooit van levensbelang geworden. Misschien moet er zelfs een moratorium komen op het kappen van bomen, vooral als men het hout wil gaan verbranden. Daarbij komt onvermijdelijk ook de vraag op: is het nog wel verantwoord hout te verbranden?

Is het nog wel verantwoord hout te verbranden?

Over bomen, hout stoken, fijnstof en klimaat

Klimaat

Jan Juffermans, Boxtel, juli 2017

21Klimaat

en houden het vast en ze hebben nog veel meer nuttige functies. Alleen als we met het hout gaan bouwen wordt de CO2 nog steeds vastgehouden, dus die toepassing kan wel doorgang vinden. Zelfs met voorkeur boven bakstenen en cement, want die bouwmaterialen hebben een aanzienlijk grote-re klimaatvoetafdruk. De andere belangrijke reden om bomen kappen zoveel mogelijk te beperken is de gevaarlijke fijn stof die de lucht in gaat bij het hout stoken. De concentraties daarvan zijn in Nederland al gevaarlijk hoog. In ons land leven we daardoor gemiddeld 13 maanden korter!

In ons eigen huis hebben we sinds 1979 een Ar-denner houtkachel staan, maar sinds 1995 gebrui-ken we die al niet meer, alleen als de stroom zou uitvallen in de winter. Op een conferentie in Han-nover werd in die tijd door de Wereld Gezond-heidsorganisatie duidelijk gemaakt hoe ongekend

gevaarlijk fijn stof is, ook ultra fijn stof. Zeker bin-nen de bebouwde kom is daarom hout stoken niet langer verantwoord, ook niet met de zogenaamd efficiënte kachels. In de Volkskrant werd onlangs deze uitspaak van directeur Hendrien Witte van de Longfonds Patiëntenvereniging op feiten gecheckt: “Twee uur hout stoken levert net zoveel fijnstof op als een autorit naar Milaan”! Dat bleek dus te kloppen.

Bomen planten We lezen ook regelmatig over het compenseren van vliegreizen door bomen te planten. Dat geeft helaas een misplaatst goed gevoel. Want die vlieg-tuigen stoten nú die grote hoeveelheid CO2 uit, die bovendien op grote hoogte en vermengd met waterdamp, een 2,7 keer groter klimaat-effect veroorzaakt. Maar de bomen, die ter compen-satie (hopelijk) aangeplant zullen worden, gaan

er dus ook zeker 50 jaar over doen om de nodige CO2 weer op te kunnen nemen. Voor het huidige klimaatprobleem is dat dus allerminst een op-lossing. Zoals al opgemerkt, zullen we in 15 - 20 jaar de uitstoot van CO2 tot praktisch 0 moeten reduceren om nog onder de 2 graden opwarming te blijven. Wat natuurlijk wel helpt, is het zoveel mogelijk planten van nieuwe bomen, struiken en je tuin zo groen mogelijk maken. Dus weg met de ‘stenen tuinen’, met of zonder tuintegeltax, mede om het regenwater de kans te geven de grond in te zakken. En natuurlijk vooral: stoppen met kappen! Zelf pleit ik voor een moratorium op het kappen van bomen, zeker voor de komende 15 tot 20 jaar. Alleen bij hoge uitzondering kan dan nog een kapvergunning worden verleend, zoals voor oude bomen die zoveel mogelijk voor bouwhout gebruikt zullen worden. Andere tijden vergen andere regels. Er staat veel op het spel.

“Twee uur hout stoken levert net zoveel fijnstof op

als een autorit naar Milaan”

22

Duurzame mode is modieuzer dan ooit. Dat kan geconcludeerd worden uit het toenemende aantal start-ups dat zich met schone kleding bezighoudt. Maak kennis met jonge ondernemers die onze garderobe groener maken.

Duurzame mode: in de mode bij start-upsTekst Lynsey Dubbeld

Mode

Paddenstoelen als duurzaam alternatief voor leer. Herbruikbare verpakkingen van gerecyclede ma-terialen waarmee webwinkels hun bestellingen op een milieuvriendelijke manier bij klanten kunnen afleveren. Een systeem om bedrijfskleding te wassen zonder dat er water voor nodig is. De jonge onderne-mers met deze ideeën krijgen dit jaar een bijzonder steuntje in de rug. Ze behoren tot twaalf start-ups die uit honderden inzendingen zijn geselecteerd om gebruik te maken van het programma Fashion for Good. Dit initiatief van C&A, innovatieplatform Plug and Play en Kering (het bedrijf achter luxemerken zoals Yves Saint Laurent, Gucci en Stella McCartney) helpt de jonge ondernemers om hun innovatieve business verder te ontwikkelen. Zodat ze uiteindelijk voldoende slagkracht ontwikkelen om de modewe-reld ingrijpend te verduurzamen.

Naast de deelnemers aan het accelerator programme van Fashion for Good staan nog talloze andere inno-vatieve ondernemers te trappelen om de kledingin-dustrie groener en eerlijker te maken. Neem Sewbo,

een Amerikaanse start-up die kleding door robots wil laten maken. De robots kunnen het kledingpro-ductieproces efficiënter, schoner en veiliger maken. Met de techniek van Sewbo is een t-shirt al in dertig minuten klaar. En de robots kunnen natuurlijk dag en nacht werken, onder allerlei omstandigheden. Sweatshops zullen straks tot het verleden behoren, denkt Sewbo-oprichter Jonathan Zornow.

De Nederlandse start-up The Post-Couture Collecti-ve heeft ook een oogje op robots. Via de website kan je een ontwerp op maat downloaden en het kledings-tuk zelf in elkaar zetten. Je ontvangt ook een digitaal bestand van het ontwerp, zodat je er altijd later weer een kopie van kunt maken in een Makerspace, een plek waar 3D-printers of lasercutters het kledingstuk produceren. Het idee: als we zelf betrokken zijn bij het maken van een kledingstuk, zullen we er meer waarde aan toekennen, waardoor we er zorgvuldiger mee zullen omgaan. En dus minder vaak nieuwe kleding kopen en minder snel kleding afdanken. En dat is natuurlijk heel goed voor het milieu.

Breien in 3DRobotisering speelt ook een rol in het Nederlandse initiatief Girl and the Machine, dat tijdens de Dutch Design Week de eerste collectie lanceerde. Het bedrijf van Rosanne van der Meer maakt gebruik van een 3D-knitting machine. Met deze techniek worden stoffen gebreid die zonder knippen of naaien om een driedimensionale vorm passen, zodat een perfect passend kledingstuk zonder naden ontstaat. Als klant kun je het ontwerp aanpassen aan je eigen wensen, met bijvoorbeeld precies de gewenste halslijn en len-gtes. Het duurzame gehalte van deze werkwijze? Fas-hion on demand voorkomt dat er collecties worden gemaakt die vervolgens niet worden verkocht - en mogelijk zelfs in de vuilverbranding terecht komen. De Britse start-up Kniterate gaat zelfs een stap verder: met de digitale breimachines van de start-up kan je zelf kledingstukken ontwerpen én maken. Daarvoor ontwikkelde initiatiefnemer Gerard Rubio een com-pacte, betaalbare en eenvoudig te bedienen apparaat waarmee je in je eigen huis - of in een Makerspace

The Girl and the Machine

23

in de buurt - sjaals, petten, jurken, truien en nog veel meet maatkleding kunt laten breien.

Personal shoppersDe duurzame mode die in de belangstelling staat van start-ups gaat niet alleen over het produceren van kleding. Er wordt ook ingehaakt op de manier waarop wij met onze garderobe omgaan. Zo ver-bindt de personal shopping service van Wearwell consumenten met merken die aansluiten bij de waarden die zij belangrijk vinden. Hoe het werkt? Je vult een uitgebreide vragenlijst in over je kleding-voorkeuren. Bijvoorbeeld over de kleuren en prints die je mooi vindt en de prijs die je voor een item wilt betalen. De stylisten van Wearwell selecteren kledingstukken die aan je wensen voldoen en stu-ren die op. Alles wat je niet bevalt, kan je terugstu-ren. Het grote verschil met vergelijkbare personal shopping websites is dat Wearwell rekening houdt met je voorkeuren voor milieuvriendelijke en socia-al verantwoorde merken.

Door consumenten het speurwerk naar mooie, groene en eerlijke kleding uit handen te nemen, wordt het veel gemakkelijker om verantwoord met mode om te gaan, denken oprichters Erin Houston en Emily Kenney. En het lijkt erop dat ze een snaar geraakt hebben. De crowdfunding campagne van Wearwell haalde in een mum van tijd tienduizen-den dollars op.

Van start-up naar rijzende sterIn 2012 lanceerden de twee jonge on-dernemers, Lesa Bennett and Jemma Fennings, het horlogemerk Olivia Burton. Inmiddels gaan de horloges wereldwijd over de toonbank van toonaangevende winkels zoals Selfridges, Harvey Nichols en de Bijenkorf. Vorig jaar verscheen voor het eerst een vegan friendly collec-tie. Vanwege het grote succes behoren de horloges met bandjes van namaak-leer inmiddels tot een vast onderdeel van de collectie.

Een andere bijzondere manier van online sho-pping is te vinden bij LOT, een modevariant op de maaltijdboxen en groenten- en fruitabonne-menten die we inmiddels goed kennen. Ook voor kleding en cosmetica bestonden al pakketten en abonnementen. Het bijzondere aan LOT, dat in het voorjaar van 2017 van start ging op LOT2046.com, is dat elke maandelijkse zending volledig uit zwarte basisitems bestaat. En dat je er een speciale SoundCloud playlist bijgeleverd krijgt. In premium editions van het abonnement zijn ook accessoires en cosmeticaproducten opgenomen. Van rugtassen en portemonnees tot tandenborstels en manicure sets. Allemaal vanuit het idee dat LOT alles bij je thuisbezorgt om je dagelijkse leven makkelijker te maken.

Het duurzame tintje van LOT zit in de details. Zo zijn alle items van LOT op elkaar afgestemd, zodat je een garderobe opbouwt waarmee je lang vooruit kunt. Bovendien zet het abonnement een natuur-lijke rem op overconsumptie, omdat het nieuwe aankopen doseert. Zo krijg je maximaal een keer per jaar een jas en een keer per kwartaal een nieuwe broek. Daarnaast is ook over de afvalfase van onze kledingkast nagedacht: afgedragen items kan je simpelweg terugsturen aan LOT, zodat er iets nieu-ws van kan worden gemaakt. Dat zal ongetwijfeld ook zwart zijn. Daar is niks mis mee. Want zeggen we niet allang dat groen het nieuwe zwart is?

Mode

The Girl and the Machine

The Post-Couture Collective

Olivia Burton

Kniterate

24

Koop een kadootje voor een ander (of jezelf) en steun de bij. Dat is de gedachte achter de nieuwe campagne van de Bijenkorf, Let’s Bee Kind, die tot 4 september loopt.

Let’s Bee Kind:koop een kadootje en help de bij Tekst Ivonne de Thouars

De Bijenkorf houdt van bijen en de wereld kan niet zonder ze. Want dankzij deze harde werkers hebben wij het lekkerste eten en de mooiste kleding. Helaas wordt de helft van alle bijensoorten ernstig bedreigd door gebrek aan voedingrijke bloemen en het ge-bruik van bestrijdingsmiddelen.

In alle warenhuizen en online is vanaf augistus een pop-up-shop met een speciale collectie artikelen ingericht waarvan 10% van de opbrengst gedoneerd wordt aan The Pollinators, een platform dat zich in-zet voor de bijen. Door middel van de Let’s Bee Kind campagne en events als Rooftop Garden, draagt de Bijenkorf bij aan de bewustwording van de bijenpro-blematiek.

Positieve insteekMarjolijn Meynen, directeur Marketing en Com-municatie van de Bijenkorf: “Wij helpen de bij graag. Al enkele jaren deelt de Bijenkorf in de lente tienduizenden biologische bloemenzaadjes uit aan haar klanten om de voedingsbronnen voor de bijen te vergroten. De Let’s Bee Kind campagne heeft ook een positieve insteek voor dit serieuze probleem.

Jezelf of iemand anders verrassen met een Let’s Bee Kind product wordt extra leuk omdat je ook het goede doel steunt.”

Let’s Bee Kind collectie De collectie in de pop-up-shop die tot begin sep-tember in alle filialen en online staat, is heel divers. De producten zijn geproduceerd op een duurzame manier, die beter is voor de bij, de mens of het milieu. Tien procent van de opbrengst gaat naar The Pollinators. Dit is een nieuw platform dat zich inzet voor de bij en haar leefomgeving. Hier worden krachten, ideeën en initiatieven gebundeld om de bij van uitsterving te redden.

Lokale initiatieven The Pollinators zullen de opbrengst van de diverse filialen ten goede laten komen aan lokale initiatieven in alle steden waarde Bijenkorf gevestigd is. Zo zijn er duurzame chocoladeproducten van bijvoorbeeld Tony Chocolonely’s en biologische honing van o.a. Food Stories van de Bijenkorf. Ook zijn er artikelen vervaardigd uit grotendeels gerecycled materiaal als panty’s, schoenen, sieraden en kleding. En er is een

brede range aan producten van biologisch katoen als jeans, t-shirts en handdoeken van het de Bijenkorf huismerk. Diverse cosmeticaproducten met honing als ingrediënt zijn ook in de shop te vinden. In het restaurant kan een ‘broodje van de bij’ besteld wor-den, ten bate van het goede doel.

Speciaal voor Let’s Bee Kind is een canvas tas gemaakt. Voor iedere verkochte tas (7,50) doneert de Bijenkorf 4,- aan The Pollinators.

Mode

25

Op dinsdag 4 juli jl. bestond het convenant ‘Duurzame kleding en textiel’ één jaar. In dat eerste jaar is de basis gelegd voor verdere verduurzaming. Ten grondslag aan het convenant ligt de overtuiging dat samenwerking noodzakelijk is. De laatste decennia zijn er veel initiatieven opgericht om de sector veiliger en duurzamer te maken en nog altijd worden nieuwe ge-start. Geen van deze initiatieven is op zichzelf voldoende succesvol geweest, ook al hebben de meeste wel een stap ge-zet in de goede richting. Waarom werkt dit convenant dan wel, is een veel gehoorde vraag en waarom geen wetgeving?

Verantwoorde en eerlijke kleding weer een stap dichterbij

Tekst Jeroen van Dijken, Vereniging van Grootwinkelbedrijven in textiel

Wij zijn als Nederlandse sector overtuigd dat alle partijen moeten worden samengebracht om zo de individuele agenda’s en middelen samen te brengen om daarmee effectiever te zijn. In de strijd tegen kinderarbeid zijn namelijk successen geboekt, maar in sommige landen, zoals India, en dieper in de productieketen blijft het een probleem. Het is echter niet zo dat er niets gebeurt, maar na elk succes, worden we geconfronteerd met een nieuwe, lastiger uitdaging. Dat is ook de reden dat samenwerking, zoals in het convenant, strikt noodzakelijk is. Over die samenwerking en de inhoud is aandacht besteed in editie [noot: was mijn eerste bijdrage].

De vraag is wat wij nu bereikt hebben met het convenant nu we één jaar op weg zijn en nog vier jaar te gaan hebben. Op 4 juli is een lijst met pro-ductielocaties gepubliceerd van alle deelnemende bedrijven, inmiddels 35% van de sector. Op die lijst staan alle locaties waar de deelnemende bedrij-ven direct zaken mee doen. Het geeft een beeld van de omvang van de sector en waar veel van de

kleding wordt geproduceerd. Bedrijven hebben ook concrete plannen gemaakt om verbeteringen in gang te zetten op basis van een risico-evaluatie (een due diligence) van de kleding die zij verkopen en de productieketen. Al deze plannen worden individueel beoordeeld op ambitie en doelen voor de komende jaren. Mocht over de plannen discussie ontstaan, dan zal een onafhankelijke geschillencom-missie bindende uitspraken doen. Deze commissie wordt voorgezeten door Martijn Scheltema, partner bij het advocatenkantoor Pels Rijcken & Drooglever Fortuijn.

Op dit moment zijn 80 kleding- en textielmerken vertegenwoordigd binnen het convenant. Het geza-menlijke doel is om tenminste 50% van de Neder-landse sector aangesloten te hebben in 2018 en 80% in 20121. Om dit doel te behalen, moet het plan wel worden opgeschaald naar EU-niveau. Daarom is het van belang dat de Nederlandse inspanningen gekoppeld worden aan die in andere landen, zoals het Duitse Textilbündniss.

Tegelijkertijd is de Nederlandse sector tegen wetgeving die een due diligence wettelijk verplicht, zoals het Eu-ropees Parlement onlangs voorstelde. Met zo een wet zouden de vrijwillige OESO-richtlijnen voor multina-tionale ondernemingen verplicht worden. Nu zijn ze dat niet, hoewel verwacht wordt dat alle bedrijven ze toepassen. Door de verplichting in een wet vast te leg-gen, wordt net als bij elke wet onder meer de adminis-tratieve lastendruk beoordeeld. Als die hoog is, wordt een groot deel van het bedrijfsleven ontslagen van de plicht te voldoen aan het wetsvoorstel. Dat is vreemd, omdat daarmee voor hen de OESO-richtlijnen buiten werking worden gesteld. Dat is nu precies wat wij als sector niet willen! Elke ondernemer kan en moet wat ons betreft deelnemen aan het convenant. Alleen op die manier kunnen we echt succesvol verduurzamen. Hiervoor bestaat ook brede steun in het Nederlandse parlement, van GroenLinks tot en met VVD.

Meer weten? Kijk dan ook eens op www.imvoconvenanten.nl.

Mode

26De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenciteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde.

© 2017 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aardeinfo@krantvandeaarde.nl | M: 06-53332980

BestuurAlbert Poutsma - Voorzitter / UitgeverFrans van der Beek - Secretaris

Redactie: redactie@krantvandeaarde.nlFrans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Renske de Zwart, Eric Schoones, Ivonne de Thouars, Yvonne Koop en Leonie Kohl

Eindredactie: Alice Schots

Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma

Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier | info@insight-design.nl

Coverfoto Krant van de Aarde: BBC | Life StoryCoverfoto Cultuur Bijlage: Stocksnap @pixabay.com

KvdA Gezond: Ivonne de Thouars, hoofdredactieKvdA op School: Hans Truijen, ManagerKvdA Reis: Angelique van Os, hoofdredactie en Marco van BerneveldKvdA Cultuur: Eric Schoones, hoofdredactie

Distributie: via de Odin groentetas, natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels en wereldwinkels.

Abonnementen:Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en vele andere kortingen zoals duurzame mode en groene stroom. Kijk op www.krantvandeaarde.nl.

FBW Abonneeservice Woerden / Kees SlagterContact: info@fbw-woerden.nl / 0348-431393

Colofon

www.odin.nl

Elke week een tasmet biologische

groenten en fruitvan het seizoen

met de stem van Jacques Perrin

“PRACHTIGE BEELDEN OVERDE GESCHIEDENIS VAN DE

EUROPESE WILDERNIS”

««««- AD -

“SPECTACULAIRE NATUURBEELDEN.”

««««- HET PAROOL -

v a n d e m a k e r s v a n O C E A N S

V A N A F A P R I L O V E R A L V E R K R I J G B A A R O P D V D E N B L U - R A Y

8793_ADV KVDA_LES SAISONS(209x290)_DEF.indd 2 20-02-17 09:39

27

5

In een poging om minder plastic afval te creëren, ontwikkelde een Amerikaanse uit Vermont een duurzaam alternatief voor huishoud- en aluminium-folie: bee’s wrap. De doeken van biologisch katoen zijn bewerkt met bijenwas, boomhars en jojoba-olie en zijn handig voor het bewaren van kaas, groenten en brood of het afdekken van schalen in je koelkast. De natuurlijke, antibacteriële substanties in het doek zorgen er ook nog voor dat je eten langer goed blijft. Even afspoelen met koud water en je bee’s wrap is klaar voor het volgende gebruik.3

4

Oesterzwammen op je aanrechtZwamburg Growkit

In maart las je in de Krant van de Aarde dat duurzaam oesterzwamkweker Rob van lokaal koffiedrab en mergelstof uit Zuid-Limburg, zijn eigen cradle-to-cradle

oesterzwammen kweekt en levert aan sterrenrestaurants. Nu kun je zelf aan de slag met je eigen kweekset. Bewaar

ook jouw oude koffiedrab en kijk hoe de oester-zwammen ontspruiten op je aanrecht. Leuk om alvast in herfstsferen te komen en natuurlijk lekker om mee te koken! De kweekset is

trouwens ook geschikt voor theeleuten, want de oesterzwammen groeien net zo graag op gebruikte theezakjes…

Duurzame Dutch designbroodtrommelPlantaardig meeneemservies van Zuperzozial

Fijn dat er zoveel BPA-vrije drinkflessen op de markt komen, maar plastic blijft natuurlijk wel plastic. Heel veel van ons plastic komt uiteindelijk terecht in de zee, waar het door zonlicht, zout en de golven af-breekt in minuscule microplastics. Dit willen we natuurlijk niet in ons drinkwater. Het antwoord van Royal Green is hun dubbelwandige, glazen drinkfles. Door de isolatie houd je je drankjes extra lang koel óf warm, wat jij wilt. Met de bijgeleverde RVS infu-sion basket maak je je eigen verse thee of geef je je koude water een lekker smaakje door het toevoegen van kruiden of fruit.

Smikkelen uit de natuur met de kidsHandboek voor wildplukkertjes

Een uitstapje in de natuur kan één groot avontuur zijn, vooral als je weet wat voor fantastische planten er alle-maal groeien en wat voor stoere dingen je ermee kunt doen. Dit handboek voor de beginnende wildplukker is geweldig voor kinderen, maar stiekem ook erg leuk voor volwassenen. Hoe maak je van rozenbottel jeukpoeder? Wat gebeurt er als je een lisdodde in de fik steekt? Hoe maak je vissenvoer van zeesla? Met madeliefjes, paardenbloemen en brandnetels staat ’s avonds een heuse heksensoep op tafel. De mooie il-lustraties, grappige activiteiten en makkelijke recepten brengen een bron van inspiratie voor een spannende en leerzame middag met je kinderen.

Zacht zomervelNatuurlijke bodylotions van HarmonieAl die zonneschijn in de zomer en ook in het najaar is heerlijk, maar de straling, de warmte

en het licht vergen veel van je huid. Je helpt je huid ge-hydrateerd te houden door haar regelmatig te verwennen met een natuurlijke bodylotion. Harmonie ontwikkelt en produceert al sinds 1990 natuurlijke huidverzorgingspro-ducten op basis van authentieke recepturen. De natuur in haar puurste vorm is de inspiratie voor hun heilzame pro-ducten. Aloë Vera Body Lotion Extra geeft hydratatie met biologische plantenextracten die je huid rijk voeden en het vocht reguleren. Probeer ook de Argan Body Lotion voor de ondersteuning van de wat oudere huid en de Body Lotion met Mirre voor een soepele huid vol vitaliteit.

Gadget Top 5

2Groen verpaktBee’s wrap

Gadgets

Nieuwe abonnee & DVDJe ontvangt als nieuwe abonnee

de Krant van de Aarde in de brievenbus thuis.

Je krijgt nu gratis een BBC EARTH DVD Box naar keuze cadeau!

abonnementen service:info@fbw-woerden.nl

www.krantvandeaarde.nl