Jaargang 18, nummer 1, oktober 2019

In deze nieuwsbrief:

Onderwijsbehoeften leidend in de rekenlessen op Synergieschool in Roermond Column Innoveerkracht

Agenda

Basisschool De Drie Vijvers in Milsbeek pakt leesonderwijs integraal aan

Leerkrachten basisschool Steltloper ontwikkelen zich via unieke monitor

Kinderopvang Spelenderwijs Geleen volgt scholing Communiceren met ouders

1

3

3

4

6

8

‘Vertrouwen op de ontwikkelkracht van ieder kind’

De Synergieschool in Roermond zet gewaagde stappen om het onderwijs beter aan te laten sluiten bij de behoeften van leerlingen. Het flexibel onderwijs van de school trekt tot in het buitenland bekijks. ‘Ieder kind is hier speciaal’, onderstreept directeur Jet Dekkers.

Wettelijke voorschriften maakten het voor de Synergieschool lastig een vorm van onderwijs te realiseren die écht aansloot op de visie. Toch lukte het een verregaande samenwerking tussen speciaal en regulier basisonderwijs tot stand te brengen. In de vier units krijgen leerlingen nu in heterogene groepen les. ‘We kregen er van de onderwijsinspec-tie groen licht voor’, meldt Jet Dekkers trots. ‘Door uit te gaan van ieders ont-wikkelkracht geven wij uitvoering aan wat passend onderwijs in onze ogen werkelijk is.’

OnderwijsvisieMet collega-directeur Hetty Belgers staat Jet aan de basis van de vooruit-strevende onderwijsvisie. ‘Wij vinden dat onze leerkrachten er verantwoor-delijk voor zijn dat hun onderwijs goed aansluit bij elk individueel kind. Dus dan moet je als leerkracht goed weten waar zo’n kind staat op de leerlijn en welke begeleiding dit van alle team-leden vraagt. Ik maak een diepe buiging voor de passie die zij daarbij laten zien.’

Lees verder op pagina 2

Onderwijsbehoeften leidend in de rekenlessen

1

Jaargang 18 | nummer 1 | oktober 2019

Nieuwsbrief

2

Sociaal-gepersonaliseerd leren‘Binnen onze units wordt veel van leer-krachten verwacht’, zegt Daniël Fermont, ib’er van Unit 3 (met kinderen van 7 tot 11 jaar) en coördinator kwaliteitszorg van de school. ‘Ze moeten zicht hebben op de ontwikkeling van ieder kind, zodat we verantwoord het juiste aanbod kunnen bepalen.’ Jet vult aan: ‘Voor ons betekent sociaal-gepersonaliseerd leren dat je voor ieder kind de lat precies zó hoog legt dat het zich eraan kan optrekken, altijd binnen de sociale context van een groep. Dat vraagt voortdurende afstemming.’ ‘Het legt de lat ook voor de leerkrachten hoog’, erkent Daniël. ‘De vraag ontstond om de onderwijsbehoeften, bijvoorbeeld op het gebied van rekenen, specifieker in beeld te krijgen.’

RekenonderwijsIn 2018 start Ivy Bongaerts, senior adviseur bij BCO, om de school naar een volgende fase te begeleiden. Ze reikt handvatten aan om het rekenonderwijs goed aan te laten sluiten op de onderwijs behoeften. Rekengesprekken met de leerlingen waren een belangrijk middel om deze scherp in beeld te krijgen. Ivy: ‘Zo bleek uit een rekengesprek dat een leerling niet moet blijven oefenen op het automatiseren van de tafels maar juist instructie nodig heeft op de fasen die daaraan vooraf gaan. Leerlingen moeten eerst begrijpen wat er bij vermenigvuldigen gebeurt om daarna handige rekenstrategieën te kunnen leren en komen zo uiteindelijk tot automatiseren. Belangrijk is dat leerkrachten écht

begrijpen welke fasen doorlopen moeten worden om kinderen te leren rekenen. Hiervoor is een onderzoekende houding van leerkrachten cruciaal. En dat heb ik op deze school enorm ervaren!’

Blokplannen rekenenSinds vorig jaar werken de unitteams in periodes van vier weken aan concrete rekendoelen, die zowel voor de groep als geheel gelden als op elke leerling afzonderlijk zijn afgestemd. Jet: ‘Zo zorgen we voor gelijke kansen voor alle kinderen door een ongelijke behandeling.’ De leerkrachten stellen daarvoor blokplannen op. ‘De doelen zetten we in het digitale portfolio van ieder kind’, verduidelijkt Daniël. ‘Samen met de leerkracht houden kinderen zo hun voortgang bij.’ De met Ivy samen ontwikkelde kwaliteitscyclus geldt daarbij als een handig sturingsinstrument. De leerkrachten stemmen de doelen goed met elkaar af op basis van de onderwijs-behoeften van de leerlingen en evalueren de opbrengsten met elkaar. Jet: ‘Het mooie hiervan is dat de unitteams ervaren dat het samen voorbereiden zorgt voor goed afgestemde instructies. Daardoor ontstaat een doorgaande lijn binnen de gehele school.’

Doorgaande leerlijnenNa het loslaten van de methodes heeft het team er bewust voor gekozen Getal en Ruimte Junior als methode voor het rekenen te gebruiken. ‘Zeker niet om opnieuw slaaf te worden van de

methode, maar om deze te gebruiken als leidraad’, benadrukt Jet. ‘In de periode dat we zonder methoden werkten, hebben we onze visie verder ontwikkeld, evenals onze vaardigheden om goed af te stemmen. Daar profiteren we nu van. De doorgaande leerlijnen zijn in de methode ingebed, terwijl de unitteams zelf de regie houden en aan blijven sluiten bij de ontwikkelings-behoeften van ieder kind.’ Daniël knikt instemmend: ‘Zo zorgen we voor een flexibel en passend leerproces!’

Meer informatie: ivybongaerts@bco-onderwijsadvies.nl

Gelijke kansen door een ongelijke behandeling

Jet DekkersDirecteur Synergieschool

De Synergieschool kent geen directiekamer. Directeur Jet Dekkers overlegt in een open ruimte met Ivy Bongaerts en Daniël Fermont.

mailto:ivybongaerts%40bco-onderwijsadvies.nl?subject=

33

Jet DekkersDirecteur Synergieschool

MeedoenWie laaggeletterd is, kan maar met veel moeite meedoen in onze samenleving. Daarom besteden we in onze scholen veel aandacht aan taalverwerving. En daar zijn we best goed in. Maar ondertussen wordt onze samenleving snel, elke dag een stukje digitaler, technischer, complexer. Wat betekent dat voor het doel om jonge mensen zich thuis te laten voelen in de wereld van leren, werken en het alledaagse leven?

Het antwoord is te vinden in het begrip ‘digitale geletterdheid’, niet voor niets een domein in het nieuwe curriculum zoals dat op dit moment voor het Neder-landse onderwijs wordt ontwikkeld. Digitale geletterdheid gaat niet over hippe lessen met kekke kwisjes, lokalen vol technische snufjes, ronkende robots of leerlingen die zich qua schermtijd kunnen meten met professionele pro-grammeurs.

Waar gaat het dan wel om? Om te beginnen om technologie betekenisvol in te zetten als gereedschap, bijvoorbeeld om je gericht te oefenen in taal, rekenen en andere vakken. Om informatie op te zoeken en te verwerken. Zo leer je ge-reedschap gebruiken door gereedschap te gebruiken. Daarnaast: door wijsheid op te doen, na te denken en het gesprek te hebben over de impact van technolo-gie en media op ons dagelijkse leven, nu en in de toekomst.

Digitale geletterdheid gaat over je gezondheid, je veiligheid, het respectvol omgaan met elkaar, je met gezond verstand informeren. En over slimme oplossingen vinden en gebruiken om (samen) verder te komen met je doelen.

We kunnen het aanleren van digitale geletterdheid niet overlaten aan het thuisfront. Dan dreigen de verschillen tussen jonge mensen die wel en die niet mee kunnen doen in de fundamenteel veranderende samenleving steeds groter te worden. Onze scholen zijn dé plek om ook aan digi-taalverwerving te doen. Daarvoor hebben we leraren nodig die mee kunnen doen. Doe, denk en leer je mee?

Column Innoveerkracht

Erno Mijlandernomijland@bco-onderwijsadvies.nl

Erno Mijland is publicist, adviseert onder-wijsorganisaties over innovatie in leren en spreekt en traint rond thema’s als toekomst-gericht leren, gebruik van media in het leerproces en slimmer (samen) werken.

Agenda

Je bent van harte welkom.

Inspiratiedag voor het Jonge KindInleider Prof. Dr. Ferre Laevers

Datum: woensdag 5 februari 2020Tijdstip: 8.45-16.00 uurLocatie: De Witte Hoeve VenrayThema: Feest

Inschrijven:www.bco-onderwijsadvies.nl/idjk

Jaargang 18, nummer 1, oktober 2019

mailto:ernomijland%40bco-onderwijsadvies.nl?subject=www.bco-onderwijsadvies.nl/idjk

4

Tweeënhalf jaar geleden groeide in Milsbeek het besef dat het technisch lezen beneden peil was. De leesmethode was verouderd en de opbrengsten vielen tegen. ‘Het waren vaak invuloefeningen’, blikt Marjan Post terug, toen nog leer-kracht van groep 4. ‘Ook het opdreunen van saaie rijtjes sprak de kinderen niet aan.’ De DMT-scores waren laag en te veel kinderen kwamen door de uitslagen in aanmerking voor een dyslexiebehande-ling. Het zette Marjan en haar collega’s aan het denken. ‘Dat kan niet kloppen. Iets gaat er fout.’Een werkgroep, met collega’s uit de onder- en bovenbouw, besluit dan op zoek te gaan naar een meer geschikte methode. ‘We lieten verschillende proef-zendingen komen en probeerden twee methodes in de klas uit’, zegt Marjan. ‘Dit is het ook niet, was al snel onze conclusie.’

Ze sprokkelen vervolgens onderdelen van verschillende methodes bij elkaar. ‘We hoopten zo het technisch lezen beter te maken. Maar het gebeurde hapsnap. En dat voelde niet goed.’

Precisie aanbrengenEr komt een kentering in de aanpak als adviseur Gert Custers wordt gevraagd een studiemoment te verzorgen. Hij be-vraagt het team over de aanpakken waar ze tevreden over zijn en wat er wél goed werkt. Ook wil hij van ze weten wat een goede instructie bij technisch lezen ‘precies’ inhoudt. ‘Juist precisie aanbren-gen is belangrijk’, zegt Gert. ‘Als je de doelen scherp hebt, kun je betere keuzes maken. Dan kun je meer variatie in de lessen aanbrengen en tegelijkertijd de structuur versterken.’ Hij gaat met de leerkrachten de klassen in, om ook van

de leerlingen te horen wat zij van de lees-lessen vinden. Het blijkt een eyeopener.

LeesweekIn het organiseren van een Leesweek brengt het team in het schooljaar 2018/2019 de gewenste variatie en structuur samen. Een aansprekende tekst en een thema staan dan een week lang centraal, zowel voor het technisch als be-grijpend lezen. De leerkrachten stemmen met elkaar per dag af hoe ze de lessen aanvliegen. ‘We begonnen bijvoorbeeld met Ralfi-lezen, schaften flitsboekjes aan en bouwden voort op de methode Veilig leren lezen om voor een doorgaande leerlijn te zorgen’, zegt Marjan. De Lees-week levert een succesvolle aanpak op. ‘We werken nu vanuit één didactiek en gebruiken in alle groepen dezelfde termi-nologie. Close reading zetten we in om

‘Het is onze eigen methode geworden’

Rijtjes opdreunen. Invuloefeningen. Lange leeslessen… Dat was het allemaal niet, oordeelde het team van basisschool De Drie Vijvers. Dus koos het team zijn eigen weg. ‘We zagen toen kinderen die in no-time drie niveaus omhoog gingen’, zegt leerkracht Marjan Post van groep 6 en 7.

Basisschool De Drie Vijvers in Milsbeek pakt leesonderwijs integraal aan

5

na het technisch lezen elke keer de tekst op een dieper niveau te behandelen. Op deze wijze werken we ook gestructureerd aan leesbegrip. En vanuit het IGDI-model kunnen we de kinderen op alle niveaus bedienen.’ Met het loslaten van de be-staande methodes heeft de school een eigen methode ontwikkeld, concludeert Marjan. ‘Er is een groeidocument ont-staan dat helemaal van onszelf is.’Door de nieuwe aanpak zien Marjan en haar collega’s hun leerlingen in korte tijd enorm opklimmen in leesniveau. Stagnerende leerlingen breken door hun belemmeringen heen. ‘De kinderen zijn vooral trots op hun prestaties. Ze vragen soms zelfs een kopietje van een tekst mee voor thuis, om daar te laten zien wat ze al kunnen.’

Marjan PostLeerkracht groep 6 en 7 basisschool De Drie Vijvers

Collegiale consultatieNiet alleen in de klas heeft het leeson-derwijs meer structuur, ook als lerende organisatie omarmt de school een ge structureerde aanpak. ‘We stemmen zaken af in de wandelgangen, kijken bij elkaar in de klas, maar eens per jaar pak-ken we ook onze collegiale consultatie op een gedegen wijze op. We maken bijvoorbeeld een kijklijst, met zaken waarop we letten als we bij elkaar in de klas kijken. En we stellen onszelf vragen. Gebruiken we nog steeds dezelfde didactiek? Blijft alles voor de kinderen herkenbaar? Zien we nog steeds plezier bij ze?’ Ze sluit af met een vraag waar-mee het team zijn collegiale consultaties steevast eindigt: ‘En, collega’s, hebben we er nog steeds lol in?’

Meer informatie: gertcusters@bco-onderwijsadvies.nl

Variatie en structuur komen samen in de Leesweek.

Met het loslaten van de methode heeft de school een eigen methode ontwikkeld

Jaargang 17, nummer 2, maart 2019Jaargang 18, nummer 1, oktober 2019

mailto:gertcusters%40bco-onderwijsadvies.nl?subject=

6

Het rekenonderwijs op de Steltloper kon een paar jaar geleden wel een impuls gebruiken, zegt rekencoördinator Marga Bastiaens. ‘We volgden de rekenmethode en merkten dat kinderen een trucje leer-den, daardoor weinig inzicht hadden en rekenen niet leuk vonden.’ Met Anne van Bijnen, rekenspecialist bij BCO, werd een intensief verandertraject uitgestippeld. Anne introduceerde het leerlijnenmodel. Daarbij leert het kind rekenen in vier stappen: begripsvorming, de ontwikke-ling van procedures, vlot leren rekenen en automatiseren en tot slot het toepassen van de verworven rekenvaardigheid in levensechte contexten.

Leerkrachten basisschool Steltloper ontwikkelen zich via unieke monitor

Durf de reken methode los te laten! Teach the teacherDe rol van de leerkracht is cruciaal om de

verandering succesvol te maken, aldus Anne. ‘Je volgt niet meer blind de methode, maar ziet het kind en zijn behoefte. Dat vraagt veel van de leerkrachten. De school en koepelorganisatie Movare hebben veel geïnvesteerd in hun ontwikkeling, onder meer via e-learning, vaardigheidstrainingen waarbij ik een voorbeeld liet zien met kinderen van de Steltloper, en intervisie.’ Anne en Marga trokken daarbij continu samen op. ‘In het begin keek ik over haar schouder mee’, zegt Marga, ‘in de loop van de tijd draaiden die rollen langzaam om. Gaf ik een leerkracht bijvoorbeeld feed-back over het aanbieden en voordoen van een rekenstrategie en keek Anne mee. Nu doe ik alles zelf. Anne komt dit schooljaar nog een paar keer voor verdieping.’

Leerkrachten van basisschool Steltloper in Kerkrade zijn anders rekenles gaan geven. Niet langer de methode staat centraal, maar de behoefte van het kind. Een drastische verandering met een prachtig resultaat: kinderen vinden rekenen nu leuk en zijn er beter in geworden. Via moni-toring zorgen leerkrachten en rekencoördinator samen voor borging en verdere verbetering.

7

Monitor geeft inzicht Bij de borging en het verder verbeteren van het rekenonderwijs speelt de monitor ‘goed rekenonderwijs’ een belangrijke rol. Deze monitor bevat vijf onderdelen: leertijd, structureel leerstofaanbod, vak-bekwaamheid, didactisch handelen en de leerkracht als teamlid en professional. Elk onderdeel bestaat uit stellingen, waar-op drie antwoorden mogelijk zijn: niet zichtbaar, gedeeltelijk zichtbaar en zicht-baar. Anne: ‘De leerkracht vult de monitor zelf in, denkt dus na over het eigen functio neren en weet waar ontwikkelpun-ten liggen.’ Leerkrachten met dezelfde ont wikkelbehoeften zijn in groepjes gaan leren met input van Anne. ‘Zij hebben de resultaten daarvan aan elkaar gepresen-teerd’, vertelt Anne. ‘Dat was zó mooi om te zien. Iedereen leert op deze manier van elkaar.’

Successen vieren Dankzij de monitor kan Marga op een eenduidige manier naar leerkracht gedrag kijken. Ze gebruikt de monitor om leer-krachten te coachen en feedback te geven. En door alle monitors ‘bij elkaar op te tellen’ heeft ze een goed beeld van hoe de school ervoor staat. ‘Als bijvoor-beeld twaalf van de veertien leerkrachten zichtbaar hebben aangekruist bij de stelling ‘De leerkracht maakt het doel visueel’, dan doen we het goed op dat punt’, zegt ze. ‘Dat is een succes dat we vieren. Bij punten waar binnen de hele school nog duidelijk verbetermogelijk-heden liggen, voegen we een concreet actiepunt toe.’ Leerkrachten vullen de monitor twee keer per jaar in. Marga: ‘Eind dit jaar gebeurt dat voor de tweede keer. Dan kunnen we goed zien op welke punten we ons ontwikkeld hebben en waar we als school en individuele leer-kracht verder kunnen verbeteren.’

Meer informatie: annevanbijnen@bco-onderwijsadvies.nl

‘We weten wat we moeten doen, wat onze kracht is en waarop we kunnen verbeteren’, aldus Marga Bastiaens.

Loslaten van de rekenmethodeMarga kijkt terug op een bijzonder, intensief en leerzaam traject. ‘We leren iedere dag bij. Over leerlijnen, begrips-vorming, rekengesprekjes, didactische vaardig heden, over het gebruik van werkbare periodeplannen voor kinderen met dezelfde onderwijsbehoefte, noem maar op. We weten wat we moeten doen, wat onze kracht is en waarop we kunnen verbeteren.’ En de rekenmethode? Die ge-bruiken leerkrachten alleen waar dat past. Want dat is wel het belangrijkste dat ze geleerd hebben, aldus Marga: het durven loslaten van die methode. ‘Leerkrachten zetten nu van alles in, van verwondering bij de begripsvorming tot spelletjes om vlot te leren rekenen. De kinderen vinden het prachtig. Als ik een leerkracht obser-veer en ik zie hoe kinderen met grote betrokkenheid de betekenis van breuken onderzoeken en ontdekken, dan geniet ik echt.’

Jaargang 18, nummer 1, oktober 2019

Leerkrachten gebruiken de rekenmethode alleen waar dat past

Marga BastiaensRekencoördinator basisschool Steltloper

mailto:annevanbijnen%40bco-onderwijsadvies.nl?subject=

Vlak na de scholing kon pedagogisch medewerker Kyra Nicolaije het geleerde al in de praktijk brengen. Ze sprak ouders aan omdat zij zich zorgen maakte over de spraaktaalontwikkeling van hun kind. ‘Ouders zeggen dan vaak: Ach, dat komt wel’, zegt ze. ‘In het verleden zou ik daarin eerder meegegaan zijn. Nu heb ik geleerd om door te vragen. Ik vroeg hoe zij daar tegenaan keken en of ze thuis een aantal dingen wilden observeren. Dat hebben ze gedaan. Ze zagen het toen ook. Hun kind krijgt nu logopedie.’

Relatie met ouders verbetertDe nascholing heeft haar veel gebracht, zegt Kyra. ‘Ik stel open vragen, neem de ouders mee in wat ik zie. Ik observeer hun reactie en speel daarop in. Ook kan ik me nu beter in hun zorgen verplaatsen.’ Ook de relatie met ouders verbetert door haar nieuwe aanpak, merkt ze. ‘Ouders beseffen dat ik een professional ben die het beste met hun kind voorheeft. Moeilijke gesprekken blijven lastig, maar ik voel me zekerder. Thuis gebruik ik de geleerde technieken ook!’ Elke cursus is maatwerkOok de andere deelnemers van Spelen-derwijs zijn positief over de cursus, zegt teamleider Marian Hambeukers. Over de inhoud én de lesvorm. ‘Je krijgt een theoretisch kader maar leert vooral de praktijk. Je oefent in rollenspellen met collega’s en krijgt goede feedback, tips en handvatten. BCO luistert goed wat de behoefte is, daar stemmen ze de cursus op af. Dat is fijn samenwerken.’

‘Ik sta steviger in mijn schoenen’

Meer informatie: jovangelder@bco-onderwijsadvies.nl

Stel: een kind blijft achter in de ontwikkeling. Hoe vertel je het de ouders? Hoe ga je om met weerstand? En hoe zorg je dat ze ook thuis met hun kind werken? In de scholing Communiceren met ouders leerden medewerkers van kinderopvang Spelenderwijs in Geleen het.

Colofon

Teksten: Ruud van der Donk Marc van de Ven Erno Mijland

Fotografie: Petra Lenssen

Vormgeving: DimCoppen

BCO Onderwijsadvies en -ondersteuning

Tel. 077 351 92 84info@bco-onderwijsadvies.nl www.bco-onderwijsadvies.nl

Locatie VenloWylrehofweg 11 5912 PM Venlo

Locatie Maastricht Amerikalaan 70E 6199 AE Maastricht-Airport

Locatie Helmond Cacaokade 15705 LA Helmond

8

Scholing Communiceren met ouders

Marian HambeukersTeamleider kinderopvang Spelenderwijs

Jaargang 18, nummer 1, oktober 2019

Je krijgt een theoretisch kader maar leert vooral in de praktijk

mailto:jovangelder%40bco-onderwijsadvies.nl?subject=