Archieflink 13 2 2013 DEF Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1 … · 2015. 10. 19. ·...

8
@rchieflink - jaargang 13 - nr. 1 - januari 2013 1 rchieflink Naast de dagdagelijkse overdrachten van admi- nistratief archief van de stadsdiensten kon het Stadsarchief in de jongste jaren opnieuw enkele cultuurhistorisch waardevolle archieven verwer- ven. In 2010 werden de opmerkelijkste aanwin- sten afkomstig van privépersonen van de perio- de 2000-2010 gebundeld in een publicatie die mede tot stand kwam met de hulp van de Vrien- denkring van het archief. Deze publicatie ver- scheen onder de titel Schatten van Mensen. Op de opendeurdag van 7 oktober 2012 werd aan dit initiatief een vervolg gebreid. De meest opmer- kelijke ontdekkingen, overdrachten van de stads- diensten en recente schenkingen van privaat- rechtelijke archieven uit de afgelopen twee jaar wer- den aan het publiek voorgesteld. GROEN VAN TOEN: HERONTDEKKING VAN TWEE TUIN- HANDBOEKJES UIT DE ACHTTIENDE EEUW Daniël Lievois ontdekte recent enkele documenten met betrekking tot de tuinbouw in Gent uit het begin van de achttiende eeuw. Een zwaar bescha- digd en vervuild document uit het Familiefonds Handboeken bleek een notitieboek over een Gentse boomgaard van ca. 1710 (Familiefonds Handboe- ken, nr. 324). Een ander handboek informeert ons over een Gentse siertuin, eveneens omstreeks 1710 (Familiefonds Handboeken, nr. 327). De eigenaars en locaties van deze Gentse tuinen blijven voorals- nog onbekend. De verschillende ingrepen van de tuiniers zijn over meerdere jaren bijgehouden. Onder de vermelde bloemsoorten vinden we onder- meer verschillende tulpensoorten. De tulp was rond 1612 door Nederlandse kooplieden uit Turkije geïmporteerd. De tulpenbollen waren in de zeven- tiende eeuw enorm gegeerd en duur. Ook voor de eigenaar van de Gentse siertuin in 1710 waren ze ongetwijfeld nog statussymbolen. TUINBOUW IN GENTBRUGGE IN DE NEGENTIENDE EEUW Gent droeg van oudsher de titel bloemenstad. Op het einde van de achttiende eeuw waren reeds 333 hoveniers in Gent actief. Hun bedrijven lagen vooral binnen de stadsomwalling, in de nog lande- lijke stadsdelen in de omgeving van Ekkergem en in het Sint-Pietersdorp (tussen de Schelde en de Leie). Door de oprukkende verstedelijking en de stijgende grondprijzen werden de tuinbouwbedrij- ven uit het centrum weggeduwd. Vanaf het einde van de achttiende eeuw en in de eerste helft van de negentiende eeuw zien we heel wat tuinbouwers opduiken in Ledeberg. Na 1850 verschuift de tuin- bouw van Ledeberg naar Gentbrugge, en in min- dere mate naar Sint-Amandsberg en Wondelgem. Vanaf omstreeks 1900 tenslotte verhuist het zwaar- tepunt van de tuinbouw naar Melle, Merelbeke, Evergem, Lochristi, De Pinte. Driemaandelijkse nieuwsbrief van de vriendenkring van het Stadsarchief van Gent - jaargang 13 - nummer 1 - januari 2013 Impressie van de Opendeurdag in De Zwarte Doos op 7 oktober 2012 @ Nieuwe schatten van mensen. Schenkingen aan het Gentse Stadsarchief (2010-2012) Archieflink_13_2_2013_DEF_Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1

Transcript of Archieflink 13 2 2013 DEF Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1 … · 2015. 10. 19. ·...

Page 1: Archieflink 13 2 2013 DEF Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1 … · 2015. 10. 19. · Driemaandelijkse nieuwsbrief van de vriendenkring van het Stadsarchief van Gent - jaargang 13 -

@rchieflink - jaargang 13 - nr. 1 - januari 2013 1

rchieflink

Naast de dagdagelijkse overdrachten van admi-nistratief archief van de stadsdiensten kon hetStadsarchief in de jongste jaren opnieuw enkelecultuurhistorisch waardevolle archieven verwer-ven. In 2010 werden de opmerkelijkste aanwin-sten afkomstig van privépersonen van de pe rio- de 2000-2010 gebundeld in een publicatie diemede tot stand kwam met de hulp van de Vrien-denkring van het archief. Deze publicatie ver-scheen onder de titel Schatten van Mensen.

Op de opendeurdag van 7 oktober 2012 werd aandit initiatief een vervolg gebreid. De meest opmer-kelijke ontdekkingen, overdrachten van de stads-diensten en recente schenkingen van privaat- rechtelijke archieven uit de afgelopen twee jaar wer-den aan het publiek voorgesteld.

GROEN VAN TOEN: HERONTDEKKING VAN TWEE TUIN-HANDBOEKJES UIT DE ACHTTIENDE EEUW

Daniël Lievois ontdekte recent enkele documentenmet betrekking tot de tuinbouw in Gent uit het

begin van de achttiende eeuw. Een zwaar bescha-digd en vervuild document uit het FamiliefondsHandboeken bleek een notitieboek over een Gentseboomgaard van ca. 1710 (Familiefonds Handboe-ken, nr. 324). Een ander handboek informeert onsover een Gentse siertuin, eveneens omstreeks 1710(Familiefonds Handboeken, nr. 327). De eigenaarsen locaties van deze Gentse tuinen blijven voorals-nog onbekend. De verschillende ingrepen van detuiniers zijn over meerdere jaren bijgehouden.Onder de vermelde bloem soorten vinden we onder-meer verschillende tulpensoorten. De tulp was rond1612 door Nederlandse kooplieden uit Turkijegeïmporteerd. De tulpenbollen waren in de zeven-tiende eeuw enorm gegeerd en duur. Ook voor deeigenaar van de Gentse siertuin in 1710 waren zeongetwijfeld nog statussymbolen.

TUINBOUW IN GENTBRUGGE IN DE NEGENTIENDE EEUW

Gent droeg van oudsher de titel bloemenstad. Ophet einde van de achttiende eeuw waren reeds 333hoveniers in Gent actief. Hun bedrijven lagenvooral binnen de stadsomwalling, in de nog lande-lijke stadsdelen in de omgeving van Ekkergem enin het Sint-Pietersdorp (tussen de Schelde en deLeie). Door de oprukkende verstedelijking en destijgende grondprijzen werden de tuinbouwbedrij-ven uit het centrum weggeduwd. Vanaf het eindevan de achttiende eeuw en in de eerste helft van denegentiende eeuw zien we heel wat tuinbouwersopduiken in Ledeberg. Na 1850 verschuift de tuin-bouw van Ledeberg naar Gentbrugge, en in min-dere mate naar Sint-Amandsberg en Wondelgem.Vanaf omstreeks 1900 tenslotte verhuist het zwaar-tepunt van de tuinbouw naar Melle, Merelbeke,Evergem, Lochristi, De Pinte.

Driemaandelijkse nieuwsbrief van de vriendenkring van het Stadsarchief van Gent - jaargang 13 - nummer 1 - januari 2013

Impressie van de Opendeurdag in De Zwarte Doos op 7 oktober 2012

@Nieuwe schatten van mensen. Schenkingen aan hetGentse Stads archief (2010-2012)

Archieflink_13_2_2013_DEF_Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1

Page 2: Archieflink 13 2 2013 DEF Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1 … · 2015. 10. 19. · Driemaandelijkse nieuwsbrief van de vriendenkring van het Stadsarchief van Gent - jaargang 13 -

2 @rchieflink - jaargang 13 - nr. 1 - januari 2013

Gentbrugge vormde omstreeks 1900 zowat het cen-trum van de Belgische tuinbouwindustrie. Bekendebloemistendynastieën die actief waren in de directeomgeving van De Zwarte Doos, waren Burvenich,Dallière, Delaruye, De Smet, Pynaert-Van Geert,Van Houtte en Vervaene.De meest tot de verbeelding sprekende figuur vande Gentbrugse tuinbouw was zonder twijfel LouisVan Houtte (1810-1876). Louis Van Houtte be-landde na omzwervingen door Frankrijk (Parijs),Nederland (Den Haag), Brazilië, Brussel en Londenuiteindelijk in Gentbrugge. Samen met Adolphe Pa-peleu stichtte hij in 1839 een tuinbouwbedrijf opgronden langs de Oude Brusselseweg. Dit was hetbegin van een heus succesverhaal. Het bedrijf

kweekte en verhandelde niet alleen planten, maarstond ook in voor tuinbouwonderwijs. Bovendienpubliceerde Louis Van Houtte een eigen rijkelijkgeïllustreerd tijdschrift met duizend abonnees: LaFlore des Serres et des Jardins de l’Europe. Het bedrijfstelde op zijn hoogtepunt tweehonderd mensen tewerk.Naar aanleiding van de Opendeurdag in het Stads-archief kon de stad Gent een mooie affiche van defeesten rond de herdenking van Louis Van Houttein 1910 verwerven.

FOCUS OP ARCHITECTUURARCHIEVEN (2008-2012)

In de marge van de overdracht van het archief vanMaarten Van Severen naar het Stadsarchief in okto-ber 2008, nam het Gentse stadsbestuur – in samen-spraak met het Centrum Vlaamse Architectuur-archieven (CVAa) – ook de beslissing om het Stads-archief als bewaarinstelling te laten fungeren voorde belangrijkste architectuurarchieven van de regioOost-Vlaanderen (hierover werd reeds eerder be-richt in @rchieflink 2012-2). Dit aandachtspunt ophet vlak van acquisitie resulteerde in de afgelopentwee jaar in de opname van maar liefst zes architec-tenarchieven in De Zwarte Doos: Pierre De Rudder(Sint-Denijs-Westrem), Amand Robert Janssens (ar-chitect achter de verfraaiing van de Kuip van Gentin 1913), Armand Liebert (interbellumarchitect),André Platel (°Gent, 1927), Francis Serck (°Gent,1929) en Robert Verbanck (zoon van beeldhouwerGeo Verbanck). In de nabije toekomst worden ookde architectenarchieven van Ro Berteloot (1946-2011) en Paul Gavel (°Gent 1922) in het Stadsar-chief Gent ontsloten.

DIVERSE OVERDRACHTEN EN SCHENKINGEN

• De notulen van de gemeenteraad en de notulenvan het schepencollege van de Gentse deelge-meentes Afsnee, Desteldonk Drongen, Gent -brugge, Mariakerke, Oostakker, Sint-Amands-berg, Sint-Kruis-Winkel en Sint-Denijs-Westremwerden in 2010 en 2012 overgedragen aan hetStadsarchief Gent. Ook de notulen van de ge-meenteraad en het schepencollege van Gent zelfvoor de periode 1938-2012 werden aan DeZwarte Doos overgedragen.

• Archief van de achttiende-eeuwse kaarsengieterFrançois Férin. Op 28 april 1776 werd de 41-ja-rige François Férin, afkomstig uit het Hene-gouwse Lens, opgenomen als lid van het Gentsekaarsengietersambacht.

• In het archief van de zeventiende-eeuw se Gent sescheepshandelaar Pie ter Coornaert vinden we

Affiche bij de viering van het eeuwfeest van de Gentbrugsetuinbouwer/burgemeester Louis Van Houtte, 1810-1910(STAM, aanwinst 2012)

Archieflink_13_2_2013_DEF_Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 2

Page 3: Archieflink 13 2 2013 DEF Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1 … · 2015. 10. 19. · Driemaandelijkse nieuwsbrief van de vriendenkring van het Stadsarchief van Gent - jaargang 13 -

@rchieflink - jaargang 13 - nr. 1 - januari 2013 3

aan- en verkoopaktes van schepen uit de periode1622-1643.

• Ancien Régime-archief van de schepenbank vanDron gen. Bij de overdracht van archief uit hetDienstencentrum in Dron gen in juni 2012 werdook ongeveer één meter archief van de schepen-bank van Drongen ontdekt!

• Serafijn Standaert was waarschijnlijk uit Drongenof Vinderhoute afkomstig en moest verplichte le-gerdienst vervullen in het leger van Napoleon.Hij schreef in 1809 een brief naar een vriend, dieuiteindelijk in het gemeentearchief van Drongenterecht kwam. De brief van Serafijn is bijzonderomdat hij naast zijn relaas ook een getekend eningekleurd zelfportret bevat.

• Archief van de familie Noest, Nederlanders inGent tijdens de Eerste Wereldoorlog. Nederlan-ders genoten van een apart bezettingsregime tij-dens de Duitse bezetting in de Eerste Wereldoor-log. Dit archief geeft een beeld van het leven vaneen Nederlandse familie in Gent en bevat ookheel wat clandestiene verzetspublicaties.

• Het zwembad De Rozebroeken werd recent ver-nieuwd. Oscar Van Damme vereeuwigde de bouwvan het eerste zwembad De Rozebroeken in Sint-Amandsberg in de jaren 1970.

• De afgelopen jaren mocht het Stadsarchief zichreeds meermaals verheugen over schenkingenvan delen van het archief van de familie Boddaert.Het familiearchief Boddaert omvat vooral docu-menten die terecht kwamen bij het echtpaarCharles Boddaert-Celia Hesnault. Charles Bod -daert was advocaat en zetelde als liberaal ge-meenteraadslid in de Gentse gemeenteraad.Tussen 1895 en 1918 was hij meerdere malenschepen.

• De Gentenaar schonk het Stadsarchief zijn knip-selarchief (documentatie). In dit knipselarchiefvindt u per thema de krantenknipsels die door-heen de jaren in de krant werden gepubliceerd.

• De Koninklijke Kring Bond Oud Leerlingen enleraars Technische Scholen Gent hield in 2008 –na bijna een eeuw werking – op te bestaan. Hetarchief werd eind 2012 aan het Stadsarchief over-gemaakt.

• Op een vochtige zolder van het Gentse stadhuisontdekten de archiefmedewerkers in een verlatenlokaal een schat aan fotoalbums van de dienstProtocol. Eén album toont hoe koning Boude-wijn zijn Blijde Intrede maakte in Gent in 1952.

• Het archief van meubelbedrijf Vanden Berghe-Pauvers. Dit archief wordt momenteel onder be-geleiding van Eva Van Regenmortel van het CVAageïnventariseerd door Lieze Neyts in het kadervan de master-na-master-opleiding archivistiek.

• Het archief van de Gentse Oratorium Vereniging,een Gents koor dat jaarlijks de integrale uitvoe-ring van de Matthäuspassion van Johann Sebas-tian Bach verzorgt.

• Last but not least: het archief van de Bijloke envan de abdij van Ter Hagen (dertiende eeuw -achttiende eeuw)

Dankjewel aan alle collega’s, personen, bedrijven,families en verenigingen die welwillend deze ar-chieven overdroegen en schonken aan het GentseStadsarchief!

Pieter-Jan LachaertStad Gent, De Zwarte Doos

Portret van Serafijn Standaert, soldaat van Napoleon,

uit 1809 (aanwinst 2012-38)

Het notulenboek van de vergaderingen van de gemeen-teraad van Sint-Kruis-Winkel voor de periode 1950-1964is zoek… Dit belangrijk ar chief stuk voor de geschiedenisvan Sint-Kruis-Winkel berustte jarenlang (zeker tot1993) in het dienstencentrum te Sint-Kruis-Winkel enis momenteel spoorloos. Heeft iemand dit document ooitingezien? Kan iemand ons helpen om dit documentterug te vinden? Laat het ons weten!

OPROEP

Archieflink_13_2_2013_DEF_Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 3

Page 4: Archieflink 13 2 2013 DEF Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1 … · 2015. 10. 19. · Driemaandelijkse nieuwsbrief van de vriendenkring van het Stadsarchief van Gent - jaargang 13 -

4 @rchieflink - jaargang 13 - nr. 1 - januari 2013

Kort na de Eerste Wereldoorlog, om precies tezijn eind 1921, verscheen bij Hippoliet Janssens,socialistisch uitgever van volksboeken en geves-tigd in de Hoveniersstraat 21 in Ledeberg, eentweedelige publicatie. Daarin werd het dage-lijkse leven in de bezette stad beschreven doorde ogen van een eenvoudige Duitse soldaat: desociaaldemocraat en freelance journalist Hein-rich Wandt.

Wandt was van eind 1915 tot oktober 1918 als ge-mobiliseerd militair te Gent gelegerd. Zijn boek HetEtappenleven te Gent: kantteekeningen bij de Duitscheineenstorting bestond uit een reeks korte, vlot le-zende essays over het dagelijkse leven van de Gen-tenaars en Duitse militairen tijdens de bezetting,over de stedelijke en militaire administratie, overde soms brutale inlijving van arbeiders in de Zivil-Arbeiter-Bataillonen en vooral over het wangedrag

van sommige offi cieren die hij met naam en toe-naam noem- de. Eind 1921 volgde bij diezelfde uit-gever een Franse vertaling: Vie d’Etappe à Gand.En marge de l’effondrement allemand.

Wandt schreef zijn teksten oorspronkelijk in hetDuits en publiceerde ze in 1920 eerst onder devorm van een reeks artikels in het Berlijnse week-blad Die Freie Presse. De uitgever was de antimili-

taristische sociaaldemocraat Hans Bähr. Later datjaar verscheen bij dezelfde uitgever een bundelingvan de eerste reeks artikels onder de titel: EtappeGent. Streiflichter zum Zusammenbruch. Het tweededeel van Etappe Gent verscheen pas in 1928, bijAgis-Verlag (Wenen-Berlijn), onder de wervendetitel Erotik und Spionage in der Etappe Gent. Een jaartevoren, in 1927, had hij al een vervolg op EtappeGent gepubliceerd. In het tweedelige Der Gefangenevon Potsdam verhaalde de voormalige soldaat ondermeer over het ontstaan van de Etappe Gent. Ookgetuigde hij over de reacties in Gent bij het verschij-nen van zijn boek, die hij als clandestien bezoekervan de stad optekende, en van de gerechtelijke ver-volgingen in zijn thuisland. In het boek beweerdeWandt trouwens dat hij Gentse voorouders had: dezestiende-eeuwse Gentse wever Johan Jacob Hen-drik Wante zou een verwant van hem geweest zijn.

BIOGRAFIE

Heinrich Louis Wandt werd geboren in Stuttgart op13 mei 1890 als oudste zoon van boekbinder Hein-rich Wandt en Auguste Wörner. Na een onderbro-ken technische opleiding aan de Baugewerkschulein Stuttgart ging Heinrich aan de slag als bediendebij een architectenbureau. Zijn vrije tijd benutte hijmet het lezen van linkse literatuur en het bijwonenvan politieke vergaderingen en meetings. Rond1908 leerde hij Clara Zetkin, een Duitse vrouwen-rechtenactiviste, kennen en werd haar privé-secre-taris. In 1912 werd hij opgeroepen voor het ver-vullen van zijn legerdienst in het 10de Württem-bergse infanterieregiment nummer 180 in Tübin-gen. Musketier Wandt, die maar 1m54 groot wasen nogal corpulent, kreeg het na zes maandendienst zwaar te verduren van twee onderofficieren.Ten einde raad deserteerde hij in 1913 en via eenaantal omzwervingen belandde hij in Parijs, waarhij maar amper kon overleven. Totaal berooid be-sloot hij zich uiteindelijk vrijwillig aan te geven bijhet divisiegerecht. Als militair gevangene werd hijtot 275 dagen opsluiting veroordeeld.

Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werdWandt naar het front in Frankrijk gestuurd. Laterwas hij terug te vinden in de loopgraven rond deIeperboog, waar hij in de lente van 1915 met ern-

Heinrich Wandt aan de schrijfmachine in het Etappen-Sani-tätsdepot 4, ondergebracht in het Museum van Schone Kun-sten, XII-19-42

Erotik und Spionage in der Etappe Gent

Archieflink_13_2_2013_DEF_Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 4

Page 5: Archieflink 13 2 2013 DEF Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1 … · 2015. 10. 19. · Driemaandelijkse nieuwsbrief van de vriendenkring van het Stadsarchief van Gent - jaargang 13 -

@rchieflink - jaargang 13 - nr. 1 - januari 2013 5

stige reumaklachten werd opgenomen in het veld-hospitaal van Moorslede. Kort daarna werd hijovergebracht naar het militair hospitaal in Gent.Ongeschikt voor frontdienst werd hij tewerkgesteldals administratief bediende bij de IV. Etappen-Arzt(gehuisvest in het Justitiepaleis), meer bepaald bijhet Etappen-Sanitätsdepot 4, dat was ondergebrachtin het Museum van Schone Kunsten. Hij werd in-gekwartierd bij de familie Van Verdeghem, een bak-kerij/kruidenier in de Mageleinstraat. Tussen deDuitse soldaat Heinrich Wandt en de Gentse familiegroeide een warme vriendschap die tot lang na deoorlog zou voortduren.

Tijdens zijn militaire dienst in Gent was Wandt ge-tuige van het machtsmisbruik en het liederlijke ge-

drag van sommige officieren, zowel tegenover deGentse bevolking als tegenover de eigen soldaten,meestal frontsoldaten. Daarom besloot hij om in hetgrootste geheim met een aantal kameraden een Sol-

datenbund op te richten. Dit clandestiene groepje,dat sociaaldemocratisch en pacifistisch georiënteerdwas, stelde zich tot doel om informatie te verzame-len over de excessen van bepaalde officieren en omantimilitaristische propaganda te verspreiden onderDuitse soldaten. De vergaderingen van het bestuur,dat Wandt trouwens tot voorzitter had verkozen,vonden plaats in patisserie Bressou in de Magelein-straat. Dit etablissement werd ook vaak bezochtdoor de door de Soldatenbund verguisde officieren.Het verzamelde materiaal, genoteerd onder de vormvan trefwoorden, was de basis voor zijn latere boekover de Etappe Gent. Bij het wegtrekken van de Duitse troepen uit Gentbesloot Wandt om zijn geheime notities in veiligebewaring – ingemetseld in een muur – achter telaten bij Gentse vrienden. Om zijn manuscript terecupereren moest hij in 1919 illegaal naar Gent te-rugkeren. Zoals gezegd publiceerde hij een jaarlater de eerste hoofdstukken van Etappe Gent in af-leveringen in de Freie Presse. In 1921 kwam de eer-ste reeks afleveringen in boekvorm uit. DeNederlandse vertaling volg de een jaar later. Om hetcontract met de Gentse uitgever Hippoliet Janssenste ondertekenen reisde Wandt opnieuw naar Gent– ditmaal op legale wijze. In Duitsland kende depublicatie van Etappe Gent een be hoorlijk succes,maar het leverde de auteur ook meer dan vijftigprocessen wegens smaad op. Onder de officierenover wie Wandt getuigde, waren ook leden van dehoge adel, en dat lag zeer gevoelig. Wandt werd ver-oordeeld en belandde in 1923 in het tuchthuis vanSonnenburg. In 1924 werd hij overgeplaatst naarBerlin-Moabit. In februari 1926 verleende Rijkspre-sident von Hindenburg de gestrafte klokkenluideramnestie.

Na de machtsovername van Hitler en zijn natio-naalsocialisten in 1933 werd Wandt aangehoudendoor de Gestapo, maar kort daarna terug vrijgela-ten. Hij slaagde erin om in vaak onzekere levens-omstandigheden de naziperiode en de TweedeWereldoorlog te overleven. Na 1945 kon hij alsjournalist aan de slag bij verschillende kranten entijdschriften in Berlijn. Op 22 maart 1965 overleedHeinrich Wandt, totaal vergeten en onbemiddeld,in Berlijn-Schöneberg.

Georges AntheunisStad Gent, De Zwarte Doos

Voorblad van Etappenleven te Gent door Heinrich Wandt,uitgegeven door Hippoliet Janssens in Ledeberg in 1921, GSA1-1GA28

Archieflink_13_2_2013_DEF_Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 5

Page 6: Archieflink 13 2 2013 DEF Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1 … · 2015. 10. 19. · Driemaandelijkse nieuwsbrief van de vriendenkring van het Stadsarchief van Gent - jaargang 13 -

6 @rchieflink - jaargang 13 - nr. 1 - januari 2013

Ambtswoningen van provinciegouverneurs spe-len zelden een rol bij staatsgrepen. Putschistenlopen de residenties doorgaans voorbij en be-stormen liever paleizen, parlementsgebouwen oftelevisiezenders. In 1831 bevestigde de uitzon-dering echter de regel!

Toen leverde de Gentse gouverneurswoning im-mers het decor voor een koningsdrama van natio-naal belang. België had enkele maanden eerder deonafhankelijkheid uitgeroepen, maar de jonge staatkampte nog steeds met machtige binnenlandse vij-anden. Zo ijverden de orangisten voor een terug-keer van de Nederlandse monarchie en stelden zealles in het werk om de revolutie van 1830 onge-

daan te maken. Begin 1831 werd luitenant-kolonelErnest Grégoire (°1800) benaderd door enkeleoranjegetrouwen. In ruil voor een aanzienlijke geld-som wou de Franse avonturier in Belgische dienstbest wel een orangistische coup organiseren. Op 2februari 1831 stond Grégoire plotseling met eenleger van zo’n 250 vrijwilligers voor de poorten vanGent. De Franse putschist drong het kantoor vanprovinciegouverneur Werner De Lamberts-Corten-

bach (1775-1849) binnen en eiste dat de excellentiede Nederlandse kroonprins Willem als wettelijkevorst zou erkennen. Terwijl De Lamberts weigerde,wist het inmiddels gealarmeerde Gentse brand-weerkorps de opstandelingen te verjagen. Grégoirevluchtte de stad uit en werd uiteindelijk bij Eekloopgepakt.

Gouverneur De Lamberts-Cortenbach liet zijn rolbij het verijdelen van de staatsgreep spoedig ver-eeuwigen op doek. Het schilderij toont het kantoorvan de gouverneur en plaatst beide protagonistentegenover elkaar. Rechts staat Grégoire. Hij draagtzijn Belgisch legeruniform maar op de tafel ligt weleen halsdoek in oranje stof, de kleur van zijnbroodheren. De Lamberts staat links afgebeeld, met

een kaart van de provincie Oost-Vlaanderen als achtergrond. Meteen krachtig gebaar wijst de gouver-neur Grégoires eis resoluut van dehand.

Het schilderij dateert uit 1831 enkan op basis van de signatuur toe-geschreven worden aan de Gentsekunstenaar Joannes Egidius Van derPlaetsen (1808-1857).1 Het impo-sante werk bleef generaties in hetbezit van de familie De Lamberts-Cortenbach en werd in 1948 aange-kocht door het Koninklijk Museumvan het Le ger en de Krijgsgeschie-denis te Brussel. Het schilderijkreeg er recent opnieuw een ere-plaats in de Historische Zaal, waarhet illustreert hoe de ontmoetingtussen een gouverneur en een huur-ling in 1831 de loop van de Belgi-sche geschiedenis allicht wijzigde.

Piet VeldemanKoninklijk Museum van het Leger en de

Krijgsgeschiedenis

1 Met dank aan collega Wout De Vuyst voor de informatie!

(c) Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis

De gouverneur en de huurling

Archieflink_13_2_2013_DEF_Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 6

Page 7: Archieflink 13 2 2013 DEF Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1 … · 2015. 10. 19. · Driemaandelijkse nieuwsbrief van de vriendenkring van het Stadsarchief van Gent - jaargang 13 -

@rchieflink - jaargang 13 - nr. 1 - januari 2013 7

In het zog van Tracks, de openluchttentoonstel-ling van hedendaagse kunst in Gent, georgani-seerd door het SMAK, bracht De Zwarte Dooseen fotoboek uit over historische routes in hetstedelijk landschap.

Na eerdere, succesvolle ervaringen met onder meerhet Gentboek en de Historische atlas van Gent treedtde nieuwe ploeg van het Stadsarchief samen met decollega’s van Stadsarcheologie opnieuw naar buitenmet een gezamenlijke publicatie voor een breed pu-bliek. Op weg door Gent is opgevat als een korte ge-schiedenis van de mobiliteit in Gent, rijkelijk ge-illustreerd met beeldmateriaal. De afgebeelde foto’s,affiches, prenten, geporseleinde reclamekaarten, te-keningen, schilderijen, bouwplannen, kaarten,druksels, archiefdocumenten en archeologische ob-jecten zijn hoofdzakelijk afkomstig uit de eigen col-lecties, maar ook uit die van bevriende erfgoed-instellingen en privécollecties. In de teksten gaat deaandacht in het bijzonder uit naar de sporen(‘tracks’) die deb e w e g e n d emens heeft ach-tergelaten inGent en de im-pact ervan opde fysieke ont-wikkeling vande stad. De in-leiding schetstde netwerkenvan routes dieGent doorkruis(t)en: over land,over water enover spoor. Innegen hoofd-stukken behan-delen de auteursGuy Dupont,Pieter-Jan La-chaert, MarieChristine Lale-man, Valérie Meillander en Steven Staelens de be-langrijkste vervoersmodi in chronologischevolgorde vanaf de prehistorie tot het recente verle-

den. Zo passeren achtereenvolgens het schip, de‘benenwagen’, het paard, de kar, de trein, de tram,de fiets, de automobiel, de luchtballon en het vlieg-tuig de revue. Peter Steurbaut zorgde voor de beeld-redactie in samenwerking met Georges Antheunisen Storm Calle voor de fotografie. De productie wasin handen van Marie Christine Laleman in samen-werking met Adviesbureau Rudy Vercruysse. Voorde boekverzorging tekende Stéphane de Schrevel.Op 13 december 2012 stelde Lieven Decaluwe, deuittredende schepen voor Cultuur, Toerisme enFeesten, het nieuwe boek voor aan de pers. Het isvanaf nu te koop in De Zwarte Doos, de Stadswin-kel en het STAM voor 29 euro. Ook in de boekhan-del is het boek verkrijgbaar.

Guy DupontStad Gent, De Zwarte Doos

Boten, karren en voetgangers aan de Leie langs het voormalige Dominicanenklooster, PBK-SCMS-2008

Op weg door Gent in het zog van Tracks

Archieflink_13_2_2013_DEF_Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 7

Page 8: Archieflink 13 2 2013 DEF Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 1 … · 2015. 10. 19. · Driemaandelijkse nieuwsbrief van de vriendenkring van het Stadsarchief van Gent - jaargang 13 -

1 Nieuwe schatten van mensen. Schenkingen aan het Gentse Stadsarchief (2010-2012)

4 Erotik und Spionage in der Etappe Gent

6 De gouverneur en de huurling

7 Op weg door Gent in het zog van Tracks

8 Gent 13-13

Colofon

@rchieflink is de driemaandelijkse nieuws brief van ‘t Ar-chief. Gent on Files (GOF), de vriendenkring van hetStads archief van Gent

Het abonnement is begrepen in de lid maat schaps bij dragevan de vzw: 18 euro individuele leden, 20 euro gezin, 30euro steunende leden en 250 euro ereleden. Een los nummer kost 5 euro.Rekeningnummer: IBAN: BE31 0003 2520 7755 BIC: BPOTBEB1

CharterprojectProjectrekening Koning Boudewijnstichting voor een be-tere conservatie van de charterverzameling Giften welkom op rekeningnummer:IBAN: BE10 0000 0000 0404 BIC: BPOTBEB1 met mede-deling “L82195 - ‘t Archief Gent on Files vzw” Bij giftenvanaf 40 euro ontvangt u een fiscaal attest.

Contactgegevens GOFDe Zwarte Doos, Stadsarchief Dulle-Grietlaan 12, 9050 Gentbrugge Tel. (09) 266 57 60 E-mail: [email protected] Web: www.gentonfiles.be

CoördinatieGuy Dupont - Valérie Meillander

EindredactieGuy Dupont - Christine Duthoit - Valerie Meillander - Piet Veldeman

Foto’s en scansStorm Calle (tenzij anders vermeld)

Ontwerp logoErika Vanderstockt

Verantwoordelijke uitgeverPiet Veldeman, Ooistraat 10, 9041 Oostakker

VormgevingCandace Verbeke

DrukNV Drukkerij Verbeke, Gent

ISSN - nummer: 1376-2966

Inhoud

Herinneringen: ze spelen dagelijks een rol zowel inhet individuele leven als in de collectieve samenle-ving, soms zelfs zo massaal dat de kracht van de her-innering aan een specifieke gebeurtenis dreigtverloren te gaan. Bij de start van 2013 sommen, zoalselk jaar, lijstjes de gebeurtenissen op die we niet zou-den mogen vergeten. Het identificatiesteentje dat ar-

cheologen eraan herinnert dat leek Vulferus op 10februari 1013 overleed en in het kerkhof van hetatrium bij de monnikenkerk van Sint-Pieters begra-ven werd, komt daar niet in voor. En dit is slechtséén voorbeeld uit de cultuurhistorische sector. Deschermersgilde Sint-Michiel brengt vier eeuwen ge-schiedenis onder de loep. Feestlokaal Vooruit bestaatin 2013 een eeuw: tentoonstelling, boek, gebouwenen activiteiten brengen dit in de belangstelling. DeStad Gent zet vooral in op de herinnering aan de We-reldtentoonstelling van 1913, toen de provinciestadGent met dit evenement grote ambities koesterdevoor de toekomst. Maar achter alle voor het publiekzichtbare aspecten schuilt onnoemelijk veel basis-werk. Het archiefteam van De Zwarte Doos staat invoor inventarisatie, ontsluiting en kennisdeling vande basisdocumenten, vooral geschreven archief enbeeldmateriaal, over elk van deze gebeurtenissen uithet verleden. Die archiefopdracht wordt één van debelangrijkste uitdagingen voor het begin van 2013.

Marie Christine LalemanStad Gent, De Zwarte Doos

Gent 13-13

Affiche van de Gentse Wereldtentoonstelling 1913

Archieflink_13_2_2013_DEF_Opmaak 1 13/02/13 12:51 Pagina 8