05. ANTIMICOBIËLE EN ANTIFUNGALE MIDDELEN AANGRIJPEND OP DE

PLASMAMEMBRAAN

Achtergrond

De plasmamembraan draagt bij aan de handhaving van de cellulaire integriteit, ondermeer door

de aanwezigheid van mechanismen t.b.v. passieve diffusie, gefaciliteerde diffusie en actief

transport

Humane en microbiële plasmamembranen bevatten beide lipid-achtige en proteinerge structuren;

de lipid-achtige structuren zijn bij bacteriën vooral fosfolipiden, bij schimmels m.n. sterolen

Chemotherapeutica die aangrijpen op de plasmamembraan veroorzaken dus verlies van

membraanintegriteit, wat uiteindelijk leidt tot celdood

Onderscheid in:

A. Polymixinen en cholistine (bactericide middelen)

B. Amphotericine B en nystatine (fungicide middelen)

C. Imidazolen (fungicide middelen)

A. Polymixinen en cholistine

Polymixinen A, B, C, D en E, geproduceerd door Bacillus polymyxa; polymixine B minst toxisch

voor mensen

Cholistine: identiek als polymixine B; therapeutisch bruikbaar analoog is sulfomethyl derivaat

Grote cyclische polypeptiden bestaande uit polaire en niet-polaire zijde, waardoor ze kunnen

fungeren als detergenten van bacteriële membranen

1

Gevolg: verlies van membraanintegriteit en verlies van celviabiliteit (lysis, zelfs in hypertonisch

milieu; ook Gram-negatieven)

Echter: zelfde cytotoxisch effect op zoogdierencellen, speciaal wanneer in geconcentreerde vorm

aanwezig, zoals in niertubuli, dus zeer nefrotoxisch bij parenterale toediening

Polymixine B: epicutaan (zalfjes, crèmes, sprays, oogdruppels) tegen m.n. Gram-negatieven z.a

Haemophilus, Salmonella, Shigella en Vibrio

Cholistine: oraal, o.a. ter voorkoming van infecties bij patiënten met acute leukemie of

neutropenie geïnduceerd door chemotherapie

B. Amphotericine B en nystatine

Geïsoleerd uit Streptomyces bacteriën

Beïnvloeden membraan integriteit van schimmels op zelfde wijze als polymixinen en cholistine

dat doen bij bacteriën

Hebben echter meer affiniteit voor ergosterol in plasmamembranen van schimmels dan voor

cholesterol in plasmamembranen van zoogdieren, waardoor grotere specificiteit

Nystatine te toxisch voor parenteraal gebruik; daarom oraal en epicutaan tegen vnl. slijmvlies- en

huidinfecties veroorzaakt door Candida (orale tabletten en suspensies, vaginale tabletten en

crèmes, huidcrèmes)

Amphotericine B heeft breder activiteitsspectrum maar ook meer toxische effecten, vnl. renaal

(vanwege beschadiging tubulaire celmembranen); ernstig maar meestal reversibel

Meestal IV

C. Imidazolen

2

Antifungale middelen

Remmen cytochroom P450 in schimmels, dat normaal lanosterol omzet tot ergosterol, leidende

tot tekort aan ergosterol en verlies van membraanintegriteit

Epicutaan: miconazol, clotrimazol, tegen o.a. schimmelinfecties aan de voeten, perineum, nagels,

vagina, en mond

Systemisch: ketoconazol, tegen oa. histoplasmose

3