ALUMNIDAG 2014

WITWASSEN EN ONTNEMING

Prof. mr. Matthias Borgers

3

CIJFERS

> Hoeveel misdaadgeld gaat er om in Nederland?> dark number> onderzoek Unger c.s.: in Nederland wordt jaarlijks 18-25 miljard euro

witgewassen (5% BBP)> schatting gebaseerd op schadebedragen (opbrengst=schade (?)),

witwasbehoefte en uitstroom van misdaadgeld

> Hoeveel misdaadgeld wordt er ontnomen in Nederland?> in 2013 is er 91 miljoen euro geïncasseerd (waarvan 34,5 miljoen

euro uit schikking met Deuss)

4

INSTRUMENTARIUM

> Breed wettelijk instrumentarium> kern: ontnemingsmaatregel en strafbaarstelling van witwassen> wetgeving in preventieve sfeer, waaronder WWFT en Wet BIBOB> fiscale wetgeving

> Van ontnemen naar afnemen

5

WITWASSEN

> Gangbare omschrijving van witwassen> het geven van een legaal aanzien aan misdaadgeld, met als doel het

ongestoorde genot van het geld> let op: dit valt niet (geheel) samen met de juridische definitie, die is

ruimer

> De (theoretische) stadia van witwassen> plaatsing: contant geld wordt in het financiële verkeer gebracht> versluiering: verhullen van de oorsprong> bestemming: aanwenden voor besteding

> Een legaal aanzien staat niet altijd voorop> voorkomen van money trail; frustreren opsporing staat centraal

6

WITWASSEN

> Artikel 420bis Sr:> Als schuldig aan witwassen wordt gestraft met gevangenisstraf van

ten hoogste vier jaren of geldboete van de vijfde categorie:> a. hij die van een voorwerp de werkelijke aard, de herkomst, de

vindplaats, de vervreemding of de verplaatsing verbergt of verhult, dan wel verbergt of verhult wie de rechthebbende op een voorwerp is of het voorhanden heeft, terwijl hij weet dat het voorwerp – onmiddellijk of middellijk – afkomstig is uit enig misdrijf;

> b. hij die een voorwerp verwerft, voorhanden heeft, overdraagt of omzet of van een voorwerp gebruik maakt, terwijl hij weet dat het voorwerp – onmiddellijk of middellijk – afkomstig is uit enig misdrijf.

> Artikel 420quater Sr:> ‘redelijkerwijs moet vermoeden’

7

WITWASSEN

> Ruime strafbaarstelling, wellicht te ruim?> iedere handeling ten aanzien van misdaadgeld is strafbaar

> Voorbeeld 1> Willem H. koopt een brood bij de bakker> loopt de bakker het risico van vervolging wegens witwassen?

> Voorbeeld 2> Piet breekt het slot open van een fiets en loopt ermee weg> is Piet een witwasser?

> Voorbeeld 3> Suzan ontvangt een erfenis van oom Piet; na verloop van tijd ontdekt zij dat

oom Piet handelde in XTC> kan Suzan de erfenis houden?

8

WITWASSEN

> Veel rechtspraak over de reikwijdte van de strafbaarstelling> doorgaans gevallen die in de kern nauwelijks van doen hebben met

versluiering van de herkomst

> Afbakening 1: geen automatische verdubbeling van strafbaarheid (NJ 2013, 264-266; NJ 2013, 453)> kwalificatieuitsluitingsgrond ter zake van verwerven en voorhanden

hebben> het moet gaan om een gedraging

> a. die meer omvat dan het enkele verwerven of voorhanden hebben en

> b. die een op het daadwerkelijk verbergen of verhullen van de criminele herkomst van dat door eigen misdrijf verkregen voorwerp gericht karakter heeft

9

WITWASSEN

> Afbakening 1: geen automatische verdubbeling van strafbaarheid (vervolg)> kwalificatieuitsluitingsgrond alleen inroepbaar voor de pleger van het

gronddelict> voorbeeld: rijden in een door een ander gestolen auto

(ECLI:NL:HR:2013:2009)> kwalificatieuitsluitingsgrond ziet (waarschijnlijk) niet op andere

delictsgedragingen dan verwerven en voorhanden hebben> gebruiken, overdragen, omzetten

> actuele vraag: hoe concreet moet het gronddelict blijken?> voorbeeld: vondst van partij drugs en hoeveelheid contant geld

(ECLI:NL:HR:2013:2002)> is onttrekking aan het verkeer mogelijk?

10

WITWASSEN

> Afbakening 2: vermenging en besmetting (NJ 2011, 44)> vanwege vermenging van legale en illegale gelden en door omzetting

van vermogensbestanddelen heeft de strafbaarstelling een ruim bereik, en eigenlijk een te ruim bereik; risico van onevenredige belemmering van het normale handelsverkeer

> kwalificatieuitsluitingsgrond

> Afbakening 3: criminele erfenis (NJ 2006, 612)> (zuivere of beneficiaire) aanvaarding kan witwassen in de vorm van

voorhanden hebben opleveren> onder omstandigheden staat een beroep op een

kwalificatieuitsluitingsgrond open; dat vereist afdracht van de erfenis

11

VOORDEELSONTNEMING

> Artikel 36e lid 1 Sr: aanleiding voor oplegging ontnemingsmaatregel> veroordeling voor (enig) strafbaar feit

> Artikel 36e leden 2 en 3 Sr; grondslag voor ontneming:> artikel 36e lid 2 Sr:

> voordeel door middel van of uit de baten van feit van veroordeling> andere strafbare feiten (voorheen: soortgelijk feit; feit waarvoor

geldboete van de vijfde categorie kan worden opgelegd)> artikel 36e lid 3 Sr:

> misdrijf dat is bedreigd met geldboete van 5e categorie> dat misdrijf of andere strafbare feiten op enigerlei wijze ertoe hebben

geleid dat de veroordeelde wederrechtelijk voordeel heeft verkregen

12

VOORDEELSONTNEMING

> Wetsvoorstel 33 685> forse verhoging van de strafmaxima op witwassen

> opzetwitwassen: 50% of – in uitoefening van een beroep – 100% (van vier naar zes of acht jaar)

> schuldwitwassen: 100% (van een jaar naar twee jaar)> wettelijk criterium voor aftrek van kosten

> rechtstreeks verband met het begaan van strafbare feiten; redelijkerwijs voor aftrek in aanmerking komen

> toelichting: kostenaftrek is uitzondering; bijvoorbeeld niet voor kweekkosten voor hennepplantages