jaarverslag 1981

AWN

Boxmeer varia -Een sterk verhaal -Steentijd -Romeins e tijd -De Romeinse weg Dick Reijnen

Een Romeinse munt uit Gassel J, de Wit

Een urnenveld uit de late-Bronstijd op de Heeswijkse Kampen te Cuijk M-Koolen mmv. J. de Wit

De Steen- en IJzertijd te Gassel J, de Wit

Uitbreidingsplan 'Veenhof 2" te Woezik Marc de Groot

Verslag Werkgroep Middeleeuws Nijmegen J.R.A.M.Thijssen

Sporen van Fdddeleeuwse bewoning aan de Koningstraat te Ikuningen Ronnie Meijers

Een Karolingische hondeschedel uit huningen J.R.A,M,Thijssen

Deest toch Karolingisch ! C.P.J. van Kouwen

Bestuur van de A WN afdelir~g Nijmegen e. o.

Voorzitter

Vice-voorzitter

Penningmees ter Pos trek. 3110639

Sekre tasis

Lid

Lid

Lid

W.N. Tuyn Willem Degenstraat 26 6525 i% N I m E N 080 - 221362 W.A.M. de Mul Jozef Israëlsstraat 23 6521 m NI.JiQEE=N 080 - 230976 A.W.Linssen Groesbeekseweg 197 6523 NS N1JPIM;EN 080 - 231765 Martin E.P.Ritaer Dominicanenstraat 20 6521 KD NIJMM;EN 080 - 235808

Th.G.Gerri tsen Wlrgtstraat 5 6851 EU HUISSEZl

R,Plei jers Heilige Stoel 57-08 6601 TV WIJCHEN 08894 - 17913

JAARVERSLAG Jaargang XIV

Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland a.fdeling Nijmegen en omstreken

Ten geleide

I)at 1w1 een &tiviCeitenjPrri.r b i j u i t s tek wa8 staat niet alleen i n de kop van Qén der eers te artikelen, maar kan w n ook merken aan de dikte van d i t jaanremlag; nog nooit ooveel &m's ais d i t keer. Inderdaad, op ve le r l e i te r re in was l981 een zeer gedenk- waardig jaar, N a lang zoeken naar een geschikte werkruimte voor onze afdeling, bood de heer P,M.H,E.Paes op de ledenvergade- r ing ons de zolderverdieping aan van he t achterhuis van het monumentale pand nummer 65 aan de Waalkade, Het huis met he t enig overgebleven open stadspoortje van Nijmegen. D i t sympatieke aanbod werd uiteraard in grote dank aanvaard. In de her fs t werd de s leu te l i n ontvangst genomen en kon met vereende krachten worden ges tar t met de inr icht ing van de grote, lege en vrlj-toegankelijke zolder. D a t de verwachtingen van deze werkruimte, i n s te rk historische omgeving (15e eeuws) en op "gewijde grond" gebouwd, hooggespannen zi jn , spreekt vanzelf; aan inspi ra t ie zal het n i e t ontbreken,

Op dezelfde ledenvergadering v e r l i e t de heer A,J,Janssen het afdelingsbestuud har. K). jaar bruisende ak t iv i t e i ten i n de archeologie. Zijn arbeid in die jaren heeft de kennis omtrent de prehistorie van ons rivierengebied enorm ver- breed. Geen wonder dan ook da t z i j n vertrek u i t he t be-

stuur een p t e leegte achterliet. Onze afdeling is hem veel dank verschuldigd. Gelukkig i s zi jn opvolging in goede handen i n de persoon van de heer R.Meijers.

Een enerverend gebeuren was ook het onderzoek in de Romeinse grachten op de Eiermarkt. Het w a s een uitdaging aan ons van de heer J.H.F.Bloemem (R.O.B.) ttom eens t e laten zien hoe een Romeinse gracht moest worden opgegraventf. Onder het geduldige, toeziend oog van de R.0.B.-veldwerkleider de heer G.Tak, werd met een vrij grote groep een gehele week in de Paasvakantie gewerkt. Qua organisatie en qua grondverzet een hele kluif, maar toch i e t s waamnee een redelijk sukses werd geboekt en waarbij de metaaldeteatoren onmisbaar bleken. D i t laatste i n verband met de vele munten in deze grach- ten.

In apr i l en mei van d i t jaar wed de inhoud van de eer- s t e Nijmeegse afvalput (beerput) in de Commanderie van Sin t Jan tentoongesteld ! De inhoud van voornamelijk 17e eeuw materiaal werd be- werkt door de bijzonder nijvere werkgroep "Middeleeuws Nijmegenw en is bovendien nog gepubliceerd in een fraaie catalogus en bedoeld a l s een blijvend naslagwerkje. Hierin is men overigens uitstekend geslaagd. Hulde aan de samenstellers !

Verder zult U i n d i t jaarverslag weer een keur aan kor- te artikelen aantreffen van evenzovele interessante on- dernemingen. Eh dan t e bedenken dat het slechts een keu- ze i s u i t het vele materiaal.

Ook d i t 3aa.r genoten w i j weer gastvrijheid in het Rijks- museum G.M.Kam, Onze dank hiervoor gaat uit naar de direkteur, de heer Drs.A.V.M.Hubrecht en met hem ook naar de heer J.van Hamelen voor zi jn uitstekende assis- tentie.

Overzicht van de penningmeester

Financiëel overzicht van h e t jaar l981

INKOMSTEN

Bijdrage Hoofdbestuur

Extra, bijdrage Hoofdbestuur

Rente g i ro

Verkoop jaarverslagen

Donaties

Portokos ten

Drukwerk

Materiaal

In r ich t ing werkruimte

Lezingen en representa t ie

Batig saldo

Verslag van de seltretaris

Het jaar 1981 i s een vruchtbaar jaar geweest; n i e t l e t - t e r l i jk, (want e r waren b.v. weinig pruimen doordat de vorst i n het voorjaar nog a l lang aanhield) wel f iguu* l i j k , getuige het voorwoord van onze voorzi t ter en de vele ar t ikelen i n d i t jaarverslag,

Bleven e r vorig jaar enkele vraagtekens staan i n he t verslag van de sekretar is , éc?n i s e r grandioos weg ge- werkt door de heer 2',Tsi.R.E.Paes; de eers te echte eigen werkruimte. Er is en wordt nog steeds gewerkt aan he t bedrijfsklaar maken van deze, door het h o p water i n de Waal soms wat minder gemakkelijk bereikbare, droge zol- der met de ingang aan de Steenstraat 55-59. De extra uitkering van het Hoofdbestuur ad f 500,- i s nu n i e t i n rook maar i n hout en andere materialen opge- e='. Het ledental heeft zich i e t s uitgebreid van 109 naar 116 leden, te rwi j l het aantal donateurs terug l i e p van 1 5 naar 8 begunstigers. W i j ontvingen het droeve bericht dat op 26 a p r i l ons l i d de heer J.W.J.Hallo w a s overleden.

Zoals gebruikelijk vergaderde he t bestuur regelmatig en was vertegenwoordigd b i j de afgevaardigden vergadering i n Amersfoort. Hierin werd voorgesteld de g e n s ten zui- den van het werkgebied i e t s u i t t e breiden om de daar wonende leden een onderdak t e verschaffen. Eet be t re f t een aantal plaatsen met a l s meest zuidelijke de gemeente Sevenum. De Regionale vergadering werd verschoven naar het vol- gend j aar.

De volgende bijeenkomsten werden door het bestuur geor- ganiseerd :

Ruim 40 personen woonden op 19 februari i n Bi;jksmuseum G.E.Kam de lezing b i j van dr,J.iI.F.Bloemers met a l s on- derwerp: Romeins Nijmegen: opgraven in het voetspoor van

H.Brunsting, Een voortzett ing van de opgravingen van dr.J.B.Holwerda omstreeks 1320 en van prof.dr.H.3runsting n& 1945 door een nieuwe generatie archeologen, met spec- taculaire vondsten zoals de delen van een gebeeldhouwde kolom u i t het begin van de eerste eeuw na Chr., nieuwe vestigingen, nederzettingen en begraafplaatsen, een amfi- theater en een supermarkt.

De jaar l i jkse ledenvergadering werd gekiouden op 12 maart, Aan de 50 aanwezigen werd het jaarverslag 1980 uitge- reikt. Afwezig b i j de aanvang van de vergadering w a s het bestuurslid W.A.$l.de Nul, d ie op dat moment nog in *n beerput zat. Het jasbrverslag werd door de voorzi t ter doorgenomen. Een dankwoord werd gericht aan de sekretar is en aan de heer P.Thoben voor de sne l le en bekwame wijze van afwerking van het jaarverslag, Ook de schrijvers van de ar t ikelen werden bedankt. De heer Paes biedt de werk- ruimte aan. De kascommissie deeharcheert de penningmees- t e r , "het klopt prima, t o t op de cent" aldus de heer Paes en t reedt af. De heer J.Thijssen w i l wel a l s nieuw l i d van de kascomissie toetreden. De heer A.J,Janssen t reedt af a l s bestuurslid na l 0 jaar aktief t e z i jn ge- weest. H i j heeft zich i n die 10 ja= ontwikkeld als een bekwaam amateur-archeoloog en i s een steunpilaar geworden. Ook i s h i j de s t a r t e r geweest van de Landesaufnahme i n ons werkgebied. Vele ar t ikelen van z i j n hand verschenen i n Westerheem, Een a t t en t i e zal door een delegatie var1 het bestuur aam hem worden overhandigd. A l s kandidaat voor het bestuur i s voorgesteld de heer R.Neijem. Zijn toetreden wordt bevestigd met "Ik w i l het wel proberenr1. B i j de rondvraag vraagt de heer Paes of de Fierkgroep Kid- deleeuws Nijmegen aar het uitsterven i s . De heer JeThijs- sen s t e l t dat e r nieuwe niensen b i j betrokken zijn. "Er z i t e r nu nog een i n de beerput in aldcs Jan en doet het aanbod a.s. donderu?agavond, op de werkavond, t e komen kijken. Na een lange pauze houdt de heer N.Roy~nans een lezing over: De zilveren regenboogschoteltjes van het Trique- trwn type; een u i t g i f t e van de Eataven ? De schotelvor- m i g e zilveren Keltische muntjes met drievleugelig f i - guurtje erop, u i t het oostel i jk Rivierengebied, z i jn naar a l l e waarschijnlijkheid 3ataafs geld geweest. E r volgt een diskussie.

29 a p r i l , een bezoek aan de tentoonste l l ing "Van huis- v u i l t o t museumstukf1 i n de Commanderie van S i n t Jan, voorafgegaan door een i n l e id ing van de spectacula i re vondsten i n een afvalput aan de Nonnenstraat. Er i s een f r a a i e catalogus samengesteld.

Zondag 17 mei: een excursie naar Kanten (Illd), Om 10.00 uur vertrokken 30 personen vanaf de Wedren. I n he t Archeolcgisch Park werd de groep rondgeleid door Frau dr, Gudrwi Gerlach, Ook de nieuwste opgravingen werden bezocht, ;Ja de lunch i n de Stad weden we i n he t Regionai Museum van Xanten rondgeleid door de a ldaar werkzame mej.drs.Annelies Koster. N a afloop werd door een deel van de groep een bezoek gebracht aan de res ten van he t amfitheater van Vetera.

N a he t zomerreces werd op 18 september door 24 personen de t rad i t ione le scherven/dia-avond b i j gewoond, Vele vondsten en enkele dia-series werden bewonderd en be- sp~oken,

Op 15 oktober waren 33 personen aanwezig i n een school aan de Ubbergseveldweg b i j een lez ing gehoud.en door de heer drs,J.Slofstra, over h e t Romeinse villa.-complex van Hoogeloon. Deze ee r s t e opgemaven Romeinse v i l l a op de Brabantse zandgrond z a l waarschijnli jk t e maken hebben gehad met de Romeinse doorgangsroute aldaar,

De l a a t s t e bijeenkomst van d i t j a a r vond p laa t s op 25 november waarbij de heer J.G,E.Swinkels u i t Venray sprak over Archeologie tussen Peel en Maas. Dankzij de akt ivi - t e i t e n van de Archeologische Werkgroep Venray en h e t in- ventariseren door de heer Swinkels, heef t d i t gebied archeologisch een naam verworven,

Bet l i g t i n de 5edoeling de werkruimte aan de Waalkade, i n de wandeling DE ZOLDER genaamd, in de loop v m l982 open t e s t e l l e n voor geInteresseerden, Een vaste t i j d i s hiervoor nog n i e t gesteld, Inlichtingen kunt U in- winnen b i j de s ek re t a r i s ( t e l , 235808 rond 19.00 ~ ru r ) .

7 9 8 7 , alctiviteitenjaar bij uitstelc !

W.A.M.de M u l

Tijdens de grondwerkzaamheden d i e de voorbereiding vorm- den voor de herbebouwing van de Mijmeegse benedenstad, heef t de "Werkgroep Middeleeuws Nijmegen'' van de AWN ge- t r a ch t zoveel mogelijk waarnemingen t e doen en daar waar mogelijk vondstmateriaal t e verzamelen, Vooral i n h e t t e r r e i n aan weerszijden van zowel Grote- s t r a a t a l s Nonnenstraat konden tal van waarnemingen wor- den vastgele@ en vondsten r ede l i j k goed worden verza- meld ( z i e : Verslag Werkgroep Middeleeuws Nijmegen, J.Thijssen; Jaarvers lag 1980 Zo konden bijvoorbeeld zeer veel prof ie len worden gete- kend, kon een aan ta l afvalkuilen voorzichtig geleegd en de inhoud van enkele beerputten c.q.-kelders geborgen worden. De bewerking van he t materiaal i s nog steeds i n vo l le gang, maar de ee r s t e resu l ta ten z i j n inmiddels bekend geworden v i a de i n he t Nijmeegs Museum Commanderie van S in t Jan ge- houden tentoonste l l ing (apr i l - mei) en de daaraan verbonden catalogus : "Van huisvui l t o t museumstuk. Vondsten u i t een afvalput aan de Nonnenstraatt'.

In deze catalogus werden u i t deze ene afvalput 262 voorwerpen opgenomen, on- dergebracht i n 7 catego- r i eën : a-gebrniksaardewerk met

loodglazuur b-majolica en "Delfts aar-

dewerk" c-s teengoed d-glas afb. 1 (boven) steelpan e-pi jpen (onder) kamerpot

f- tegels g-porselein,

Een overweldigende hoeveelheid materiaal, nu echter over- z i c h t e l i j k ondergebracht ifi een naar onze mening zeer leesbare uitgave welke nog s teeds verkri jgbaar is b i j de Commanderie van S in t Jan, Momenteel i s de tweede afvalput volop i n bewerking. Deze put was gelegen aan de westzijde van de Grotestra.at. Het vondstmateriaal wi j s t erop da t deze put ouder i s dan de reeds gepubliceerde afvalput aan de Nonnenstraat, Bood de l a a t s t e vooral gebruiksaardewerk, glas etc. u i t de 17e eeuw, b i j de nu i n bewerking zi jnde put l i j k t h e t accent t e l iegen op 15e/16e eeuws "hulsvuilM. Opmerkelijk z i j n enkele zeer f r aa i e trechterbekers u i t Siegburg, een alba- r e l l o en een pijpaarden beeldje, Met betrekking t o t he t aaswerk bl i jken enkele ui tzonder l i jke voorwerpen - helaas fragmentarisch - aanwezig. Ze zouden e r op kunnen

duiden d a t 6 th van de toenmalige gebruikers van de put een medische of paramedische funct ie zou hebben gehad, Xadere bestudering z a l hieromtrent u i t s l u i t s e l moeten bieden.

Graven op de Eiermarkt te Nijmegen

In he t kader van he t onderzoeksprojekt "Urbanisatie i n h e t rivierengebied t i jdens de P'iiddeleeuwen" onderneemt de ROB een s e r i e opgraqingen i n de Middeleeuwse stads- kern van Il'ijmegen, Hie rb i j werden op de Eiermarkt 2 Romeinse spitsvormige grachten ontdekt. De ROB verzocht b i j monde van dr.J,H,F,Bloemers de AWN om beide grach- ten i n de Pa2svakantie t e onderzoeken,

Het onderzoek. De bovenzijde van de grachten werd e e r s t onderzocht met behulp van een detector. Daarna werden de grachten onderverdeeld in vlakken met een lengte van ongeveer

5 meter, waarvan steeds 15 t o t 20 cm werd afgeschaafd t o t het niveau onder de punt van de gracht was bereikt. Ma iedere afschaving werd het nieuw ontstane vlak eveneens met de metaaldetector onderzocht, Getekend werden 5 dwars- profielen en 6th lengteprofiel; twens werden vele dia 's en foto 's gemaakt van de vlakken en profielen.

De grachten. De spi tspachten liepen paral lel vanuit het N.W.,de Much- terstraat,na.ar het Z.O., de Stockumstraat, waar z i j door- liepen naar het terrein van de firma C U . B i j het begin van de AWN-opgraving bevonden de grachten zich op 29.59 m M.A.P., d i t is ruim 2 meter onder het huidige maaiveld, De vulling variëerde van lichtbruin tot bruin en bruin- zwart. De grachten zouden 5 a 6 meter breed en ongeveer 2 t o t 3 meter diep z i jn geweest.

De vondsten. De vondsten duiden op een datering van de grachten i n de 4e eeuw, langs de wanden en u i t de punt was I e eeuws ma- t e r i a a l afkomstig. Het vondstmateriaal bestond u i t die- renbeenderen (o.a. veel paard), glas, fibulae, stukken tufsteen, een t e r ra rubra scherf, een randfragment van een wri jfschaal, een samengesteld p i jpaarden oor, een ge- glazuurd en gesinterd rardfragment, een gevernist bodem- fragment, een t e r ra s i g i l l a t a scherf met radstempelversie- r ing (4e eeuws ) , een faTencekraal, een speelschi j f je, een regenboogschoteltje, een bronzen e ike l t je , een bronzen gespje of s l eu te l t j e en ongeveer 35 bronzen munten, waar- van de overgrote meerderheid u i t de l e h e l f t 4e eeuw.

Situering van de grachten. In de omgeving van de 2 grachten z i jn bewoningssporen u i t de laat-Romeinse t i j d gevonden op het Valkhof, het Xelf- kensbos, het Trajanusplein en aan de Waalkade. Een 4e eeuws grafveld werd aangetroffen tussen de Broerstraat en de Mariënburgsestraat. Andere 4e eeuwse grachten bevonden zich op de Klokkenberg, het Kelfkensbos en de Lindenberg. Tijdens de opgraving kon n i e t worden vastgesteld of de 2 Romeinse grachten op de Eiermarkt behoorden b i j het Ro- meinse gedeelte rond het stadhuis of dat zij een onder- deel vormden van een trapeziurmrormige omraming van het Valkhof.

* * * 9

Een Merovingisch graf veld in Wijchen

In maart van d i t j aa r werden bi,j pondwerkzaaniheden t,b,v, de u i tb re id ing van zaal "Het Sterrenbos" aan de Kasteellaan t e Idijchen door arbeiders enkele vcndsten gedaan d i e duiden op eer, Frankiseb grafveld. 3aas deze vondsten n i e t t i j d i g gemeld z i j n , heef t e r geen archeo- logisch onderzoek kunnen plaatsvinden. Hierdoor z i j n helaas belangri jke gegevens en waazschi j n l i j k ook veel voorwerpen verloren gegaan, Het vondst ter re in bevindt zich aan de oostkant van de mr!-t op de he l l i ng van eer- s tuifzandrug waar i n de vroege middeleeuwen he t huidige dorp Wijchen is ontaan, De vondsten z i j n gedaan op een diepte d ie varieerde van 270 t o t 360 cm, Deze grote d iepte is deels he t gevolg van ophogingen fn l a t e r e t i jden , Toch konden door de oplettendheid van de heren H.Jansen en C,va,ri Kouwen de vondsten worden geregis t reerd en z e l f s gedee l te l i jk worden verworven voor he t ûudheid- kundig ?%IS eum Frans Fl omen,

-1 I

afb, 2 1 Merovingische g ra fg i f t en u i t Wijchen.

De vondst bestaat u i t zeven geimporteerde stukken Mero- vingis che keramiek, d r i e inheems-Nerovingische scherven en dr ie i jzeren wapens. Afgebeeld is een grote, gr i jze , spitsbuikurn (afb. 2-1) met een nogal ongewone ribbelversiering en een francis- ca, een werpbijl (afb. 2-2). Beide voorwerpen moeten i n de 6e - 7e eeuw worden gedateerd. Later d i t jaar za l i n Westerheem de volledige vondst worden gepubliceerd.

De resten van het ltasteel van Ooy

In verband met het opzetten van een maquette van het voormalige kasteel Ooy door de Heemkundekring "Ik Duffelt" kregen we een uitdagend verzoek van pater W.A,Spann OSFS, om op de plaats waar eens dat kasteel had gestaan, een nader onderzoek in t e stellen. Het bleek namelijk dat ondanks de mooie tekeniagen die bewaard z i j n gebleven, e r toch nog enige onduidelijkhe- den waren omtrent de plattegrond. (z ie afb. 3) Wat op he t ogenblik r e s t is bouwland met w a t golvingen die op luchtfoto's e r u i t zien als grote concentrische wallen rond de burcht. N a overleg met onze provinciale archeoloog, de heer R.S.Hulst, besloten we om eens t e gaan kijken, Wie schets t onze verbazing als de eigenaar van het ter- rein, de heer P.M,Arnts, ons een foto l a a t zien van z i jn korenveld met d a a r pontificaal middenin een prachtige af- beelding van een grote vierkante plattegrond. Het koren w a s n.l. op da t moment p l a t gewaaid, behalve op de plaats waar zich stenen in de grond bevonden. Het groei t daar minder goed, waardoor de stengels korter blijven en daar- door minder gevoelig z i jn voor de wind. De ploeg ging daar a l t i j d huppelend overheen, zo verzekerde men ons !

afb, 3, Het voorma1ig-e kasteel Ooy

Het t e r r e i n was dan ook bezaaid met bouwpuin en scherven van M.E, aardewerk. De muur van de vierkante plattegrond w a s gauw gevonqen en werd p l aa t s e l i j k eens nader bekeken, De breedte was 1.80 meter en bevond z ich 30 cm onder he t maaiveld, he t einde op een diepte van 1.25 meter. H i j w a s opgebouwd u i t behouwen blokken tufsteen, kwarsie t Ixokken en Romeins boilwpuin, Zeer waarschijnli jk i s d i t he t fundament van de grote vierkante woontoren (donjon) , waarvan we weten da t h i j was opgebouwd u i t tufsteen. In teressant wordt nu de da te r ing van de toren; een motte- burcht u i t de 12e eeuw of nog vroeger ? Veel l a t e r is de r e s t van h e t kas tee l e r aangebouwd.

De Arnhemse Poort t e Huissen

Th. Janssen

Huissen heeft eeuwen lang een enorme versterkte uitbouw gekend aan de voorzijde van en verbonden met de doorgang i n de stadsommuring aan de noordelijke zijde. D i t is het resu l taa t van een i n d i t jaar uitgevoerd on- derzoek door de Huissenss Am-ers, verenigd in de sec t ie archeologie van de Historische Kring Huessen, t i jdens de aanleg van een voetgangers- en f ie tsers tunnel aan de noordwestelijke rand van de kom van Huissen. De gevonden versterking k m het best worden vergeleken met een zich vanaf een binnenpoortgebouw uitstrekkende 50 meter lange a r m met brede vuis t , waarbij i n de vuis t een voorpoortgebouw was opgenomen. Het geheel l i e p i n iloordwestelijke richting. De beide poortgebouwen waren o.a. door weermuren, voorzien van tenminste 1 toren, met elkaar verbonden. h de binnenpoort s loot aan beide zij- den de stadsmuur aan. In eerste ins tan t ie was de uitbouw nog v r i j kort. Vó6r deze bebouwing bevond zich een gracht welke aansluit ing had op de stadsgracht. De eerste ui t - breiding geschiedde i n het verlengde van de reeds aanwe- zige uitbouw. Vervolgens heeft e r nog een uitbreiding plaats gevonden welke i n de bebouwing nog zwaarder en omvangrijker was. B i j deze uitbreiding schi jn t de oudste poortgracht met een grote boog naar voren t e z i jn uitge- breid, waardoor ook het nieuwe gedeelte omgracht werd. De l aa t s t e verbouwing en uitbreiding ging tevens gepaard met de verplaatsing in noordelijke r icht ing van de toe- gang en wel zodanig dat deze aansluit ing kreeg op de oude d i jk naar Malburgen c.q. Arnhem. Tijdens de ingravingen voor de tunnel vanuit de stadskom bleek da t het poortcomplex i n de 19e eeuw t o t even boven het maaiveld i s gesloopt en dat 4aarna vanwege de lage l igging het te r re in is opgehoogd met een 40 t o t 60 cm dikke bouwpuin- en huisafvallaag. In deze laag werden massa's scherven aangetroffen van het z.g. Regoutaarde- werk u i t Maastricht, Keuls aardewerk alsmede van gestem- pelde mineraalwaterkruiken. De buitenzijde van de westelijke weermuur bleek in de

l ' /e en l8e e e w reeds een s t o r t p l a a t s geweest t e z i j n i.v.m. de vondst van scherven van Pkjolica borden, l i e l f t ' s aardewerk en Nederrijns aardewerk. i)e vul l ing van de oudste poortgracht gaf ook nog diverse ~pheirnen p r i j s , De h i e r u i t geborgen voorwerpen bes tonden o.a. u i t randscherven van l 3e eeuws zwart aardewerk, b l a u w g r i j s aardewerk alsmede een zandsteren kogel, een ruiterspoor en schoenzolen; dater ing van X111 c t / m XV a, 'J'ijdens de l a a t s t e dagen van h e t onderzoek werd aanslui- t ing verkregen op da t gedeelte van h e t poortcomplex wat reeds i n 1971 door mij was blootgelegd. Zie jaarvers lag 1975 p.31 e.v.

I ' \ 'l

I \ I , D e b e l a n ~ l j k s t e b i j a f b , 4 i n b e e l d g e - I : brachte res ten kunnen als volgt worden aan-

geduid :

l-aanzet van de voorgevel van het binnenpoortgebouw. 2- deel van de stadsmuur r i ch t i ng Walstraat, 3- l i nke r weermuur voor he t binnenpoortgebouw. 4- muur van een dienstgebouw aan de binnenzijde van de

weermuur, 5- oude poortmuur welke tevens a l s keermuur diende. h- gemetselde boogvormige constructie.

7- waterbed.ding (ouds t e poortmacht). 8- vierhoekig bolwerk, 9- rondeelachtige weermuur.

10- gracht, 11- rondeelachtige weermuur. 12- aanzet van een raam of schietgat. 13- westmuur van de doorgang in voorpoortgebouw. 14- torenachtig dienstgebouw tevens oostmuur van de door-

gang i n het voorpoortgebouw. 15- keibestrating i n poortdoorgang. 16- s lu i t s teen voor het poorthekwerk. 17- muur van een torenachtig gebouw.

Het gedeelte van het Arnhemsepoortcomplex aangetroffen i n het terrasvormige plantsoen rechts voor de tunnel leende zich bijzonder goed voor conservering. D i t was voor m i j aanleiding om me t o t het gemeentebestuur van Huissen t e wenden om t o t een behoud van d i t gedeelte t e komen. Ma een gunstige react ie werd door m i j i n samenwerking met de heer H.wiskerke, adjunct directeur van de Dienst van Gemeentewerken, d i t plaa uitgewerkt. Uiteindelijk resulteerde d i t i n een conservering van de fundament- en muurrestanten t o t enkele lagen boven he t maaiveld.

Deze conservering, Si afb, 5 i n zwart aangegeven, vormt een waar- dige a f s lu i t ing van het onder mijn afb. le iding staande oudheidkundig onder- zoek in d i t gedeelte van de stadskern van Huissen.

Een Romeins graf veldje herontdelct

Toen ik in juni l981 een projekt van de schoolkinderen over he t dorp Niddelaar bezocht, kon i k n i e t bevroeden d a t i k op he t spoor zou worden gezet v a een interes- sante kol lekt ie archeologica. B i j het bekijken van de wandplaten, tekeningen en het dorp Ydddelaar in mini- atuur, van papier, k w a m i k i n gesprek net een onderwij- zer over het dorp van vroeger. Tijdens dat gesprek werd het dorp al gauw ouder en ouder, door de h i s to r i e met zevenmijls laarzen aan elkaar t e praten, We kwamen dan ook snel i n de prehis tor ie terrecht, waarbij de onder- wijzer o.a. vertelde dat een mevrouw u i t Kook urnen z a bezitten. Het bezoek dat i k enkele weken l a t e r aan haar bracht was al leszins de moeite waard. In haar archeologische kol lekt ie bevonden zich o.a, een t ien ta l , overwegend komplete, stukken Romeins aardewerk d ie in Milsbeek zouden z i jn gevonden. Omdat bestudering t e r plaatse w a t problematisch was, i s de gehele kol lekt ie met haar welwillende toestemming gefotografeerd, Aan de hand van deze foto's z i jn de vondsten gedetermineerd en kon ook de vindplaats worden vastgelegd, Bij navraag vertelde de vinder da t d i t aar- de werk in 1948 was gevonden b i j het bovwen van een huis op de Kerstenberg in Milsbeek,

Beschrijving van de vondsten :

1- Pijpaarden kruik met tweedelig oor, Gladwandig. Geelwit van kleur, Brunsting S p e 5 a. Datering: eers te h e l f t 2e eeuw.

2- Pijpaarden kruik, waarvan het oor ontbreekt. Glad- wandig, echter met veel draaikrassen. Geelwit van kleur, Stuart type 109 A. Datering: eerste kwart 2e eeuw.

3- Pijpaarden kruik met cylindervormige tuit. Het oor ontbreekt. Gladwandig. Kleur, ichthruin, Op de buik s t a a t de ingekraste g ra f f i to Brunsting type 8.

R Datering tweede en derde kwart van de 2e eeuw.

4- Een met een kurkurn verwante ovale kookpot met een- voudige naar binnen gebogen en afgeronde rand. Kleur: buitenkant lichtbruin, kern grijs. Holwerda vorm 75 a (zie Belgische Waar plaat XVI, nr. 1281), Datering waarschijnlijk laat l e eeuw.

5- Kurkurn, ovaal van vorm met eenvoudig naar binnen gebogen rand. Op de bovenzijde van de rand is een groef aangebracht. Kleur: donkergrijs t o t zwart. In de urn lagen enkele fragmenten van botten. Vermeulen type 104 A (met randvorm a 2). Datering r 2e he l f t l e eeuw.

6- Gevernist bord met naar buiten gebogen wand. m e n op de liprand is een circulaire groeve aangebracht. H e t bard is ernstig verweerd. B i j het bord lagen enkele f r w e n t e n inheems aardewerk. Stuart type 11. Datering: laatste kwart l e eeuw t o t midden 2e eeuw.

7- Terra s ig i l l a ta bord, Dragendorf f 18/31, me t onlees- baar stempel. Het bord is plaatselijk verweerd. B i j het bord zijn enkele fragmenten i j ze r en inheemse aardewerkscherven gevonden. Datering: 2e he l f t l e eeuw - 2e eeuw.

8- Geverniste beker, techniek b vlg. Brunsthg, De ver- siering bestaat u i t 2 zone's i n raadjes versiering, die worden afgesloten door rillen. Brunsting type 3. Zie ook Arentsburg afb. 91 nr. 77. Datering midden t o t eind 26 eePw.

9- Gladwandige wrijfeichaal. Geel t o t rood en zwart van kleur. Ctuart type 149 B. Datering midden l e t o t midden 2e eeuw.

10- Gevernist bekertje, techniek b volgens Stuart, met karniesrand,en een versiering met zand bestrooiing. S-t type 2. Datering laats te kwart l a eeuw to t midden 2e eeuw. De vondsten 9 en 10 z i jn tezamen gevonden. Hierbij waren ook botfragmenten.

In de kollektie bevinden zich nog 2 vondsten die volgens de eigenaresse in Mlsbeek zouden zijn gevonden. De vin- der kon hier echter geen definitief u i t s lu i t se l over ge- ven. Volledigheidshalve vermeld ik ze toch maar.

11- De onderhelft van handgevormde gladwandige urn, san de buitenzijde lichtbruin, kern gr i j s van kleur.

Datering: waarschijnlijk I Jzer t i jd . 12- Terra s i g i l l a t a kommetje. Dragendorff tyl,e 33.

Oppervlakte plaa.tseli jk verweerd. Datering: 2e eeuw.

Het aantal graven waaruit deze 10, of misschien 12 , stuks aardewerk komen, is n i e t bekend. Alleen is met zekerheid t e zeggen dat de vondstnummers 9 en 10 samen z i jn gevonden. Het grafveldje, waarin ook inheemse in- vloeden merkbaar zi jn , za l voornamelijk vanuit de l a t e l e eeuw t o t en met i n de 2e eeuw in gebruik z i jn geweest.

Boxmeer varia

Dick Reijnen

Een s terk verhaal,

Ook Landesaufnahme i s in onze streek een veelvoorkomend verschijnsel; heer l i jk genieten van de natuur, af en toe vol verwondering kijken naar een overbl i j fsel u i t de vroegere t i jden voor onze voeten, het zorgvuldig opbergen daarvan i n een p la s t i c zak of i n de broekzak, het vaak bekijken van een mooie vondst t i jdens de "veldtocht". Een ieder die d i t aspect van de archeologie aanspreekt, kent deze gevoelens wei. Dat e r echter t i jdens zo'n Landesaufnahme onverwachte dingen kunnen gebeuren behoef ik eigenlijk niemand t e ver tel len; een gronimende hond een kwade boer, schieten- de jagers enz., enz.. , Wat m i j echter i s overkomen s l a a t a l l e records 1 Op een mooie zaterdagmorgen deed i k op een akker enkele archeologische vondsten. Hierbij bevond zich een prach- t ige vuurstenen schrabber (ca. 1,5 cm doorsnede), d ie in z i j n geheel geretoucheerd was. Nadat i k hem nog eens een paar keer goed bekeken had, stopte ik hem a o r p l d i g in mijn broekzak, Toen ik op he t einde van de akker was aangekomen, bemerk- t e ik da t een man i n geeelschap van een grote hond m i j

gade sloeg. De m kwam naar m i j toe en vroeg wat i k aan het doen was . Het antwoord "stenen zoekentt wierp b i j de man zienderogen vraagtekens op. D a a r men d i t een leek n i e t een, twee, d r i e zonder voorbeeld n i e t duidelijk kan maken, dacht i k plotsel ing aan d ie mooie schrabber i n mijn broekzak. N a enkele woorden zoals Steentijd, afslag, werktuig, retouche, pakte i k de schrabber en ze i tegen de man: "kijk h i e r kun je het duidel i jk aan zien". Voordat de man echter een bl ik op h e t voorwerp geworpen had, v i e l het u i t mijn hand op de grond. D a t w a s nog eens n i e t zo erg, als d ie grote hond e r maar n i e t w a s geweest. Het d i e r snuffelde een paar keer en voordat i k een hand u i t durfde steken... -......e

vuursteen ... hap.............. weg was de schrabber. De man had n i e t i n de gaten w a t e r gebeurd was. H i j w i s t n i e t wat voor een mooie vondst z i jn hond naar binnen had gewerkt, waardoor h i j natuurl i jk ook n i e t zei: "ik za l e r op l e t t e n a l s mijn hond,...........". ik heb het ook maar n i e t gevraagd. Dat had ook geen zin, want indien z i j n hond de gewoonte had om als lekkernij stenen t e eten, w i s t de man toch n i e t op welke steen h i j moest le t ten. Ik heb de man gegroet en daarna heb i k nog een paar baantjes getrokken, Toen ben i k maar naar huis gegaan,. . ... een vondst armer,

Steentijd.

Tijdens een Landesaufnahme i n de gemeente Vierlingsbeek werd e r op een akker, gelegen aan een beekdal, een groot fragment van een stenen b i j l u i t he t Neolithicum gevon- den (z ie afb. 6). De b i j l i s diagonaal gebroken. Z i j i s diepzwart van kleur, v r i j zacht en aan beide z i jde gesle- pen. Ze is gemaakt van phtanniet, een verkiezelde kolen- kalk. Vindplaats voor d i t materiaal is het leisteen-Car- boon gebied langs de Maas in B l g i ë , o.a. b i j de plaats Ottignies.

afb. 5 schaal 1:l Fragment van een stenen b i j l u i t Vierlingsbeek,

Romeinse t i j d .

Ten Zuiden van de gemeente Boxmeer op een akkerkomplex, genaamd "De Reuverff, werden in mei van d i t jaar ontzan- dingswerkzaamheden uitgevoerd, In opdracht van de provinciale archeoloog de heer Verwers werd de zaak nauwlettend in de gaten gehouden. N a de vondst van enkele aardewerkscherven o,a. een van versierde te r ra s i g i l l a t a , was de kans groot dat e r nog meer zaken aan het l i c h t konden komen. In he t zuidelijkste puntje van de ontzanding was op één plek de zwarte grond verwijderd. Op ongeveer 50 cm ging de zwarte laag over in geel zand, Na enkele keren schaven s toot te mijn schop op een groot stuk van een maalsteen (z ie afb, 7). Er kwam i n he t gele zand een ronde plek tevoorschijn met geelwitte vlekken. Hierin bevonden zich enkele scherven u i t de Romeinse tUd.

,,,/,/y/~ afb. 7 schaal 1:5

Ha een 40 cm ging het geie zand over in vui l grijs zand. De doorsnede v a de plek w a s 120 cm, Hierin bevonden zich ongeveer 50 aardewerkscherven, een stuk van esn maalsteen, een stuk dakpan, een stuk bouwsteen en een gedeelte van een aangepunte houten paal. Door telkens instorten kon helaas de bodem van de put n i e t worden bereikt. Nadat de graafmchine enkele d a p l a t e r het gele zand en een gedeelte van de vui lgr i jze grond verwijderd had, was de bodem van de put t e zien. Ondanks da t de bodem van de put gedeelteli jk onder water lag, kon e r nog een aantal scherven worden geborgen. U i t de vondsten kon bijna de gehele bovenzijde van een kruik (z ie af b. 8-a) worden gerekons trueerd . Datering van de vondsten: midden 2e eeuw - l e h e l f t 3e eeuw,

Vlak b i j de vermoedelijke Romeinse weg i n Boxmeer was op een akker een voerkuil gegraven. Op de s t o r t bevonden zich ta l loze aardewerkscherven en enkele fragmenten van maalstenen, Een nader onderzoek leverde het volgende op: 16 fragmenten van maalstenen, 6 stukken van dakpannen,

afb. 8 Romeinse t i jd vondsten u i t Boxmeer.

6 fragmenten van wrijfschalm (z i e afb. 8-b), 3 stenen waaraan duidelijke slijpsporen, 1 afgeronde wrijfsteen, scherven van kruiken, potten, dolium, grote amphoren en een door roest aangetast fragment van een ijzeren mes. Datering: begin 2s eeuw - midden 3e eeuw. &n gedeelte werd op de s tort gevonden. H s t gmotete ge- deelka van de vondst bevond zich in een plek in de wand van de gegraven sleuf, tagielijk dicht b i j elkaar, op een diepte van 30 $ 40 cm., dus juist onder de ploegvoor.

O f dozs nedersett ing een onderdeel is van een grater karnplex langs de Romeinse weg, is n i e t helemaal zeker. Er is nog gem grondig onderzoek gedaan op deze plaats en ander in de buurt. In ieder geval i s het zo, dat e r steeds weer Romeinse vondsten en vindplaatsen te voor- schi jn komen. Bijna a l het materiaal stamt u i t de 2e en 3e eeuw. Sporen van gebouwen z i j n nooit duidelijk t e voorschijn gekomen.

De Romeinse weg.

Ook d i t jaar was e r een mogelijkheid om de vermoedelijke Romeinse weg i n Boxmeer t e bekijken. Dwars door deze weg was een 3 nieter brede ?loot gegraven. Samen met de heer i?.Verscharen u i t IPíddelaar werd de weg bekeken. Ongeveer 40 c m onder he t maaiveld bevond zich duidelijk een strook grind over een breedte van ca. 6 meter. liet geheel maakte wel een verspoelde of verploeg- de indruk. Een duidelijk onderzoek naar de Romeinse weg zou volgens m i j h i e r op z i jn plaats zijn.

Een Romeinse munt uit Gassel

J.de W i t

Met lwdesaufnahme i n november 1980 langs de provinciale weg t e Gassel voisd de heer EX van Kenipea op eea bouwlaad een Romeinse mt, die h i j l a t e r stuurde naar he t Konin- k l i j k Penning Kabinet. Daar i s voor hem de r m t gedeter- mineerd. Het gaat om een ses te r t ius van keizer Hadrianus, gesla- gen t e Rome i n 121-122 n.C. Op de keerzijde i s de godin Minerva afgebeeld, wierook offerend op een candalabriwii. Vermoedelijk gaat het h i e r om een losse vondst want aar- dewerkfragmenten z i jn h i e r n i e t aangetroffen.

Een urnenveld uit de late-Bronstijd op de "'Heeswijlcse Kampen " te Cuijk

Ivi.yoolen met medewerking van J.de W i t

Op de "Heesvijkse Kampent' t e Cuijk werden in d i t jaar ve- l e nieuwe woningen gebouwd. Reeds b i j het uitgraven van de wegen enrioleringssleuven werden a l sporen en vondsten waargenomen d ie e r op wezen da t we h i e r t e doen hadden met materiaal u i t de late-Bronstijd, dus u i t de urnenvel- dencultuur. Nauwlettend werden de bouwaktiviteiten ge- volgd en een aantal proefputten gegraven, B i j het graven van deze proefputten (om nog w a t vondsten in s i t u t e be- studeren voordat de machines he t zouden vernielen) en het uitgraven van de bouwputten voor de h i e r geplande huizen- blokken, kwam een groot aantal graven u i t de late-Brons- t i j d tevoorschijn. De meeste graven bevatten een urn met crematieresten en i n enkele gevallen ook nog een bijpotje, Grafstrukturen konden n i e t worden waargenomen omdat het te r re in hiervoor t e r u w werd uitgegraven. Wel kan worden vermeld da t de grootste concentratie van graven zich bevond in en om een hooguitstekende zandkop. Ook werd een aantal crematiegra- ven gevonden zonder uni, d i e zich merkwaardigerwijs a l l e aan de buitenrand van het grafveld bevonden. Deze crema- tiegraven kunnen echter ook u i t de midden- en late-IJzer- t i j d stammen. Vlak naast het grafveld en ze l f s een gedeelte over he t grafveld bevonden zich namelijk sporen u i t de late-IJzer- t i j d , d ie e r op wijzen dat e r zich in die t i j d zeker een nederzetting moet hebben bevonden. Vondsten u i t d ie ne- derzett ing z i j n o.a. de welbekende glazen ambandfragmen- ten en vele aardewerkfragmenten die op de la te-IJzer t i jd duiden (o.a. aardewerk met golfrand).

Verder bevond zich i n d i t gebied ook nog een ondergesto- ven laag u i t he t Neolithicum, met o.a. enkele vuurstenen pi j lpunt jes als vondsten.

Daar het i n de bedoeling l i g t over d i t terrein met z i j n vele vondsten een zo uitgebreid mogelijke publcatie t e la ten verschijnen, willen we nu nog n i e t t e diep op de

afb. 9 Late-Bronstijd-grafveldvondsten uit Cuijk.

10 Late-Bronstijd-grafveldvondsten uit &ijk.

vondsten ingaan. Toch willen we tT een tweetal pagina's met tekeningen van urntypen niet onthouden. Deze urnen zijn alle aangetroffen in het late-Bronstijd grafveld, Omschrijving tekeningen afb. 9 en 10: 1- gladwandige urn, 2- gladwandige cilincierhals-urn, 3- fragment (vernield door de dragline) van een (cilin-

derha1s)urn me t Kerbschnitt-versiering. 4- gladwandige urn met als bijgiften een gladwandig bi j- potje en een bronzen spiraalt e, 5- eenorig potje (~enkeltasse . 6- gladwandige urn,

3 7- cilinderhals-amfoor met 2 oren en een rijke versiering

van groeflijnen en spatelindrukken, Hierbij een zeer fraai gevormd bijpotje.

8- trechterhals-urn met groeflijn-versiering. 9 en 10- twee glanzend zwart gepolijste kommetjes met

groeflijnversiering, gezamenlijk aangetroffen met nog andere aardewerkfragmenten. Crematie- resten werd hierbij niet aangetroffen.

Als men de typen adewerk bekijkt en bestudeert zal blijken dat we hier te doen hebben met een grafveld dat geheel dateert uit de late-Bronstijd en wel de vroege fase hiervan. Een afwijkend type uit deze serie zou nr. 4 kunnen zijn die te dateren valt in de late fase van de late-Brons- tijd, afgegaan op de vorm en de versiering in de vorm van ingedrukte dellen. Echte vroege-IJzertijd urnen komen in het gehele graf- veld niet voor, zodat wij het grafveld zouden willen dateren tussen 1000 en 800 V.C., maair misschien komen we hier nog op terug na een uitvoerige bestudering.

J.de Wit

Door het baggerbedrijf van de heer Smals te Linden wor- den langs de Naas te Gassel veel ontgrondingswerkzaamhe- den uitgevoerd. Dat dit nauwlettend in de eten wordt gehouden door M,Koolen en ondergetekende spreekt van- zelf. Het terrein moet een prachtig woongebied zijn ge- weest in de pre-historie vanwege de talrijke vondsten die door mij zijn gedaan.

A - Jong-Paleolithicum of Mesolithicum. Deze vondsten kwamen aan het licht toen de kraan midden op een heuvelrug een diep gat had gegraven. Dit gebeurde in november van dit jaar. Vermoedelijk ging het hier om een vuursteenwerkplaatsje, waarvan de kern door de kraan was weggegraven. In de wand van het gat werd op 50 cm onder het maaiveld tot 1.50 meter een 200 vuursteenstuk- ken verzameld. Hieronder bevonden zich brokken vuursteen, een 20-tal schrabbers (zie afb. 11 de nummers 1 t/7),een aantal pijlspitsjes (nr. 8), een aantal boortjes (nr. 9) en een aantal wel en niet geretoucheerde klingen (nr.10, 11 en 12). Vermoedelijk mogen we dit materiaal in het Hesolithicum (midden steentijd) plaatsen. Nadere bestu- dering moet nog volgen.

B - Neolithicum. Op c.a. 300 meter afstand van bovengenoemde vondsten, vlakbij de plaats waar kort tevoren het Rijksmuseum van Oudheden 0.1,~. de heer Louwe K o o ~ s een opgraving had verricht, kwamen in augustus-september zo'n 200 scherven voor de dag. De vondsten lagen verspreid over een opper- vlakte van 15 bij 20 meter. Onder de vondsten bevonden zich 4 randscherven met knobbeloortjes waaronder een randscherf met een rond gaatje, vermoedelijk een restau- ratiegaatje (zie afb. 11 nr. 13). Aanwezig waren ook wand- en bodemfra enten en randscherf materiaal waarvan 2 hier afgebeeld r nrs. 14 en 15). Dit scherfmateriaal is allemaal verschraald met kapotgeslagen witte kiezel- steentjes waarvan de dikte variëerde van 2 tot 6 m.

afb. 11

Ook kwam hier een klein potje voor de dag, versierd met verticale rijen nagelindrukken in een brede band onder de rand, niet verschraald (afb. 11 nr. 16). Verder kwam er nog een 40-tal vuursteenfragmenten uit deze concentratie voor de dag, waaronder kernstukken, 4 schrabbers, klingen, waaronder een die rondom hele- maal geretoucheerd is (nr. 171, een pijlspits (nr. 18),

afb. 12 O 5 cm

een slijp- of maalsteen (zie afb. 12 nr. 19) en 2 klop- stenen (nr. 20). Deze belangrijke vondst moet tot de zeer schaarse mid- den-Neolithische kulturen worden gerekend.

C - Vroege- en midden-IJzertijd. Ook werd op dit terrein (zie onder B) in augustus-sep-

tember IJzertijd materiaal verzameld, waaronder veel wandscherven, bodemfragmenten en randfragmenten, waar- van enkele hier afgebeeld (afb. 13 de nummers 22, 23 en 24), ook een bijna komplete pot (nr. 21).

afb. 13

Daarnaast verzamelde ik enkele spinklosjes, waaronder nr. 25 in afb, 13, Het geheel doet denken aan het begin van de midden- IJzertijd. Een en ander moet nog verder worden bestu- deerd om uiteindelijk tot een publikatie in Westerheem te komen.

Uitbreidingsplan "Veenhof 2" t e Woezilc

Marc de Groot

Eind l980 begon men met de ee r s t e grondwerkzaamheden voor een nieuwe woonwijk, Veenhof 2, t e Woezik b i j Wijchen,

Het t e r r e i n maakt deel u i t van een stuifzandrug, noordeli jk en ooste- l i j k begrenst door een oude water- loop ( z i e afb. 14). U i t h e t p ro f i e l van een 1 meter diepe s l eu f , d i e van oost naar west midden over he t gehele t e r r e i n l i e p , kon i k opmaken d a t e r z ich ongeveer in h e t midden een v u i l grijs-bruine

i bewoningslaag bevond, De bewoning concentreerde zich voornamelijk rond h e t hoogste punt van h e t ter - r e in ,

afb. 1 4 Veenhof 2 De vondsten u i t de s leuf bestonden w~Vondstcomplex. u i t : een hoeveelheid IJzer t i jdscher-

x Bladspitsen, ven, een enkele scherf met kwarts- gruis verschraald, f ragment glazen

armband blauw met gele zig-zag en een vuurstenen blad- sp i t s . Deze vondsten gaven a lva s t een indruk van w a t i k kon verwachten, Bet uitgraven van de wegtracé's leverde op vr i jwel h e t hoogste punt van he t t e r r e i n een in teressante vindplaats ( z i e afb, 14). Ik kon e r jammer genoeg n i e t op t i j d b i j z i j n en h e t bleek da t een en ander a l was omgewoeld door enkele j e u a i g e omwonenden, Haspeuringen leverden een hoe- veelheid aardewerkscherven op, verzameld door een van hen, u i t de bewoningslaag en bodemsporen, Danny Jansen en i k konden l a t e r ook nog een hoeveelheid materiaal u i t de b- woningslaag verzamelen, Tot de oudste bewoningsfase behoort een twintig-tal met kwartsgruis verschraalde aardewerkfragmenten, waa,rvan e r 5 met wikkeldraadstempel z i j n vers ierd en 7 nagelindruk- vers ie r ing vertonen, zodat een dater ing i n de vroege- 3ronst i jd aannemelijk l i j k t , Hierin l a a t een grote dr ie- hoekige p i j l s p i t s , d i e 2GG meter noordwestelijker werd

gevonden, zich ook plaatsen. Drie bladspitsen die verspreid over he t te r re in werden gevonden (waarvan 2 in afb. 15), behoren waarschijnlijk t o t de midden-Neolithische nederzetting a,an de "Randweg- Oostf1, ontdekt i n 1976 ( z i e Jaarverslag 1976, pag.16). Aardewerk u i t het IGeolithicum ontbrak ook hier.

I I

afb. 15 Bladspitsen u i t Wijchen. schaal 1:l

afb. 16 Aardewerk u i t de vroege-IJzertijd.

Zet overgrote deel echter van het op de vindplaats gevon- den aardewerk u i t bodemsporen en bewoningslaag, bestaat u i t fragmenten van Schräghals- en Earpstedtpotten, enke- l e randscherven van cylinderhalsurnen, konische schotels en kommen (afb. 16 nr. 1). Een datering i n de vroege- I Jze r t i j d wordt ondersteimd door 'n randfrspent van een z.g. Lappenschaal, op de rand en wand versierd met na- gelindrukken (afb. 1 6 nr. 2). nr. 3 i s een scherf van een konische schotel met zeldzame haakrand die hovendien nog versierd is met groeven. liet voorkomen van Yirne- imitat ie vormen wi js t erop dat de bewoiling zich in de l a t e fase van de vroege-Ijzertijd moet hebben uitgestrekt. Datering 6e eeuw V.C. In de bewoningslaag werden verder nog een spinklos en 2 fragmenten van vuurstenen sikkels aangetroffen. Het be t r e f t h i e r waarschijnlijk een huis- plattegrond waarvan door omstandigheden n i e t s kon worden vastgelegd. U i t de la te-IJzer t i jd werden voorts, verspreid op he t terrein, ook nog enkele scherven aangetroffen, 'n l50 m. verder zuidelijk van de vindplaats werd nog een afval-

afb. 17 z. g, IvIarne-achtig aardewerk (ca. 400 v.c. ) *

34

kui l met midden-IJzertijd aardewerk (vroege fase hiervan) ontdekt, waaronder ook scherven van 2 typisch Plarne-ach- t ige kommetjes kwamen (z ie afb. 17) en een fragment van een v i jfribbige blauwe La Tène armband. ' ) Graafwerkzaamheden i n de toekomst zullen moeten uitmaken of e r ook nog late-IJzer t i jd bewoning aanwezig is, A a n Middeleeuws materiaal werd nog geborgen: een halve Frankische kraa.1, kogelpotscherven en een l a t e Pings- dorfscherf. ' ' )dus menging van kul turen. Literatuur:

A,J.Janssen 1978, Nederzettingskoramiek u i t de Urnen- veldentijd t e SJijchen. Westerheem X X V I I blz. 230-234.

Xederzettingsaaràewerk u i t de vroege IJzer t i jd . U i t : Amateurarcheologen i n Limburg 1967-1980.

A. J. J a s s e n 1976, Jaarverslag A'vm afdeling X i jmegén e.o. %lijchen, Randweg Oost blz. 16-18.

Verslag Werkgroep Middeleeuws Nijmegen

De sloopaktiviteiten i n de Nijmeegse benedenstad z i jn in 1981 i n vergelijking met de voorgaande jaren aanzienlijk verminderd. Ze bleven vrijwel beperkt t o t een ruim 10 m, brede strook langs de oostzijde van de Grotestraat tus- sen de Steenstraat en de Platenmakerstraat. Ook nu weer werden de in deze strook aanwezige funderingen, kelders en putten machinaal verwijderd waardoor oudheidkundige waarnemingen bijna ui ts lui tend i n de wanden van de sloopputten konden plaatsvinden, Opnieuw moet geconstateerd worden da t belangrijke gege- vena, die hadden kunnen b i jdragerì t o t een beter begrip van het ontstaan en de vroegste ontwikkeling van de stad Nijmegen, rigoreus z i j n vernietigd en i n de laadbakken van de vrachtwagens door de, slopere gijn afgevoerd.

Een andere belangrijke bedreiging van het Uimiddels da- nig in omvang geslonken Nijmeegse bodemarchief vormde de aanleg van een nieuw rioleringsstelsel in de Grotestraat. Tijdens grondwerkzaamheden ten behoeve van beide voor- noemde projecten werden door de Werkgroep waarnemingen gedaan die het mogelijk maken het bestaande beeld van de bewoningsgeschiedenis van het lage deel van de huidige stad tijdens de Vroege en Late Middeleeuwen op diverse punten aan te vullen. Een belangrijk element in deze vormt het aardewerk uit een afvalkuil die aan de oostzijde van de Grotestraat

afb,l8 8e Eeuws ardewerk uit de Grotestraat.

tegenover de Nonnenstraat werd aangesneden. De scherven van gedraaid en handgevormd aardewerk (zie afb. 18) moe- ten i n de 8e eeuw, mogelijk nog i n de eerste h e l f t daar- van vervaardigd zi jn; enkele fragmenten vrijwel zeker t e Ubbergen 1. De vondsten vormen een schakel tussen de Me- rovingische en Karolingische resten die reeds eerder in de benedenstad werden aangetrof fen 2. Een geheel ander beeld kan worden geschetst naar aanlei- ding van waarnemingen i n de rioleringssleuf tussen Non- nenstraat en Platenmakerstraat. Het bestaande wegdek van de Grotestraat bleek daar met een dunne zandlaag t e rus- ten op een ongeveer l , ? meter dik pakket van lemige en zandige ophogingen, van elkaar gescheiden door laagjes grind en niveau's bestaande u i t kiezelstenen, brokken natuursteen en Romeins dakpanpuin, die eer t i jds bestra- tingen v m de Grotestraat moeten hebben gevormd. Op di- verse plaatsen bestonden de ophogingen u i t leemresten van verbrande vlechtwerkwaaden. Opmerkelijk genoeg bleek het in de ophogingspakketten aanwezige schervenmateriaal vrijwel geheel u i t de 136 eeuw afkomstig. De gehele op- hoging l a g d i rekt op het schone zand, wat erop zou kun- nen wijzen dat het te r re in voor de aanleg van de eerste in het pakket aanwezige bestrating is afgegraven, Aan- wijzingen voor dergelijke akt ivftei ten z i jn eerder op diverse plaatsen in de benedenstad geconstateerd. Bovendien l i j k t e r samenhang t e bestaan tussen de aanleg van de eerste bestratingen en het begin van s teenbouw langs de Grotestraat. knwijzingen i n die r icht ing le- verden de sloopwerkzaamheden aan de oostzijde van de Grotestraat. Hierbij werden t a l r i jke muurresten, uitge- voerd in natuureteen (veelal met resten van Romeins dakpanpuin) verwijderd. Voor de insteek van een derge- l i j k e muur in tufsteen bleek de oudste bestrating t e z i jn vergraven. Het daarop volgende wegdek van kiezels en Romeins puin was over de insteek t o t tegen het muur- werk aangebracht. Op grond van het aardewerk u i t dat wegdek, moet de bouw van het tufstenen muurwerk rond het midden van de l3e eeuw hebben plaatsgevonden. Interessant is daarbij de vraag of e r verkind bestaat tussen deze steenbouw en de Nijmeegse stadsbrand d ie in 1265 het Nonnenklooster teisterde.

1. W.A.M. de Mul, Een laat-Merovingische pottenbakkers-

oven ? ü aar verslag 1980, 14-15.

2, P.Leupen m.m.v. JaThijssen, De vroegste geschiedenis van de middeleeuwse stad Nijmegen, in: Spiegel Historiael 15e jrg, 1980, 689.

Sporen van Middeleeuwse bewoning aan de

Koningstraat t e Beuningen.

Ronnie Meijers

In de nazomer van dit jaar w e d er een plantsoen aange- Ie& aan de Koningstraat te kuningen op een perceel dat bekend staat als de Hostert (zie afb. 19).

onlangs uitgegraven waterpartijen.

waterput. r afvalkuil.

afb.19 Overzicht vindplaatsen op de Hostert Beuningen.

Onidat e r op deze p laa t s a l eerder vondsten waren gedaan, werden de ~e~kzaarrheden door een aan ta l amateurs op de voet gevolgd. Langs de bukkenzijde var1 h e t perceel werd een waterpartij i n de k l e i uitgegraven, De breedte vari deze v i j ve r s was 6 t o t 10 meter, t e rw i j l de diepte r e ik t e t o t op de zand- en grindlamn d i e t e r p laatse ongeveer 2 meter beneden he t maaiveld liggen, De wanden van de uitgravingen gaven i n de zware k l e i een p ro f i e l t e zien, waarin zich t a l van greppels en kuilen aftekenden, In de bodem van de v i jvers werd een 15-tal waterputten aangetroffen, waar- van h e t onderste deel j u i s t t o t i n he t zand gegraven w a s , Als voorbeeld van w a t de inhoud van een waterput a lzo kan opleveren, i s h i e r een kogelpot afgebeeld (afb. 201, welke afkomstig i s u i t put A op af5, 19. De pot i s door

afb.20 Kogelpot u i t een vroeg-Middeleeuwse waterput op d e ;;os t9rt i;e Ewningsn.

een paar scherven van import keramiek gedateerd i n de l a a t l+íerovingische-begin ~a ro l ing i sche t i jd . Ook werden nog 2 Merovingische a.fvalkuilen genoteerd b i j het graven van het paadje op het eiland. Samenvattend kan men zeggen dat de bewoning op d i t per- ceel zich i n de Nerovingische- en Karolingische t i j d in hoofdzaak aan de zuidzijde bevond, gevolgd door een be- woningsperiode aan de westkant. Daama l ig t de concen- t r a t i e aan de oostzijde. Deze conclusie moet men echter als zeer voorlopig beschouwen. De periode van 1000 t o t 1400 l i j k t wat mager vertegen- woordigd. H e t i s wel duidelijk da t de Rostert archeologisch gezien zeer de moeite waard is en dat het, indien e r nog vol- doende ongestoord te r re in is, een wat meer professioneel uitgevoerd onderzoek ten vol le verdient. Verder is het de bedoeling van deze vondsten een uitge- breid verslag t e doen i n Westerheem.

Een Karolingische hondewchedel uit Beuningen

J.R.k.14.Thi jssen

Tussen de vondsten u i t 'n waterput van de Hostert t e ~ e u n i n ~ e n l bevindt z ich een vr i jwel compl-ete honde- schedel met bijbehorende onderkaak, Andere skele t - elementen ontbreken. De schedel i s met Karolingische en vroeger t e dateren vondsten afkomstig u i t water- put E op afb. 19. Gelet op de s l i j t a g e van h e t gebi t hebben we h i e r de res ten voor ons van een hond d i e 3-7 jaar oud is ge- worden. De lengte van de schedel (175 mm) w i j s t op een v r i j grote hond van ongeveer h e t forrnaat van een kle ine Duitse herder, Het d i e r kan als jacht- of trekhond of meer waar- s c h i j n l i j k als herdershond z i j n benut,

afb. 21 Een hondeschedel u i t Beuningen.

Boven de rech te r oogkas bevinden z ich sporen van een m.ntastfna door z iekte v a h e t bot ,die naar a l l e waar- schi jn l i jkheid aan een i n f e c t i e t e w i j ten z i j n (afb.21)~

I, Zie bijdrage van Bonnie Mei j e r s : Sporer. van Middel- eeuwse bewoning aan de Koningstraat t e kuningen,

Deest toch Karolingisch !

C, P. J .van Kouwen

Op grond van verschillende studies op het gebied van naa.mkundeparchivalia, bodemkunde en verkaveling, w a s het a l lang bekend dat met name he t dorp Deest in Maas en Waal een vroeg middeleeuwse nederzetting moest zijn. Ninstens Karolingisch en misschien nog wel ouder. Alleen archeologisch was dit nog nooit met zekerheid m- getoond. A l s geinteresseerde i n de geschiedenis van d i t dorp, w a s d a t natuurl i jk wel een leuke uitdaging, In de loop der jaren heb i k dan ook a l het grondwerk t,b,v. de woning- bouw en wegenaanleg met de nodige aandacht gevolgd om h i e r enige zekerheid in t e krijgen. Hierbij werden wel enkele belangwekkende vondsten gedaan, Zo is e r op de Hostert bewoning gevonden u i t de la te-IJzer t i jd en de Romeinse t i j d , t e rwi j l e r in de üuurt van de Munnikhof ze l fs resten van een Romeinse boerderij aan het l i c h t kwamen, Ai met a l , e r woonden h i e r a l mensen van 250 V.C. t o t 250 n.C, N a de Romeinse t i j d volgde een periode met zware overstromingen, die vooral de vruchtbare kleigebie- den tussen Maas en Waal teisterden, Bewoning werd daar- door, op enkele uitzonderingen na, onmogelijk en de be- volking nam i n aantal s te rk af. Dikke lagen k l e i werden door de r ivieren afgezet en he t landschap veranderde in- grijpend. In de Merovingische- Karoliagische t i j d , 7e - 9e eeuw, ontstonden e r weer nieuwe nederzettingen en werd het omringende land opnieuw in kultuur gebracht. Ook Deest hoorde daarbij t e z i j n , maar i n de bodem w a s daar t o t voor kor t weinig van terug t e vinden. Eh dat is i n d i t soort zaken toch wel het meest overtuigende bewijs! Wel werden e r langs de Vriezeweg en de Grotestraat veel beworiingssporen gevonden u i t de l l e t / m de 13e eeuw en l a t e r , maar Karolingische aacildewerkscherven e.d. waren daar nooit bij. De indruk ontstond dat de kans om dat ooi t t e vinden beperkte t o t een gebied rond de parochie- kerk, dat tevens het hoogste gedeelte van he t dorp is (+8 m. vr ie ze zijn de een hoge oeverwal van de Waal.

Deze oeverwal wordt aan de oostzijde doorsneden door de diepe doorbraak-geul, de Waay en aan de westzijde door een overloop-geul u i t de t i j d vóór 1320, toen e r nog geen gesloten bedijking was. Toen op deze plaats i n de zomer en de he r f s t van d i t jaar grondwerk werd verricht, ee r s t voor een nieuwe Basis- school en l a t e r voor een wegcunet, w a s het dan ook einde- l i j k raak ! Niet overweldigend maar wel onmiskenbaar resten van bewoning u i t de Karolingische t i j d (8e - 9e eeuw), waaronder 3 scherven van Badorf keramiek ! Zo kan door lang en t a a i volhouden van een amateurarche- oloog Deest op 27 oktober 1997 met een gerust ha r t z i jn 1000 j a r ig bestaan vieren 1 in het jaar 997 werd n.l. "Dhestew voor het ee r s t in de geschreven bronnen vermeld, &ar voor het z w e r is, hebben we nog wel even de t i j d en wie weet w a t de bodem dan weer voor geheimen heeft p r i j s ge geven.

Bronnen :

Dr.D.P,Blok, 1968, De Frctnken, hun optreden in het l i c h t der his tor ie . Bussum.

Dr.D,P.Blok, 1965. Toponymische gegevens over Merovingisch Karolingisch midden en west Nederland, In: Frankisch, Merovingisch en Karolingisch. Assen,

Guido Rotthoff, 1953. Studien zur Geschichte des Reichguts i n Niederioteringen und Friesland wahrend der Sachsisch - Salischen Kaissr- ze i t , Bonn.

C.H.Edelman A,W,Vlêm h e r de perseels-naam Hostert voornamelijk i n het Land van Maas en W a a l . Med. Ver,van Naamkunde t e Leuven en Comm. van Naamkunde t e Amsterdam No. 31,

L,J,Sloet. Oorkonden boeken van Gelre en Zutphen. 1872 - 76 N0.118.

L. J,Pons, 1957. De gealogie, de bodemvorming en de waterstaatkundige ont-

wikkeling van he t Land van Faas en Waal en een gedeelte van he t Rijk van Nijmegen. Wageningen. Mededelingen van de S t ich t ing voor bodemkartering, Bodem- kundige s tudies No, 3. Westerheem XXV, 1976 p. 12.

Westerheem XXVII, 1978 p, 207 e.v.

Jaarvers lag 1973 van de AWN afde l ing Nijmegen e.o. p.23,

Inhoud T m geleide W.N.Tuyn, voorz i t t e r

Overzicht van de penningmees t e r A.M,Linssen

Verslag van de sekre taris Martin E,P.Ritzer

1981, ä k t i v i t e i t en ja.ar b i j u i t s t e k ! W.A,IY"i.de Fm1

Graven op de Eiermarkt t e Nijmegen G ,Haak

Een Ivierovingisch grafveld i n Wijchen W.El,Tuyn

De res ten van he t kas tee l Ooy W. N. Tuyn

De Arnhemse Poort te Huissen Th, Janssen

Een Romeins grafveld j e herontdekt H ,EI,Verscharen

&stuur ir;en rlb A WH afdetina Nutneggn s-o.