AVL, N=94, <50 jaar, chemotherapie

• vasomotore symptomen 54%• slaapproblemen 53%• stemmingsveranderingen 43%• libidoverlies 44%• gewichtstoename 42%• dyspareunie 27%• vaginale droogte 26%• incontinentie 13%

Mammacarcinoom, < 50 jaar

• sexueel actief 66%• vaginale droogheid 49%• verminderd libido 56%• opwindingsstoornis 46%• orgasme stoornis 38%

Bloom, Psychooncol 2004

Nelson, JAMA 2006;295:2057-2071

Bijwerkingen venlafaxine

• Vermoeidheid• Opvliegers• Misselijkheid• Braken• Anorexie• Obstipatie• Gewichtsverlies• Abnormale dromen• Libidoverlies• Duizeligheid

• Droge mond• Verhoogde spiertonus• Slapeloosheid• Paresthesie• Sedatie• Tremor• Transpiratie• Visus stoornissen• Verstoorde mictie• Verstoord orgasme

Farmacotherapeutisch Compas 2006

Venlafaxine en sexueel dysfunctioneren

• desire dysfunction 20%

• arousal dysfunction 20%

• orgasm dysfunction 40%

Ashton, J Sex Marital Ther 1997

Alternatief voor menopauzale symptomen

• cognitieve gedragstherapie

• fysieke inspanning

CBT in mammacarcinoom patiënten

• effectief tegen menopausale symptomen

• positief effect op sexualiteit

• positief effect op psychologische stress

Ganz, JNCI 2000

Fenlon, Eur J Oncol Nurs 1999

Fysieke inspanning en menopausale symptomen

• Regelmatig sporten geeft een vermindering van opvliegers

Ivarsson, Maturitas 1998Li, Am J Obstet Gynecol 2003

Fysieke inspanning en menopausale symptomen

• 12 weken training heeft een positief effect op overgangsklachten en kwaliteit van leven

Lindh, Maturitas 2004Ueda, J Physiol 2004

AVL, N=94, <50 jaar, chemotherapie, wensen

• fysieke activiteit 83%• fitness training 78%• relaxatie 64%• psychosociale hulp 60%

KWF project, start begin 2007(AVL, Slotervaart ziekenhuis, OLVG, Lucas Andreas ziekenhuis,

ziekenhuis Amstelveen, ziekenhuis Hilversum, Boven IJ ziekenhuis AMC, VUMC)

Cognitive behavioral therapy (CBT) and physical exercise for climacteric symptoms in breast cancer

patients experiencing treatment-induced menopause

Studie design

• prospectief gerandomiseerd

• 3 interventie groepen

• controle: wachtlijst

Eindpunten

• menopausale symptomen• vasomotore symptomen• “urinary” symptomen• sexualiteit• body- and self image• psychological distress• quality of life• compliance