26/04/13

1

Nieuwe media, traditionele autoriteit: een wereld van verschil?

Presentatie doctoraatsonderzoek Joke Beyl - work in progress –

door Prof. dr. Joke Bauwens

Vakgroep Communicatiewetenschappen-Vrije Universiteit Brussel

Staat van het Boek – 23 april 2013

Onderzoeksthematiek: relatie schrijver-lezer in online omgevingen

•  Betekenis Web 2.0 voor constructie relatie schrijver-lezer

•  Theoretische uitgangspunten –  Internet als ruimte van betekenisgeving

–  Historische constructie van ‘schrijverschap’: de schrijver als traditionele en charismatische autoriteit (cf. Weber 1964)

–  Digitale cultuur daagt oude verhoudingen tussen cultuurmakers en cultuursmakers uit

26/04/13

2

Onderzoeksvraag

•  Wat is de betekenis van de weblog als genre van nieuwe media voor de constructie van schrijverschap, i.e. literaire autoriteit?

–  Hoe representeren en positioneren literaire schrijvers zich in interactie met de lezers van hun blog?

–  Via welke relaties geven literaire schrijvers en hun online lezers vorm aan de constructie van schrijverschap?

Context: bloggende schrijvers

•  Weblog als genre van ‘self-writing’ –  Oude traditie van literaire genres van

zelfrepresentatie en zelfreflectie: Confessiones (4de eeuw) -> autobiografieën en persoonlijke brieven (19de eeuw) -> memoires (20ste eeuw)

–  Massamedia-genres van literaire (zelf-)representatie

–  Verhalen, ‘narratives’, ‘small stories’

–  Identiteitsconstructie als co-constructie

–  Authenticiteit en autoriteit van de blogger

–  Interactiviteit

–  Publiceren: publiek en schaal

–  Wisselwerking publieke en private sfeer

26/04/13

3

Context: bloggende schrijvers

•  Nederlandstalige letteren: ca. 11 % van de gevestigde schrijvers heeft een persoonlijke blog

•  Schrijvers en sociale media, moeilijk huwelijk? –  Zelf-promotie en on/oprechtheid (Zadie Smith (UK); Ivo Victoria (B); Daan

Heerma Van Voss (NL))

–  Lezersrespons (Ron Silliman (USA), Joost Zwagerman (NL))

Onderzoeksmethode: case study

•  4 unieke cases van bloggende literaire auteurs: Bart Moeyaert, Ted van Lieshout, Arnon Grunberg en Claire Polders

•  Selectiecriteria: Nederlandstalige, erkende en zeer erkende schrijvers; gebruik blog als plaats voor reflectie omtrent schrijverschap; ontvangen van lezers’ commentaren; op regelmatige basis posten

•  Focus vandaag: analyse van blog posts geschreven door Bart Moeyaert, gepost in januari 2008 op de Villa Kakelbont-blog van Stichting Lezen, plaats voor reflectie omtrent laatste maand stadsdichterschap Antwerpen

•  Bestudeerde corpus: 42 blog posts (gemiddeld 633 woorden/post, eerder uitgebreide posts), 115 blog comments (gemiddeld 220 woorden), 43 blog foto’s

26/04/13

4

Onderzoeksmethode: linguïstische etnografie en narratieve analyse

•  Inhoud van de blog: Hoe wordt betekenis gegeven aan schrijverschap? Via welke narratieve constructies wordt literaire identiteit geconstrueerd?

•  Vorm van de blog: Welke relaties ontstaan tussen de bloggende schrijver en de commentaar-gevende lezers? Wat is het verband tussen de foto’s en de tekst?

•  Context van de blog: Waarom blogt de schrijver? Hoe denkt de schrijver over offline en online relaties met publiek?

Onderzoeksbevindingen: vier verhaallijnen

De schrijver

als kunstenaar

De schrijver

als sociale speler

De schrijver als verre vriend

De schrijver

als persoon

26/04/13

5

Tussen oud en nieuw: over continuïteit en verandering

1.  De schrijver als kunstenaar –  Schrijverschap als mythe

–  Schepping, genius, creativiteit

–  Autoriteit en autonomie van de schrijver

–  Charisma van de schrijver

1. De schrijver als kunstenaar

In blog posts:

‘als ik tegen de stroom in toch mijn eigen zin ga doen’ (31/01/2008);

‘U weet als geen ander dat ‘een publiek pleasen’ inhoudt dat u dan keuzes moet maken die niet meteen de uwe zijn. Pleasen is vermoeiend — niet omdat pleasen een vorm van dienen is en dienen vermoeiend zou zijn, maar gewoonweg omdat het me ronduit vervelend lijkt om voortdurend keuzes te moeten maken die niet meteen de mijne zijn. Het zou me uithollen.’ (29/01/2008);

‘Ik geniet van het podium, omdat je er zo kwetsbaar staat, en tegelijk verfoei ik het, omdat je er zo kwetsbaar staat. Tussen de muren van mijn werkkamer is het leven veel veiliger (…) Tussen de schrijver en de lezer zit er altijd tijd, en tijd is veilig. Tijd is afstand.’ (08/01/2008)

26/04/13

6

1. De schrijver als kunstenaar

In blog foto’s:

foto van een klooster bij een post waarin Moeyaert het belang dat stilte en rust hebben voor hem beklemtoont (25/01/2008)

1. De schrijver als kunstenaar

In blog commentaren van lezers:

Bedanken van Moeyaert voor wat hij de lezer geeft: ‘Ik ben opgegroeid met jouw boeken, alhoewel ik toen weinig klasgenoten had die jouw boeken lazen. Ze lazen liever Paul Kustermans enz. Ergens zijn de vele hoofdpersonages in mijn hoofd blijven dwalen, maar ik vind het zeker niet erg hoor. Integendeel, bedankt hiervoor.’ (17/01/2008);

‘gisteravond was echt een geschenk! De afwezigen hadden ongelijk! (…) Dank u Bart voor zoveel moois.’ (22/01/2008).

26/04/13

7

Tussen oud en nieuw: over continuïteit en verandering

2.  De schrijver als sociale speler –  Schrijverschap in relatie tot de samenleving

–  Actor en commentator

–  Maatschappelijke verantwoordelijkheid en interventie

–  Het literaire veld en economie

2. De schrijver als sociale speler

In blog posts:

‘Ik weet dat ik halverwege het gedicht in de kop van de kortzichtigen van mijn soort zal kruipen, hun taal zal gebruiken. Ik ga dat doen omdat die zinnen er zo staan, ik heb ze er betekenisvol neergeschreven, ze zorgen voor contrast, zo doe ik dat. Ik laat aan de beschaving zien hoe onbeschoft gelul kan klinken.’ (24/01/2008)

26/04/13

8

2. De schrijver als sociale speler

In blog foto’s:

Een foto van het hotel dat Moeyaert ziet vanuit zijn werkkamer bij een post waarin hij uitlegt hoe intrigerend hij het vindt om te kunnen kijken naar en nadenken over de levens van al die mensen in het hotel (30/01/2008)

2. De schrijver als sociale speler

In blog commentaren van lezers:

‘Daar kunnen we nog wat van leren. Alles op zijn tijd.’ (03/01/2008).

26/04/13

9

Tussen oud en nieuw: over continuïteit en verandering

3.  De schrijver als verre vriend –  Schrijverschap in relatie tot het publiek

–  Intimacy-at-a-distance

–  Mediavrienden

–  Virtuele vriendschap

3. De schrijver als verre vriend

In blog posts:

Een blog post waarin Moeyaert aangeeft hoe hij bepaalde lezingen ervaren heeft: ‘De meisjes en de jongens weten niet hoe geweldig ik hen vind. Hun gezicht klaart op. Niets ontgaat ze. Als er ineens een jongen zijn stoel pakt en vlak bij me komt zitten, omdat hij dat blijkbaar graag wil, ben ik een beetje van slag, want wat ik vertel komt blijkbaar aan.’ (10/01/2008).

26/04/13

10

3. De schrijver als verre vriend

In blog foto’s:

Een foto van een envelop die door Moeyaert bij een blog post geplaatst is waarin hij afscheid neemt van de lezers van zijn blog en hen in een post scriptum, zoals in een brief, bedankt voor hun reacties.

3. De schrijver als verre vriend

In blog commentaren van lezers:

‘Hallo Bart, Je klinkt triest, en moe. En dat kan eigenlijk niet anders. Omdat je bent wie je bent. Ik ken je niet. Absoluut niet. Maar mij lijk je van nature een echte spons (en dan niet oneerbiedig bedoeld natuurlijk). Dan gaan twee jaar op een dolgedraaide circusmolen je niet in je koude kleren zitten. Maar troost je, ik heb je kop nog niet op idiote marketingproducten zien staan, en je schrijft bovendien je eigen boeken. Dat maakt dat je dus lekker geen BV bent. En als ‘jonge man’ zul je het niet graag horen, maar volgens mij ben je gewoon een steengoeie (bekende) klassieker.’ (01/01/2008).

26/04/13

11

Tussen oud en nieuw: over continuïteit en verandering

4.  De schrijver als persoon –  Schrijverschap als zelf-ingenomenheid

–  Exploratie, analyse van het zelf

–  Individualisering en narcisme

–  Celebratie, marketing en promotie van het zelf

4. De schrijver als persoon

In blog posts:

‘En de rest is dan weer mijn verhaal: ik ben niet iemand die erg makkelijk banden voor het leven smeedt, mensen aanhaalt, veel vriendschappen sluit. Ik kan het niet hebben als dingen maar half zijn, dan heb ik ze liever niet.’ (26/01/2008);

‘Tussen tien uur ’s ochtends en vijf uur ’s middags deden zich technische problemen voor, die eerst opgelost moesten worden vóór we verder konden. Pas in de late middag zijn we echt aan een generale repetitie kunnen beginnen. Ik merk dat ik het makkelijker vind om rustig te blijven dan vroeger.’ (03/01/2008).

Deze openbaringen kunnen soms, paradoxaal genoeg, net meer het uitzonderlijke karakter van de schrijver en diens schrijverschap onderstrepen:

‘Op dat moment, in november 2005, zat ik bijna in het soort stroomversnelling dat ik nodig heb, als ik aan een boek werk. Die ene bocht die ik moet nemen, en waarvan ik voel: nu kom ik helemaal op dreef, dit is wat ik de komende maanden ga doen.’ (24/01/2008).

26/04/13

12

4. De schrijver als persoon

In blog foto’s:

Een foto die bij een blog post staat waarin hij het heeft over zijn relatie met zijn vader (14/01/2008)

Conclusie

•  Something old… –  Aandacht voor publieke én persoonlijke karakter van schrijverschap

–  Schrijver als bijzonder persoon: traditionele autoriteitsrelatie door alle partijen in stand gehouden

–  Gecontroleerde publiekscontacten

•  Something new… –  Directheid en nabijheid: rechtstreeks aanspreken en iets persoonlijks meedelen

•  ‘Rond mijn elfde ging ik zowat elke woensdag naar de bib tot ik zowat alle boeken voor mijn leeftijd had gelezen die me aanspraken (het waren er heel wat, ook die van jou). Al sinds die tijd droom ik om later een living te hebben met minstens 1 muur met niks anders dan boeken.’ (17/01/2008).

–  Delen