14 Tijdschrift Milieu, maart 2014

Een milieumanagementsysteem is een hulpmiddel bij de implementatie van milieubeleid, gericht op het voorkomen van milieuvervuiling, naleving van wetgeving en verbetering van milieuprestaties. Om dat te bereiken schrijft ISO 14001 voor dat een gecertificeerde organisatie milieuri-sico’s en wettelijke verplichtingen in kaart brengt, beleid, doel- en taakstellingen en bijbehorende maatregelen formuleert, de uitvoering daarvan monitort, de resultaten evalueert en vervolgens tot bijstelling en verbetering komt. De Plan-Do-Check-Act-cyclus is daarbij leidend. Wereldwijd hebben circa 300.000 organisaties een systeem dat voldoet aan de ISO-vereisten. In Nederland gaat het om ruim 2.000 organisaties. De populariteit van de norm is nog altijd hoog. Vaak omdat (zakelijke) klanten een certificaat eisen, maar ook omdat organisaties milieurisico’s willen beheersen, milieuaansprakelijkheid en reputatieschade willen tegengaan en marktkansen willen vergroten.

Noodzaak tot veranderingenSinds het verschijnen van de huidige versie van ISO 14001 in 2004 is er veel veranderd. Accenten in milieuthema’s zijn verschoven. Bijvoorbeeld van de vervuilende milieucom-partimenten water, bodem en lucht naar thema’s als klimaatverandering, afnemende

biodiversiteit en schaarste van grond-stoffen. Het sluiten van stoffencycli krijgt steeds meer aandacht (C2C, de circulaire economie) en milieu wordt vaker onderdeel van het beleid van bedrijven gericht op maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Mede daarom wordt er al een aantal jaren binnen de Internationale Organisatie voor Standaardisatie (ISO) gediscussieerd over de actualisering van de huidige norm.

Uniforme structuurDe afgelopen jaren is door ISO een

ingrijpende wijziging vastge-steld met de zogenaamde

High Level Structure (HLS). Alle ISO-normen voor managementsystemen krijgen voortaan een

nieuwe, uniforme struc-tuur. Die gaat niet alleen

gelden voor ISO 14001, maar ook voor alle nieuwe versies van

bijvoorbeeld ISO 9001 (kwaliteit), ISO 50001 (energie) en ISO 45001 (arbeidsomstandig-heden). De nieuwe HLS gaat uit van vaste hoofdstukken en paragrafen en hanteert zoveel mogelijk eenduidige formuleringen en definities. Dat maakt het voor organi-saties gemakkelijk om managementsys-temen te integreren, bijvoorbeeld in een KAM-managementsysteem.

Milieu geïntegreerdBelangrijker is dat de HLS een nieuwe insteek kiest, die de status van manage-

mentsystemen op een hoger plan tilt. In de HLS is vastgelegd dat het managementsys-teem en de milieudoelen expliciet onderdeel dienen te zijn van het algemene onderne-mingsbeleid en geïntegreerd moeten zijn in alle bedrijfsprocessen.

Een heel hoofdstuk is gewijd aan ‘leider-schap’ en daarin krijgt het hoogste manage-ment van de organisatie een aantal uitdruk-kelijke verantwoordelijkheden ten aanzien van het milieumanagementsysteem. De tijd is voorbij dat bedrijven het milieumanage-mentsysteem louter als verantwoordelijk-heid van de milieucoördinator konden zien.

De HLS kent ook een nieuw hoofdstuk over ‘de context van de organisatie’. Dat geeft aan dat de organisatie de interne en externe

D e populariteit van de ISO 14001 stijgt gestaag. Volgend jaar

verschijnt een nieuwe versie van de internationale norm voor

milieumanagementsystemen. Voortaan geldt de verplichting tot

integratie in alle bedrijfsprocessen, met nadrukkelijke aandacht

voor de levenscyclus van producten. Wat wijzigt er allemaal?

‘Wereldwijd hebben 300.000

organisaties een systeem dat voldoet

aan ISO- vereisten’

Naar een volwassen mili

Dit artikel is verschenen in Tijdschrift Milieu 2-2014, www.vvm.info

15Tijdschrift Milieu, maart 2014

risico’s en kansen moet inventariseren die van invloed kunnen zijn op het realiseren van beoogde milieuprestaties. Daarmee moet rekening worden gehouden in de formulering van beleid, doelen, maatregelen en reikwijdte van het milieumanagement-systeem. De organisatie moet niet alleen aandacht hebben voor de impact van haar activiteiten op het milieu, maar ook andersom: de invloed van milieufactoren op het bedrijf. Denk daarbij aan de beschik-baarheid van grondstoffen en het effect van klimaatverandering op de ondernemings-activiteiten. Ook moet men meewegen wat diverse interne en externe belangheb-benden van het bedrijf verwachten op milieugebied. Daarmee vindt een accent-verschuiving plaats van de operationele beheersing naar een meer strategische

aanpak van de milieuproblematiek. Verder brengt de HLS met zich mee dat het accent in ISO 14001 verschuift van het ‘onderhoud van het systeem’ naar ‘het realiseren van milieuprestaties’. Verplichte procedures komen bijna niet voor in de nieuwe norm. Wel komt er een expliciete verplichting om bij doel- en taakstellingen indicatoren te formuleren om de uitvoering en realisatie te monitoren.

Moderne kijk op milieuNaast de wijzigingen als gevolg van de HLS, zijn er wijzigingen die specifiek zijn voor ISO 14001. Waar de norm uit 2004 zich richt op ‘het voorkomen van vervuiling’, heeft het nieuwe concept het ook over ‘milieubescher-ming’. De nieuwe norm wijdt een aparte paragraaf aan ‘value chain control’ en geeft

verder aan dat er vanuit een ‘life cycle perspective’ naar doelen en maatregelen gekeken moet worden. In de oude norm was dat een onderbelicht aspect.

Het gaat voortaan niet alleen meer om beheersing van milieurisico’s binnen de bedrijfspoorten, maar ook om aandacht voor benodigde grondstoffen(winning), trans-port, gebruik en de ‘end-of-life’-behandeling. Tenslotte worden de communicatiever-plichtingen, met name extern, uitgebreid en ligt er een sterkere nadruk op continue verbetering.

Definitieve invoeringHet huidige (Engelstalige) concept heet in ISO-termen ‘Commitee Draft’ (CD). Eind 2013 zijn de commentaren verzameld. Die worden verwerkt en in de loop van 2014 verschijnt de ‘Draft International Standard’ (DIS). Zodra het eindconcept internationaal is vastgesteld, zal de norm in de eerste helft van 2015 van kracht worden. Vooralsnog is de verwachting dat er een overgangster-mijn van drie jaar komt. Omdat certificaten van milieumanagementsystemen drie jaar geldig zijn, zal de norm gaan gelden voor organisaties die vanaf de invoeringsdatum (op)nieuw gecertificeerd worden.

Frans de Kruif

Frans de Kruif (frans.dekruif@lr.org) is lead-assessor bij Lloyd’s Register – LRQA in Rotterdam, voor de certificatie van milieumanagementsystemen, kwali-teitsmanagementsystemen en CO2 Prestatieladder. LRQA verzorgt work-shops, trainingen en proefaudits gerela-teerd aan de veranderingen in de nieuwe norm, zie www.lrqa.nl.

ieumanagementsysteem

Dit artikel is verschenen in Tijdschrift Milieu 2-2014, www.vvm.info