16 ZATERDAG 29 NOVEMBER 2014

I n het atelier van Ewoud van Rijn staat eenzwart ei. Daar is weinig kunstzinnigs aan,het staat gewoon op een geverfd plankje.Aanvankelijk keek ik eroverheen. Ver-

schillende kleuren kaarsvet zijn over de schiluitgelopen. Rood zie ik, geel, blauw. Naast hetei hangt een jurk, waarop zwarte eieren staanafgebeeld.Welk ei ik ook zie, ik moet altijd denken aan

‘Het begin van de wereld’, het beroemde ei vanBrancusi uit het Kröller-Müller Museum, datnog het meest lijkt op een doorgeëvolueerdkinderhoofd. Het ei van Van Rijn is wat het is,het is op ware grootte afgebeeld – misschien ishet zelfs wel gewoon een ei. Opvallendst aandit ei is de kleur: zwart. Heb ik ooit een zwart eigezien?Volgensmij niet.“Toen ik dit ei maakte”, zegt Van Rijn, “had

ik ook nog nooit een zwart ei gezien. Nadat ikhet had gemaakt, zag ik binnen een paar dagen,bij een galerie en in een museum, zwarte ei-eren. Vervolgens kwam ik in een boek van deBritse surrealististische kunstenaar Ithell Col-quhoun over magie het zwarte ei weer tegen.Dat was té toevallig. Vooral omdat ik toen inmijn kunst net het terrein van esoterie en ma-gie begon te betreden.Door Colquhouns boek begreep ik dat ik een

archetype had aangeboord: het zwarte ei staat

aan het begin van alles. Dat is bij dit ei ook zo.Het is een kippe-ei, dat ik heb leeggeblazen engeverfd. De verf heb ik gemaakt van beender-zwart, een residu van de verbranding van ske-letten, botten gemengd met tempera die ge-maakt is van eieren. Het ene staat symboolvoor de dood, het ander voor levenskracht.”

Die tegenstelling staat centraal in uwwerk. Alsoorzaak daarvan noemde u vaak uw katholiekeachtergrond.Waarom raakt die u zo?“Mijn vader heeft het seminarie gedaan. Hijis afgehaakt, maar ik ben nog traditioneel,conservatief katholiek opgevoed. Vooral hetverhaal van kruisiging en opstanding zit er bijmij ingebakken. Ik heb me ertegen afgezet,maar ben toch ook dankbaar dat ik die opvoe-ding genoten heb. Het zet de zaken op scherp:ik besef hoe sterk cultuur gevormd wordt doorreligie.”

Dit ei is uw beeld van Pasen.“Hetwas een onderdeel van een ceremonie, dieik hier, in het atelier, vóór Pasen, als een indivi-duele performance heb opgevoerd.”

Als religieus ritueel?“Het werk was een stap in een onderzoek naarde culturele dimensie van neopaganisme.”

U bedoelt nieuw heidendom?“Die term is onjuist, die doet te veel denkenaan de NSB. Neopaganisme is een verzamel-naam voor neoreligieuze bewegingen die zichverwant voelen aan voorchristelijk, Europeesgeloof.Ik begon tekeningen te maken over restan-

ten van dode culturen uit de late steentijd of devroege bronstijd, periodes waarvan we weinigweten. Het werden reusachtige megalithischebouwwerken. Toen ik ontdekte dat neopaga-nistische groeperingen deze resten gebruikenals een soort van krachtplekken, ben ik me inhun religie – wicca – gaan verdiepen.”

Wicca is de activiteit vanwitte heksen – ditmeent u niet serieus, toch?“Nederlanders doen dit nog wel eens schouder-ophalend af, maar in landen als Australië,Denemarken, IJsland, Verenigd Koninkrijk iswicca een o<ciële, erkende religie.In september 2013 sloot ik me aan bij een

wiccagroep, niet zozeer als gelovige, maar alskunstenaar, om er artistiek onderzoek te doen.De groep baseert zich op de Britse schrijver

en zelfverklaard antropoloog Gerald BrosseauGardner, die in zijn boek ‘Witchcraft Today’ uit1954 de belangrijkste teksten over wicca verza-meld heeft. Hij is de grondlegger van wicca, de

Essay Door het beeld

‘Dit ei vind ik eenzelfportret’

PETER HENK STEENHUIS

Een zwart ei met kaarsvet van een kunstenaarop een esoterische ontdekkingsreis.

17Trouw LETTER&GEEST

Door het beeld Essay

FOTO’S HANNAH DAWN HENDERSON

hedendaagse hekserij als religie.”

Wat is dat?“Geen godsdienst van het Woord, maar van‘het doen’. Het is een heel praktische religie.Liefst niet individueelmaarmet een groep pro-beer je een natuurlijke balans te herstellen tus-sen de mens en zijn omgeving. Dat gebeurt tij-dens rituelen, sabbats gedurende het jaar. Daar-in staat de cyclus van leven en dood centraal.Het Heidens Pasen is een van die vieringen.In de winter sterft de natuur af, raakt op-

nieuw zwanger van leven, en begin februarivoel je de eerste schokjes van nieuw leven. An-ticiperend op Pasen, maakte ik op 3 februari,tijdens een geïmproviseerd ritueel, dit ei dat ikzwart verfde met verf waarin dood en levensymbolisch samenkomen.”

Als parodie op Pasen?“Nee hoor, het gaat niet om parodie. Maar eenritueel is wel een spel. Zo noemde Gardner eenritueel ook. En de historicus Johan Huizinga,noemde de mens een spelend wezen. Een spelis geen parodie op het leven. Het is het levenzelf, en dat spel moet je serieus spelen.”

Maar uw ritueel was niet gemeenschappelijk,zoals de bedoeling is vanwicca?

“Nee, ik heb het alleen opgevoerd, hier in hetatelier.”

Hoe heeft u dat gedaan?“Van een pallet en schragen die ik op straat hadgevonden, heb ik een altaartje gebouwd. Ophet altaar heb ik vijf kaarsen gezet, die ik hebaangestoken.”

Het ei lijkt heel voorzichtig besprenkeldmet dekleuren zwart, rood, geel, blauw, enwit.“Ik begonmet zwart, de kleur van het niet-we-ten. Dat was ook de houding waarmee ik aanmijn ontdekkingsreis begon. Het enige wat ikwist, was dat ik nieuwsgierig was naar de raak-vlakken tussen de religieuze en kunstzinnigepraktijk. Waar overlappen die elkaar, mentaalen in praktijk? Ze produceren allebei beeld,tekst, ceremoniën.”

Rood, zegt Van Rijn, staat voor de onder-zoeksfase, “de periode dat je speels en bevra-gend in contact treedt met je onderwerp”.Geel verbeeldt “het leggen van relaties via

experiment en ervaring”. Blauw symboliseerthet ideologische niveau, “de laag waar deideeën worden gevormd”.Wit, ten slotte, staatvoor het geheel “dat meer is dan de som der de-len.”

De Dolf Henkes Prijs is de belangrijk-ste Rotterdamse prijs voor beeldendkunstenaars. De tweejaarlijkse prijsdient als erkenning en aanmoedigingvan Rotterdams kunsttalent. Een onaf-hankelijke jury nomineerde Silvia B.,Esther Kokmeijer, Ewoud van Rijn enLidwien van de Ven; zij presenterenvoor deze gelegenheid nieuw werk inTENT. Dat is vanaf deze week te zien.Op 18 december wordt de winnaar be-kendgemaakt, die 12.000 euro ont-vangt. Info: www.tentrotterdam.nl

Ewoud van Rijn transformeert de ten-toonstellingsruimte tot een plaatsvoor ritueel en ontmoeting. Centraalstaat een sculptuur die het middenhoudt tussen een nutteloos bouwwerken een oefenruimte voor lichaam engeest. Op uitnodiging van de kunste-naar vinden gesprekken, performan-ces en oefeningen plaats. Met teksten,tekeningen, sculptuur en performan-ces verkent Van Rijn het gebied waarbeeldende kunst en esoterischgedachtengoed elkaar overlappen.

DOORHET BEELD

�

19Trouw LETTER&GEEST

Door het beeld Essay

Primaire kleuren.“Die je ook bij Mondriaan tegenkomt. Zijnwerk had een esoterische basis. In mijn werkgrijp ik terug op de relatie tussen kunst en eso-terie zoals die in het vroege modernisme is ge-legd,maar die na deTweedeWereldoorlog is ge-marginaliseerd. Het is een onderzoek naar watspiritualiteit kunst kan bieden, door de manierwaarop spiritualiteit zich verbindt met de we-reld en het publiek.”

Maar er was niemand die u in deweer zagmetdie kaarsen. Voerde u het op voor deGodin?“Nou, het werd een performance voor de came-ra.”

Het ritueel is op band gezet.“Een filmpje ervan staat op internet.”

Is dat filmpje dan het kunstproject?“Dat denk ik niet. Hetwas eerder een vorm vandocumenteren. Voor mij was het belangrijkstedat ik vol in mijn werk aanwezig werd. Ik hadeen aantal werken gemaakt, waarin ik lang-zaam in een performancerol belandde. Dit wasde eerste keer dat ik ten volle zichtbaar en ac-tief was inmijn werk.”

Wat ziet u als het verschil met traditioneel

beeldendwerk?“Een tekening zou je een scherm kunnennoemen, waarachter ik als kunstenaar ver-dwijn. Door ritueel en performance ben ik nuín hetwerk terechtgekomen, handelend, zicht-baar.”

Actief als priester van de kunst.“Dat gaat een beetje ver. Ook wicca kent een‘priester’, maar dat is een ingewijde. En ik benniet ingewijd.”

U voerde dit ritueel uit als kunstenaar en nietals gelovige.“Ja.”

Enwat heeft het u gebracht, behalve deze, ik zoubijna zeggen, restanten van het ritueel?“Dit ei vind ik een zelfportret van iemand dieop ontdekkingsreis is gegaan, op zoek naar deoverlappingen tussen neoheidense religie enkunst. Het is een beeld met potentie. Dat zie jeook aan de primaire kleuren, die alle anderekleuren mogelijk maken. Dit ei staat aan hetbegin van het nieuwe leven, enmaakt allesmo-gelijk. Dat voelde ik op die derde februari.”

Later, in september dit jaar, maakteVan Rijner een ‘participerende performance’ van, echt

een ritueel met een groep, zoals hij dat kendevan wicca. “Ik droeg deze jurk met zwarte ei-eren, en had drie medewerkers die jurken ingeel, rood en blauw droegen.”Door dat ritueel wist Van Rijn dat de over-

eenkomst tussen de religieuze en de kunstzin-nige praktijk in de ‘performance’ ligt, in het op-voeren.In een rituele setting creëren gelovigen een

ruimte, een sfeer waarin ze, door wat ze doen,een verandering ondergaan. “Dat heb ik ookproberen te doen. Maar dat was niet voor pu-bliek, alleen voor deelnemers.”

En kunst is voor publiek.“Die stap ga ik in Rotterdam zetten. In de DolfHenkes 2014 tentoonstelling in TENT. wil ikeen ruimte inrichten, waarin het publiek mee-doet. Ik werk daar met vijf mensen, inclusiefmijzelf, die allemaal a2niteit hebben metkunst en esoterie.”

Daar vertelt u dit verhaal?“Nee. Daar voer ik het ritueel uit, dan voeg ik erook nog elementen uit yoga aan toe. En bezoe-kers doen, werken en denkenmee.Of misschien vertel ik eigenlijk wel een ver-

haal; ik ben een verhalenverteller. Alleen geenverhaal in woorden, maar in beeld en daad.”�

FOTO HANNAH DAWN HENDERSON