Arbeidshygiënische tools op het internet

dr. ir. Tom Geens Wetenschappelijk Medewerker Studie- en Documentatiedienst

PROVIKMO vzw tom.geens@provikmo.be Voorzitter Belgische Vereniging voor Arbeidshygiëne

BSOH vzw tom.geens@provikmo.be

PreNNE Donderdag 02/12/2010 2

Over Provikmo • Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk • www.provikmo.be • Ruwe structuur:

– Afdeling medisch toezicht (+110 bedrijfsartsen voor +35000 bedrijven)

– Afdeling risicobeheersing (vele PA veiligheid niv 1 & 2 of andere specialisten: +50 ings, irs, psychologen/sociologen, ergonomen, arbeidshygiënisten, veiligheidsdeskundigen,…)

• Team ergonomie, psychosociaal, veiligheid • Team bedrijfshygiëne • Team metingen

– Studie- en documentatiedienst (stafdienst) • Team documentatiedienst • Team wetenschappelijk onderzoek

PreNNE Donderdag 02/12/2010 3

Over BSOH • Belgische Vereniging voor Arbeidshygiëne • www.bsoh.be • Vereniging

– Bestuurd door twaalfkoppige raad (ervaren arbeidshygiënisten werkzaam bij de universiteiten, externe diensten, overheid en bedrijven)

– Met een honderdtal leden actief in arbeidshygiëne –

1. Interessante startsites 2. Chemische agentia 3. Fysische agentia 4. Biologische agentia

Inhoudstafel

1. Interessante startsites 2. Chemische agentia 3. Fysische agentia 4. Biologische agentia

Inhoudstafel

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

Interessante startsites • Bijzonder nuttige startsites

– Beroepsverenigingen • Binnenland: BSOH (tools sectie in opbouw) • Buitenland: NVvA, BOHS, IOHA, SofHyt, AIHA, ACGIH,…

– OHLearning – BeSWIC – FOD WASO en pagina CODEX welzijn op het werk – RIVM – www.sobane.be – www.deparisnet.be – www.arbokennisnet.nl – www.portaleagentifisici.it/?&lg=EN

1. Interessante startsites 2. Chemische agentia 3. Fysische agentia 4. Biologische agentia

Inhoudstafel

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

Chemische agentia • Toxiciteit • Grenswaarden • REACH en GHS • Berekening externe blootstelling

– Inhalatoir – Dermaal – Oraal

• Berekening interne blootstelling • Verwerking meetgegevens • Generische risicoanalysesystemen

Toxiciteit (1) • Beoordeling van de toxiciteit van een stof

– Deed men het voor jou? Indien ja: • Kijk naar etiket, CLP, MSDS, (eSDS), chemiekaart, IPCS

• Kijk naar de grenswaarden (illustratieve vuistregel!)

oud nieuw

Toxiciteit (2) • Beoordeling van de toxiciteit van een stof

– Deed men het voor jou? Indien neen: doe het dan zelf • Stap 1: verzamel toxiciteitsinfo en maak een overzichtstabel;

Patchwork is hierbij een fantastisch hulpmiddel • Stap 2: stel zelf een kritisch effect vast (laagste DNEL, NOAEL,…) • Stap 3: bepaal een toxiciteitsklasse (vb. naar Sax, 1992)

– 0: weinig giftig: alleen effecten bij overmatige expositie – 1: laag giftig: reversibele effecten, enige hinder – 2: matig giftig: niet permanente schade – 3: zeer giftig: permanente schade – U: onbekend; geen gegevens voorhanden

• Internetbronnen toxiciteit – PATCHWORK – TOXNET, INCHEM – ESIS (EU) en IRIS (VS) – TOMES (betalend)

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

Grenswaarden • Bestaat er een grenswaarde?

– In België of Europa – Scientific Committe on Occupational Exposure Limits (SCOEL) – In andere landen bv via GESTIS International Limit Values – Zonee: zelf afleiden bv adhv Nederlandse Leidraad, ECETOC TR101,

Bekman 2011,… • Kunnen we meten en toetsen tegenover de grenswaarde?

– NIOSH manual of analytical methods – GESTIS analytical methods

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

REACH en GHS • Helpdesks Nederland: goeie startsites

– www.REACHhelpdesk.nl – www.GHShelpdesk.nl

• FOD WASO: site chemische agentia – Sectie REACH

– verordening – Autorisatielijst – Kandidaatlijst – Restrictielijst

– Sectie GHS – verordening

• ECHA: C&L inventory • ESIS: indeling volgens DSD/DPD én CLP/EU-GHS

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Algemene EU context: – Technical Guidance Document on Risk Assessment (2nd Ed. 2003)

– Part 1 Risk assessment for human health – Part 2 Environmental risk Assessment – Part 3 QSARs, Use Categories, RAR format – Part 4 Emission Scenario Documents

– Guidance on information requirements and chemical safety assessment (gids bij REACH)

– occupational exposure estimation (D, R14) – exposure of consumers (D, R15) – exposure related to the environment (D, R16)

• Context normering: – Bij schatten van inhalatoire blootstelling

– EN689: Leidraad voor het evalueren van de blootstelling aan chemische agentia bij inademing voor vergelijking met grenswaarden en meetstrategie

– Bij schatten van dermale blootstelling – Ontwerpnorm: technische specificatie CEN/TC 137/WG6 (2005-04-25) Dermal Exposure (NEN) (slapend)

– Bij schatten van orale blootstelling

Berekening externe blootstelling (1)

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

Model Tielemans EN689

Model Schneider CEN/TC 137/WG6

Model Jongeneelen

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

Berekening externe blootstelling (3) • Inhalatoire blootstelling: EN 689

– Identificatie blootstelling – Werkplaatsfactoren – Blootstellingsonderzoek

• Initieel / basis • Globaal / kwalitatief – semikwantitatief

– Kwalitatieve en semikwantitatieve risicosocres – Vroegere metingen inclusief biomonitoring – Metingen in vergelijkbare installaties of processen (sectorbenadering) – Betrouwbare schattingen inhalatoire blootstelling

» EASE (disk1, disk2) voor gassen en dampen » ECETOC TRA (Targetted Risk Assessment) » Stoffenmanager » MEASE » EMKG-EXPO-TOOL (COSHH-BAuA tool) » ART (Advanced Reach Tool), BEAT (Bayesian Exposure Assessment Tool,

biociden) » EASCIHMOD » ConsExpo & EUSES (biociden), DME (dieselmotoremissie), Lasrookassistent

(lasrook),… – Met de schatting index berekenen: [voorspelling]/[grenswaarde]: I=C/GW

Berekening externe blootstelling (4) • Dermale blootstelling: CEN/TC 137/WG6

– Identificatie blootstelling – Werkplaatsfactoren – Blootstellingsonderzoek

• Initieel / basis • Globaal / kwalitatief – semikwantitatief

– Kwalitatieve en semikwantitatieve risicosocres – Vroegere metingen inclusief biomonitoring – Metingen in vergelijkbare installaties of processen (sectorbenadering) – Betrouwbare schattingen dermale blootstelling

» SkinPermCalc en FiniteDoseSkinPermCalc (NIOSH) » RISKOFDERM toolkit » DREAM » Skinperm en EASCIHSkinPerm » ECETOC TRA, EASE (disk1, disk2), Stoffenmanager, MEASE, ConsExpo,…

– Met de schatting index berekenen: [voorspelling]/[grenswaarde]: I=C/GW » I < 0,1 Groen: kans op blootstelling verwaarloosbaar, OK » I > 1,0 Rood: kans op te hoge blootstelling, ACTIES nemen » 0,1 < I < 1,0 Oranje: kans op blootstelling reëel: METEN

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

Berekening externe blootstelling (5)

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

Theoretisch, REACH Conceptueel * / ** INHALATOIR DERMAAL ORAAL Aan gebaseerd op gevalideerd Referenties

EASE Mech, T1 X X gas, damp, vloeistof, vast (stof en vezels) ja Tickner et al, 2005

ECETOC-TRA Mech, T1 X X X chemische stoffen in kader van REACH EASE, ConsExpo http://www.eteam-

project.eu/ ECETOC, Money et al., 2007

Stoffenmanager Mech, T1 * / ** X X damp, vloeistof lage vluchtigheid, stof STEAMBASE ja Marquart et al., 2008,

Schinkel et al., 2010

ART Emp, Mech, T2 ** X damp, mist, stof, rook (niet voor gas en vezels)

ja Tielemans et al., 2011

EMKG-EXPO-TOOL Mech, T1 X vloeistof, vaste stof COSHH http://www.eteam-project.eu/ EMKG

MEASE Mech, T2 X X metals and inorganic substances EASE, ECETOC TRA http://www.eteam-

project.eu/ EBRC

RISKOFDERM Mech, T1 * X chemische stoffen op de werkplaats Ja maar… Schneider et al., 1999,

Oppl et al., 2003

DREAM Mech, T1 * X chemische stoffen op de werkplaats Ja maar…

Van Wendel de Joode et al, 2003, Schneider et al., 1999

EASCIHMOD Mech, T2 X AIHA EASC

EASCIHSkinPerm Mech, T2 X AIHA EASC,

ChemSTEER Mech X X chemicals during manufacturing etc door EPA zelf US EPA

EUSES Emp, Mech, T1, T2 X X industrial chemicals and biocides

TGD, ConsExpo, EASE (niet gebruiken) neen RIVM (EU)

BEAT Emp, Mech, T2 * X biociden in de landbouw neen Philips et al., 2001,

Schneider et al., 1999

ConsExpo Emp, Mech, T2 * X X x non-food consumenten stoffen, biociden

neen RIVM

SprayExpo Mech, T2 X X biociden in de landbouw ? BAuA

LasrookAssistent T3 X lasrook ja IRAS

Berekening externe blootstelling (6)

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Blootstellingsmodellering (met/zonder tools) is nodig en heeft zeker een plaats

• Maar accuraatheid en precisie moeten gekend zijn voor de tools op de markt komen

• Vele moderne tools voor desktop research voor registratie onder REACH, daarvoor zijn ze ontworpen en moeten ze gebruikt worden

• Voor echte werkplaatsanalyses zijn de meeste tools op dit moment onvoldoende accuraat en precies, ze zijn richtinggevend in de tweede stap van je blootstellingsonderzoek

• Voor het gedetailleerd onderzoek hebben we vaak meetmethoden die meer valide en precies zijn

Berekening externe blootstelling (7)

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Vraag je eerste af of modelleren je zal helpen, en zoja, denk na ifv de toepassing welk model bruikbaar is

• Modellen zijn nuttig maar niet altijd nodig • Gebruikt een getrapte aanpak (algemeen naar specifiek) • Ken de sterktes en beperkingen van het gekozen model, en

respecteer de beperkingen ook: werk binnen het toepassingsgebied • De discussie over de tekortkomingen wordt niet altijd gevoerd • Typ een resultaat van zes cijfers na de komma niet over in je

rapport (cfr onzekerheidsbereid van 10^6) • Er plakt meestal geen gevaarsetiket op een model… • Lees de handleiding of documentatie bij de modellen!

Berekening interne blootstelling

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Tool van Jongeneelen en Ten Berge • Presentatie NVvA congres 2012 • http://www.cefic-lri.org/lri-toolbox/induschemfate

Verwerking meetgegevens

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Enkele besproken op www.bsoh.be – IHStat – IHDataAnalyst – SPEED – Hyginist – AltrexChimie – …

• Verwerking volgens – EN689 – BOHS / NVvA guidance – En nog andere: overzicht Grosjean 2011

Generische risicoanalysesystemen

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Enkele besproken in Veiligheidsnieuws 172 (Prebes) – Aangepaste Kinney – COSHH essentials – CLARICE (INRS methode) – Regetox – Stoffenmanager

1. Interessante startsites 2. Chemische agentia 3. Fysische agentia 4. Biologische agentia

Inhoudstafel

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

Fysische agentia • Geluid • Binnenklimaat • Warmte- en koudebelasting • Trillingen en schokken • Ioniserende straling • Niet ioniserende straling • Verlichting

Geluid

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Wetgeving – KB Lawaai

• Websites – Sobane brochure lawaai – http://www.werk.belgie.be/ – www.deparisnet.be en daar doorklikken naar bruit – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar geluid – Niet-bindende praktijkgids “Lawaai op het werk” – Noise Reduction Ideas Bank – CDC Noise and hearing loss prevention – HSE Noise protection and hearing loss calculators – NIOSH HLsim (Hearing Loss Simulator)

Binnenklimaat

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Wetgeving – Binnenmilieubesluit versie 2004

• Websites – http://www.werk.belgie.be/ – www.deparisnet.be en daar doorklikken naar Sick Building Syndrome – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar binnenklimaat

• Ventilatieproblematiek – PHPCO2Vent – PHPAIDA – GGD-richtlijn ventilatie scholen via www.ggdkennisnet.nl

Warmte en koude

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Wetgeving – (ARAB Hoofdstuk II Afdeling I art. 64 tot 68) – (ARAB Hoofdstuk III Afdeling II art. 148 decies) – KB Thermische omgevingsfactoren komt eraan!

• BSOH studienamiddag 04/06/2012 FOD WASO Brussel • PRENNE module thermische omgevingsfactoren 14/06/2012 FLEXPO Gent

• Websites – http://www.werk.belgie.be/ warmte en koude – www.deparisnet.be en daar doorklikken naar ambiances thermiques – Sobane brochure thermische omgevingsfactoren – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar extreme koude of extreme

hitte – Overzicht websites Hittestress Van Hooste 2011

Trillingen en schokken

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Wetgeving – KB Mechanische trillingen

• Websites – www.deparisnet.be en daar doorklikken naar vibrations manubrachiales of

vibrations corps total – Sobane brochure globale lichaamstrillingen – Sobane brochure hand- en armtrillingen – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar trillingen – Niet-bindende praktijkgids bij de EU richtlijn trillingen – www.ergonomiesite.be/arbeid/trillingen.htm (calculator) – http://www.vibration.db.umu.se/Default.aspx?lang=EN (dbase en calculatoren) – http://www.las-bb.de/karla/ – http://www.hse.gov.uk/vibration/hav/vibrationcalc.htm – http://www.humanvibration.com – http://www.portaleagentifisici.it/?&lg=EN

Ioniserende straling

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Wetgeving – KB ioniserende straling

• Websites – http://www.werk.belgie.be/defaultTab.aspx?id=612 – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar ioniserende straling – http://www.nvs-straling.nl/cms/showpage.aspx

Niet-Ioniserende straling

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Wetgeving – KB KOS

• Websites en software – Elektromagnetische velden in arbeidssituaties – Optische straling in arbeidssituaties – Niet-bindende praktijkgids bij de EU richtlijn kunstmatige optische straling – Checklist KOS (kunstmatige optische straling) van Steven Van Cauwenberghe

(FOD WASO) en andere info mbt KOS – HSE brochure kunstmatige optische straling – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar elektromagnetische straling – Catrayon 4 is een programma van het INRS dat toelaat om blootstelling aan

kunstmatige optische straling op de werkplek te berekenen en om beschermingsmiddelen te kiezen. http://www.inrs.fr/accueil/produits/mediatheque/doc/outils.html?refINRS=outil03

Verlichting

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

• Wetgeving – ARAB Hoofdstuk II Afdeling I art. 59 tot 63bis

• Websites en software – http://www.etaplighting.com/downloads.aspx?id=4378&LangType=2067&comp

=etap – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar licht – Nederlandse stichting voor verlichtingskunde – Sobane brochure verlichting – Sobane brochure beeldschermwerk

1. Interessante startsites 2. Chemische agentia 3. Fysische agentia 4. Biologische agentia

Inhoudstafel

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

Biologische agentia • Wetgeving

– KB Biologische agentia – Legionellabesluit versie 2007 – Binnenmilieubesluit versie 2004

• Websites – Sobane brochure biologische agentia – The European Guidelines for Control and Prevention of Travel Associated

Legionnaires' Disease – http://www.werk.belgie.be/ – http://www.biosafety.be/ – http://www.bvfplatform.nl/ – http://www.dsmz.de/ – http://www.legionellavraagbaak.nl

Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)

Bedankt voor jullie aandacht!