Annemaaike Bakker en Benja Bruijning. Intiem...

17 september 2010 , pag. 21

Intiem drama opeiland in de mist

Plaats: Boer (locatievoor-stelling). Voorstelling:Agatha. Tekst: MargueriteDuras. Gezelschap: ’nMeeuw. Spel: AnnemaaikeBakker en Benja Bruijning.Regie: Tatiana Pratley. Be-langstelling: 50 mensen.Nog te zien: vanavond, 18,19, 23, 24 en 25 september

BOER - Kunnen twee mensen ookteveel van elkaar houden? Ja ze-ker en dan kan het afscheidmeer pijn doen, dan wanneer derelatie op is, want geen van bei-den wil het afscheid en tochvoelen ze dat het moet. ‘Agatha’is een intiem, wroeterig dramavan Marguarite Duras dat gesi-tueerd is in het oude huis waarde geliefden ooit gewoond heb-ben. Het huis aan de Normandi-sche kust is bij ’n Meeuw ver-vangen door een grote, legeboerenschuur, waar wat verge-ten huisraad als vanzelf flardenvan herinneringen oproepen.De jongeman in strak pak en dejonge vrouw op hoge hakkenogen in deze omgeving mis-plaatst, maar na een tijdje be-grijp je dat hun rendez-vousvoor het afscheid een heimelijkkarakter heeft.

‘Agatha’ vergt van de kijkerveel luistergeduld, want de bre-de woordenstroom van Durasroept weliswaar dezelfde lege,verlaten sfeer op die je ook in de

schilderijen van Edward Hop-per aantreft, maar net als daarblijft het gissen naar achter-gronden en omstandigheden.Pas geleidelijk aan wordt duide-lijk dat de minnaars broer enzus zijn, dat ze andere relatieshadden of hebben, maar elkaarniet los kunnen laten.

In de atmosfeer die Duras énregisseur Tatiana Pratley oproe-pen bevinden de karakters zichop een eiland in de mist waar-achter de buitenwereld ver-vaagt. Het is niet zozeer het ta-boe op incest dat hun verhou-ding onmogeiijk maakt als welhet onuitgesproken besef dat zete veel met elkaar zijn verkleefd.Wat blijft er van hen over, als zezich niet meer in de ander kun-nen spiegelen?

In het begin, als de broer netheeft gehoord van het voorge-nomen afscheid van zijn zus, lij-ken de grote emoties nog weleens als een al te ruime jas omde jonge spelers te hangen.Maar naarmate hun spel kleinerwordt en de twee, zolang hetnog kan, terugkruipen onder el-kaars huid, winnen AnnamaaikeBakker en Benja Buijning steedsmeer aan overtuigingskracht.Mooi om te zien dat deze oud-spelers van de JeugdTheater-School het aandurven om zon-der toestanden of spektakel dediepte in te gaan.

HANS BRANSdiepte in te gaan.

HANS BRANS

21

Annemaaike Bakker en Benja Bruijning.Annemaaike Bakker en Benja Bruijning. Foto Gert Gort

30 januari 2010 , pag. 25

‘Allo, allo!’ metverkleedpartijen

Plaats: De Lawei, Drach-ten. Voorstelling: Allo, al-lo! Script: Jeremy Croft enDavid Lloyd. Vertaling enbewerking: Allard Blom.Spel: Alfred van den Heu-vel, Esther Roord, Vannes-sa Timmermans, HilkeBierman, Danny Hout-kooper, Barry Beijer, e.a.Regie: Paul van Ewijk. Be-langstelling: uitverkocht.Nog te zien: 30 januari inDrachten, 2 februari inLeeuwarden, 11 februari inFraneker en 5 mei in Hee-renveen.

DRACHTEN - Een kluchtige come-dy maken met nazi’s, onderdui-kers en verzetsmensen, dat dur-ven alleen de Britten. Tussen1982 en 1992 zond de BBC de ui-terst succesvolle serie ‘Allo, al-lo!’ uit, die daarna nog einde-loos herhaald is.

In het centrum van alle com-motie staat de arme kroegbaasRené, die aan alle kanten in detang zit tussen de Duitsers enhet verzet, tussen zijn vrouw enzijn minnaressen en eigenlijktussen iedereen die hem voorde voeten komt. De kracht vande serie waren de idiote typesen de onwaarschijnlijke verwik-kelingen die tot nog veel on-waarschijnlijker, hilarische situ-aties leiden.

Het is verleidelijk om zo’nsuccesnummer ook nog eens inhet theater te herhalen. Maardaar pakt het natuurlijk tochweer wat anders uit. Uiteraardhebben we hier andere acteurs

en die zijn ook zeker niet slecht,maar ze moeten niet alleen eenleuke rol neer zetten, maarvooral andere acteurs imiteren,want voor de tv-kijkende toe-schouwer zijn de personagestoch volledig verweven met deoorspronkelijke acteurs. Je gaatdan toch al snel kijken of dezeRené (Alfred van den Heuvel),deze Gruber en deze Mimi over-eenkomen met de oorspronke-lijke – een wedstrijd die nooit tewinnen valt.

Wat niet wil zeggen dat dezeHollandse ‘Allo, allo!’ niet grap-pig en onderhoudend is. Hetfeest der herkenning doet danmisschien wel vooral verlangennaar een nieuwe herhaling optv, toch staan hier wel hele goe-de imitators. Ook op het lastigepunt van de changementen inhet geval van tv-bewerking voortheater scoort deze voorstel-ling uitstekend want de vaartblijft erin en bij nood springtmadam Edith even bij met haarprachtig-erbarmelijke cabaret-nummers.

Het origineelst aan deze tweeafleveringen – want dat zijn hetin feite – zijn de verkleedpartij-en die noodzakelijk zijn vanwe-ge de talloze dubbelrollen.Doordat ze open en bloot ge-beuren (zelfs de schminktafelszien we achter op het toneel)wordt het een soort doldwaze,bijna kinderlijke theaterwed-strijd die wèl op punten gewon-nen wordt.

HANS BRANS


Veel rafelige randenin ‘Amateurs!’

Plaats: De Harmonie,Leeuwarden. Voorstel-ling: Amateurs! Tekst, re-gie, liedjes: Wannie deWijn. Spel: Wil van Kralin-gen, Peter Tuinman, Wil-bert Gieske, Hans Thissen,Saskia Bonarius, YorickZwart en Jiska van Duyn.Belangstelling: 360 men-sen. Nog te zien: 28 janu-ari in Heerenveen, 26maart in Drachten en 15april in Franeker.

LEEUWARDEN - Toneelstukkenover toneelstukken zijn er in hetmoderne toneel bij de vleet. To-neelstukken over amateurs zijner maar een handvol. Terwijl deeerste categorie gaat overschijn en werkelijkheid, neigt detweede vooral naar de satire.

Schrijver Wannie de Wijn pro-beert in zijn tweede stuk ‘Ama-teurs!’ (eerder won hij de To-neelpublieksprijs met ‘De goe-de dood’) beide zaken te mixen,maar de satire heeft onvermij-delijk de overhand. Dus zien weeen stelletje goed bedoelendeamateurs die te laat komen, huntekst niet kennen, spelen als eenstrijkplank of zich juist verlie-zen in hun emoties. De types dieal deze knulligheden ten toonspreiden zijn net niet karikatu-raal.

Al loopt de spot met de ’goedbedoelende amateurs’ dus nietuit op een voor de hand liggen-de klucht, een tragikomedie - zo-als de schrijver wil – wordt hetevenmin. Daarvoor blijft de tra-giek te oppervlakkig, hoezeerWil van Kralingen ook haar bestdoet om van die kant van haar

personage nog iets te bakken.In die schemerzone duurt het

even voor de lach de juiste tem-peratuur bereikt heeft. Dankzijde scherpe teksten van De Wijnen het ingehouden komisch ta-lent van een uitstekende cast –Peter Tuinman voorop – luktdat uiteindelijk wel, zoals in eenprachtige improvisatiescènemet op hol geslagen demonen.Of in een dochter-komt-thuis-met-vriendje scène waarbij detekst in een eindeloze ’loop’ ge-raakt.

De slimste zet van De Wijn isongetwijfeld om tegenover deklunzige amateurs een profes-sionele gastregisseur te zetten.Ongeduldig en genadeloos stelthij het amateurisme van zijnspelers aan de kaak, maar on-dertussen maltraiteert hij zeomdat ze niet aan zijn norm van’echtheid’ voldoen. Waar ama-teur staat voor liefhebber staatprof hier voor liefdeloos.

‘Amateurs!’ heeft veel grappi-ge momenten, maar ook veel ra-felige randen. Zo barst het in deschouwburg waar de verenigingmag repeteren van de onver-wachte licht- en geluidseffectendie aan een op hol geslagencomputer worden toegeschre-ven. Dat leidt tot mooie plaat-jes, maar het hoezo of waaromvan dit spookhuis hangt in hetluchtledige.

Het zou niet gek zijn als die ra-felige randen nog eens werdenbijgepunt en deze tekst zou wor-den gespeeld door echte ama-teurs. De beste spot is immerszelfspot.

HANS BRANS

01 december 2010 , pag. 7

Leni Riefenstahlop de snijtafel

gewiktgewogen

Plaats: De Lawei, Drachten.Voorstelling: Amazones. Teksten regie: Gerardjan Rijnders.Gezelschap: Ro Theater. Spel:Sylvia Poorta, Herman Gillis,Fania Sorel, Jacqueline Blome.a. Belangstelling: 70 mensen.

DRACHTEN - De maatschappe-lijke rol van de kunstenaar ver-sus zijn recht om kunst te ma-ken ter wille van de kunst – hetis een onderwerp dat in veelvormen terugkeert in het werkvan Gerardjan Rijnders. Zoals inhet stuk over Piet Mondriaandat hij twee jaar terug schreef enregisseerde.

Hetzelfde thema zien we in’Amazones’ over Leni Riefen-stahl, een totaal andere kunste-naar dan de intellectualistischeMondriaan. Riefenstahl is vooralberoemd – en later verguisd –om de knappe, esthetische filmsdie ze maakte voor de nazi’s,zoals ’Triumph des Willens’ en’Olympia’. Hoewel nooit veroor-deeld, kwam de zelf verklaarde’apolitieke’ regisseuse na deoorlog nauwelijks nog aan debak, ondanks de cultstatus die zeop hoge leeftijd weer wist teverwerven.

Rijnders concentreert dehandeling volledig rond defilmset van ‘Penthesilea’, eenproject gebaseerd op een stukvan Von Kleist, dat vanwege deoorlog mislukte. Terwijl de goedgeconserveerde filmmaakster(Sylvia Poorta) aan de zijkantverongelijkt zit te kibbelen methaar jongere minnaar, is eengroepje acteurs en een completecameraploeg druk in de weermet opnames uit de gedroomdefilm van de gewezen cineaste.Tegelijk zien we de filmscènes inde ouderwets heldhaftige stijlvan Riefenstahl op een grootscherm.

De Amazone-koningin Pen-thesilea (Fania Sorel) hunkertnaar liefde en schoonheid, maarkan niet ontsnappen aan decodes van haar tijd. Voor wie hetorigineel van Von Kleist nietkent is de overeenkomst tussenRiefenstahl en Penthesilea nietaltijd even makkelijk te volgen,maar desondanks geeft dezeknap gemonteerde voorstellingeen fascinerend beeld van eencomplexe persoonlijkheid: ei-genzinnig, gedreven, opportu-nistisch en met een naïviteit diegrensde aan blindheid.

HANS BRANS


Beant Baas fleurige ruikerK R I T I E K K O R T

Plaats: De Koornbeurs, Franeker. Voorstelling: Beant for president.Tekst: Rients Gratama, Bouke Oldenhof, Leo Dijkstra en Leny Dijkstra.Spel: Rense Westra, Leny Dijkstra, Meriyem Manders en André de Zee.Regy: Steven de Jong. Belangstelling: 170 mensen. Nog te zien:www.baasboppebaas.nl.

FRANEKER - Vijf jaar na dato krijgt de succesvolle, eersteregionale soapserie ‘Baas boppe Baas’ een tweedestaartje. Eerst was er de gelijknamige revue en nu dan‘Beant for president’. Naast Rense Westra als de nurksetitelheld Beant Baas en zijn schoondochter Talieta (Me-riyem Manders) zijn er nu twee gasten aan de cast toege-voegd, André de Zee en Leny Dijkstra. De laatste leverdesamen met haar man Leo, plus Rients Gratama en BoukeOldenhof het tekstmateriaal.

Het resultaat is een bonte ruiker die als boeket nietdirect de hoofdprijs verdient, maar wel een schat aanfleurige bloemen biedt. Rode draad is het gegeven datBeant zich kandidaat heeft gesteld als president van Eu-ropa. Zijn campagneleider Willy, diens vriendin Talietaen buurvrouw Hinke lopen zich tevergeefs het vuur uitde sloffen om het de nukkige kandidaat naar de zin temaken.

Het eerste deel komt moeizaam op gang. De kapstokvan het verhaal geeft weinig houvast en de verhoudin-gen zijn vaag. Maar de liedjes zijn mooi en de tekstenvaak grappig. Na de pauze komt er meer schwung in.

Beant waant zich na een hartaanval in de hemel, dieeen kopie van het Friese platteland in de jaren vijftigblijkt te zijn. De anderen doen hun best die utopie over-eind te houden en dat levert aardige scènes op, bijvoor-beeld als Leny Dijkstra met een vette knipoog het roem-ruchte ’De tiid hâldt gjin skoft’ uit de kast haalt, of samenmet Westra twee roddelende oudjes opvoert.

HANS BRANS


Luchtigebedgeheimen

Plaats: Lawei, Drachten.Voorstelling: Bedgehei-men. Tekst en regie: Hayevan der Heyden. Gezel-schap: Mussen en Zwa-nen. Spel: Bert Kuizenga,Mary-Lou van Stenis, Miry-anna van Reeden, EvaPoppink, Hans Breetvelden Dave Mangel. Aantaltoeschouwers: 00. Nog tezien: do. 21 januari in Hee-renveen.

LEEUWARDEN. In het avant-gardis-tische toneel van Pirandello totWim T. Schippers is het een ou-de truc: de acteurs stappen uithun rol, vertellen het publiekover het stuk en leveren com-mentaar op van alles en nogwat. Maar in het genre komediezoals Haye van der Heyden diesinds jaar en dacht schrijft ishet wel een noviteit. Voor zijn ei-gen gezelschap Mussen en Zwa-nen schreef en regisseerde hij’Bedgeheimen’, een vrolijkeklucht over twee stellen, tussenwie de jeu eraf is en die nu maareens buiten de deur aan het ge-rief willen komen. Partnerruilmet aan elke kant een die wel wilen een ander die er geen zin inheeft.

Nu neeg Van der Heyden inzijn laatste stukken al wat meernaar onderonsjes met het pu-bliek dan bijvoorbeeld zijn En-gelse evenknie Ayckbourn, dusdeze stap is eigenlijk wel lo-gisch. Op deze manier kan met-een dat knullige gedoe met dieeeuwige bankstellen en wappe-rende deuren het raam uit. Despelers moeten het doen metmet wat losse, schuin (ja, ja, wehebben het over sex) afgetoptezetstukken, die ze naar harte-

lust heen en weer schuivenvoor het volgende scènetje. Als-of het één groot improvisatiefestijn is.

Dat gaat deze doorgewinter-de comedy-spelers uitstekendaf. Ze hebben overduidelijk lolin het voortdurend switchenvan scène naar verteller en vanrol naar rol. En met die geest-drift krijgen ze het publiek mee.

Maar wat is nou de meerwaar-de van deze vorm, vergelekenmet een ’realistische’ komedie?Een enkel keertje durft men hetaan om de toeschouwers de pinop de neus te zetten, bijvoor-beeld met de vraag hoe ingesla-pen hùn sexleven wel niet is.Door de snelle verteltrantmaakt Van der Heyden het ge-hannes van de gefrustreerdeechtelieden transparanter,maar verder biedt zijn nieuwverworven theatrale vrijheidtoch vooral de mogelijkheid omvanuit alle hoeken en standengrappen te scoren. Dat die grap-pen, zoals bij de oer-dommigeJaap, nogal eens ten koste gaatvan de geloofwaardigheid vanhet personage wordt makkelijktoegedekt door de cabaretesketoon. Ook al omdat de persona-ges consequent zichzelf blijvenals ze uit de scène stappen, laatde auteur de mogelijkheid lig-gen om een wat indringendercommentaar te geven op hettragi-komische sexleven van deechtelieden. Gelukkig komt datindirect wel van hun twee kin-deren, wiens toenaderingen aleven stoethaspelend zijn, maardie tenminste wel authentiekerzijn.

HANS BRANS

03 februari 2010 , pag. 19

Als je vreemd gaat,houd dan je mond

Plaats: Posthuis, Heeren-veen. Voorstelling: DeBurggravin van Vergi.Tekst: anoniem. Herta-ling: Willem Wilmink. Spel:Bartho Braat. Muziek: KimSoepnel. Regie: Frederikde Groot. Belangstelling:16. Nog te zien: 6 maart inde Bierhalle in Grou.

HEERENVEEN - Vreemdgaan is vanalle tijden. En mooie verhalenover de zoete en gevaarlijkekanten ervan eveneens. ActeurBartho Braat begint zijn vertel-ling met een ontspannen aan-loop over het boek dat hij in z’nhand houdt. ‘De Burggravin vanVergi’ is van een onbekende,Brabantse auteur uit de vijftien-de eeuw, die het bewerkte naareen Franse voorganger. Dit po-pulaire verhaal werd destijdsongetwijfeld nauwelijks gelezenmaar vooral verteld, net als nu.

Dan glijden we op de donkeretonen van een contrabas statighet verhaal in. De metrische, rij-mende hertaling van WillemWilmink is soepel, beeldend enconcreet en geeft je het gevoelmidden in die middeleeuwsewereld te staan. Braat laat de

verzen er met ogenschijnlijk ge-mak uitrollen, alsof hij naast jeaan de bar staat, met een lichtironische twinkeling.

Af en toe demonstreert hij eriets bij, zodat je het hondje ziethuppelen dat de getrouwdeburggravin gebruikt om voorhaar geheime minnaar het seinop veilig te zetten. Die appetijte-lijke jonge man komt echter ineen lastig parket als de vrouwvan zijn baas een oogje op hemlaat vallen en hij haar gunstenafwijst. Uit wraak maakt ze hemzwart bij haar man, die hemdwingt de naam van zijn minna-res te onthullen. De moraal vanhet verhaal: als je vreemd gaat,houd dan je mond.

Naarmate de emoties toene-men verplaatst de verteller zichmeer en meer in de personages.Maar de virtuositeit waarmeedat gebeurt verdringt nergensde vertelling, zodat het beroepop onze verbeelding in tactblijft. De basale klanken van decontrabas van Kim Soepnel spe-len daarbij een bescheiden,maar cruciale rol; nu eens sug-gestief of ondersteunend, danweer temporiserend.

HANS BRANS

18 maart 2010 , pag. 19

Een stoet buitenissige types Plaats: De Lawei, Drach-ten. Voorstelling: De intri-gant. Tekst: Victor Meijer.Gezelschap: De Varkens-fabriek. Idee, concept enspel: Karim el Guennounien Mohammed Azaay. Re-gie: Patrick Stoof. Nog tezien: 7 mei in Leeuwarden.

DRACHTEN - Geen krant die je op-slaat, of ergens duiken de woor-den ’Marokkaanse criminelen’op. Maar hoe ziet dat wereldje

er nou aan de achterkant uit?Zoiets moet het idee geweestzijn dat leidde tot de derdevoorstelling van Karim el Guen-nouni en Mohammed Azaay.

Het resultaat is geen sociolo-gisch verantwoord theater datmoet verleiden tot meer begripvoor de mislukte integratie.Daarvoor is de cabareteske stijlvan De Varkensfabriek, zoalshet duo zich sinds hun eerstevoorstelling noemt, te hardhan-dig en vooral te humoristisch.

Met tekstschrijver VictorMeijer kwamen ze tot een ver-haal dat staat als een huis. Mi-moen is een zestienjarige knaapdie na de vroege dood van zijnvader naar de grote stad komt.Zonder geld en zonder vriendenis hij een gemakkelijke prooivoor de oudere buurjongenHassanova, die de schimmigezaakjes van een broer heeftovergenomen. Mimoen krijgtgeld om zich beter te kleden enwordt op een hoertje getrak-

teerd, maar ondertussen ge-bruikt als lokaas.

Eenmaal ingelijfd in entoura-ge van Hassanova maakt hijkennis met een stoet van buite-nissige types, zoals een aftake-lende vader die permanent meteen schaap omzeult, een beulmet een denkbeeldig hondje, oftwee slagersknechten die eenlijk moeten ’verwerken’. Moei-teloos switchen El Guennounien Azaay van het ene naar hetandere personage – meer dan

twintig zijn het er zeker – en ge-ven ze de criminele avonturenvan Hassanova en Mimoen devaart van een achtbaan met tur-bo.

Die cabareteske virtuositeitmag dan het handelsmerk zijnvan deze twee kwajongensach-tige speelbeesten, toch is hetnet iets meer dan een knappe,filmische maffiaparodie. De tal-loze visuele vondsten geven ernog eens een absurd tintje aan,maar belangrijker is dat er wat

meer emotionele diepgang ont-staat, vooral in de tweede helft.

Mimoen is er dan in geslaagdhet milieu te ontvluchten, maarals justitie hem op het spoor isgekomen, wordt hij gedwongenom opnieuw in Hassanova’skring te infiltreren. Plotselingvallen er nu mooie stiltemo-menten en gaat er meer door zeheen dan adrenaline, zoalswroeging en de vraag waaromhet zo moest lopen.

HANS BRANS

21 oktober 2010 , pag. 7

gewiktgewogen

Lach en tegenslagin ‘Opgaande zon’in ‘OpgaandPlaats: De Koornbeurs,Franeker. Voorstelling: ‘Deopgaande zon’ van HermanHeijermans. Gezelschap:Toneelgroep Maastricht.Belangstelling: 80. Nog te zien:29 oktober in Heerenveen, 18november in Sneek.

FRANEKER - Naast het absurdis-tische sprookje ‘De wijze kater’staat er dit seizoen nog eentweede Heijermans op het pro-gramma en wel van ToneelgroepMaastricht. ‘De opgaande zon’uit 1908 behoort tot het sociaal-realistische genre waar Heijer-mans vooral bekend om is. Maarwie meent dat het hier om eenschrijnende aanklacht tegen hetverdorven grootkapitaal gaatdoet deze moderne tragedieernstig tekort.

Zeker in handen van regisseurArie de Mol, is ‘De opgaandezon’ allesbehalve een overjarigmelodrama. Om het milieu vankleine middenstanders in zijntijd te plaatsenis van het wonin-kje van winkelier Mathijs deSterke een ratjetoe van anachro-

nismes gemaakt: ouderwetsemeubeltjes naast een oude tv eneen jaren zestig telefoon.

Ook de taal is een mengelingvan 1908 en 1980, van Amster-dams en Vlaams. Dat is evenwennen, net als het moordendtempo dat de spelers er op nahouden. In een volgepakt vlakvan vier bij vier, wordt het be-grip ‘krap behuisd’ hier plastischvormgegeven.

Temidden van deze chaoslacht Mathijs zich een kriek,terwijl de ondergang van zijnnering, dankzij het naastgelegenwarenhuis ‘e opgaande zon’,onafwendbaar is. Alleen dochterSonja begrijpt dat zijn lacheneen fort is tegen de slagen vanhet lot.

Door brand te veroorzaken‘redt’ Sonja, dankzij de verzeke-ring, haar vader van een faillis-sement, maar in een aangrijpen-de slotscène spoort hij zijndochter aan schuld te bekennen:alleen wie het noodlot recht inde ogen durft te zien staat sterk.Vanuit een vervreemdend beginwerkt deze hechte, energiekeformatie naar een moreel dilem-ma dat je recht bij de strot grijpt.HANS BRANS

‘Opgaande zon’


Uitbundig kattenfestijn met tijdloze moraalPlaats: De Lawei, Drachten. Voor-stelling: De wijze kater. Auteur:Herman Heijermans. Gezelschap:Het Toneel Speelt. Spel: Mark Riet-man, Camilla Siegertsz, Marisa vanEyle, Arent Jan Linde e.a.. Regie:Jaap Spijkers. Aantal toeschou-wers: 250. Nog te zien:1decemberin Leeuwarden.

DRACHTEN - Het oeuvre van Herman Hei-jermans omvat veel meer dan het rea-listisch drama, waarmee hij zelfs inter-nationaal beroemd werd. Gelukkigheeft Het Toneel Speelt nu een van die

pareltjes afgestoft die het professione-le toneel al te lang links heeft laten lig-gen. ’De wijze kater’ staat te boek alseen boosaardig sprookje, geïnspireerdop de Gelaarsde Kat en met alle ingre-diënten voor een prachtige familie-voorstelling. Ware het niet dat de strek-king daarvoor net een beetje te venij-nig is.

Dat venijn blijkt, zoals het hoort,vooral in de staart te zitten. In het be-gin kunnen alle leeftijden nog genietenvan het verhaal van de arme Jonathanen zijn slimme kater Hans. Jonathan iseen passieve goeierd à la Piet Paalt-jens, die zich het liefst romantisch gaat

verhangen als hij zijn leveranciers nietmeer kan betalen. Dan blijkt zijn katerHans ineens te kunnen praten.

Vermomd als heer weet hij samenmet zijn baasje door te dringen tot hethof, waar de koning dankzij een ratten-plaag tolt van slapeloosheid. De katverjaagt de ratten én de valse kroon-prins in spe, waarop de koning hemvoor een dagje zijn plaats op de troongunt. Bekleed met absolute machtblijkt de onbekommerde kattennatuurtoch sterk verwant aan de bloeddorsti-ge rattennatuur.

De ’natuurlijke’ wijsheid van de ka-ter ontpopt zich als een rücksichtsloze

politieke moraal, een opportunistischrecht van de sterksten. Dan besef je datde houdbaarheidsdatum van dit stukuit 1900 nog lang niet is verstreken.

Gelukkig zit die boodschap diep ver-pakt in een geweldig theaterfeest. Desprookjessfeer wordt prachtig groteskaangezet, zowel in de vormgeving alsde speelstijl. Dat is eerst even wennen,maar dan buitelen de grappen over el-kaar heen.

Camilla Siegertsz speelt als de katerHans de rol van haar leven. Ze is be-haagziek, soepel, alert, onverschillig,meedogenloos en in dat hele scalasteeds zeer herkenbaar als kat. Als ze

iets ruikt, ruik jij het ook. Mark Rietmanspeelt als de geplaagde, naïeve koningzijn zoveelste glansrol. In zijn spel zitaltijd iets onberekenbaars, alsof hij netuit een delirium ontwaakt. Zijn geschif-te, despotische koning, wordt door deverbijstering die hem overkomt tochweer sympathiek.

Ook de andere rollen zijn ijzersterkbezet. Arent Jan Linde als lakei bijvoor-beeld is een mimisch wonder.

De Wijze Kater is een voorstellingmet zoveel visueel genot en filosofi-sche diepgang dat je hem graag nogeen keer zou willen zien.

HANS BRANS

06 september 2010 , pag. 88Poëtyske sfear yn

Down SouthPlak: Op lokaasje yn deZuidlanden (Techum, Ljou-wert). Foarstelling: DownSouth, op zoek naar thuis.Selskip: Tryater. Spel: AlytDamsma, Hilbert Dijkstra,Leny Dijkstra, Hans This-sen, Lysbeth Welling, JoopWittermans, Riemer vander Wal e.a. Tekst: TjeerdBischoff. Oersetting: Pe-ter Sijbenga. Dekor: JanRos. Regy: Jos van Kan.Tal besikers: 200. Noch tesjen: sneon- en sneintemi-dei (om 14:30 en 16:30) ynseptimber.

LJOUWERT - Ferhúzje, wenje ynnije wenten dy’t boud binne opâld lân, dat is op himsels ge-nôch om in minskelibben aar-dich op ’e kop te setten. In min-ske wennet no ienkear net allin-ne yn in hûs, mar ek yn in om-jouwing. Tryater brûkt ditgegeven as útgongspunt foar inspesjale lokaasjefoarstelling,dy’t op fersyk fan de gemeentemakke is oan de súdkant fanLjouwert. Aparte retrohuzen endoarpske rychjeswenten steandêr noch wat ûnwennich op inkloft, yn ’e romte dy’t no Te-chum hjit, mar wêr’t it boerelânmei pleatsen en maisfjilden himnoch net hieldendal ferdriuwelitten hat.

Net allinnich de nije bewen-ners reitsje it spoar bjuster yndit nimmenslân tusken ’netmear’ en ’noch net’, ek it publykis rillegau syn oriïntaasje kwyttusken it hege mais, kuierjendfan it iene nei de oare ûnbestim-de plak. As we op ’t lêst de hu-zen fan Techum wer berikke,fielt dat suver as in ûnwennichthúskommen yn in nije wrâld.

Yn de tuskentiid hawwe wykunde krige oan de skiedenmem Pats en har dwerse doch-ter Sproet, oan in Hollânskejazzpianist op syk nei syn pianoen in Fryske âld-boer en boerin-ne, dy’t ek net goed mear witte

wat it libben no noch mei har-ren foar hat. It binne gjin gruttelibbensferhalen dy’t we te sjenkrije, want dêrfoar is it te frag-mentarysk en de sfear te boart-lik, mar geandewei wurde jedochs wol wat rekke troch har-ren syktocht nei hâldfêst yn ditwiffe lânskip.

Dat hat foar in part ek te krij-en mei de ferskining fan trijecowboys op de meast ûnfer-wachte mominten. Foaral de lie-der fan it spul, Hilbert Dijkstra,foldocht mei syn stadige stapen grutte hoed oan alle kantenoan it hearlike klisjee fan de ’lo-nesome cowboy far away fromhome’. De nije bewenners sjog-ge dizze nuvere geasten allinneas se yn noed sitte, dreame oerflechtsjen, oer aventoer of in nijlibben. It is in tige orizjinelefynst, dy’t makket dat ek al it oa-re dat de nije Techumers oer-komt in natuerlike metafoorwurdt fan it libben sels: it fuort-sakjen yn ’e modder, it kwy-treitsjen fan de dochter, it fuort-gean fan de boerinne.

Njonken de muzyk en in man-nekoar fan ferhuzers, fersterkjefoaral de prachtige teaterbyl-den fan Jan Ros dizze symboa-lyske lading. Lykas in gevel op ’esydkant en in betonnen trepboppe it mais út. Of tichte hús-kes fan liem, sûnder doar of rút,dy’t út in fier ferline lykje tekommen. Sterke en suggestivebylden binne it.

Down South is in moaie, sfear-folle foarstelling dy’t earst nochwat flechtich en anekdoatyskoerkomt, mar wêrfan by eintsje-beslút alle stikjes prachtich opharren plak falle.

Wol kinst dy ôffreegje of destrekking net te folle oer de hol-len fan de jongste taskôgers hin-ne giet. Mar oan de oare kant, ekfoar harren is der in soad te be-libjen.

HANS BRANS


Treurnis, kolderen eenzaamheidPlaats: Posthuis Theater,Heerenveen. Voorstelling: ‘Dedrie verdrietige, eenzamemannen’ door Het Volk. Spel entekst: Wigbolt Kruijver, BertBunschoten, Joep Kruijver enAike Dirkzwager. Belangstelling:320 mensen. Nog te zien: 7januari in Drachten en 13 aprilin Franeker.

HEERENVEEN - Ruim twintigjaar maakt het Haarlemse gezel-schap Het Volk eigen gemaakte,humoristische voorstellingen,die steevast kunnen rekenen opeen flinke schare liefhebbers. Dedrie acteurs bedenken zelf, metregisseur Aike Dirkzwager, destof en schrijven de teksten, alzijn er soms uitstapjes metandere auteurs of gastspelers.Met ’De drie verdrietige, eenza-me mannen’ keren ze dit sei-zoen weer terug naar hun ’corebusiness’: drie heren die worste-len met het ’menselijke tekort’.

De titel laat weinig te radenover, net als de eerste aanblikvan drie mannen op leeftijd intweedehands jassen, met twee-dehands spullen in hun handenen een lege blik in de ogen. Dieplatte duidelijkheid geeft met-

een al voorpret. Voor er eenwoord gezegd is, worden delachspieren gekriebeld. Niet datde drie het er dik bovenop leg-gen, integendeel. De mannennemen zichzelf steeds bloedse-rieus en er wordt nergens ’leuk’gedaan.

Lange tijd blijft in het vagewat ze hier eigenlijk komendoen, en wat ze van elkaar ver-wachten. Door de spanning diedat oproept ga je mee met demeest bizarre en onverwachtewendingen in het gesprek en inhun gedrag. Halve bekentenis-sen worden afgewisseld metheftige ruzies, die even plotse-ling wegsmelten als dat ze op-kwamen. De humor zit vooral inde aparte wendingen, in filoso-fisch geharrewar, verhaspelin-gen en gestuntel met voorwer-pen.

Daar tussen door rijst eenbeeld op van drie in zichzelfverloren zonderlingen, die af entoe ’een glimp van medemense-lijkheid’ herkennen, maar dantoch weer hun eigen, eenzameweg moeten gaan. Het is eenmooi recept, en het werkt nogsteeds. Maar misschien wordthet toch ook wel weer eens tijdvoor iets anders.

HANS BRANS

20 maart 2010 , pag. 25

Chaotische aanklachttegen prostitutie

Plaats: De Lawei, Drach-ten. Voorstelling: Elf mi-nuten, naar de roman vanPaulo Coulho. Bewerking:Ko van den Bosch. Gezel-schap: Noord NederlandsToneel. Regie: Ola Mafaal-ani. Aantal toeschouwers:250. Nog te zien: 17 april inHeerenveen; 19 en 20 meiin Leeuwarden.

DRACHTEN - Elf minuten is de ’ef-fectieve’ tijd die over blijft voorseks als een klant driekwartierkrijgt bij een prostituee. Het isook de naam van een roman vande Braziliaanse schrijver PauloCoulho, waarin hij het levens-verhaal vertelt van Maria, eenjong meisje dat op het platte-land droomt van liefde en geluk.Op het strand van Rio de Janei-ro laat ze zich inpalmen dooreen Hollander, met de belofteveel geld te verdienen door desamba te dansen. In Hollandwordt ze gedwongen te werkenin een nachtclub.

Ola Mafaalani vertelt het ver-haal bepaald niet rechttoe,rechtaan. Net als Maria in dezenieuwe wereld, worden we on-dergedompeld in een zee vanchaos. Een groep van zo’n tienacteurs hangt rond aan metalentafels in een grote, kale ruimte.De teksten worden uitsluitendrechtstreeks de zaal in geslin-

gerd, interactie is er nauwelijks.Malou Gorter, speelt de armeMaria. Zij oogt niet direct alseen negentienjarige Braziliaan-se; meer als de gegrepen lezervan het boek. Die betrokken dis-tantie maakt het alleen maar in-teressanter.

Maar voor het zover is krijgenwe heel wat te verduren. Bij na-der inzien gaat het eigenlijk nietzozeer om vrouwenhandel,maar om prostitutie, of om por-no, of om de vraag hoe wij metseks omgaan. De stof van Coul-ho is voor de gelegenheid uitge-breid met onderzoeksmateriaalvan Noraly Beyer, die de erva-ringen van talloze prostitueesverzamelde. Weg jeugd, wegliefde, weg seks als iets fijns omvan te genieten. Die boodschapmondt uiteindelijk uit in eenaanklacht van Maria tegen pros-titutie als zodanig. Is dit ook demoraal van de makers?

De voorstelling bevat indruk-wekkende beelden, teksten enliederen, maar ook quasi-diep-zinnige humbug, chaos en on-begrijpelijk gedoe. Er zijn groot-se theatrale effecten en indrin-gende momenten, maar ook ef-fectbejag, met als doel om hetpubliek zich zo ongemakkelijkmogelijk te laten voelen. Dat isbij dit onderwerp makkelijk sco-ren.

HANS BRANS

24 september 2010 , pag. 7

Broer en zus tegen de boze buitenwereldPlaats: Harmonie, Leeu-warden. Voorstelling: Hal-verwege omgedraaid. Ge-zelschap: Zuidelijk Toneel.Spel: Annelien van Bins-bergen, Ruben Brinkmanen Dimme Treurniet.Tekst: Magne van denBerg. Regie: José Kui-jpers. Aantal toeschou-wers: 80.

LEEUWARDEN - Na ‘Agatha’ vanMarguarite Duras door ’nMeeuw, waarin een broer en zus

terugblikken op hun incestueu-ze relatie, roert nu de jongeschrijfster Magne van den Berghetzelfde thema aan in ‘Halver-wege omgedraaid’.

Soms hangt zoiets kennelijkin de lucht. De filosoof Hegelnoemde de relatie tussen broeren zus ooit de hoogste vorm vanliefde, omdat ze gelijkwaardig is(in tegenstelling tot de liefdetussen ouders en kinderen),maar ook belangeloos (in tegen-stelling tot de liefde tussen manen vrouw).

Van dat idee is wel iets terugte vinden in het tweede deel,wanneer de broer zijn zus heeftovergehaald om bij hem te blij-ven wonen in het huis van hunoverleden ouders. Ze eten, vrij-en en slapen met elkaar en heb-ben de boze buitenwereld,waarin je van alles moet wordenen willen, volkomen buitenge-sloten.

Je voelt op je klompen aan datdit ‘veilig wegkruipen bij elkaar’geen gezonde situatie is, maartoch slaagt Van den Berg er aar-

dig in om de aantrekkingskrachtop te roepen van een Luilekker-land waarin niemand eisen stelten louter vertrouwdheidheerst. Maar lekker duurt zel-den lang.

Halverwege staat de voorma-lige minnaar van de zus op destoep en ook al krijgt hij een ver-bod opgelegd om over broer enzus te oordelen, louter door zijnaanwezigheid ontstaat er on-rust en twijfel. Een mens valtnooit lang met zichzelf samen.

Daarna wist de schrijfster het

kennelijk ook niet meer en hetopen einde voelt een beetje alseen zwaktebod.

De personages in ‘Halverwe-ge omgedraaid’ praten constantin de derde persoon over zich-zelf: ‘De broer zegt’ en dan volgtwat de broer zegt. Die ver-vreemdende verteltrant kaneen nuttige commentaarfunctiecreëren, maar jammer genoegmaakt de auteur daar maar be-perkt gebruik van, zodat het eenstijlcorset wordt dat al gauwgaat irriteren.

Binnen die beperking wetende spelers handig en met char-me te manoeuvreren, maar jezou ze graag meer ruimte gun-nen.

Uiteindelijk spreekt uit ‘Hal-verwege omgedraaid’ meer eenideologisch verzet tegen maat-schappelijke druk dan psycho-logische diepgang. In die zinblijft het een wat kunstmatig,maar wel interessant experi-ment.

HANS BRANS

03 november 2010 , pag. 9

Eigen wapens verslaan Hamlet

gewiktgewogen

Plaats: De Harmonie,Leeuwarden. Voorstelling:‘Hamlet’ van WilliamShakespeare. Gezelschap:Oostpool. Regie: Marcus Azzini.Vertaling: Frank Albers.Belangstelling: 250 mensen.

LEEUWARDEN - Het beroemdstetoneelstuk van de beroemdstetoneelschrijver spelen is vooriedere toneelgroep even onont-koombaar als de keus tussenzijn of niet zijn. Theater Oost-pool uit Arnhem vroeg aan devan oorsprong Braziliaanseregisseur Marcus Azzini om‘Hamlet’ te regisseren.

We kijken voor het eigenlijkebegin al naar een toneelgordijnmet de fraaie afbeelding van een

zeventiende-eeuwse theater-voorstelling, terwijl Hamlet enzijn vriend Horatio voor datdoek demonstreren wat echt enwat vals acteren is – een scènedie eigenlijk pas halverwege aande orde is. Als de voorstellingdaarna echt begint zweeft regel-matig een klassiek coulissende-cor met Droste-achtig verdwijn-punt uit de nok. Terwijl we tege-lijk steeds zicht houden op eensoort rommelig repetitielokaalwaarin alle spelers voortdurendzichtbaar blijven.

Die tegenstelling sluit perfectaan bij een centrale paradox uitde Hamlet: hoe kunnen mensendie echt lijken toch zo vals zijn,terwijl zo iets bedrieglijks alsacteren toch waarachtig kanzijn?

Ook in de taal zit die paradox.

Aan de ene kant wordt de con-centratie van de toeschouwer opde proef gesteld met de antiekgebeeldhouwde vertaling vanFrank Alberts. Aan de anderekant weet bewerker Joeri Vossteeds weer te zorgen voor heeleigentijdse aanspreekvormen.De tamelijk jonge spelersgroepgaat met die wisselingen soepel-tjes om en weet zelfs de ouder-wetse jammerklachten heelgeloofwaardig te laten klinken.

Desondanks is het vooral derustige bravoure van Sanne denHartogh als Hamlet die je ookblijft meenemen, wanneer Sha-kespeares verhaallijn steedsmeer begint te zwabberen en hetstuk zijn raadselachtigheid voor-al dankt aan een overdaad aanthema’s.HANS BRANS

10 april 2010 , pag. 23

Suikeroompje Adolfbij de WagnersPlaats: Het Posthuis, Hee-renveen. Voorstelling: DeToneelfabriek met ‘Ik hieldvan Hitler’. Spel: Nelly Frij-da, Kiek Houthuijsen, Mar-cel Jonker. Belangstel-ling: 18 personen. Herha-ling: 1 mei, Leeuwarden; 2mei, Franeker; 6 mei,Drachten.

HEERENVEEN - Dat vooral vrou-wen vielen voor de betoveringvan Adolf Hitler is bekend. Nietalleen als held van de Duitse na-tie, maar ook in privé-kring wisthij indruk te maken door zijncharmes, grapjes en bijna verle-gen bescheidenheid – totdat ie-mand op de staart van een zijnstokpaardjes trapte, want dantrok hij ineens rabiaat van leer.

Dat is tenminste de Hitler diewe in het tweede deel van de‘Trilogie van de waan’ van TonVorstenbosch en Kiek Houthuij-sen zien. Het eerste deel gingover Elisabeth Nietzsche. In hetderde deel staat de vrouw vanGoebbels centraal.

Echte theatervoorstellingenlevert dit drieluik over de ver-blinding voor het nazisme nogniet op. Het gaat om een half ge-speelde, half gelezen ‘readings’van de tekst door een wisselen-

de cast. In deel twee met denaam ‘Ik hield van Hitler’, vor-men Nelly Frijda als WinifredWagner en co-auteur Kiek Hout-huijsen als haar dienstbode devaste kern. Voor de rollen vanHitler en Winifreds kinderenmelden zich voor iedere voor-stelling andere acteurs.

Hoewel Marcel Jonker meerweg heeft van een bas in eenWagner-opera weet zijn Hitlertoch ook optimaal te charme-ren en te derailleren. In het huis-gezin van Wagners zoon Sieg-fried werd ‘Wolf’ door de jongeega ‘Winie’ warm onthaald. Ver-genoegd speelt hij de rol vanplatonische minnaar en suike-roompje voor de kinderen.

Toch gaat het stuk niet ergdiep in op Winifreds idolatie,die ze ook na de oorlog stug volhield. Door handig te schakelentussen momenten van na, vooren in de oorlog, krijgen we voor-al een rijk geschakeerd beeldvan de verdeelde reacties vande Wagners. Het mooist wordtdit verscheurde familieportretbelichaamt door de naïeve huis-houdster. Ook zij bleef Hitler be-wonderen, maar ze snapte nietwaarom de joodse bakker zo no-dig weg moest. ‘Zonde.’

HANS BRANS


Granieten karaktersin een grijze wereld

Plaats: Posthuis TheaterHeerenveen. Voorstel-ling: Karakter, naar de ro-man van F. Bordewijk.Spel: Joost Prinsen, Wal-demar Torenstra, Marie-Louise Stheins, Georgevan Houts, Vincent Croiset,Ad Knippels, Jules Croiset,Jara Lucieer, Randy Fokkee.a. Bewerking en regie:Ger Thijs. Aantal toe-schouwers: 360. Nog tezien: 14 oktober in Leeu-warden, 19 oktober in Dok-kum, 7 november in Frane-ker en 11 november inDrachten.

HEERENVEEN - Veel klassieke ro-mans uit de Nederlandse litera-tuur zijn de afgelopen tijd al tentonele gevoerd, maar een kloekwerk dat nog ontbrak was ’Ka-rakter’ van F. Bordewijk. Mis-schien kwam dat ook wel doorde sterke verfilming met Jan De-clair uit 1997, die later ook nogals tv-serie is uitgebracht. GerThijs maakte van het boek eennieuw script en regisseerde hetzelf, met nu Joost Prinsen in derol van Dreverhaven, de gena-deloze deurwaarder die het le-ven zuur maakt van zijn bas-taardzoon Katadreuffe. In dienamen klinkt iets door vanDelfshaven en Katendrecht –Rotterdam dus, maar dan in deweerbarstige klanken van eenroestige scheepsketting diewordt opgetrokken.

Weerbarstigheid, daar draaithet om in ‘Karakter’, met dehoofdletter K van koppigheid.Maar ook om doorzettingsver-mogen, trots, onafhankelijkheiden ’de overdrijving van eendeugd die uiteindelijk tot de on-dergang voert’, om met Borde-wijk zelf te spreken.

Thijs begint zijn versie meteen statisch tableau, waarin allespelers afwisselend de rol vanverteller op zich nemen. Loutergrijstinten bepalen het beeld,

alsof we naar een oude zwart-wit film kijken. We horen hoe dedeurwaarder een kind verwektebij zijn huishoudster, hoe zijweigerde met hem te trouwen,haar zoon Jacob opvoedde inarmoede en zwijgzaamheid enhoe Jacob Katadreuffe verwoedprobeert te ontsnappen aan hetverstikkende leven met zijnmoeder. Drie granieten karak-ters in een grijze wereld.

Tegen die tijd maakt de ver-telling langzaam plaats voorechte scènes, hoewel het schrij-verscommentaar nog hinderlijklang in de dialogen blijft na-ijlen(,,zei hij zonder hem aan te kij-ken”). Pas als Jacob op het ad-vocatenkantoor is beland komter leven in de brouwerij, vooraldankzij een glansrol van Georgevan Houts als zijn bescherm-heer.

‘Karakter’ kan bogen op eensterke cast. Waldemar Toren-stra laat fraai de ontwikkelingzien van Jacob Katadreuffe. Ju-les Croiset is een joyeus war-hoofd van het advocatenkan-toor, Marie-Louise Stheins eenijzige moeder en Joost Prinsenis meer een mysterieuze dangietijzerenheinige Dreverha-ven. Ook de andere rollen zijnuitstekend bezet.

‘Karakter’ is een kraakhelde-re, vlotte en onderhoudendevoorstelling, met een beschei-den vleugje humor. Toch kun jeje afvragen wat de meerwaardeis van zo’n bewerking. Doordatde roman keurig gevolgd wordt– op zich een huzarenstukje –kun je in amper twee uur maarbeperkt de diepte in met je ka-rakters. Heb je het boek gele-zen, dan is het een leuke opfris-ser en zo niet, dan is het mis-schien een mooie uitnodigingom het boek alsnog te lezen.Ook een verdienste.

HANS BRANS

Joost Prinsen en Waldemar Torenstra in ‘Karakter’. Foto Jochem Jurgens

Van der Wal slalomt losjes met Vestdijk door de Onderwereld

[kader:Plaats: De Harmonie, Leewarden. Voorstelling: De kellner en de levenden – naar het boek van Simon Vestdijk. Tekst: Annemarie Slotboom, Jan Jaap van der Wal, Simon Vestdijk. Gezelschap: Het Rosa Ensemble en Jan Jaap van der Wal. Spel: Jan Jaap van der Wal, Stephanie Pan, Daniel Cross, Jeroen Kimman, Peter Jessen en Laurens de Boer. Compositie: Daniel Cross en Jeroen Kimman. Regie: Karina Kroft.Aantal toeschouwers: 175.]

LEEUWARDEN. Jan Jaap van der Wal komt er rond voor uit: Daniel Cross van het gesubsidieerde Rosa Ensemble had hem de helft van de subsidie aangeboden om iets leukste maken op het toneel. Daarna viel de keus op een boek van Vestdijk, want daarvan had Cross twee meter op de plank. Het is dit soort luchthartig cynisme dat de cabaretier later in de voorstelling probeert te ontrafelen als het grote manco van deze tijd. De combinatie van een stand-up achtige conferencier als Jan Jan van der Wal met een ensemble voor moderne muziek als Het Ensemble ligt niet erg voor de hand. Als er dan ook nog een boek van Vestdijk bij wordt gehaald wordt het helemaal een onwaarschijnlijke mix. Zowel de muzikanten als Van der Wal gaan er losjes mee om en maken er geen geforceerde constructie van. De sfeer is die van een jamsessie (maar schijn bedriegt) en Van der Wal grapt er ontspannen op los. Pas na een lange aanloop begint van Van der Wal aan zijn samenvatting van 'De kellner en de levenden' uit 1949 – een duistere, apocalyptische roman die in het oeuvre van Vestdijk een aparte plaats inneemt. Twaalf flatbewoners worden 's nachts weggevoerd naar onheilspellende oorden, waar een soort Dag des Oordeel plaatsvindt. De vriendelijke kellner is eigenlijk Christus die, blijkt later, een weddenschap heeft afgesloten met God. Zullen de twaalf zichzelf verloochenen of, trouw blijven aan hun gemankeerde bestaan? Van der Wal doet geen moeite om deze existentialistische, typisch na-oorlogse problematiek te duiden. Op de cruciale momenten is het de muziek die afdaalt in de krochten van de Onderwereld. Hij laat de musici dan hun gang gaan, om er vervolgens weer zijn eigen associaties door heen te weven. De raakvlakken met de thema's uit het boek blijven helaas aan de dunne kant, maar zijn bespiegelingen over voetballers, hedendaags cynisme, of PVV-taboes zijn ook zonder linken naar Vestdijk spits en geestig. HANS BRANS

07 juni 2010 , pag. 7

Stripachtige reisde ruimte in

LEEUWARDEN - Het GroningseTheater te Water heeft haarschip De Verwondering voor de-ze zomer omgebouwd tot eenruimteschip. Een klein ’geselec-teerd’ gezelschap Nederlandersmag daarin ons bedreigde kik-kerlandje ontvluchten om opeen of andere afgelegen plane-toïde een één-op-één kopie vanhet vaderland te aanschouwen.

Het uitgangspunt dat artis-tiek leider Just Vink bedachtvoor een dwaze, zomerse thea-teravond is dat het water onshier in alle opzichten tot aan delippen staat en dat we het besteongestoord en gezellig onder el-kaar kunnen blijven als we verweg los van de buren de helehandel opnieuw opbouwen. Alswe dan eindelijk geland zijn opde bewuste planetoïde waar-schuwt de copiloot ons voor depauze dat we buiten een exactekopie van de plaats van vertrekaan zullen treffen. En inder-daad...

Van dit soort humor zit devoorstelling vol. Het ruim vanhet schip is tot in detail omge-

Plaats: Sneek, bij de Wa-terpoort. Voorstelling: Lie-ver de lucht in. Gezel-schap: Theater te Water.Tekst en regie: Just Vink.Spel: Yorke Mulder Bang-hoo, Cindy Oostra, FlorisVodegel, Suzan de Grijs,Floor Zant, Eric Kruizinga.Belangstelling: 50 men-sen (uitverkocht). Nog tezien: 3 en 4 juli in Dokkum(Altenabrug), 6 juli in Snak-kerburen, 7 juli in Leeuwar-den (kade achter Harmo-nie), 12 t/m 17 juli op Ter-schelling (Haven West).

werkt tot het interieur van eenstripachtig ruimteschip en datis ook de kledingstijl van de’crew’. De vierkoppige beman-ning is aangevuld door eenklein, driftig professortje, methet brilletje op het puntje vanhaar neus, en een slungeligeambtenaar met vliegangst. Degezagvoerder is een vrouwen-gek, zijn copiloot een blonde ijs-berg en de tweede man op hetschip verzet zich heftig tegen dekomst van groene mannetjesdie de professor juist wil gaanontleden.

Uiteraard barst het van de on-derlinge spanningen en rivali-teit, waarbij de onzekere boord-werktuigkundige Noortje hetmiddelpunt is van een stort-vloed aan ontwikkelingen enflitsende dialogen. Suzan deGrijs steekt met haar spel alsNoortje net boven de rest uit,maar dat zal ook komen omdathaar personage iets meer omhet lijf heeft dan de andere typ-jes.

Naast liefdes nukken draaithet uiteindelijk vooral om deuiteenlopende houdingen te-genover de mysterieuze groeneindringers, die natuurlijk eenbedreiging vormen voor denieuwe heilstaat. Pretentieuswordt de voorstelling met dezethematiek zeker niet. De jongecast neemt het publiek vooralmee in een vrolijke mallemolen.Op een gegeven moment wordthet verhaal echter zo stuurloosdat het meer op grappige kin-dervoorstelling begint te lijken.Gelukkig zijn we dan al bijna te-rug op de plaats van vertrek.

HANS BRANS


Huwelijksgekibbelleidt tot niets

gewiktgewogen

Plaats: De Harmonie,Leeuwarden. Voorstelling:‘Mensenkinderen’ van J.J.Voskuil. Spel: Kees Hulst, ElsIngeborg Smits, Cas Enkelaar,Marjan Mulder. Regie: MetteBouhuijs. Belangstelling: 200bezoekers.

LEEUWARDEN - Wanneer ’Men-senkinderen’ van J.J. Voskuilgeschreven is, is niet preciesduidelijk, maar het kan nietveel later zijn geweest dan eindjaren zeventig. Het enige to-neelstuk van de ’doorschrijver’Voskuil zou daarmee een vin-geroefening geweest kunnenzijn voor zijn populaire roman-cyclus ’Het bureau’.

’Mensenkinderen’ is zeker demoeite waard om opgevoerd teworden, maar dat het stuk totna de dood van de schrijver ineen la is blijven liggen, laat zichook wel weer begrijpen.

Net als in het vermaardekantoorepos toont Voskuil zicheen meester in scherp gesnedendialogen van personages diegeschapen lijken om elkaar inde haren te zitten, zonder ooiteen stap verder te komen.

Alleen is hier het klein-men-

selijk slagveld verlegt naar deprivé-sfeer, op de echtelijkesofa. Daar zien we Kees Hulstals verstofte echtgenoot in eenrol die voor hem geschrevenlijkt. Met Els Ingeborg Smit alsde onbegrepen, gefrustreerdeega. Ieder gesprek tussen dezetwee verzandt in zifterig gehak-ketak en als er dan ook nog een’bevriend stel’ op visite komt ende onderhuidse irritaties –vooral bij haar – openbarstenals etterbuilen, dan heb je hetrecept voor een Hollandse ’Whois afraid of Virginia Woolf’.

Met dien verstande dat Vos-kuil geen Edward Albee is. Hijlaat zijn personages op briljantewijze zuigen, zeiken en ziekenen met vier topacteurs levertdat permanent hilarische ko-mediestof op van de bovensteplank. Maar hun karaktersmissen ook iets, vooral devrouw. Wat haar frustratie ver-oorzaakt blijft in de lucht han-gen – ook voor de schrijververmoedelijk.

Zodat het niet verwonderlijkis dat zelfs de komst van hetdoor haar gehate stel uiteinde-lijk geen echt keerpunt inluidtin het getroebleerde huwelijk.

HANS BRANS

16 juni 2010 , pag. 13

Bouwer Oldehovemoet iets rechtzetten

Plaats: Oldenhove, Leeu-warden. Voorstelling:Mooi mislukt! Spel entekst: Jan-Dirk van Raves-teijn. Muziek: Jurgen Bak-ker. Regie: Marion Wintersen Jurgen Bakker. Aantalbezoekers: 50 (uitver-kocht). Nog te zien: tot enmet 30 juni.

LEEUWARDEN - Jacob van Aken, debouwmeester van de Oldehove,wil iets rechtzetten: die beroem-de, scheve toren van Leeuwar-den - dat was niet zijn schuld.

Na twee jaar studie kruipt ac-teur en bedenker Jan-Dirk vanRavesteijn op de eerste verdie-ping van de toren zonder kerk inde huid van de bouwmeesterom ons zijn kant van het verhaalte laten horen. Hij is niet de eer-ste die dat doet. T. Veldstra enDouwe Tamminga schreven ro-mans over het tragische levenvan Jacob van Aken en PiterTerpstra en S. J. van der Molenschreven er in 1957 zelfs eenopenluchtspel over.

Van Ravesteijn pakt het watbescheidener aan, maar komtde bouwmeester misschien welhet dichtst op de huid door hetverhaal midden in diens onfor-tuinlijke schepping te vertellen.Als hij het schietlood langs demuur houdt en in één oogop-slag te zien is dat deze massieve

steenklomp zo scheef als eendeur is, dan is het toch net alsofje de man zelf ziet op het mo-ment dat zijn levenswerk in dui-gen valt.

Of dat nu in de vorm van eenone-man-musical moet is verstwee. Van Ravesteijn lardeertzijn verhaal met helder gezon-gen liedjes die in de hoge ruimtewondermooi klinken en dan ooksteevast op een open doekjekunnen rekenen, maar de eigen-tijdse stijl ervan vind je in dehistorische aanpak verder nietterug. De acteur stapt alleen uitzijn rol om onmiddellijk in dievan een tijdgenoot van VanAken over te gaan. De dialogendie dan volgen worden conse-quent met de ’hoedje-op, hoed-je-af’ methode gemarkeerd,waardoor ze aan de brave kantblijven. Als Van Aken in dezeversie van de toren springt (inwerkelijkheid stierf hij in bed) iszijn wanhoop wel begrijpelijkgemaakt, maar niet erg invoel-baar.

Wat wel voelbaar is, is desympathie van de theatermakervoor de bouwmeester èn de lief-de voor zijn toren. Kijk je na devoorstelling nog even achteromnaar dat scheef gezakte misbak-sel dan zie je een wonderbaar-lijk bouwwerk dat je nooit zouwillen missen.

HANS BRANS

Jan-Dirk van Ravesteijn als Jacob van Aken. Foto LC/Catrinus van der VeenLC/Catrinus van der Veen

06 maart 2010 , pag. 25

Literaire revue isaardig hutspotje

Plaats: De Koornbeurs,Franeker. Voorstelling:Muziliteraire Revue. Teksten spel: Christine Otten,Herman Koch, Frans Tho-mése en Michiel Romeyn.Muziek: Betram Mourits enJan Klug. Aantal toe-schouwers: 200. Nog tezien: 19 maart in de Har-monie, Leeuwarden.

FRANEKER - Schrijvers die voorle-zen uit eigen werk leveren thea-traal niet de meest opwindendevoorstellingen op. Met twee vande drie voormalige Jiskefet-ma-kers is de verwachting dat datin dit geval toch anders uitpakt.

Op een metershoge stoel bijtChristine Otten de spits af meteen verhaal en een aardig liedje.Leuk wordt het pas als MichielRomeyn in een voor driekwartonverstaanbaar welkomst-woord de boeiende relatie tus-sen Amsterdam en Friesland uitde doeken doet. Wordt het dantoch nog Jiskefet? Kennelijkheeft men de Jiskefet-fans niethelemaal teleur willen stellen.Zo zien we Oboema in een onna-volgbare filmpje – vanuit hetoerwoud met een eigen versievan ’Denkend aan Holland’ – enHerman Koch doet een tenen-krommende directeur van deKoornbeurs op een manier dieerg aan ’Debiteuren, Crediteu-ren’ doet denken.

Voor het overige zijn het in-derdaad vooral voorgelezen li-

teraire pareltjes, die niet alle-maal even sterk uit hun schulpkruipen. Frans Thomése is eenstilist pur sang, maar niet echteen performer. Als een schrijverdie liever achter zijn werk weg-kruipt leest hij een prachtigjeugdverhaal over een vlam ineen frikadellentent en een welerg barok aangezet verhaal overzijn ervaringen in de Hamburg-se hoerenbuurt.

Otten gaat op stap met eenvan haar personages en zingtnog een mooi lied – maar eerlijkgezegd lijkt ze niet zo te passenin dit raremannenwereldje. Demooiste verhalen zijn mis-schien die van Koch, zoals hetbijtende ’dagboek’ van een pro-vocerende oudejaarscabaretiervoor wie zelf geen enkele normlijkt te gelden. Maar Koch is danook een literator die in het ab-surdistische theater van Jiske-fet geboren is.

Dat de voorstelling als loszand aan elkaar hangt is niet zoerg. Een rode draad was met ditgezelschap nooit geloofwaardiggeworden. Om er toch een boei-ende avond van te maken is ge-zocht naar afwisseling met vi-deofragmentjes en muzikale on-dersteuning. Dat levert eenvoorstelling op die pretentie-loos en onderhoudend is, maardie ondanks de literaire ’input’niet voor de eeuwigheid in hetgeheugen gegrift zal staan.

HANS BRANS


Schimmen vanschaamte en schuld

gewiktgewogen

schaamtePlaats: De Harmonie,Leeuwarden. Voorstelling:‘Phaedra’. Gezelschap:Toneelgroep Amsterdam. Spel:Chris Nietvelt, Hans Kesting,Eelco Smits, Hugo Koolschijn,Kitty Courbois e.a. Vertaling:Laurens Spoor. Regie: GrzegorzJarzyna. Belangstelling: 285mensen.

LEEUWARDEN - De Phèdre vanRacine uit 1677 is een gecompli-ceerd psychodrama in de vormvan een klassiek noodlotsdrama,verpakt in prachtige alexandrij-nen.

Meer een luisterdrama daneen spektakel dus. Terecht geeftde Poolse gastregisseur GrzegorzJarzyna dan ook alle ruimte aande nog steeds schitterende ver-taling van Laurens Spoor.

Fysiek beperkt door hogeplateauzolen onthult Chris Niet-velt als Phaedra (hier vreemdgenoeg aangeduid met haarLatijnse naam) aan haar hofda-me Oenone dat ze heimelijkverliefd is op haar stiefzoonHippolytus. Die heeft zelf een aleven verboden liefde opgevatvoor de jonge prinses Aricia.

De bron van al die verboden isde immer afwezige Theseus, eenprototype van de mannetjesput-

ter die altijd onderweg is ommonsters te verslaan. Maar deeigenlijke ‘monsters’ zijn tochwel de beoogde of vermeendeovertredingen die Phaedra enHippolytos zouden willen be-gaan. Door de angst die hij in-boezemt, krijgt Theseus de sta-tus van de verborgen God diealtijd in je hartje kan zien watvoor kwaads je had willen be-drijven. Een uitgesproken chris-telijke waarde dus in deze ’hei-dense’ mythe. Na iedere stap diePhaedra doet op instigatie vanOenone, leidt haar schuldgevoel– over een daad die nooit bedre-ven wordt - tot schaamte. En deschaamte wordt schande zodrade buitenwacht er weet vankrijgt.

Nietvelt is een actrice waar jetegen moet kunnen, maar haarnasale stemgeluid en verwron-gen motoriek passen prachtig bijde heftig gekwelde Phaedra.Naast het ingehouden spel vaneen sterke cast wordt het dool-hof van schuld, schaamte enschande het krachtigst uitge-drukt in het sobere decor vankale, verplaatsbare wanden.

Na iedere omslag van hoopnaar vrees vervormt de ruimteen verschijnen er slagschadu-wen en schimmen op de muur,als spoken van het geweten.

HANS BRANS


Lichter en luchtiger Christmas CarolLichter en luchtiger Christmas Carolgewiktgewogen

Plaats: Posthuis Theater,Heerenveen. Voorstelling:Scrooge op de Fok. Tekst: RientsGratama, naar ’A ChristmasCarol’ van Charles Dickens. Spel:Rients Gratama, Freark Smink,Maaike Schuurmans, e.v.a.Muziek: Clara Rullmann. Regie:Wilma Hoornstra.Belangstelling: 400. Nog tezien: 28, 29 en 30 december inHeerenveen om 20.15 uur. Extravoorstelling op 29 december om14.00u.

HEERENVEEN - In navolgingvan andere schouwburgenbrengt ook het Posthuis Theatertegenwoordig zo nu en daneigen producties uit. Het ver-schil is dat Heerenveen nadruk-kelijker de verbinding zoekt metamateurspelers en met de lokaleatmosfeer. Dat blijkt ook bij detweede productie goed uit tepakken. ’Scrooge op de Fok’ staatals een huis, is één brok theater-plezier en een harmonieuzesamenwerking van profs enamateurs.

Wie ook bij deze duizendsteDickens-bewerking de onvermij-delijke kerstplaatjes verwachtvan cilinderhoeden met bakke-baarden, guitige armoedzaaier-tjes en met sneeuw besuikerdewinkelruitjes komt niet bedro-gen uit. Die clichés zijn bij hetbekendste kerstverhaal ter we-reld nu eenmaal onvermijdelijk.Je zou zelfs kunnen zeggen datiedere nieuwe generatie er rechtop heeft.

ma,zijnnogvlvhoofdlijnen

In

Maar bewerker Rients Grata-ma, die ook de hoofdrol voorzijn rekening neemt, doet tochnog wel iets meer. Gratama,vorig jaar nog te zien als vertel-ler in een Harmonie-uitvoeringvan de Christmas Carol, volgt inhoofdlijnen het verhaal van

Dickens, maar maakt het lichteren luchtiger. Moeiteloos wordtde setting overgeheveld vanLonden naar de wereld van hetveen en de ’heren’ van ’het Frie-se Haagje’ komen bij Scroogebedelen voor een nieuw Post-huis Theater. Als de ommezwaai

van gierigaard naar gulle geveraan het slot wat al te groot lijkt,last Gratama een aparte scène inom diens geloofwaardigheid tetesten.

De lichtheid komt nog wel hetmeest van de vrolijke, makkelijkin het gehoor liggende muziek

van Clara Rullmann en de uitge-kiende choreografieën die regis-seur Wilma Hoornstra daar opmaakte. Zij slaagt er bovendienin om de amateurspelers naastGratama en een speelbeest alsFreark Smink (die zich heerlijkkan uitleven in vijf rollen) uit-

stekend overeind te houden.Een glansrol is daarbij weg

gelegd voor de jongeren, dieeven perfect en ongedwongenmeespelen alsof ze niet andersgewend zijn.

HANS BRANS

In ‘Scrooge op de Fok’ spelen professionele acteurs samen met amateurspelers. FOTO LC/SIEP VAN LINGEN


Pseudo-Shakespearetotaal onbegrijpelijk

gewiktgewogen

Plaats: De Lawei, Drachten.Voorstelling: Shakespeare’sstrandfeest. Tekst en regie: KoosTerpstra. Gezelschap: HetZuidelijk Toneel. Belangstelling:100 bezoekers. Nog te zien: 6november in Leeuwarden.

DRACHTEN - Iedereen leeft inzijn eigen wereld, je kan eenander nooit vertrouwen en dewereld nooit begrijpen. Dat zijnde terugkerende motieven in detekst die Koos Terpstra schreefvoor ‘Shakespeare’s strandfeest’.

Hoe kun je de onbegrijpelijk-heid van de wereld beter vattendan in een totaal onbegrijpelijkevoorstelling? Als dit geniale ideehet uitgangspunt was van deschrijver-regisseur, dan is dezeopzet helaas geslaagd.

De substantie van het stukbestaat, om met Hamlet te spre-ken, uit ‘woorden, woorden,woorden’. Oeverloze monologenrijgen zich aaneen als auto’s ineen file. Ze zijn óf onbegrijpelijk,óf het is onduidelijk waaromiemand ze zegt, óf ze zoudenbeter in drie zinnen gezegd zijn.Zeker, er zitten interessante

vergezichten en mooie pareltjestussen, maar die verdrinken ineen moeras van woorden. Eenidiote cancan moet ons halver-wege wakker schudden uit eenslaapverwekkende mise-en-scène.

De Shakespeare-kenner magondertussen zijn hart op halenaan een vleugje King Lear hieren daar, een toefje Ophelia ofaan drie kortgerokte meiden diesexy-arrogant de zaal in blikken,terwijl ze de heksen van Mac-beth verbeelden. Maar waardienen al deze verwijzingen toe?Waarom een witte neushoorn indat monumentale decor? Hoezo‘strandfeest’? Hoezo ‘whodun-nit’? Het is lastig geen intellectu-eel minderwaardigheidscomplexaan dit schouwspel over te hou-den.

Er valt in dit onsamenhangen-de eigenlijk maar één Othello-achtig lijntje te ontwaren. Datgaat over een baas die op basisvan geruchten de gangen vanzijn vriend laat natrekken. Juistdoor zijn argwaan vernietigt hijde vriendschap. Jammer genoegwordt dit mooie gegeven doorzo veel humbug overwoekerd.

HANS BRANS


Sherlock Holmes bijde script-dokter

gewiktgewogen

de script-dPlaats: Het Posthuis Theater,Heerenveen. Voorstelling:Sherlock Holmes en de Hondvan de Baskervilles. Bewerking:Lex Passchier. Gezelschap: HetThriller Theater. Regie: BruunKuijt. Aantal toeschouwers:175. Nog te zien: 22 oktober inDrachten; 15 december inFraneker.

HEERENVEEN - Wie graag riltvan de spanning kan beter bij defilm dan in het theater terecht.Tegen de stroom in probeert HetThriller Theater al een jaar of zesdit oude genre nieuw leven in teblazen. Drijvende kracht daarbijis Lex Passchier, die behalveacteur ook co-auteur is bij diver-se dramaseries. Dat werk inspi-reerde hem tot het maken vaneen geheel eigen bewerking vanArthur Conan Doyles klassieker’The hound of the Baskervilles’.

Wie daarbij het beeld heeftvan iets antiek Brits komt nietbedrogen uit - met tuindeuren,Chesterfields en kostuums diezo van de koektrommel lijkenweggeplukt. Toch zijn al dieclichés gepermitteerd, doordat

Passchier er een eigentijds kaderom heen heeft gezet. In datrandverhaal heeft een ouderetv-acteur (en Sherlock Holmes-fanaat) enkele bevriende colle-ga’s uitgenodigd om zijn eigentoneelbewerking van het be-roemde verhaal van ConanDoyle uit te proberen. Natuurlijkzit er een addertje onder hetgras en komt er aan het slot eenaap uit de mouw.

Eerst lopen de theatervrien-den nog met de tekst in de hand,maar al gauw glijden ze dieperhet oorspronkelijke verhaal in.Er wordt naar hartenlust van rolgewisseld en vooral voor eenacteur als Johnny Kraaijkamp jr.betekent dat speelkwartier. Alstekstschrijver valt Ad van Kem-pen af en toe uit zijn rol van Dr.Watson om en passant het scriptvan de gastheer op de snijtafel teleggen. Door die dubbele laagworden de beperkingen van hettheater op horror-gebied mooiweggepoetst, terwijl de Basker-villes-geschiedenis toch nogovereind blijft. Niet dat de span-ning om te snijden is, maar eenheel genoeglijk avondje toneellevert het zeker op.HANS BRANS

script-dokter

10 februari 2010 , pag. 7

Sander van Opzeelandfileert stand-up comedy

Plaats: De Lawei, Drach-ten. Voorstelling: Standup. Tekst: Sander van Op-zeeland. Spel: John Buis-man, Justus van Dillen,Martijn Fischer, Jef Hoog-martens, Mark Kraan,Remco Melles, DennisRudge en Kees van Am-stel. Regie: Matthijs Rüm-ke. Belangstelling: 125.Nog te zien: 24 februari inLeeuwarden.

DRACHTEN - ,,Een cross-over vantheater en stand-up comedy’’,dat klinkt modieus, maar ookuitzonderlijk. Het Zuidelijk To-neel ging er een samenwerkingvoor aan met de mensen vanComedytrain en vroeg stand- upcomedian Sander van Opzee-land om de tekst te leveren.

Tegen een deprimerende ach-terwand van gele bakstenen be-reiden zes aspirant komedian-ten zich in een cultureel cen-trum voor op hun eerste optre-den. Ze staan stijf van dezenuwen, maar ook van ambi-ties en rivaliteit. De voorberei-ding bestaat dan ook vooral uithet elkaar afbranden, waarbijieder karakter staat voor eenbepaalde benadering. Kantoor-klerk Kees kiest voor een me-thodische aanpak: elke grapwordt geturfd op zijn lachscore.Voor de bruisende Gerald is ietsleuk als het publiek er maar omlacht. En rebel Alex wil vooralhet publiek provoceren. Op eenspeelse manier botsen hier deuitersten van dit krap bemetenmétier: de plicht om constant tevermaken en de drang om ooknog iets te zéggen. Met de

komst van hun coach (JohnBuisman) wordt daar nog eenschepje bovenop gedaan. Hijeist van zijn pupillen het achter-ste van hun tong; ze moeten ietsvan zichzelf laten zien.

In het tweede deel krijgen wedan de optredens zelf te zien,die aan elkaar worden gepraatdoor een stand-upper die het alhelemaal gemaakt heeft. Dezekleffe gladjakker (prachtige ge-speeld) is in alles de tegenpoolvan de coach. Scoren met groftaalgebruik, spelen op de man,seksisme, koketteren met voor-oordelen, hij heeft het allemaal.Tussendoor mogen we genietenvan vijf optredens die stuk voorstuk de mist in gaan. De eenkrijgt een black out, de anderverliest zich in machteloze woe-de en een derde bezorgt je voor-al plaatsvervangende schaam-te. Een niet leuke komiek boei-end neerzetten is een riskanteuitdaging die hier warempelslaagt – ware het niet dat het al-lemaal te lang duurt, net als hetslotdeel na de optredens.

Van Opzeeland heeft zijn vaken zijn vakgenoten genadeloosgefileerd, met veel humor enmet veel gevoel voor de ethi-sche en artistieke dilemma’s.Sommige karakters, met namerebel Alex, komen matig uit deverf, maar wat vooral jammer isdat de stand-up comedy zichniet vanuit zijn eigen aard kanverweren. ’Stand up’ is vooraleen kritisch toneelstuk óverstand-up comedy dat van hetgenre weinig heel laat.

HANS BRANS

17 mei 2010 , pag. 15

Verhalen uit slagveldvan chaos en moraal

LEEUWARDEN - In de zes uur du-rende theaterbewerking die Jo-han Simons bij NT Gent maaktevan de Dekaloog van KrzysztofKieslowski staat de vertellingvoorop. De Poolse tv-serie uit1989 speelt zich af in en rondeen saaie flat in Warschau,waarbij iedere aflevering losjesgebaseerd is op een van de TienGeboden.

De grauwe omgeving vanWarschau is op het brede toneelvervangen door een halvekringloopwinkel, waar de ac-teurs zich tussendoor bewegenals ontheemden. Wat past er be-ter bij de warboel van het levendan deze chaotische verzame-ling huisraad?

Maar de filmbeelden zijn ookvervangen door woorden. Ac-teurs worden vertellers die deene keer de personages intro-duceren, dan weer hun geschie-denis, of die razendsnel het ver-haal van het ene naar het ande-re moment verplaatsen. Doorhet vertelkarakter zo te bena-drukken wordt de theaterversieeen moderne Decamerone.Maar het schept ook afstand,die uitnodigt om na te gaan wateen bepaald gebod met een be-paald verhaal te maken heeft.

Neem de eerste episode enhet eerste gebod. Een vadermaakt zijn zoontje wegwijs in deberekeningen van zijn zelf uitge-

Plaats: De Harmonie,Leeuwarden. Voorstel-ling: Tien Geboden. Ge-zelschap: NT Gent. Be-werking: Koen Tachelet.Toeschouwers: 320.

vonden computer. Volgens dieberekening is het ijs nu sterk ge-noeg om op te schaatsen. Maarhet jongetje verdrinkt omdat devader niet wist dat er warm wa-ter in de vijver werd geloosd.Dat God de atheïstische vaderstraft vanwege het vereren vande Mammon der moderne tech-niek is te simpel. God laat welmeer kinderen verzuipen. ‘Wieis God?’, vroeg het jongetje zijnvader. Hoe moeten we het levendat Hij geeft omarmen als het zowreed en willekeurig kan wor-den weggenomen? Kieslowski ismeer geïnteresseerd in proble-men dan in oordelen.In de prak-tijk zijn die tien simpele regelseen heidense klus.

Er wordt gespeeld zonder eni-ge theatrale opsmuk, maar meteen intensiteit alsof alles terplekke geïmproviseerd wordt.Regelmatig verloopt wat eenverteller vertelt en de persona-ges doen niet echt synchroon,waardoor er ruimte ontstaatvoor humor en relativering.

Naast de indringende, heftigemomenten die in geen enkel ver-haal ontbreken is die luchtig-heid goed te gebruiken. On-danks die vaste stijlkenmerkenheeft ieder verhaal toch steedseen eigen atmosfeer en wordthet met zoveel speelse verbeel-ding neergezet, dat de voorstel-ling zelfs na zes uur niet gaatvervelen.

Dit is een van die zeldzametheaterbelevenissen die jegraag nog eens zou willen zien.Maar na bijna drie jaar toerenzit dat er waarschijnlijk nietmeer in.

HANS BRANSmeer in.

HANS BRANS

15 maart 2010 , pag. 15

Moeilijk meeleven met Tirza’s vader

HEERENVEEN - Naast films is delaatste jaren het Nederlands li-teraire proza ook steeds meerhofleverancier voor het toneelgeworden. Met een bestseller –zoals Arnon Grunbergs ‘Tirza’ –lijkt succes verzekerd. Wat isdaar op tegen? Op de keper be-schouwd niets, maar je kunt jeook afvragen: voor wie is het be-doeld? Voor degenen die hetboek hebben gelezen (die ko-men niet zelden van een koudekermis thuis)? Of voor degenen

Plaats: Posthuis, Heeren-veen. Voorstelling: Tirzadoor Nationale Toneel. Be-werking: Sophie Kassies.Regie: Johan Doesburg.Belangstelling: 16 men-sen. Nog te zien: 6 april inLeeuwarden.

die daarvoor te lui waren? Enbelangrijker: wat voegt de to-neelversie toe?

Wat je in ieder geval kunt zeg-gen is dat Sophie Kassies in debewerking die ze voor het Nati-onale Toneel maakte, er in iedergeval in geslaagd is om een for-se roman in twee uur onderhou-dend drama te persen. Demeestal korte scènes vloeien inelkaar over, worden met elkaarvermengd of doorsneden doorde gedachtestroom van Tirza’svader, de feitelijke hoofdper-soon.

Het eerste deel is als een kun-stig mozaïek gedrapeerd rond-om het examenfeestje dat hijvoor zijn oogappel heeft georga-niseerd. In het tweede deeldwaalt Jörgen Hofmeester ver-dwaasd rond in Namibië, zoge-

naamd op zoek naar zijn doch-ter en haar vriendje die hij – zoblijkt aan het slot – al voor hunvertrek uit Nederland uit jaloe-zie heeft vermoord.

De regie van Johan Doesburgsluit naadloos aan bij dezeknappe, maar fragmentarischesamenvatting. Op een verho-ginkje spelen de huiselijke tafe-relen bij de al te beschermendevader zich af en daarom heen, ofgeprojecteerd op de achter-wand, spelen de ’randfiguren’uit het bestaan van deze ’loser’hun bedreigende rol. Kees Hulstis als vader een aandoenlijkekluns, die klap na klap te verdu-ren krijgt en daar ogenschijnlijkonaangedaan onder blijft.

Op die vader zijn alle typi-sche Grunberg ingrediënten ge-projecteerd: hij is elitair, xeno-

fobisch, een slapjanus en tochgewelddadig en heeft een ver-wrongen houding tegenovergeld en seks. Zijn beschaving –lees: die van ons allen - is nietmeer dan een cellofaantje. Inhet rijke proza van Grunbergvinden al die uitersten die uit-eindelijk de verklaring moetenleveren voor het ’monster’, nogwel hun plekje, maar in de ge-stripte toneelversie laten zezich niet aaneensmeden tot eenman met wie je kunt meeleven –hoe sympathiek Hulst ook over-komt.

De toneelbewerking profi-teert dus maar beperkt van desterke kanten van het boek, on-danks de voortreffelijke regieen dito spelprestaties.

HANS BRANS

16 augustus 2010 , pag. 6

Foute vrienden in subtiele komediePlaats: ShakespeareTheater, Diever. Voorstel-ling: Twee vrienden uit Ve-rona van William Shake-speare. Gezelschap:Openluchtspel Diever. Re-gie en bewerking: JackNieborg. Kostuums: Mar-got van der Kamp. Decor:Harm Naaijer. Belangstel-ling: 900 mensen (uitver-kocht). Nog te zien: tot 11september op woensdag,vrijdag en zaterdag; mati-nee 21 augustus.

DIEVER - Vriendschap en liefdezouden de belangrijkste the-ma’s zijn in Shakespeares eer-ste romantische komedie ’Thetwo gentlemen of Verona’.’Twee vrienden uit Verona’ isdus niet zo’n gekke vertalingvan regisseur/vertaler Jack Nie-borg voor de eerste keer dat ditstuk in wordt opgevoerd Die-vers Shakespeare Theater.

De vriendschap tussen de he-ren wordt aan het begin beze-geld met een innige afscheids-zoen, maar is daarmee sprakevan herenliefde?

Net als in Shakespeares tijdworden de dames hier door jon-gens gespeeld en halverwegegaat een van die dames dan ooknog als man op stap. Dit vrolijkgecultiveerde spel van verwar-ringen bood natuurlijk ruimte

voor een homo-erotische on-dertoon.

De regisseur doet daar aanhet slot nog een vette schep bo-venop wanneer de rivaliseren-de vrienden elkaar terugvindenen dan de door hun beiden ver-afgode Sylvia achteloos terzijdeschuiven. Weliswaar illustreertdat treffend de voosheid vanhun zelfgenoegzame vriend-schap, maar voor wie in de tochal overhaaste ontknoping nogiets van het verhaal wil vasthou-

den is het niet te volgen.Dit weeffoutje daargelaten is

‘Twee vrienden uit Verona’ eenerg mooie voorstelling. Nieborgweet van dit zwakke stuk, dathet vooral van zijn bijzonderemomenten moet hebben, ietsheel humoristisch te maken. Endat zonder een beroep te doenop het grovere gooi- en smijt-werk, want dat verdraagt zichniet met deze overgeciviliseer-de omgeving.

De hoofse sfeer met haar sier-

lijke omgangsvormen en al temooie woorden wordt daaren-tegen fijntjes onderuit gehaaldmet subtiele humor en ingehou-den grappen. Zelfs de boertigeknechten weten de lachers ophun hand te krijgen met een ge-durfde, Toon Hermans-achtigetiming.

De jongens die Sylvia en Juliaspelen maken er geen karikatu-ren van, maar zijn ingetogen,ontroerende verschijningen. Detwee protserige vrienden heb-ben natuurlijk een groter regis-ter tot hun beschikking, en datwordt dan ook ruimschoots be-speeld. Maar wat bij alle ama-teurspelers het meest opvalt isde geweldige tekstbehandeling.Hier zijn mensen aan het werkdie weten wat ze zeggen en welkeffect ze willen bereiken.

Een gouden vondst is hetkoortje van vier geschoolde, inhet zwart geklede zangers die ersteeds als de kippen bij zijn ommet hun klassiek gekweel iede-re emotionele ’aandoening’ vanProteus te begeleiden.

Als je van een mindere Shake-speare toch nog zo’n innemen-de voorstelling weet te maken,dan moet Diever het ook aan-durven om het nog resterendedozijn ongespeelde stukken uitde kast te halen.

HANS BRANS

Scène uit ‘Twee vrienden uit Verona’. Foto Koen Timmerman


Hilarische komediemet wrang randje

gewiktgewogen

Plaats: De Harmonie,Leeuwarden. Voorstelling: Verrevrienden. Auteur: AlanAyckbourn. Gezelschap: HetNationale Toneel. Regie: JobGosschalk. Aantaltoeschouwers: 380. Nog tezien: 13 januari in Drachten.

LEEUWARDEN - ‘Verre vrienden’is zo’n klassieker van komedie-kampioen Alan Ayckbourn diedoor het amateurtoneel nogregelmatig gespeeld wordt, maardoor het beroepstheater verge-ten lijkt. Des te mooier om hemweer eens te zien in wat HetNationale Toneel een ‘topcast’noemt. Daar is geen woord vangelogen.

In ‘Verre vrienden’ wordt een‘high tea’ gegeven voor de langetijd afwezige vriend Boudewijn,die onlangs zijn verloofde heeftverloren. De vrienden en hunechtgenotes vragen zich vertwij-feld af hoe ze die vergetenvriend in godsnaam moetentroosten. Niemand heeft zin indeze ontmoeting.

Ondertussen wordt duidelijkdat noch de vriendschappen,noch de huwelijken nog veel omhet lijf hebben. Gastvrouw Lucy(Ariane Schluter) probeert er

verwoed achter te komen wathaar bazige mannetje uitspooktmet andere vrouwen. Hun‘vriend’ John is een rustelozeslampamper, die zich moetstaande houden in een nogongelukkiger huwelijk met degesloten, chagrijnige Evelien –een briljante rol van AnniekPheifer. En Betty Schuurmanbemoedert haar ziekelijke manzó zorgzaam, dat hij er wel ziekvan moet worden.

In deze bak ellende komtvriend Boudewijn terecht als hettegendeel van wat je verwacht.Marcel Hensema zet hem neerals een gelukkige, open, hartelij-ke knaap – maar zó open enhartelijk dat je er al gauw vantegen het plafond vliegt.

In een mum van tijd confron-teert hij iedereen met zijn zwak-ke plekken en overstelpt hij henmet goedbedoelde adviezen.,,Schrijf jij voor die bladen?”vraagt Evelien wantrouwend dienet ’tien tips voor een gelukkighuwelijk’ heeft gelezen. Hetleuke van Boudewijn is dat hijeen hoogst irritante softie is, dietegelijk de spijker op zijn kopslaat. Dat maakt van ‘VerreVrienden’ een hilarische kome-die met een wrang randje.

HANS BRANS

29 april 2010 , pag. 23

De vele facetten van de vrijheidPlaats: Het Posthuis enomgeving, Heerenveen.Voorstelling: Vrij 1945-2010 door beroeps- enamateurspelers. Muziek:Clara Rullmann. Kos-tuums: Combo WiebeKaspers en Janna Mulder.Vormgeving: Caro Kroon.Regie: Grytha Visser enWouter Daane. Artistiekeleiding: Wouter Daane.Aantal bezoekers: 100.Nog te zien: vanavond enzaterdagavond.

HEERENVEEN - Elke zichzelf res-pecterende schouwburg komttegenwoordig eens per jaar meteen eigen productie op de prop-pen. In Friesland toont het Post-huis Theater daarbij wel demeeste experimenteerdrift. Metde 65ste bevrijdingsdag in hetvooruitzicht vroeg directeurGerard Wolters aan regisseurWouter Daane om met profs enamateurs iets te maken op hetthema ’vrijheid’. Geen gemakke-lijk onderwerp, want we zijn al-

lemaal voor, en voor je het weetheb je een toespraak van de ko-ningin met een plant in de hoek.

Daane kreeg zelf ook de vrij-heid om iets avontuurlijks temaken met een grote groepschrijvers, regisseurs, vormge-vers, musici en spelers. Datmondde uit in een speelse zoek-tocht naar vrijheid in vier totaalverschillende taferelen. Voor depauze werd het publiek ver-deeld in rood, wit of blauw enachter dat vaandel ging men opsjouw naar locaties in en rondhet theater.

Het stukje in de voormaligefoyer, met een boerenhuishou-ding die drie joodse onderdui-kers verbergt, oogt in eerste in-stantie erg conventioneel. Omde tafel leek het gezelschapsprekend op de aardappeletersvan Van Gogh. Ondertussenkeek je door het filmdoek naarde oprijlaan, wachtend op deonvermijdelijke mof.

Het slepende tempo was hele-maal jaren veertig. Maar met de

Duitse officier eenmaal in de ka-mer en de joden achter de kastwas de spanning om te snijden.Het onverwachte ’happy end’kwam dan weer onwaarschijn-lijk over, todat je beseft dat ditverhaal waar gebeurd is.

Hilarisch is de scène die Gry-

tha Visser maakte met twee ver-wende meiden, die zich han-gend op de bank te pletter ver-velen, tot ze ineens met de beel-den van ’nine eleven’geconfronteerd worden. Eeninktzwart beeld van de grenze-loze vrijheid van de consump-

tieve, egocentrische generatienix, maar zó aanstekelijk ge-speeld dat je hùn toekomst van-zelf minder somber inziet.

Van café Paul Kruger ging hetnaar het terein vóór het Post-huis dat met hekken was her-schapen tot Kamp Holland inUruzgan. Een fietsende soldaaten een joggende verpleegsterproberen zich te ontladen, ter-wijl hun beladen relaas klinktvan de verschrikkingen die zemee maakten. Het sobere thea-terbeeld maakt hun verhaalover de dubieuze kanten vanvrijheid des te indringender.

Na de pauze is het feest ophet grote toneel met een swin-gend combo, korte sketches enveel liedjes die allemaal wel ietsmet de verschillende kantenvan vrijheid van doen hebben.Jammer genoeg sijpelde hier afen toe wel de vermanende, mo-ralistische toon door die met ditonderwerp zo moeilijk te ver-mijden is.

HANS BRANSmijden is.

HANS BRANS

Hendrik Jan Haanstra als de soldaat en Marleen Klein Nagelvoort alsde joggende verpleegster in Kamp Holland. Foto LC/Siep van Lingen


Dottermans begrijptdas Weib ook nietPlaats: De Harmonie,Leeuwarden. Voorstelling: ‘Waswill das Weib?’ door NT Gent.Spel en zang: Els Dottermans.Tekst: Connie Palmen e.a.Regie: Johan Simons.Belangstelling: 180 personen.

LEEUWARDEN - Els Dottermansis niet alleen een hele goedactrice, ze kan ook fantastischzingen. Om ook die passie eenkeer uit te kunnen leven zette zesamen met NT Gent-regisseurJohan Simons een licht-theatraalliedjesprogramma in elkaaronder de titel ’Was will dasWeib?’.

De theatrale kant van de voor-stelling is inderdaad licht tenoemen. Met Freud, die op zijnsterfbed de vraag van de titelzou hebben gesteld, wordt almeteen korte metten gemaakt:wat ’de’ vrouw wil kun je moei-lijk afleiden uit de neurotischepatiëntes op zijn divan. En de’normale’ vrouw valt al helemaalniet onder een hoedje te vangen.

Genoeg ruimte dus om eenruim boeket te maken van Dot-termans lievelingsliedjes, die

allemaal wel iets te maken heb-ben met vrouwen, of hun onver-mijdelijke tegenhangers. Voorhet voegsel tussen de bouwste-nen leverde Connie Palmen eenhandvol beschouwingen. Daarinworden vooral clichés doorge-prikt, zoals de ’vrouwelijke in-tuïtie’ of het genotvol lijden vanvrouwen met onbegrepen man-nen.

Maar de hoofdmoot is geluk-kig muziek. Dottermans’ stemhoort niet steeds tot de vocaletop, maar dat wordt ruim-schoots gecompenseerd doorhaar inleving en expressie. Hoedivers het materiaal ook is – vanRoy Orbinson tot The Police, vanDolly Parton tot Jacques Brel –ze maakt van alles iets eigens.’Verlaat me niet’ van Brel, of hetook al vertaalde ’Woman in love’van Barbara Streisand, krijgenbij haar een heel eigen kleur enbetekenis.

In de losse omgang met deandere bandleden – waaronderde veelbelovende Fleur Hendriks– èn met het publiek laat ze zichbovendien kennen als een evengepassioneerde als nuchterepersoonlijkheid.HANS BRANS

07 mei 2010 , pag. 15

Met leuke meid oplossen in virtuele nietsPlaats: De Harmonie,Leeuwarden. Voorstel-ling: Wie weten ook nietwat er gaat gebeuren. Ge-zelschap: Orkater / DeÑieuwkomers. Concepten muziek: Susies Haar-lok. Spel: Steven de Jong,Ibelisse Guarida en SusiesHaarlok (Wessel Schrik,Tjalling Schrik, Arthur Wa-genaar en Harald Austbø.Regie: Ivar van Urk. Aan-tal toeschouwers: 45.

LEEUWARDEN - Waar gaat het metde mensheid naartoe? De eco-

systemen worden door ons omzeep geholpen, maar dankzij dedigitale revolutie geraken westeeds dichter bij de virtuelevolmaaktheid. Een beetje scien-cefictionschrijver heeft daar na-tuurlijk wel een antwoord op,maar de nieuwe lichting jongetheatermakers van Orkater ga-ven hun voorstelling de Schip-periaanse titel mee: ‘Wij wetenook niet wat er gaat gebeuren’.

Dat zou je evenwel niet den-ken als je de voorstelling ziet.Hier staat een groepje zelfbe-wuste en vooral originele musi-

ci, aangevuld met twee acteursdie precies weten wat ze doen.De muziekstijl zweeft tussenrock en avant-garde. De speel-stijl heeft de afgemeten choreo-grafie die hoort bij het Star-Warsgenre, maar zonder dedoodsaaie ernst.

De verwondering bij de toe-schouwer over wat hier ge-beurt, is eigenlijk nog groter datdie van de hoofdpersoon, eensoort astronaut die op de bo-dem van een vreemde planeet isneergekwakt. Daar blijkt een be-hulpzame hulpverleenster

klaar te staan, die helaas voort-durend verandert van identi-teit.

De onzichtbare baas in dezewereld is de computer Omega,die spreekt in een suggestievelichttaal. Hij dicteert de geleide-lijke afschaffing van liefde, li-chamelijkheid en gevoel. Het as-tronautje past zich gretig aan.Het lukt hem zelfs om de com-puter met een paar welgemiktefilosofische vragen in een diepetwijfel te storten.

Desondanks zweven de tweeverwante zielen ten slotte weg

in het virtuele niets.Hoe intrigerend ook, de voor-

stelling dreigt regelmatig te ver-zuipen in verbaal overgewicht.Als je stof tot nadenken geeft,maak er dan geen wielerverslagvan.

Wat de zaak redt is het ontwa-penende slot. De astronautblijkt een aandoenlijke, compu-terverslaafde ‘nerd’ met plein-vrees. Eenzaamheid is zijn droe-vig lot, maar misschien ook welhet lot van de toekomstigemensheid uit zijn fantasie.

HANS BRANS

Annemaaike Bakker en Benja Bruijning. Intiem...

Documents

Transcript of Annemaaike Bakker en Benja Bruijning. Intiem...