TIJDSCHRIFT VAN DE FACULTEIT INGENIEURSWETENSCHAPPEN EN ALUMNI INGENIEURS KU LEUVEN

Nr. 35 • OKTOBER 2016 Afgiftekantoor 3000 Leuven 1 • P802104

Nieuw academiejaar, nieuwe vicedecanen, nieuwe projecten voor onderwijs en ondernemerschap, nieuwe departementsvoorzitter, nieuw Leuvens samenwerkingsplatform, nieuw presidium

Beste lezer De prachtige zomer is voorbij. Wij starten met een kersvers academiejaar boordevol initiatieven, maar ooknieuwe gezichten. Jaak Monbaliu volgt Geert Degrande op als voorzitter van het Departement BurgerlijkeBouwkunde. We verwelkomen hem van harte en danken zijn voorganger voor zijn blijvende inzet en inspanningvoor de burgerlijk ingenieurs bouwkunde.

Maar er is meer. We verwelkomen twee vicedecanen in onze ploeg: Phil Dutré als vicedecaan onderwijs enJos Vander Sloten in de nieuwe functie van vicedecaan internationalisering. Dit laatste is niet meer weg tedenken uit onze samenleving. Onze burgerlijk ingenieurs zijn steeds meer internationaal actief en zijn het

beste bewijs dat engineering niet stopt aan taal- of landgrenzen.

We willen eveneens Yolande Berbers van harte bedanken voor de acht jaar vicedecaanschap onderwijs en voor haar steeds constructieve en positieve ingesteldheid.

In het eerste semester van het academiejaar vinden enkele niet te missen events plaats: het Richard Van Cauteren–Willy DutréArenbergsymposium over zelfrijdende voertuigen, het facultaire eredoctoraat voor Reimund Neugebauer en de Sint-Barbaravieringmet Raf Tuts als honoray professor en de uitreiking van de awards voor ‘best students’ en ‘inspiring teachers’. We kijken er alvastnaar uit!

Tijdens de plechtige proclamatie van 1 juli 2016 werd er voor het eerst een groepsfoto gemaakt die u als centerfold in deze GeniaaLkan terugvinden. Een mooie herinnering voor onze gloednieuwe alumni.

En last but not least willen we natuurlijk ook onze eerstejaarsstudenten van harte welkom heten. Geniet van de Leuvense pintjes,maar vergeet toch niet (meer dan!) af en toe uw leergierigheid aan te scherpen met het regelmatig doorworstelen van hoorcolleges,oefeningen, practica, cursusnotities en talrijke powerpoints. Want uiteindelijk is dit jullie hoofdtaak.

Michiel Steyaert, decaan Faculteit Ingenieurswetenschappen

Beste collega-alumniOok voor uw alumnivereniging is het nieuwe academiejaar van start gegaan. Onze eerste vergaderingen zitten erop en het programma voor de komende maanden krijgt vaste vorm. Op onze website http://alum.kuleuven.be/alumni-ingenieurs vinden jullie alvast een aantal aankondigingen van activiteiten die we voor jullie in petto hebben.

Natuurlijk zijn er onze ‘klassiekers’, maar jullie zullen vanaf dit academiejaar ook duidelijker merken dat onzesamenwerking met de Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen resulteert in een rijker aanbod, met alsextra voordeel dat we forumavonden kunnen organiseren op de verschillende technologiecampussen die

de KU Leuven nu in Vlaanderen heeft. Hierdoor kunnen we dit soort activiteiten gemakkelijker toegankelijk maken voor onze alumnidie niet in de buurt van Leuven wonen.

Het wordt vast weer een boeiend academiejaar, met interessante maatschappelijke evoluties die een effect zullen hebben op detoekomstige generaties ingenieurs. Na de komkommertijd las ik een aantal boeiende artikels in de krant. De discussie over het toe-latingsexamen laait weer ten volle op, op dit ogenblik vanuit geneeskundige hoek met onder andere de – interessante - klacht dathet examen te veel potentiële ingenieurs aantrekt. Ook de hervorming van het secundair onderwijs en de extra aandacht voorSTEM kunnen u niet onverschillig laten. Wij hebben in ieder geval vorig academiejaar al een interessante forumavond hierovermogen organiseren. En ten slotte was er ook aandacht voor het nieuwe KU Leuven-alternatief voor giscorrectie bij multiplechoice-examens, ook dat is een product van onze faculteit – laten we daar vooral fier op zijn!

Gegroet en tot gauw!

Gert Sablon, voorzitter Alumni Ingenieurs KU Leuven

Nieuws uit de faculteit 3GeniaaL gedacht 6Onderwijs en internationalisering: de visie van twee nieuwe vicedecanen 8-9Impulsfinanciering geeft een boost aan onderwijs 10-11Triple E 12-13Foto afgestudeerden van 2015-2016 14-15

Jaak Monbaliu, nieuwe departementsvoorzitter Burgerlijke Bouwkunde 16-17Doctoraat Optimization of network support by distributed energy resources 18-19Layerwise / 3D Systems Leuven, meer dan zomaar een spin-off 20-21Leuven MindGate 22-23Ingenieurs en hun passie, Professor Robert (Bob) Puers 24-25State of the union: VTK 26-27

INHOUD

Voorwoord

Nieuws

3

Prijzen, onderscheidingen, ...• Joos Vandewalle, emeritus aan het Departement Elektro-

techniek, ontving de Charles A. Desoer Technical AchievementAward 2016 van de IEEE Circuits and Systems Society.

http://ieee-cas.org/about/awards/technical-achievement-award

• Guido Groeseneken, deeltijds gewoon hoogleraar aan hetDepartement Elektrotechniek, ontving de IEEE Cledo BrunettiAward voor zijn bijdragen met betrekking tot de ‘characterizationand understanding of the reliability physics of advanced MOSFET nanodevices’.

www.ieee.org/about/awards/tfas/brunetti.html

• Leo Van Broeck, deeltijds gastdocent aan het DepartementArchitectuur en medeoprichter van het Brusselse architecten-bureau BOGDAN & VAN BROECK, werd op voorstel van minister-president Geert Bourgeois door de Vlaamse Regeringop vrijdag 8 juli aangesteld als nieuwe Vlaams Bouwmeestervoor de komende vier jaar. Op 1 september 2016 nam burgerlijkingenieur-architect Leo Van Broeck de functie op.

http://eng.kuleuven.be/algemeen/nieuws/leo-van-broeck-nieuwe-vlaamse-bouwmeester

• Ann Heylighen, hoogleraar aan het Departement Architectuur,ontving samen met Andy Dong, professor aan de University ofSydney, de Best Design Cognition Paper Prize voor hun paper‘What can we learn from autistic people about cognitive abilitiesessential to design? An exploratory study’ tijdens de zevendeinternationale conferentie Design Computing & Cognition(DCC’16) in Chicago.

• Scriptie vzw heeft op 13 september 2016 de acht finalistenvan de Vlaamse PhD Cup bekend gemaakt. Vier van de acht finalisten zijn KU Leuven-onderzoekers of alumni van de diverse Doctoral Schools. Een van hen is Andy Gijbels,postdoctoraal onderzoeker aan het Departement Werktuigkunde.Die sleepte met zijn presentatie 'Robot helpt blinden opnieuwte zien' de eerste Vlaamse PhD Cup in de wacht op woens-dagavond 28 september 2016 in het Paleis der Academiën in Brussel. GeniaaL (jg. 8 nr. 30, juli 2015) heeft een artikel gewijd aan zijn doctoraat.

www.vlaamsephdcup.be/nieuws/andy-gijbels-ku-leuven-wint-de-allereerste-vlaamse-phd-cup

Vicedecaan internationaliseringJos Vander Sloten, gewoon hoogleraar aan het DepartementWerktuigkunde werd, op voordracht van decaan Michiel Steyaert,door de Faculteitsraad verkozen tot vicedecaan internationalisering.

Zijn eerste mandaat, ingegaan op 1 augustus 2016, loopt parallelmet de tweede ambtstermijn van decaan Steyaert.

Nieuwe professorenOnze faculteit verwelkomt deze nieuwe professoren:

• Stijn François, Departement Burgerlijke Bouwkunde• Erin Crystal Koos, Departement Chemische Ingenieurs -

technieken• Yiannis Pontikes, Departement Materiaalkunde• Pieter Van den Broeck, Departement Architectuur• Brecht Van Hooreweder, Departement Werktuigkunde• Steffen Waldherr, Departement Chemische Ingenieurs -

technieken• Shoufeng Yang, Departement Werktuigkunde

InnovationLabInnovationLab, een gezamenlijk initiatief van de departementenElektrotechniek (ESAT), Materiaalkunde, Computerwetenschappenen Chemische Ingenieurstechnieken heeft een succesvol tweedejaar achter de rug.

InnovationLab heeft tot doel om meer ‘engineering & science’ te brengen naar secundaire scholen met volledig uitgewerkteSTEM-projecten die kunnen uitgevoerd worden op de eigenschool, door de eigen leerkrachten, in de derde graad.

InnovationLab biedt hiervoor nascholing aan voor leraren enleent gratis de experimenteerkoffers voor deze projecten uit aan de scholen.

Sinds de opstart in 2015 volgden al meer dan 240 leerkrachtenenthousiast deze bijscholingen. De projecten liepen in een 95-talscholen met meer dan 3.680 leerlingen. Sfeerbeelden zijn te bekijken op de Facebookpagina of Instagrampagina.

De vorige schooljaren bood InnovationLab twee projecten aan.

In het schooljaar 2016-2017 worden drie nieuwe initiatieven gelanceerd:

1. Katapult;2. Een opensource-initiatief rond project ‘Ooggestuurde interface’;3. Try-out en release van scheikundige minicomputergames

‘Mendel’.

http://eng.kuleuven.be/innovationlab/project

4

Arenbergbrochure 2015In deze 26e editie van de Arenbergbrochure stelt het pas aan -gestelde academisch personeel van de Groep Wetenschap &Technologie zichzelf en zijn onderzoek voor.

https://set.kuleuven.be/arenberg-brochures/documenten/brochure-arenberg-2015.pdf

Facultair eredoctoraat – Reimund NeugebauerOp dinsdagnamiddag 8 november 2016 reikt de KU Leuven eenfacultair eredoctoraat uit aan Reimund Neugebauer, werktuig-kundig ingenieur, professor in het domein van de machinebouwen omvormprocessen aan de Technische Universität Chemnitzen President van het Fraunhofer-Gesellschaft.

www.fraunhofer.de/de/ueber-fraunhofer/einrichtungen-organe/vorstand/neugebauer.html

Het eredoctoraat wordt hem toegekend omwille van zijn substantiële bijdrage als Fraunhofer instituutleider aan het duur-zaam doen herleven van de maakindustrie in het voormaligeOost-Duitsland en zijn verdienste om op Europese schaal het onderzoek naar duurzame, energie- en materiaalefficiënte productietechnieken en -systemen hoog op de agenda te zetten. Promotor is Joost Duflou, gewoon hoogleraar aan het Departement Werktuigkunde.

http://eng.kuleuven.be/neugebauer

Prof. Richard Van Cauteren –Willy Dutré Arenberg -symposium

Op woensdag 23 november 2016 organiseert de Faculteit Ingenieurswetenschappen samen met de Alumni Ingenieurs KU Leuven en VRG-Alumni een symposium rond ‘autonomevoertuigen’.

Deze activiteit vindt plaats in de Grote Aula, Sint-Michielsstraat 6,3000 Leuven en gaat van start om 19.30 u.

http://eng.kuleuven.be/evenementen

Sint-Barbara – 1 december 2016De Faculteit Ingenieurswetenschappen organiseert een acade-mische zitting op donderdag 1 december 2016 om 16.00 u. inde Aula van de Tweede Hoofdwet (Thermotechnisch Instituut)naar aanleiding van de toekenning van de titel ereprofessor aanburgerlijk ingenieur-architect Raf Tuts, Coordinator, Urban Planning and Design Branch | Acting Coordinator, Housing andSlum Upgrading Branch | United Nations Human SettlementsProgramme, UN-Habitat, Nairobi (Kenya).

www.bioregional.com/raft-tuts/

Tijdens deze academische zitting worden ook de Best Studenten Inspiring Teacher Awards uitgereikt.

Concrete informatie volgt later op http://eng.kuleuven.be/evenementen

In memoriamDe universitaire gemeenschap neemt afscheid van

• Dirk Wilms, ere-ZAP aan het Departement ChemischeIngenieurs technieken. Hij overleed in Leuven op 18 augustus 2016.

• Marc Heselmans, ere-ZAP aan het Departement Werktuigkunde. Hij overleed in Mol op 19 augustus 2016.

• Geert Bekaert, ere-ZAP aan het Departement Architectuur.Hij overleed in Mortsel op 11 september 2016.

• Johan Lewi, emeritus gewoon hoogleraar aan het Departement Computerwetenschappen. Hij overleedin Overijse op 8 oktober 2016.

Annemie Caproens

Nieuws

5

Masterproefprijzen

Op vrijdagnamiddag 1 juli 2016 hebben vertegenwoordigers van topbedrijven masterproefprijzen uitgereiktaan afstuderenden die een excellente masterproef hebben geschreven in het domein van het bedrijf.

• AnSem prijs uitgereikt door: Floris Van de Vijver, teamleader analog design industriële automatisatie en modellenvoor: ‘Low power high speed dynamic residue amplifiers for SAR-pipelined ADCs’aan: Yifan Lyupromotoren: Filip Tavernier en Michiel Steyaert

• ArcelorMittalprijs uitgereikt door: Eline Van Breda, specialiste procesmodellen bij de afdeling industriële automatisatie en modellenvoor: ‘Spline-based optimal trajectory generation for CNC machines’aan: Brent Hermans en Wim Van Roypromotor: Goele Pipeleers

• ASMLprijs uitgereikt door: Denis Loncke, senior manager D&E Waferstage Mechatronicsvoor: ‘A controller for selective laser melting (SLM) using feedback control’aan: Louca Raphaël Goossenspromotoren: Jan Swevers en Jean-Pierre Kruth

• Besixprijs uitgereikt door: Jean Polet, algemeen directeur Europavoor: ‘Experimental and analytical analysis of the shear capacity of prestressed steel fibre reinforced concrete beams’aan: Maure De Smedtpromotoren: Lucie Vandewalle en Kristof De Wilder

• CFEprijs uitgereikt door: Lode Franken, directeur bij CFE voor: ‘Development of high-accuracy strain sensors using topology optimization’aan: Tom Jonckerspromotoren: Edwin Reynders, Guido De Roeck, Mattias Schevenels

• Industriële Adviesraad Chemische Ingenieurstechniekenprijs uitgereikt door: Ronny Ansoms, voorzittervoor: ‘Water content and proton conduction in composite Nafion films’aan: Jesse Verlindenpromotor: Johan Martens

• imecprijs uitgereikt door: Kristin De Meyer, directeur doctoral researchvoor: ‘Energy efficient hardware implementations of CAESAR submissions’aan: Michael Fivezpromotoren: Ingrid Verbauwhede en Vincent Rijmen

• Materialiseprijs uitgereikt door: Ben Geebelen, manager orthopaedic concept developmentvoor: ‘Personalized musculoskeletal modeling of spinal deformities based on stereoradiographic images: use for biomechanical analysis of posture and motion’aan: Thomas Overberghpromotoren: Lennart Scheys en Ilse Jonkers

• Siemens Industry Softwareprijs uitgereikt door: Katrien Wyckaert, director automotive industry solutionsvoor: ‘Anomaly detection methods in rotating machinery’aan: Pieter-Jan Vandenbrandepromotor: Konstantinos Gryllias

• Vasco Data Securityprijs uitgereikt door: Stefaan Seys, security architectvoor: ‘Hardware acceleration of a software-based VPN’aan: Furkan Turanpromotor: Ingrid Verbauwhede

5

GeniaaL gedacht

We willen meningen horen. Meningen van ingenieurs over wat hen nauw aan het hart ligt, meningenvan niet-ingenieurs over ingenieurs en ingenieuren, alles wat des mensen is, kan en mag aan bodkomen. Als het maar ‘uw gedacht’ is, mijn gedacht.

6

Dipje‘Maar dat is lang geleden! Hoe gaat het ermee?’ Een veel gehoorde uitroep annex vraag. Uitgesproken met een zekerenthousiasme en voornamelijk gebruikt als men de gespreks-partner al een tijdje niet gezien heeft. De vraag is eerder retorisch want het verwachte antwoord is ‘Goed! En met u?’.Sinds Immanuel Kant is immers optimisme een morele plicht.Tenzij het twee gepensioneerden betreft. Dan mag het antwoordwel eens zijn ‘Man, man, man, zwijg stillekes,’ waarop een jeremiade volgt van kwaaltjes, waarna weetjes worden uitge-wisseld over gewrichtspijnen, bloeddruk, cholesterol en pillenallerlei tot er weer een positivostraaltje doorbreekt en meneen opbod over de kleinkinderen begint.

Dikwijls betreft het een buitenlandse kennis omdat men dieminder frequenteert dan landgenoten. Het scenario is echterhetzelfde: na een me-Tarzan-you-Jane soort Engels ‘Longtime no see’ volgt een obligaat ‘How are you doing?’, een vraag die met een ‘Fine. Thanks. And You?’ terug -gekaatst wordt. De antwoorden doen niet echt ter zake en de vraag wordt soms afgekort tot een informeel ‘Howdy’ watzoveel betekent als ‘Hello’ en niet eens een vraag meer is.

Maar geef toe, iedereen heeft wel eens van die momentendat het niet zo best gaat. De student die ‘het’ niet meer zietzitten zo vlak voor een examen. De doctorandus die na driejaar noeste arbeid denkt dat het doctoraat er voor hem nietmeer in zit. Een slechte evaluatie, een afgekeurd artikel, een mislukte proefopstelling, een afgesprongen relatie, een overleden familielid.

En die tegenslagen spannen ook samen: één voor allen, allentegen één. Fysische wetten worden met de voeten getredenwant negatieve ervaringen trekken negatieve dingen aan. Net als je in een dipje zit, zal ook de riolering verstoppen,

de televisie ontploffen en de vaatwasser het begeven. Maar geen nood. De vaat kan ook met de hand gedaan worden. Je zet alvast een kopje troost om na de vaat wat verpozing te hebben.

Maar het koffiezetapparaat spuit water uit al zijn openingen.Openingen waarvan je niet wist dat die er waren. Geen probleem.Positief denken is het nieuwe depri! Het apparaat is pasnieuw en dus valt dat nog onder de garantie. Even de papierenerbij halen. Oei, die liggen in de schuif onder het apparaat enzijn nu doordrenkt met bruin koffiewater.

Moet ook lukken dat de keukenrol net op is. Maar er staat in de voorraadkast nog een duo, stevig in plastic verpakt. Dat openmaken is niet zo eenvoudig. Wanneer de verpakkingeindelijk toegeeft aan jouw dringend gesnok tuimelen de tweerollen bevrijd naar buiten, waarvan eentje in het afwaswater.Terwijl je oog dit registreert, voel je duizend volt van je arm tot in je sinussen schieten omdat je een elleboog tegen descherpe rand van de kast gestoten hebt. Nadat jouw tenenzich weer ontkruld hebben, wordt met papier van de droge rol het garantieformulier afgedept. Maar invullen kan nog niet.Misschien dan maar wat koffie zetten op de oude manier.

Zo’n trechtertje waarin een filterpapiertje met koffie past hebje nog wel, maar filterpapiertjes niet meer. Misschien lukt hetook wel met een deskundig gevouwen blad van de keukenrol.Losse koffie is een ander probleem. Je hebt enkel capsules.Als het nu nog pads waren. Met hamer, beitel en kniptangworden er een paar van die capsules opengewerkt, de inhoud stort je in jouw origamikunstwerk en daarop wordtheet water gegoten. Tevreden bewonder je het gedruppel. Je bent het nog niet verleerd. Je zou het niet slecht doen ineen survivalprogramma. Een auditie valt te overwegen.

7

Een kopje koffie wordt geboren. Altijd een blijde gebeurtenis.‘I love the smell of ... burnt plastic!’. Oeps, de waterkoker vergeten af te zetten. De garantiepapieren zijn ondertussentot een bruinig craquelé perkament opgedroogd en wordenomwille van de leesbaarheid met zwarte balpen ingevuld.Zeven velletjes in te vullen met jouw naam, adres, geboorte-datum, geslacht, aantal gezinsleden, wie normaal de bood-schappen doet, op een schaal van 1 tot 10 (1 is volledigakkoord, 10 is helemaal niet akkoord) aangeven hoe tevredenje bent over het apparaat, over de dienstverlening, hoe sterkje beïnvloedbaar bent door reclame, hoe tevreden je bent met deze enquête, hoe dikwijls je koffie drinkt en wanneer,welk merk je gebruikt, welke kleur van apparaat je verkiest, of je goed slaapt, jouw algemene tevredenheid, enzovoort.Op een laatste blad kan je vrij een mening geven over om heteven wat je nog van het hart moet. In minder dan een half uurheb je het hele kruisverhoor ingevuld.

Het toestel moet in de originele verpakking teruggestuurdworden. Originele verpakking! Maar die heb je net vorig weekend in het containerpark afgeleverd. Netjes gesorteerd:

piepschuim bij piepschuim, karton bij het papier en alle plasticbij het restafval. De nietjes zijn niet bij het metaal gedropt. Die zijn stiekem in de kartonnen doos blijven zitten. Maar datis nog niet alles. De papieren moeten in een briefomslag envoldoende gefrankeerd naar een onderstaand adres gestuurdworden. Wie heeft er in deze tijd van e-mail nog een envelopin huis? En postzegels? Achter in de bureaulade wordt nogeen verkreukelde envelop opgedoken. Goed dat die helemaalachterin zat want de lade moest toch eens opgeruimd worden.De briefomslag wordt zo goed als mogelijk gladgestreken ende zeven velletjes erin gefrommeld. Onderweg ben je nog eenpaar overjaarse kerstzegels tegengekomen en voor de zeker-heid plak je er maar drie naast elkaar want al bij al is het tocheen met gedroogde koffie verzwaard dik pak geworden.

Op dat ogenblik gaat de telefoon. Het is een Spaanse collegawaar je al jaren niets meer van gehoord hebt. ‘¿Cómo está?’vraagt hij. Na enige aarzeling antwoord je naar waarheid ‘Euh,çavakes. ¿Y tú?

Adhemar Bultheel

Adhemar Bultheel is professor-emeritus aan de Faculteit Ingenieurs wetenschappen, verbonden aan de

Afdeling Numerieke Analyse en Toegepaste Wiskunde van het Departement Computerwetenschappen.

Hij heeft jarenlang opleidings onder delen in de toe gepaste wiskunde gedoceerd en is dan ook

een vaste waarde in de herinneringen van vele alumni.

© Joris Snaet

Onderwijs en internationalisering: de

8

Twintig jaar geleden was wijlen professor Willy Dutré, de vader van Philip, vicedecaan van de FaculteitToegepaste Weten schappen. De documenten uit dieperiode omschrijven zijn taak als volgt: voorzitter van de Facultaire beoordelings commissie, voorzitter van de Facultaire POC (Permanente Onderwijscommissie),voorzitter van alle doctoraatsjury’s en verantwoordelijkeinternationalisering van de faculteit.

Sinds enkele jaren wordt de Facultaire beoordeli ngs -commissie op een andere manier samengesteld en ook de rekrutering en opvolging van doctorandi wordt nu, in het kader van de Arenberg Doctoral School, andersgeregeld. Er blijven dus nog twee verantwoordelijkhedenover en deze worden nu tussen jullie beiden verdeeld.Wat is de reden voor deze opsplitsing?

Beide collega’s halen daarvoor een lange reeks redenen aan:‘Eerst en vooral is de faculteit in deze periode sterk gegroeid: we hebben veel meer personeel, meer studieprogramma’s,meer keuzemogelijkheden, meer internationale studenten (zowelop masterniveau als op doctoraatsniveau), meer inter nationalesamenwerking op het gebied van onderwijs en van onderzoek.

Daarnaast is de administratieve complexiteit enorm toegenomen:de onderwijsprocessen bijvoorbeeld zijn veel complexergeworden, onder meer door de invoering van het bachelor-mastersysteem, het semestersysteem en het spreiden van de examens over drie examenperiodes, het creditsysteem, de flexibilisering van het studietraject, de mogelijkheden met brug- en schakelprogramma’s, ...

Vroeger werd het studieprogramma gestructureerd in academie - jaren, nu spreken we van verschillende ‘fasen’ in een opleiding.Studenten volgen nu individuele studieprogramma’s, wat danweer een individuele opvolging per student vereist.

En zo kunnen we nog een poos doorgaan ...’

Hebben al deze vormen van flexibilisering ook geleid toteen verlenging van de studieduur?Philip Dutré:‘Volgens de eerste statistieken is dit effect inonze faculteit niet zo uitgesproken. Zo behaalt 70% van onzestudenten het bachelor diploma in de geplande drie jaar. We merken wel dat de studenten bewust hun examensspreiden over de drie examenperioden per jaar.’

U heeft uw visie over internationalisering voorgelegd aan het Faculteitsbestuur. Hoe zou u die omschrijven?Jos Vander Sloten: ‘Met twee kernwoorden: kwaliteit eninter nationale benchmarking. We moeten ons durven vergelijkenmet andere internationale instellingen en onze studenten naarde beste universiteiten uitsturen. We moeten selectiever wordenin onze uitwisselingsprogramma’s - zowel qua instroom alsuitstroom - en alleen uitwisselingen opzetten met scholen vanvergelijkbaar niveau. Dit is zeker belangrijk bij duale diplomeringwaarbij een student na het succesvol afronden van zijnstudietraject twee diploma’s behaalt, met name een aan elke universiteit.’

Philip Dutré: ‘Volgens mij moeten individuele studenten ook de mogelijkheid krijgen zich kandidaat te stellen vooruniversiteiten die ‘beter’ scoren dan die waar ze hun vorigeopleiding genoten.’

Vanaf dit academiejaar telt onze faculteit twee vicedecanen. De Faculteitsraad duidde hiervoor de professoren Philip Dutré (onderwijs) en Jos Vander Sloten (internationale relaties) aan. Wij hebben hen uitgenodigd voor een dubbelinterview.

Jos Vander Sloten °1962

• burgerlijk elektrotechnisch-werktuigkundig ingenieur, richting mechanica, KU Leuven, 1985

• doctor in de toegepaste weten -schappen KU Leuven, 1990

• aspirant en postdoctoraal onderzoeker FWO, 1986-1999

• gewoon hoogleraar, Departement Werktuigkunde,Afdeling Biomechanica

• programmadirecteur biomedische technologie(2006-2012)

• voorzitter van L-MTC (Leuvens Onderzoeks -centrum voor Medische Technologie)

• lid van de Board of Directors van CESAER

Philip Dutré °1966

• burgerlijk ingenieur in de computerwetenschappen, KU Leuven, 1989

• doctor in de toegepasteweten schappen KU Leuven, 1996

• postdoctoraal onderzoeker in computer graphics, Cornell University (USA),1998-2001

• gewoon hoogleraar, Departement Computerwetenschappen, Afdeling Informatica

• programmadirecteur computerwetenschappen (2009-2016)

visie van twee nieuwe vicedecanen

9

Jos Vander Sloten: ‘Akkoord; trouwens, vaak presterenstudenten uit universiteiten met een lagere ranking beter dandie uit universiteiten die hoger gerangschikt zijn. Dit blijkt uiteen facultaire studie rond de internationale zij-instroom in de master. Het talent van de individuele student geeft dedoorslag. Dit brengt ons terug op de nood aan individueleopvolging van elke student, een van de factoren die onzeadministratie veel complexer maakt.’

Vele rankings zijn gebaseerd op de onderzoeksreputatie van een universiteit. Daarenboven worden uitwisselings -programma’s vooral opgezet met universiteiten waarmeeonze docenten goede contacten hebben: die contactenzijn meestal ook gebaseerd op gezamenlijk onderzoek.Houden we voldoende rekening met de kwaliteit van het onderwijs aan onze partnerinstellingen?Beide professoren hechten veel belang aan onderzoeks -gebaseerd onderwijs of onderwijs verzorgd door docenten enonderzoekers die door technisch-wetenschappelijke nieuws -gierig heid gedreven worden: zij kunnen hun motivatie hetbeste overbrengen bij de student. Vooral bij keuzevakken in de masterjaren speelt het inhoudelijke aspect van hetonderzoek een grote rol.

Het Erasmusprogramma en andere uitwisselings -programma’s vragen een zekere mate van weder kerigheid:er worden ongeveer evenveel kandidaten toegelaten van A naar B, als er kandidaten zijn van B voor A.Topuniversi teiten hebben echter een grotere aantrekkings - kracht dan de andere. Bovendien speelt de voertaal ookeen rol: landen uit een klein taalgebied zijn minder aan -trekkelijk dan die uit een groter taalgebied. Dat laatstespeelt zeker in het nadeel van Leuven. Hoe kunnen wijdie handicap overwinnen?Jos Vander Sloten: ‘Door de speerpunten van ons onderzoeknaar voren te schuiven, door ons te differentiëren van deandere instellingen, door de nadruk te leggen op de filosofievan onze opleiding: een brede algemene vorming, ondermeer met een aantal nieuwe vakken rond ondernemerschap,met daarnaast diepgang in een reeks technische disciplines,door een voldoende aanbod van Engelstalige cursussen ...Het Engels is toch de lingua franca van onderwijs en onder -zoek, zeker in de ingenieurs weten schappen. Ook onze eigenbedrijven waarderen die meertaligheid, vooral het feit datonze afgestudeerden perfect kunnen samenwerken in een internationale (Engelstalige) omgeving.

Philip Dutré: ‘Engelstalige vakken vereisen ook taalvaardig -heid bij onze docenten: wij controleren dit en sturen bij indiendat nodig blijkt.’

Er moeten dus heel wat inspanningen geleverd wordenom een succesvol uitwisselingsprogramma op te zettenen op te volgen. Met hoeveel instellingen kan onzefaculteit zoiets uitwerken?Jos Vander Sloten: ‘De Dienst Internationaal Beleid van de KU Leuven stelt op haar website een interactieve kaart voorvan de bilaterale akkoorden die nu lopen. Voor onze faculteitbetreft dat een honderdtal Erasmuscontracten en een tientalbilaterale akkoorden. Zij omspannen de ganse wereld: van deUCL in Louvain-la-Neuve tot de universiteit van Bogota of dievan Auckland. Wij zouden die graag kritisch evalueren:onderzoeken hoe de studenten presteren, welke onderzoeks -contacten er bestaan, een bezoek ter plaatse organiseren, …Dit gebeurt al bij CESAER (Conference of European Schoolsfor Advanced Engineering Education and Research), die ongeveer50 leden telt en waarvan onze faculteit stichtend lid is.

Wat mogen we verwachten op het gebied van onderwijs?Philip Dutré: ‘In 2016 vond een visitatie plaats van alleingenieurs opleidingen aan de Faculteit Ingenieursweten schappen.Deze visitatie werd uitgevoerd door CTI, Commission desTitres d’Ingénieur, een onafhankelijk Frans accreditatie-orgaan. Deze visitatie is zeer goed verlopen. Vermoedelijk zal het finaal rapport een aantal aanbevelingen formuleren die wij aandachtig zullen bestuderen.

Onze eerste aandacht gaat nu naar de bacheloropleiding. Die kreeg vorm in 2003, toen het bachelor-mastersysteemwerd ingevoerd. Na 13 jaar is het wellicht tijd om die opnieuwonder de loep te nemen en na te gaan of de huidige invullingniet aan actualisering toe is.

Aandachtspunten hierbij zijn:• willen wij het huidige major-minorsysteem behouden,

met de tweestapskeuze van specialisatie?• meer aandacht voor wiskunde: wij ervaren dat de wiskundige

vaardigheden van onze instromende eerstejaars anders zijndan een tiental jaren geleden; daarop moeten we inspelen;

• herkalibratie van het opleidingsonderdeel Probleem -oplossen en Ontwerpen (P&O) dat als een rode draaddoorheen de bacheloropleiding loopt en daarom de nodigeaandacht verdient.

Wat de masterprogramma’s betreft; wij willen voldoende belanghechten aan de algemeen vormende vakken (economie,management, ondernemerschap, psychologie, talen, ...). Ook willen wij de zij-instroom (studenten die niet onze eigenbacheloropleiding gevolgd hebben, vanuit andere faculteiten,buitenland ...) beter begeleiden. We zullen nagaan hoe wij voordeze groep studenten online-opleidingen kunnen inschakelen.

Zo te horen hebben jullie heel wat plannen. Het wordendus drukke jaren: veel moed en succes bij de uitwerking!

Yves Willems

Impulsfinanciering geeft

10

Voor het academiejaar 2014-2015 kreeg de faculteit zes aanvragen,in 2015-2016 ging het al om negen aanvragen. Bij het ter persegaan van GeniaaL was de deadline voor het indienen van aan -vragen voor dit academiejaar nog niet verstreken. De oproepricht zich op kleinschalige initiatieven die met beperkte financiëlesteun een meerwaarde genereren voor het onderwijs en - veelbelangrijker - het leerproces van de student.

De aanvragen worden behandeld door een commissie bestaandeuit de decaan, de vicedecaan onderwijs, een ZAP-lid en eenstafmedewerker onderwijs. De commissie beoordeelt de projectenaan de hand van enkele criteria, bv. de mate waarin de aanvraagpast binnen de visie van de KU Leuven en de faculteit op onderwijsen leren, de kwaliteitsbevorderende functie voor het onderwijs ende mate waarin de impulsfinanciering een hefboom betekent.Daarnaast zijn ook de noodzaak aan extra middelen en deduurzaamheid van de investering belangrijke parameters.

Een overzicht.

2014-2015

Flipped Teaching door middel van kennisclips en zelftestenvoor het verhogen van de onderwijsaffectiviteit bij hetopleidingsonderdeel (OPO) Toegepaste mechanica, deel 1

Het doel van het project van Tinne De Laet is studenten te onder -steunen bij het zich eigen maken van mechanische basis conceptenen deze te herkennen bij praktische ingenieursproblemen.Samen met de monitoren van de Dienst Studentenbegeleiding,betrokken bij het vak Toegepaste mechanica, deel 1, heeft hetdocententeam van dit vak het project gecoördineerd. Bijkomendwerden twee jobstudenten, die net het vak succesvol haddenafgelegd, ingeschakeld om nieuw materiaal te ontwikkelen.

Het project leidde tot een aantal realisaties zoals een herwerkingvan de oefeningenbundel waarbij meer oefeningen met realistischemechanische structuren toegevoegd werden. Bijkomendmateriaal werd opgesteld dat studenten wegwijs moet maken in verschillende oplossingsstrategieën van een probleem, de verbanden tussen de strategieën en de concrete uitwerkingervan op een aantal voorbeelden. De studenten worden op weggezet dankzij enkele kennisclips die bij een aantal moeilijkeoefeningen horen. Deze kennisclips werden gemaakt in eenspeciaal daarvoor voorziene opnamestudio. Tot slot werdentwee fysische proefopstellingen en een tiental animatiesontwikkeld die de mechanismen uit de cursus voorstellen.

Grafostatica: de missing link tussen de sterkteleervakken en het architectuurontwerpen

Het project van Mattias Schevenels focust op de grafostatica,het geheel van grafische methodes om sterkteleerproblemen opte lossen. Deze methodes kunnen dienen als hulpmiddel bij hetontwerpen van draagstructuren. Bovendien worden de studentenertoe aangezet bewuster om te gaan met de principes van desterkteleer. Doctoraatsstudente Roxane Van Mellaert voerde hetproject uit omdat zij al enkele jaren de bachelorstudenten bij hunontwerpopdrachten voor de structurele aspecten begeleidt.

Een didactisch pakket, bestaande uit twee seminaries, drie tutorials,vijf interactieve voorbeelden en een bundel met oefeningen,werd uitgewerkt voor het vak Constructie van gebouwen, deel 2.Door eigen expertise en ervaring kon het niveau van hetdoelpubliek en de mate waarin het vakjargon door de studentengehanteerd wordt, beter ingeschat worden. Vorig academiejaarwerd het ontwikkeld materiaal een eerste keer met succesgebruikt. De studenten waren enthousiast en uit de examensbleek dat ze grafostatica beter onder de knie hadden.

GAMES 1.1: Great Adventures for the Millennium ChemicalEngineering student, v.1.1

GAMES 1.1 is het vervolgproject van Tom Van Gerven op hetOnderwijsInnovatieproject GAMES waarin een educatief digitaalspel ontwikkeld werd om de principes van chemische technologieop een plezierige manier aan te leren. Op het einde van dat projectbevatte de game nog een onvolledige verhaallijn en enkele bugs.In het GAMES 1.1.-project werd op basis van ideeën enbestaande scenario’s besloten om twee minigames te ontwik -kelen, in samenwerking met Lugus, een externe game-ontwikkelaar.

De minigames zullen beschikbaar gesteld worden aan de bachelor -studenten die het vak Algemene en technische scheikunde volgen.Zo kunnen ze onder andere Lewis-structuren en geometrie van

In het kader van de uitwerking van de visie en het beleidsplan (2013-2017) van de KU Leuvenvoor onderwijs lanceerde de Faculteit Ingenieurswetenschappen voor het derde jaar op rijeen oproep voor het indienen van aanvragen voor impulsfinanciering, een oproep die gretigbeantwoord werd. GeniaaL werpt een blik op de impulsprojecten van de voorbije jaren.

een boost aan onderwijs

11

moleculen inoefenen. De spelletjes worden ook in InnovationLabgeïntegreerd zodat scholieren enthousiast gemaakt kunnen wordenom wetenschap en technologie te studeren. Dankzij financieringvan de EIT-KIC Raw Materials zal er nog een opvolgproject komen.Het GAMES 1.1.-verhaal loopt dus zeker nog niet op zijn einde.

Practicum trilling analyse van flatgebouwen

Burgerlijk ingenieur-architecten stellen zich vaak vragen bij het nut,de omvang en de bruikbaarheid van de wiskunde aangereikt inhet begin van de opleiding. Het project van Raf Vandebril probeertop deze vragen een antwoord te bieden door middel van eenarchitecturaal georiënteerd practicum met een wiskundige onder -bouw. Het project bestaat uit een practicum waarbij de studentende stabiliteit van een zelfgebouwd flatgebouw op schaal (vierverdiepingen van ca. 40 cm hoog) onderzoeken. Daarbij stellenze de bijhorende tweede-orde-differentiaalvergelijkingen op.

Tijdens het practicum wordt het schaalmodel in trilling gebrachten toetsen de studenten hun bekomen resultaten aan de realiteit.Verder verkrijgen de studenten meer inzicht in de materie aan de hand van verschillende onderzoeksvragen rond bijvoorbeeldde stabiliteit en de invloed van toevoeging van gewichten op de verdiepingen.

2015-2016

Ruimtelijke analyse voor stedenbouwkundig ontwerpEen handleiding voor geïntegreerd veldwerk in het globale Zuiden

Door ruimtelijke analyse en stedenbouwkundig ontwerp in eenandere dan de eigen context te zien worden studenten betervoorbereid op een internationaliserende stedenbouwkundigepraktijk. Het project van Viviana d’Auria beoogt de opgebouwdeexpertise binnen het Departement Architectuur rond analyse enontwerp in het globale Zuiden om te zetten in een handleidingsamen met een geïntegreerde veldwerkmethode en een dynamischstudieplatform waarbij alle expertise gebundeld wordt.

Dynamica: van 3D naar 4D

Het doel van het project van Jos Vander Sloten en Nele Famaeyis om aan het onderdeel dynamica van het vak Toegepastemechanica, deel 2 de extra dimensie tijd te geven. Omdat studentenhierdoor een beter inzicht zouden krijgen in de theorie werd demening en de input van de studenten zelf gevraagd. Drie bachelor -studenten werden op basis van een selectieproef en eenjobinterview aangeworven om onder begeleiding van hetassistententeam de software uit te werken.Dit academiejaar al zal de software door enkele geïnteresseerdestudenten uitgetest worden. Op basis van de verkregen feedbackzullen aanpassingen en verbeteringen door het assistententeamuitgewerkt worden zodat vanaf volgend academiejaar de softwareals vaste tool ingezet kan worden tijdens de oefenzittingen. Op termijnwordt zelfs overwogen om de tool open te stellen naar andereuniversiteiten.

SPOC (Small Private Online Course) rond ‘Vectorrekenenvoor probleemoplossen’

Lutgarde Beernaert realiseerde samen met de Dienst Studenten -begeleiding een SPOC over vectorrekenen. Deze cursus beperktzich niet alleen tot de bespreking van wiskundige principes. De nadruk ligt voornamelijk op de aanwending van dezeprincipes bij het op lossen van eenvoudige problemen in eeningenieurs context. Daarnaast werd stilgestaan bij de ruimeretoepasbaarheid van het aangebrachte ingenieursdenken. De inhoud kwam telkens tot stand door discussies tussendocenten en de monitor die vakinhoudelijke expertise heeft.De SPOC rond vectorrekenen staat online en is geïntegreerd in het vakonderdeel Wiskunde voor probleemoplossen.Daarnaast zal deze SPOC ook gebruikt worden bij de sessiesrond vectorrekenen van het vak Toegepaste mechanica, deel 1.

E-systant: ogenblikkelijke persoonlijke feedback opprogrammeeroefeningen

E-systant is het project van Tom Schrijvers waarbij studenten 24/7een onlinesysteem ter beschikking krijgen dat ogenblikkelijkgepersonaliseerde feedback geeft. Leren programmeren vereistnamelijk een creatieve ingenieursvaardigheid waarbij een continueinzet van de student verwacht wordt. Een groot aantal studentenheeft het echter moeilijk om zich te engageren, is geremd omfeedback te vragen en is te snel tevreden. Door E-systant wordtde drempel om feedback te vragen verlaagd, speelt men in opeen flexibelere tijdsplanning en worden studenten aangespoordde puntjes op de i te zetten.Voor het project werd een student aangeworven die onderbegeleiding van twee doctorandi de E-systantwebsite en hetbijhorende softwaresysteem schreef. Vier studenten metherexamens hebben E-systant tijdens de zomer uitgeprobeerd.Ze waren alle vier geslaagd. E-systant wordt dit academiejaargeïmplementeerd in de vakken rond programmeren.

Cédric Suttels

Michiel Meerten‘Niemand moet Triple E

Het Product Innovation Project, kortweg PIP, is een uniekproject in België waarbij studenten problemen vanbedrijven oplossen. Het komt oorspronkelijk uit Finland,maar is dankzij het Erasmus-uitwisselingsprogrammaover gewaaid naar Leuven via het Oostenrijkse Graz.Vorig academie jaar werd PIP voor een eerste keer actiefin Leuven. Aan het woord zijn de coördinator van het vorige en die van het huidige academiejaar.

Michiel Meertens: ‘Ik ben een paar maanden geledenafgestudeerd als burgerlijk ingenieur werktuigkunde envoertuigtechnieken. Op Erasmus in Graz heb ik PIP lerenkennen bij het zoeken naar een vak om het P&O-project(Probleemoplossen en Ontwerpen, n.v.d.r.) te vervangen. Het gaat om een interdisciplinair project waarbij verschillendefaculteiten worden samengebracht om aan projectwerk te doen in functie van een industriële partner. Samen metHélène Snyers heb ik het PIP-project in Leuven gelanceerd.Vorig jaar was ik de coördinator van PIP, waarbij ik vooralfacilitator probeerde te zijn en de contacten tussen studentenen professoren regelde, de events organiseerde, met deuniversiteit sprak in verband met het verkrijgen van studie -punten, ... Omwille van de hoge kwaliteit van het studententeamwas dat niet zo heel moeilijk. Op dit moment oefen ik eencoördinerende rol als consultant uit bij een bedrijf in Sint-Truiden. Het consultancybedrijf leidt consultants op tot ondernemers zodat deze toekomstige ondernemers klant kunnen worden bij het bedrijf.’

Jens Vangindertael: ‘Ik begin dit academiejaar met mijnmaster elektronica en ICT aan de Faculteit Industriële Ingenieurs -wetenschappen. Vorig jaar nam ik deel aan het eerstePIP-project in functie van het vak Engineering Experience 5.Samen met negen andere studenten begon ik aan eenverhaal waarvan we in het begin bitter weinig wisten wat er zou gebeuren. Ikzelf was de technische teamleider, Sabine Degeyter verzorgde de businesskant. We hadden

van RVO-Society de opdracht gekregen een product teontwikkelen voor mensen die leven met een tremor. In oktober 2015 zijn we met die missie gestart.’

Is er iets uit het project gekomen?

Jens: ‘We hebben met ons project, TremTech, een productontwikkeld waardoor mensen met tremor minder of niet morsenbij het drinken. Nu zijn we zijn met vier à vijf studenten hetproduct aan het commercialiseren, samen met RVO-Societyen COMmeto, een sponsor die we gaandeweg hebben leren kennen.’

Michiel: ‘Dit gebeurt op basis van het netwerk dat de studentenzelf hebben uitgebouwd. Het team contacteerde de juistemensen en ik vermoed dat LCIE (Leuven Community forInnovation driven Entrepreneurship, n.v.d.r.) een belangrijke rolgespeeld heeft in de onderhandelingen. Het is echter wel opeigen initiatief dat ze nu in die fase staan.’

Welke studenten kunnen eigenlijk deelnemen aan PIP?

Michiel: ‘Dit jaar waren het studenten economie, ingenieurs -wetenschappen en industriële ingenieurswetenschappen. We willen ook de bio-ingenieurs overtuigen. Voorlopig krijgenze er geen credits voor, maar we bereikten wel al een heelaantal geïnteresseerden. We willen trouwens vooral studentenbij PIP betrekken die meer willen doen dan louter wat hetcurriculum vraagt. We willen mensen die goesting hebben om iets te doen. Omwille van hun zware studieprogramma’szou het meegenomen zijn mochten de deelnemers tochcredits verwerven.’

Hebben jullie ondersteuning gekregen van de KU Leuven?

Michiel: ‘De KU Leuven is heel flexibel geweest. We warenuiteindelijk maar een groep studenten die ijverde om voor hetproject studiepunten te kunnen verdienen. De vrijheid die

Ondernemerschap leeft binnen de vijf faculteiten van de Groep Wetenschap & Technologie. Het onderwijsproject Triple E wil verschillende initiatieven onder de aandacht brengen door docenten en studenten aan het woord te laten. Voor GeniaaL spraken we met student Jens Vangindertael en alumnus Michiel Meertens van het Product Innovation Project (PIP).

12

s en Jens Vangindertael: bang zijn om ondernemer te worden!’

we kregen, vond ik heel positief. LCIE zorgde ook voor eenwereld van verschil. Ik denk dat we door onze structureleaanpak binnen enkele jaren professioneler bezig zullen zijndan wat ik op Erasmus gedaan heb.’

Jens: ‘Wij zitten nu regelmatig samen met LCIE, onze directelink met de universiteit. Ze faciliteren heel goed. Ze zorgen datwe lokalen hebben waar we kunnen werken en ze vergaderenmet ons om het PIP-project uit te denken en het een plaats tegeven in de KU Leuven. PIP is een interfacultair en inter disci -plinair initiatief en dat houdt toch een aantal moeilijkheden in.’

PIP organiseert ook workshops voor de deelnemendestudenten. Hoe gaat dat te werk?

Michiel: ‘Dit jaar gebeurde dat vrij ad hoc. We bekeken wathet project TremTech nodig had. We begonnen met eenworkshop Creative Techniques. Daarnaast zijn we naar een ziekenhuis geweest, naar FabLab, …’

Jens: ‘We willen natuurlijk ook de ingenieursstudenten laten kennismaken met het businessaspect en omgekeerd.De kennisoverdracht blijft eveneens belangrijk.’

Hoe hebben jullie ondernemerschap binnen de eigenopleiding ervaren?

Jens: ‘Ik had me voor PIP opgegeven omdat er eigenlijkweinig ondernemerschapsvakken in de bachelor zaten. Ik zag een flyer verschijnen op Facebook dat PIP industriëleingenieursstudenten zocht die een product wilden ontwerpen.Voor mij leek dat al veel interessanter dan de gebruikelijkeprojecten in Engineering Experience, waar het meestal omuitvoerende uitgeschreven taken gaat. PIP omvat veel meerondernemerschap en je hebt zeggenschap over wat je wilmaken. Bovendien leek het ook nuttig te zijn.’

Michiel: ‘Wij hebben wel de hands-on experience bij deP&O-vakken, maar dat zijn toch heel vaak terugkerendeopdrachten. In de master heb je een aantal algemene vakkendie je een kijk geven op het opstellen van een businessplan,maar dat blijft eerder theoretisch. Ik ben er pas mee incontact gekomen in Graz.’

Hoe zou ondernemerschap bij studenten dangestimuleerd kunnen worden?

Jens: ‘In eerste instantie via projecten zoals PIP.’

Michiel: ‘Ik denk dat het businessaspect ook aan bod moetkomen in de practica van de studenten. Een soort PIP zoudeel moeten uitmaken van zulke practica. Je creëert een veelgrotere meerwaarde voor je studenten. Bedrijven zien zulkestudenten veel liever op de arbeidsmarkt verschijnen.’

Jens: ‘In een regulier project zie je bijvoorbeeld niet wat jemet je product allemaal kan doen. Dat was mijn grotefrustratie. Het gaat om gesimuleerde omgevingen die je ietswillen bijbrengen. Bij PIP is dat niet het geval. Ik heb dat ookin mijn motivatiebrief geschreven. Wij hebben het initiatiefgenomen om met mensen met een tremor te gaan praten,met dokters, kinesisten en OCMW’s, om iets bij te leren.’

Michiel: ‘Het zou al kunnen beginnen met het vragen van een marketingpresentatie in plaats van een droge technischepresentatie op het einde van het project. Het marketing- enbusinessaspect kan zo iets meer aan bod komen in de P&O-projecten.’

Hoe zouden jullie een ondernemende studentomschrijven?

Michiel: ‘Het is een student die verder kijkt dan wat hemvoorgeschoteld wordt, die honger heeft naar meer. Je ziet dat niet alleen tijdens het studeren, maar ook in de werk -omgeving. Een ondernemer ziet wat er allemaal beter kan en die wil niet per se de vastgelegde processen volgen. Er zijn veel mensen die zeggen hoe het moet maar uiteindelijkniets doen. Ondernemers pakken het probleem aan.’

Jens: ‘Ze nemen initiatief.’

Michiel: ‘Niemand moet bang zijn om de stap totondernemerschap te zetten. Ik denk dat zelfs mensen die niet meteen ervaring hebben met ondernemerschap en het moeilijker hebben om contacten te leggen, geendrempelvrees moeten hebben om aan PIP deel te nemen.’

Als laatste: ondernemerschap in drie woorden?

Michiel: ‘Product. Innovation. Project. Dat is mijn antwoord.Nu mag jij er drie zeggen, Jens.’

Jens: ‘Ik zou hetzelfde moeten zeggen, zeker? (lacht). Ja, ik volg Michiel. Product Innovation Project.’

Bedankt en nog veel succes met PIP!

13

WIL JE MEER WETEN OVER PIP?

http://pipleuven.be/

www.facebook.com/PIPLeuven

WIL JE MEER WETEN OVER TRIPLE E?

http://set.kuleuven.be/ondernemerschap

Proficiat, afgestudee

Meer foto’s van de promotieviering van 1 juli 2016 vind je op http://eng.kuleuven.be/over_ons/evenementen/promotieviering-1-juli-2016

rden van 2015-2016!

16

Jaak Monbaliu, nieuwe departem

Van harte gefeliciteerd met uw aanstelling tot departements -voorzitter. Het departement staat voor een interessantegroei: het aanboren van nieuwe onderzoeksdomeinen eneen kwaliteitsvolle opleiding verschaffen op de campussenvan de Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen. Een fijne opdracht voor u?

Jaak Monbaliu: ‘Ik mag starten met een grote groep nieuwemedemewerkers die het departement relatief recent heeftvervoegd of zelfs nog komt vervoegen, een interessante groepvan ingenieurs die nieuwe mogelijkheden opent. Het zijn mensendie elk hun eigen onderzoekscarrière willen uitbouwen.

Mijn uitdaging bestaat erin om de link tussen de verschillendeonderzoeksgroepen te versterken. We zullen mekaar meer dan ooit nodig hebben. Ik wil graag faciliteren waar nodig. Maar, uiteindelijk zullen de mensen het zelf moeten doen.

Ook zou ik graag enkele departementsraden op verplaatsingorganiseren, zodat iedereen kan vaststellen hoe de zaken lopenop die campi. Ik ben ervan overtuigd dat dit begrip kan creërenvoor eenieders dagelijkse beslommeringen en de nodigebelangstelling voor wat daar leeft en hoe we kunnen inspelen op de noden. Ik ben mij bewust van de enorme uitdaging diedeze campuswerking genereert voor de KU Leuven als instelling.

Is er doorstroming van jongeren uit die campussen?

Jaak Monbaliu: ‘Die jongeren hebben meer dan ooit hun specifiekeeigenheid. We mogen niet evolueren naar één opleiding en nadiensplitsen, zo zouden we te veel jongeren op de foute manierbegeleiden. Ik denk persoonlijk dat de jongeren die voor deopleiding in een van onze campussen kiezen, bijzonder geschiktzijn om aan de slag te gaan in de vele bedrijven die dergelijkemensen zoeken. Er is een schromelijk tekort aan ingenieurs,zowel industrieel ingenieurs als burgerlijk ingenieurs. Beiden zijnlevensnoodzakelijk wil Vlaanderen nog meepraten op het vlak vaninnovatie en ontwikkeling. Maar ieders eigenheid willen we bewaren.

Wij moeten niet alles op alles zetten om afgestudeerden vandeze campi naar Leuven te trekken om hier via een tweejarigstudieprogramma burgerlijk ingenieur te worden. Studenten die daarvoor kiezen hebben meer aanleg voor abstractereonderwerpen. De studenten die de overstap maken, willen wewel kwaliteitsvol verder opleiden. En er zijn zeer goedevoorbeelden van mensen die zo’n overstap maakten.’

Hoe werd u aangetrokken door de onderzoekswereld?

Jaak Monbaliu: ‘Zoals bij vele dingen in het leven speelt toevaleen grote rol. Toen ik in 1982 afstudeerde was de arbeidsmarktvoor bouwkundigen op zijn zachts uitgedrukt ‘onderkoeld’. Ik heb toen een studiebeurs gekregen om aan de University

of Western Ontario (Canada) onderzoek uit te voeren in de‘Boundary Layer Wind Tunnel Laboratory’ van prof. Alan Davenport,een van de pioniers van windbelasting op bouwkundige constructies(hangbruggen, torens, …). Ik moet je niet vertellen dat dit op vele vlakken een ongelofelijk boeiende ervaring was. In 1985 ben ik naar Leuven teruggekeerd als assistent bij het toenmaligeprogramma Irrigation Engineering, het huidige IUPWARE. De suggestie van mijn promotor om wind en water tecombineren als onderwerp voor een doctoraat heeft mij toenbinnengeloodst in het onderzoeksdomein van windgolven. En de rest is geschiedenis.’

U krijgt ook de verantwoordelijkheid voor onderzoek enontwikkeling en dat met steeds schaarsere middelen. Waar positioneert u het departement internationaal gezien?

Jaak Monbaliu: ‘Ik denk dat we internationaal heel goed meezijn, onze onderzoeksgroepen participeren regelmatig in Europeseprojecten, die toch nog altijd de meest prestigieuze zijn. Dus alsje je onderzoeksresultaten kunt valoriseren op die markten enzelfs daarbuiten, dan zegt dit veel. We kunnen mee met deanderen, maar de uitdaging en de inspanningen om dit blijvendte doen zijn niet te onderschatten.

Ook bij het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek - Vlaanderen (FWO)scoort het departement vrij goed. Ons verjongd docenten korpsbiedt ons veel troeven. We hebben eminente figuren zien vertrekkenen dat laat natuurlijk een leegte na qua ervaring, maar geeft ookkansen aan jonge mensen en dat boezemt mij vertrouwen in.

Ik zal er alles aan doen om die jonge mensen te ondersteunen.Zij moeten de visie voor de toekomst helpen uitbouwen, want zijmoeten ermee verder. Ik denk zelfs dat zij een beter zicht hebbenop wat die toekomst brengt dan wij zelf.’

Visie op toekomst, is er dan nood aan herbronnen? Het schip een nieuwe koers doen varen?

Jaak Monbaliu: ‘Je moet bijna continu bijsturen en af en toemoet je zelfs durven van koers te veranderen, want onzemaatschappij en haar noden veranderen evenzeer.

In ons domein heeft het ingenieurs wezen nood aan een ietslangere termijnvisie dan in andere domeinen op deze campus.Kijk bijvoorbeeld naar mobiliteit, woonvormen, waterhuis houding,toch stuk voor stuk belangrijke maatschappelijk uitdagingen. Bij ons komt het er niet alleen op aan om jaren op voorhand de juiste tendens te onderschrijven, maar ook om in diezelfdeperiode sterk in te zetten op het monitoren van wat er zichafspeelt op elk van die domeinen. Onze bouwwerken zijn geenproducten die voor 1 à 2 jaar mee moeten gaan en dat heeft zo zijn specifieke eisen.’

Het mooiste zicht op het Arenbergkasteel is wel dat vanuit het kantoor van de nieuwe departementsvoorzitter van Burgerlijke Bouwkunde, een goed bewaard geheim trouwensop de campus. Door het openstaande raam van zijn kantoor weerklinkt het klokje van het Arenbergkasteel.

17

entsvoorzitter Burgerlijke Bouwkunde

Jullie organiseerden dit jaar een opendeurdag?

Jaak Monbaliu: ‘In het kader van de Open Bedrijvendag op 2 oktober toonden wij samen met het Departement Architectuurons onderzoek aan het brede publiek en zo kunnen we ook de impact op de maatschappij duiden.

Van ons onderzoek vind je op elke hoek van de straat bij wijzevan spreken iets tastbaars. Overal hebben bouwkundige ingrepenplaats, kijk eens naar Leuven de jongste tijd! Hoe grondig is de stad niet gewijzigd, de spoorweginfrastructuur op kop. Het wachtbekken stroomopwaarts op de Dijle heeft een enormeimpact op de veiligheid van de omwonenden in de brede regio.De overstromingen die Leuven teisterden, zijn bijna onbestaande.We zijn dus overal (on)zichtbaar aanwezig.

Aan de faculteit hecht men veel belang aan de voeling met het afnemend veld. Hoe ervaart u de industriële adviesraad?

Jaak Monbaliu: ‘Uiteindelijk leiden we onze mensen op voor de maatschappij en niet voor één bepaald bedrijf of eenwelbepaalde industriële tak.

De leden van de adviesraad denken breder dan hun eigen bedrijfen dat verheugt me. Ook de beroepsorganisaties zijn voor onsbelangrijk: die bepalen mee wat Vlaanderen op de wereldmarktzal betekenen, inclusief de exportmarkt. Een goed werkende advies -raad is voor mij de stuwkracht om de kwaliteitslat hoger te leggen.We hebben dit ook sterk verdedigd bij de visitatie medio 2016.’

Goede vaart gewenst, departementsvoorzitter.

Yvan Verbakel

18 Het elektriciteitsnetwerk ondergaat de laatste tijd aanzienlijkeveranderingen. Enerzijds is er de liberalisering van deelektriciteits markt en anderzijds zijn er de grote investeringenin gedistribueerde, hernieuwbare energiebronnen. De doel -stellingen die de EU heeft gesteld om de uitdaging van de klimaatverandering aan te gaan, zullen de hoeveelheidhernieuwbare energie enkel verder doen toenemen. De integratie van al deze hernieuwbare energiebronnen in het distributienetwerk vormt een uitdaging voor de netwerk -operatoren. De introductie van zonnepanelen heeft ervoorgezorgd dat er situaties ontstaan die vroeger nooit kondenvoorkomen in hun net. Tijdens een periode van laag verbruiken grote zonneproductie kan er energie van het laag -spannings netwerk naar het middenspanningsnetwerk vloeien.Deze omgekeerde energiestroom kan leiden tot een onaan -vaardbare stijging van de netspanning. Dit wordt nu vermedendoor zonnepanelen op dat ogenblik minder energie te latenproduceren, waardoor deze vaak niet op hun maximumworden benut. Daarbovenop valt dan nog een toename vanhet aantal elektrische wagens te verwachten. Het ondoordachtladen van deze wagens zou de lastpiek tijdens de avond kunnenvergroten, met een grotere belasting van het netwerk tot gevolgen een aanzienlijke spanningsdaling op dat moment. In detoekomst worden er dan ook grotere spanningsdeviatiesverwacht van de nominale spanning. Ter bescherming van de verbruiker zijn deze spanningsdeviaties gelimiteerd door standaarden.

In eerste instantie zijn we gestart met het analyseren vanEuropese distributienetwerken. De invloed van zonnepanelenop het distributienet werd onderzocht. Europese distributie -netwerken bestaan uit drie fasen en een nulgeleider. Dit heeftzo zijn gevolgen voor de netspanning in deze netwerken.Huishoudens die een enkelfasige aansluiting hebben, zullen alsze energie verbruiken de spanning verlagen in de fase vanhun aansluiting, maar verhogen de spanning in de anderefases door een nulpuntsverschuiving. Dit fenomeen heeftverschillende implicaties voor de spanningscontrole in dezenetten. Het klassieke voorbeeld, waarbij het overaanbod aanzonne-energie van het ene huishouden wordt opgenomendoor de buurman die zijn elektrische wagen laadt, om zo de netspanning binnen de limieten te houden, blijkt enkel te kloppen als ze beide op dezelfde fase zijn aangesloten. Is dat niet het geval, dan kan de netspanning tot nog hogerewaardes stijgen. Het betekent ook dat het belangrijk is om de zonnepanelen zo goed mogelijk te verdelen over deverschillende fases. Dan kan een distributienet met degrootste hoeveelheid zonnepanelen overweg, zonder dat de spanning stijgt tot onaanvaardbare niveaus.

Door de lage eisen die vroeger aan het distributienet werdengesteld, ontbreekt soms grondige digitale informatie over deexacte topologie van deze netwerken. Zo kan informatie overde exacte kabellengtes of de fase van aansluiting van elkeverbruiker ontbreken. Zoals eerder aangehaald is het echterbelangrijk om rekening te houden met de fase van aansluiting.Om dit probleem te omzeilen werd het probleem geherformuleerden opgelost met een optimalisatiealgoritme, waardoor we eenmodel konden opstellen van het netwerk, gebaseerd op datavan slimme meters. Dit model beschrijft de invloed van zonne -panelen en lasten van elk huishouden op de netspanning opverschillende plaatsen. Het model maakt het vervolgensmogelijk om de spanning in het netwerk te controleren.

Sam Weckx studeerde in 2009 af aan de

KU Leuven als master in de ingenieursweten-

schappen: energie. In 2010 behaalde hij er het

diploma van master in de ingenieursweten-

schappen: werktuigkunde - mechatronica en

precisiemechanica. In september 2010 ging

hij als aspirant van FWO-VITO van start met

een doctoraat ‘Optimization of network support

by distributed energy resources’ in de Afdeling ELECTA van

het Departement Elektrotechniek, onder promotorschap van

Johan Driesen.

Voor zijn doctoraatswerk kreeg hij de gelukwensen van de

examencommissie op 1 juli 2015. Het onderzoek, uitgevoerd in

samenwerking met VITO bij EnergyVille, leidde tot nieuwe inzichten

voor de ontwikkeling van slimme elektriciteitsnetten. EnergyVille

verenigt de onderzoeksinstellingen KU Leuven, VITO en imec

voor onderzoek naar duurzame energie en intelligente energie-

systemen. Momenteel werkt hij - samen met Flanders Make -

mee aan industriegedreven technologisch onderzoek en innovatie,

samen met en voor bedrijven in de Vlaamse maakindustrie.

Doctoraat Optimization of network

Figuur 1 De nulpuntsverschuiving, waardoor energie -productie in 1 fase de spanning zal doen stijgen in die fase,maar zal doen dalen in andere fases.

Zonnepanelen en elektrische wagens zijn met behulp vanvermogenelektronica aangesloten op het net. Deze vermogen -elektronica kan snel geregeld worden zodat zonnepanelen enelektrische wagens ook het netwerk ondersteunen door hetabsorberen of injecteren van reactief vermogen. Indien nodigkunnen zonnepanelen tijdelijk minder energie op het netplaatsen en elektrische wagens tijdelijk minder energieconsumeren. Dit wordt echter zoveel mogelijk vermeden.Verschillende controlestrategieën voor zonnepanelen enelektrische wagens met zowel een enkelfasige als driefasigeaansluiting werden geanalyseerd en vergeleken. De controle -strategieën trachten rekening te houden met de vertrekurenen de benodigde hoeveelheid energie van de wagens om zohet inboeten van comfort tot een minimum te herleiden.Indien zonnepanelen of elektrische wagens over een driefasigeaansluiting beschikken, kan ook energie van licht belaste fasesgetransfereerd worden naar zwaarbelaste fases ter onder steuningvan de netspanning. De controlestrategieën worden onder -verdeeld in twee categorieën. Er zijn de lokale controlestrategieëndie enkel op basis van lokaal meetbare informatie zoals denetspanning het distributienet proberen te ondersteunen, en de centrale controlestrategieën die alle informatieverzamelen en op basis hiervan beslissingen nemen.

Tot slot zijn er verschillende vormen van actieve vraagsturingonderzocht en uitgebreid met netwerkondersteunende diensten.Actieve vraagsturing komt steeds meer onder de aandacht en omvat het intelligent aansturen van energieverbruikendetoestellen. Tijdens actieve vraagsturing zal rekening moetengehouden worden met de verschillende netwerkbeperkingen.In dit doctoraat hebben we een vorm van realtimeprijssturingonderzocht, waarbij de netwerkbeheerder op een iteratievemanier verschillende netwerktarieven bepaalt. Deze netwerk -tarieven vormen dan een incentive voor zowel elektrischewagens als zonnepanelen om het net te ondersteunen doorhet aanpassen van hun vermogen.

Conclusie

De toename van de hoeveelheid zonnepanelen en elektrischewagens leidt tot nieuwe situaties in het elektriciteitsnet. Om voldoende spanningskwaliteit te blijven garanderen zullen ze intelligent aangestuurd moeten worden. In ditdoctoraat hebben we de situatie in Europa geanalyseerd en hebben we verschillende controlestrategieën vergeleken,elk met zijn voor- en nadelen.

Sam Weckx

19

support by distributed energy resources

20

Hoe is Layerwise ontstaan?

Peter Mercelis: ‘In de jaren 2000 maakten Jonas en ik allebeieen doctoraat over metaal-3D-printing, voornamelijk mettitanium en titaniumlegeringen. Toen werd er enkel gewerktmet legeringen met een lage smelttemperatuur die resulteerdenin een relatief lage kwaliteit. Al snel hadden we door dat 3D-printing mogelijk moest zijn voor massaproductie en wedroomden ervan een bedrijf in deze branche op te richten. Tot dan toe werd er enkel gedacht aan prototyping omdat de kwaliteit nog zo laag lag in vergelijking met die van klassiekvervaardigde materialen. We investeerden veel tijd in het oppeil brengen van de kwaliteit van de materialen en wilden datze minstens evenwaardig zouden zijn aan het materiaal dattraditioneel vervaardigd werd.

Niet iedereen geloofde dat we op termijn de kwaliteit voldoendehoog zouden krijgen, onze promotor Jean-Pierre Kruthgelukkig wel. Hij ondersteunde ons met de ervaring die hij alhad opgedaan bij de oprichting van de spin-offs Materialiseen Metris.’

Hoe ziet de technologie eruit die jullie gebruiken?

Peter Mercelis: ‘Het is direct metal printing: er wordt eenlaagje poeder op een vlak gelegd. Het poeder wordt op de gewenste plaatsen gesmolten door een laserstraal.

Als de eerste laag klaar is, wordt een tweede laag poedererboven gelegd en weer wordt er selectief gesmolten. Zo gaat het proces voort.

Na het 3D-printen worden de onderdelen meestal nogonderworpen aan nabewerkingen zoals polijsten ofschroefdraadfrezen.

In het begin gebruikten we vooral titanium en titaniumlegeringenanaloog aan onze doctoraatsthesis. Nu werken we met een20-tal mogelijke legeringen, zowel traditionele, zoals roestvrijstaal en aluminiumlegeringen, als exotische materialen zoalsWolfram en Tantaal.

De techniek van 3D-printing maakt het mogelijk om (bijna) alle geometrische vormen te maken zolang ze niet te klein of te groot zijn en geen holtes bevatten waar we het poederachteraf niet meer uit weg krijgen. Wel is het soms nodig omtijdens het productieproces te werken met extra support -materiaal voor de mechanische stevigheid tijdens deproductie. Dit wordt nadien als afval verwijderd.

Als we een nieuw product ontwikkelen, leggen we samen metonze klant een heel traject af. Het duurt soms enkele jarenvooraleer onze klanten gewoon zijn aan de nieuwe mogelijk -heden die onze techniek biedt. Later komen ze soms met ontwerpen waar wij nog niet aan gedacht hadden:een leerrijke samenwerking.’

Layerwise / 3D Systems Leuven

In 2008 richtte Peter Mercelis samen met collega-doctoraatsstudent Jonas Van Vaerenberghde spin-off Layerwise op. Eind 2014 werd dit bedrijf overgenomen door het Amerikaanse3D Systems. Een terug- en vooruitblik met Peter Mercelis.

De oprichters, links Jonas Van Vaerenbergh, recht de geïnterviewde Peter Mercelis

Verbrandingskamer van een satellietmotor

21

Wie zijn jullie klanten?

Peter Mercelis: ‘In eerste instantie richtten we ons op demedische wereld met kritische applicaties als implantaten.

Al snel bleek dat er hiervoor allerlei kwaliteitslabels nodigwaren, bv. ISO 13485. Jaarlijks hebben we een tiental audits,zowel van klanten als van overheidsinstanties. Omdat we dittoch al deden, zijn we op zoek gegaan naar markten waarvoordit ook nodig is en zo zijn we terechtgekomen bij de lucht- enruimtevaart en andere high-endtoepassingen zoals dehalfgeleidertechnologie.

We maken voor het overgrote deel massaproductie en werkenvandaag nog maar beperkt patiëntspecifiek. Daarom werkenwe hoofdzakelijk samen met medische bedrijven die bijvoor -beeld standaardimplantaten voor een tussen wervelschijf ofeen knieschijf verkopen en minder rechtstreeks met chirurgenof ziekenhuizen. In de toekomst zou dit wel eens kunnenveranderen als wordt overgegaan op implantaten op maatvan de patiënt. De kostprijs voor een patiëntspecifiekimplantaat is grofweg tien keer hoger dan de prijs voor eenmassaproduct, maar de kwaliteit is, zeker voor een knie, ookbeter waardoor ook de nazorg goedkoper wordt en het totalekostenplaatje dus mogelijk zelfs nog positief zou kunnenuitdraaien.’

Hebben jullie er voordeel van ervaren om een spin-off vanKU Leuven te zijn?

Peter Mercelis: ‘Wel, het etiket van ‘spin-off’ is soms eenvoordeel en soms een nadeel. In de eerste fase opent hetdeuren: het staat voor wetenschappelijke kwaliteit. Maar er zit ook een negatieve bijklank aan: het wordt gepercipieerdals ‘geen industriële ervaring’ en ‘geen voeling met volume -productie en kwaliteitsstandaarden’. Daardoor lieten we het na enige tijd na te vermelden dat we een spin-off zijn enpakten liever uit met onze kwaliteitslabels, die onze klantenmeer vertrouwen inboezemen.’

Vinden jullie gemakkelijk nieuwe medewerkers?

Peter Mercelis: ‘Doordat we veel media-aandacht gekregenhebben, ontvangen we veel spontane sollicitaties en valt hetgoed mee om gespecialiseerde ingenieurs te vinden. We hebbenmeer moeite om goede, betrouwbare technische operators te rekruteren.’

Hoe ziet u de toekomst? Zal er iets veranderen nuLayerwise overgenomen is door 3D Systems?

Peter Mercelis: ‘Tot de overname waren we een puurservicebedrijf: we leverden enkel de afgewerkte producten.Wij verkochten geen machines om klanten zélf dezeproducten te laten vervaardigen. In de beginfase was ditlogisch omdat klanten eerst vertrouwen moesten krijgen inonze producten en niet dadelijk zouden investeren in eenproductielijn. Maar ondertussen hebben we dit vertrouwengewonnen en werd het een nadeel dat we geen hardwareverkochten. We merkten dat grote bedrijven afhaakten omdatdie een traject wilden waarbij ze in een eerste fase productenkochten om in een latere fase de technologie zelf in huis tehalen. Door onze samenwerking met 3D Systems kunnen wedit nu ook aanbieden. Op ons eentje hadden we niet de tijdom dit uit te bouwen. Onze toetreding is een goede keuzegeweest.

In Leuven blijft alles grotendeels zoals het was, met dienverstande dat de groei in omzet en tewerkstelling sinds deovername nog is versneld. De productie van de service -afdeling blijft gelijkaardig en de engineering van het metalprintenblijft er evenzeer. De productie van de hardware, van demachines hiervoor, gebeurt deels bij enkele toeleveranciers in de regio.’

De toekomst ziet er dus veelbelovend uit voor de alumni-ingenieurs van 3D Systems Leuven, formerly known asLayerwise. Meer informatie vind je op

www.layerwise.com

Sigrid Maene Yvan Verbakel

, meer dan zomaar een spin-off

Nieuwe bedrijfsgebouw van Layerwise, 3D Systems Leuven, in Haasrode

Implantaat van een tussenwervelschijf. Dit implantaat is eenscaffold, een soort gazen platform waaraan weefsel zich gemakkelijk kan hechten en er zo goed mee kan vergroeien.

Leuven MindGate

22

Leuven.Inc, de Leuven Innovation Networking Circle, was onswel bekend, maar Leuven MindGate leek ons een kwantum -sprong in de nieuwe aanpak?

Johan Merlevede:

‘Leuven MindGate heeft twee grote doelstellingen:

1. De fantastische regio die we hier kennen meer bekend makenen op de kaart zetten, uiteindelijk internationaal, maar doorlokaal te beginnen. We focussen daarbij op de speerpuntsectorenvan de regio: gezondheidszorg, spitstechnologie en creativiteit.We willen van Leuven MindGate echt een merknaam makendie staat voor het unieke van de Leuvense regio.

2. Het fameuze ecosysteem rond health, creativity, technologyverder versterken. Dat is onder meer mogelijk door de spelersmeer bijeen te brengen. Daarin passen de activiteiten vanLeuven.Inc uiteraard perfect. Daarom heeft Leuven.Incbesloten deze activiteiten onder te brengen onder de LeuvenMindGate-paraplu. Daarnaast moeten we extra acties onder -nemen voor start-ups: hun belangrijkste behoefte is betaalbareruimte, maar we moeten er bijvoorbeeld ook voor zorgen datzij gemakkelijker hun weg vinden.’

En dan kom je onvermijdelijk terecht bij een pionier die de Leuvense regio al de nodige uitstraling heeft bezorgd,professor Gilbert Declerck. Was dit de garantie dat het kindeen goede start kreeg?

Gilbert Declerck: ‘De Leuvense schepen Mohamed Ridouanisprak me begin vorig jaar aan. Hij dacht dat ik als gepensioneerdewat meer tijd zou hebben …

Het voordeel van mijn ‘status’ is dat je meer mensen kent, hen kan benaderen en hen dan ook in een ongedwongen sfeerbijeen kan brengen.’

U heeft uw sporen verdiend bij de opstart van vele spin-offs,op de eerste plaats natuurlijk bij de groei van het inter -universitaire centrum imec.

Gilbert Declerck: ‘Ja, maar Leuven MindGate gaat verder danimec, meer bepaald door het laten samengaan van creativiteit,gezondheidszorg en technologie. Op de website staan albehoorlijk interessante aankondigingen zoals neuroscience en ISO-certificering bijvoorbeeld.

Johan Merlevede: ‘We kunnen uiteraard nu eens focussen opgezondheidszorg, een andere keer op technologie of creativiteit,maar als we ze kunnen samenbrengen ligt net dáár onzemeerwaarde.’

Waar is de link met KU Leuven en onze faculteit?

Gilbert Declerck: ‘De algemeen beheerder van de KU Leuven,Koenraad Debackere, verleent ons van in het begin alle steun ende gedelegeerd bestuurder van het UZ Leuven, Marc Decramer,is eveneens bestuurder van Leuven MindGate.’

Wat zijn de verwachtingen?

Gilbert Declerck: ‘Op het vlak van technologie behoeven dekeurmerken KU Leuven en imec geen krans. Ook UZ Leuven en de talrijke organisaties en bedrijven in life sciences in de regiomaken meteen duidelijk dat de Leuvense regio aan de top staatqua gezondheidszorg.

We hebben nog een behoorlijke weg af te leggen op het vlak van creativiteit. Die creatieve sector is trouwens een heel bredeindustrie: app-ontwikkelaars, reclamebureaus, M – MuseumLeuven, vormgevers … We hebben al veel te bieden, maar wezijn niet nummer 1 en we willen onze positie versterken omdatLeuven potentieel heeft en vanuit de overtuiging dat wat jeinvesteert in de creatieve industrie ook ten goede komt aan het welzijn en de welvaart van de streek.

Op 18 juni 2016 werd het economisch samenwerkingsplatform Leuven MindGate gelanceerd.De stad Leuven en verschillende Leuvense bedrijven en instellingen bundelen de krachten omLeuven op de kaart te zetten als innovatieve topregio voor gezondheidszorg, technologie encreativiteit.

Het voorbije jaar gebeurde al heel wat in de schoot van dit samenwerkingsplatform. Er kwamendelegaties op bezoek vanuit Japan, de Verenigde Staten, Nederland, Oostenrijk en Duitsland.Delegaties vanuit Leuven MindGate naar Oxford, Cambridge, Stockholm, Kopenhagen enIndia leidden zelfs tot concrete samenwerkingsverbanden.

Daarnaast zag Vaartopia het daglicht, een project dat de Vaartkom moet doen uitgroeien totde creatieve long van Leuven. Bovendien heeft Leuven MindGate plannen om een internationaalcentrum voor ontvangst en onthaal op te richten.

Een van de founding fathers is professor Gilbert Declerck en de eerste directeur is Johan Merlevede.

23

Is er voldoende plaats voor creativiteit in de opleiding voorburgerlijk ingenieurs?

Gilbert Declerck: ‘Het mag gerust meer zijn. Er zijn mooielinken te leggen tussen de creatieve sector en technologie. Wist je bijvoorbeeld dat M – Museum Leuven voluit gaat voortechnologie? Gisteren nog hielden wij een Leuven MindGate-bijeenkomst met mensen van M en vertegenwoordigers van de gezondheids- en spitstechnologiesector. De bedoeling is om technologie naadloos te integreren in de museumervaring.’

Toch een hele opdracht voor de stad Leuven en KU Leuven?

Gilbert Declerck: ‘Er wordt ook vaak gesteld dat steden diesuccesvol zijn, juist die steden zijn waar de creatieve sector voor wat ‘chaos’ zorgt; je moet ‘s avonds ook naar iets ‘totaalanders’ kunnen gaan. Kunstenaars zijn hiervoor zeer belangrijk,Leuven is zo’n fantastische stad wat cultuur, onderzoek en spelenbetreft en daar moeten we verder op werken. Het moet een stadzijn waar talent werkt aan de toekomst. Dit geldt voor allerleivormen van talent. We werken vanuit de gedachte ‘ik heb veelaan Leuven te danken en ik wil iets in ruil voor Leuven terugdoen.’

Professor Declerck, wat was voor u de grote stap, als beginnend onderzoeker hier in Leuven?

Gilbert Declerck: ‘Leuven, dat was heel ver voor ons in onze tijd:vanuit Oostende ver voorbij Brussel. Na mijn afstuderen zochtprofessor Roger Van Overstraeten een assistent. Ik ging naarStanford, kwam terug en van het een kwam het ander.

Bij mijn engagement voor Leuven MindGate wenste ik uitdrukkelijkmet de stad te bedingen dat het niet Leuven intra muros werd,dus binnen de stadswallen. Het mocht ook geen politiek projectworden en dat werd meteen aanvaard. Dat vind ik zo fijn aanLeuven. Uiteraard sponsort de stad een belangrijk deel, maar wegaan ook zoeken naar middelen vanuit Vlaanderen en Europa.’

Johan Merlevede, wat trok u aan in dit project?

Johan Merlevede: ‘Ik behoor net zoals Gilbert tot die ‘aange -spoelden’ die na hun studies in Leuven zijn blijven wonen, voel meop en top Leuvenaar en vind dit een ongelooflijk boeiende regio.Ik werkte eerder als communicatiedirecteur bij Proximus en alsCEO internationaal in de educatieve uitgeefsector. Nu ben ik heeltrots en enthousiast om mijn ervaring te kunnen inzetten om LeuvenMindGate te ontwikkelen, samen met een heleboel partners.

Wat Leuven MindGate betreft mogen we inderdaad niet in de valtrappen om te duiden tot waar het zich geografisch situeert. Het gaat om de merknaam Leuven en die kun je ruim opvatten.’

Komt ook duurzaamheid en ecologie aan bod?

Johan Merlevede: ‘Het is de bedoeling om ook aan socialeontwikkeling te werken. Als we focussen op technologie, healthen creativiteit, dan wordt het goed wonen in die regio, liefst vooriedereen. Leuven MindGate is geen gesloten club die alleen hetbelang van de leden voor ogen heeft, maar een platform datuiteindelijk streeft naar welvaart en welzijn voor iedereen.’

Is Leuven MindGate dan meer dan een loutersamenwerkingsverband?

Johan Merlevede: ‘Meer samenwerking is een belangrijke doel -stelling. Daar kan Leuven MindGate een rol als facilitator spelen.Laten we bijvoorbeeld internationale bezoeken beter coördineren.Er komen zoveel verschillende delegaties naar onze onderzoeks -groepen. Misschien hebben die bezoekers ook interesse voorandere facetten van Leuven MindGate. Nu gebeurt het soms datorganisaties pas achteraf vernemen dat een interessante spelerhier op bezoek geweest is.’

Gilbert Declerck: ‘Als we buitenlandse bedrijven en onderzoeks -centra willen aantrekken, zullen we dat ook samen moetendoen. De aantrekkingskracht van de regio zit niet in één partij,maar in de optelsom van wat je hier allemaal vindt, het helezogenaamde ‘ecosysteem’.

Leuven MindGate is veel meer dan een netwerk. We willen ookmeer bekendheid creëren voor wat we al goed doen. Daar zijnwij als Vlamingen niet zo goed in. Er zijn andere regio’s die eenpak minder te bieden hebben en die erin slagen zich veel beterop de kaart te zetten.’

Was zo’n opdracht dan niet iets voor de overheid?

Gilbert Declerck: ‘Als het initiatief alleen vanuit de overheid komt,is het resultaat meestal beperkt. De stad Leuven is een belangrijkepartner, maar Leuven MindGate heeft het voordeel dat alle spelerserbij betrokken zijn. Leuven MindGate is zeer breed gedragendoor overheid, kennisinstituten, bedrijven, financiële spelers, de creatieve sector. Dit moet tot veel betere resultaten leiden.’

Sigrid MaeneYvan Verbakel

24We hebben afgesproken bij hem thuis. Bij mijn aankomstparkeer ik de auto op de brede oprit voor de dubbele garage.Op mijn vraag of de wagen niet in de weg staat, antwoordtBob Puers dat deze dubbele garage al jaren dienst doet alswerkplaats en garage voor zijn motoren. De voertuigen vande familie worden achter het huis geparkeerd.

Bij een lekker glas wijn overlopen we het curriculum vanmijn gastheer: technologie heeft hem altijd geboeid. Via zijneindwerk promotor, professor Willy Sansen, kwam hij in contactmet bio techniek en dat is hem blijven interesseren. Eerst deedhij zijn burgerdienst bij de Afdeling Urologie van UZ Leuvenen daarna ontwikkelde hij als doctorandus een draadlozecapsule voor drukmeting in de blaas. Hiervoor ontwierp hijeen geïntegreerde schakeling in combinatie met een van deeerste commercieel beschikbare piëzo-resistieve druksensoren.

Eenmaal doctor werd hij FWO-directeur van de clean roomvan het Departement Elektrotechniek (ESAT) – Afdeling MICAS.Zijn interesse ging toen uit naar micromachining voor deontwikkeling van nieuwe sensoren, MEMS (micro-elektro -

mechanische systemen), inplantbare biomedische monitoren ...Meer recent werkt hij ook rond microfluïdica en optische MEMS.

Tijdens ons gesprek verneem ik dat Bob Puers, naast zijnacademische carrière, meer dan één hobby heeft beoefend.

‘Ik behoorde als student tot de eerste generatie van het LeuvensUniversitair Koor, heb daarna jaren gezongen bij het Arenbergkooren het Pegasus Vocaal Ensemble. De hele familie in dit huis istrouwens met muziek begaan.

Toen ik nog in Gent studeerde heb ik, samen met mijn jongerebroer Albert, een oldtimer (Austin Sheerline) gerestaureerd. Die Sheerline was de luxewagen uit de Austin-stal, vergelijkbaarmet een Rolls Royce of een Bentley uit die tijd, maar dan eenstuk goedkoper. Mijn broer is nog iets meer gebeten door depassie voor oude wagens dan ik. Hij is nog steeds een verwoedverzamelaar van ‘vintage en classic cars’.

Mijn interesse ging uit naar Britse motorfietsen. In 1976 kocht ikvia het huis-aan-huisblad Passe-Partout een motor van het merkAJS, bouwjaar 1949 (samen met het merk Matchless behorendetot de AMC groep - Associated Motor Cycles Ltd., London).Spijtig genoeg is dit concern in 1966 failliet gegaan, zoals zoveleBritse motorfietsmerken. Ik heb die motor ondertussen vollediggedemonteerd, dat is mijn volgende restauratieproject.

In die jaren groeide ook de interesse voor de circuitraces met oudemotoren. In 1983 ben ik begonnen met koersen in de ‘veteran class’,in de zijspanklasse. Hiervoor werd een oude AJS tweecilinderaangeschaft en na volledige restauratie, race-tuning, inclusief hetmaken van een bijbehorend zijspan, ben ik beginnen deelnemenaan die races. Rijden met een zijspan is wel een hele uitdaging:het geheel is asymmetrisch en trekt je voortdurend uit koers. Je neemt meer plaats in op de weg. Maar je kunt er heerlijk meedriften (slippen in de bochten), wat het racen wel interessant maakt!

De laatste jaren ben ik echter niet meer actief in de racerij: voor een wedstrijd moet je zeker drie dagen rekenen, dat werdte tijdrovend. Maar af en toe ga ik nog eens kijken naar een race.’

Bob Puers hoort bij de categorie ‘ingenieurs met een passie die niet in hun professioneledomein ligt’. Een buitenstaander zou het misschien allemaal engineering noemen, maartoch liggen de beroepsactiviteiten en de hobby van Bob Puers naar zijn eigen aanvoelenmijlenver uit mekaar.

1953 °Antwerpen, drie maanden later

verhuist de familie naar Gent

1974 industrieel ingenieur HRITHO Gent

1977 burgerlijk ingenieur KU Leuven

burgerdienst in UZ Leuven (Sint-Rafaël)

1986 doctor in de toegepaste

wetenschappen KU Leuven

drie spin-offs: ICSense (chipontwerp), Zenso (PCB-systemen),

MinDCet (systemen)

gehuwd met Lutgart Moorthamer

twee kinderen: Joke (°1992), Ward (°1993)

Ingenieurs en hun passie

25

Zijn die races niet erg gevaarlijk?

‘Dat hangt af van de klasse: bij de veteranen valt dat wel mee.Tenslotte rijdt daar iedereen met – vaak door henzelf –zorgvuldig gerestaureerde machines. Maar de adrenaline …’

‘In 1982 kocht ik mijn derde motor, een Yamaha XS650, en de collectie is blijven groeien tot ik geen plaats meer had.

Nu rijd ik als ontspanning met een hedendaagse motor, een Honda VFR, maar ik vind het niet zo aantrekkelijk om eraan te werken: er is trouwens weinig documentatie beschikbaar. De motor bevat allerhande elektronische snufjes en geprogram -meerde chips waar je zeer weinig aan kunt wijzigen, denk bijvoo r beeldaan de ABS-remmen. Daarenboven heb je heel wat speciale test -apparatuur nodig. Neen, ik heb geen bijzondere affectie voor modernemotoren. Maar het zijn wel geraffineerde technische juweeltjes.’

Waarom heb jij trouwens voor die hobby gekozen?

‘Wel, thuis wil ik niet te veel met mijn beroep, elektronica, bezigzijn en zeker niet met software. Ik heb een hart voor mechaniek.Werken aan mechanische onderdelen is voor mij zeer rustgevend:die stukken moeten precies in elkaar passen, je moet de materialenaanvoelen. Doe je een verkeerde bewerking, dan is dat wel pijnlijk,maar daar kun je uit leren. Ik probeer fouten te vermijden, ik verzineer ik begin en besteed zeer veel tijd in voorbereiding en nadenken ...’

Wanneer vind je al die tijd?

‘Tijdens de weekends wil ik geen professionele activiteiten; maar de familie gaat nog voor de hobby!

Ik kijk bijna nooit tv; wij zijn zelfs niet aangesloten op de kabel,wij kunnen slechts twee zenders ontvangen. Uiteraard ben ik wel op internet aangesloten, via mijn telefoonlijn.’

Het gesprek loopt al een tijdje, maar dan komt eindelijk hetgrote moment dat ik toegelaten word tot ‘het heilige derheiligen’: het atelier. Hier staat een tiental motorfietsen,waarvan acht perfect rijvaardig. Een recent verworven AJS,de Honda VFR, een AJS racezijspan, ze kregen elk hunplaatsje. Ik zie ook een precisiedraaibank, een pers en diversemeetapparaten. De ruimte wordt zeer efficiënt benut, alles is zeer compact gestapeld en er heerst orde en netheid.

‘Kijk, hier staat ook een Honda Goldwing.’

Hij wijst naar een enorme motorfiets.

‘Die had 100.000 km op de teller toen ik hem kocht. Ik heb demotor gereviseerd, maar dat was eigenlijk niet nodig: alles nogperfect in orde, ik heb gewoon alle lagers en dichtingen vervangen.’

Met trots toont hij de laatste motor die hij gerestaureerdheeft, een Gillet Herstal (bouwjaar 1930), één van de drieBelgische merken uit het Luikse.

‘Ook deze motor heb ik volledig gedemonteerd, de krukasgereviseerd, nieuwe zuiger gemonteerd, alles weer geassem -bleerd, het frame laten moffelen in de oorspronkelijke kleuren,alle toebehoren weer gechromeerd ...’

De motor ziet er inderdaad fonkelnieuw uit.

Mag ik ook polsen naar je toekomstplannen?

‘Wel, uit mijn cv kun je afleiden dat ik mij binnen twee jaar emeritusmag noemen, maar daar denk ik voorlopig niet aan. Op hetdepartement is de zoektocht naar mijn opvolger wel al begonnen.Op professioneel vlak wil ik de cleanroom, gevestigd in het LeuvenNanocentre waarvan ik nu waarnemend hoofd ben, verder uitbouwen.Vanzelfsprekend ben ik daar niet alleen, daar werkt een heleploeg. Ik heb altijd zeer multidisciplinair gewerkt, in projectenmet de departementen Chemische Ingenieurstechnieken enWerktuigkunde, maar ook met bio-ingenieurs uit MeBios(Mechatronics, Biostatistics and Sensors), het COK (Centrumvoor Oppervlaktechemie en Katalyse). Sinds mijn doctoraats -werk heb ik steeds samengewerkt met de Faculteit Geneeskunde(urologie, neurochirurgie, reumatologie, oftalmologie, orthopedie ...).

Mijn vrouw hoopt dat er na mijn emeritaat meer tijd vrijkomt voorreizen. Ik zou mijn restauratiehobby graag verder verfijnen, maardan moet mijn gezondheid meewillen: je hebt er een vaste handvoor nodig en motoren zijn erg zwaar om te verplaatsen...Daarnaast heb ik nog andere hobby’s: ik houd van opera en bengepassioneerd door stoommachines.

Ik maak mij echt geen zorgen over het zogenaamde ‘zwarte gat’waarin ik zou kunnen vallen.’

We wensen Bob Puers nog vele jaren vol multidisciplinairebedrijvigheid en passie voor mechaniek.

Yves Willems

Professor Robert (Bob) Puers, elektronicus met passie voor mechaniek

26

Beste professoren, alumni en medestudenten

Verandering is onvermijdelijk. We worden er - al dan nietgewenst - mee geconfronteerd. Zo staat elk academiejaarweer voor nieuwe uitdagingen. Studenten krijgen nieuwelessen, tenminste als ze hun vorige fase succesvol hebbenafgerond. De herkozen decaan wordt geflankeerd door twee nieuwe vicedecanen.

Ook wij zullen aanpassingen doorvoeren. VTK ondergaatimmers elk jaar een totale opfrissing. Ons bestuur is rijkelijkaangevuld met talent en creativiteit. De ietwat oudere gardeheeft hopelijk nog beide. Een totale koerswijziging is niet nodig,maar er duiken steeds nieuwe gletsjers op - hiertussen eenmooi parcours afleggen is ons uiteindelijke doel.

Met de ploeg Sloopwerken de Beucker gaan we aan destructie,constructie, renovatie en optimalisatie doen. ‘Onze organisatielaten evalueren door onze medestudenten en zelfevaluatie,standpunten van vorige jaren opvolgen en eventueel nogverbeteren, duurzamer en eigentijdser worden, VTK als trend -watcher en als één grote groep, …’ zijn enkele grepen uit deverzamelde visie van deze ploeg. Al onze andere initiatievenen goede voornemens voor het volgende jaar kunt u bekijkenop sloopwerken.vtk.be.

Eén ding dat wel steeds als een paal boven water staat, is datwe er zijn voor en door studenten. De uitdrukking ‘als eenpaal boven water’ is voor ingenieurs wel van povere aard,aangezien een paal best in de grond of het water blijft en nietmag genieten van afwisselende nattigheid. Desalniettemin ishet steeds belangrijk dat wij onze focus op deze studentenniet vergeten!

Onze studenten vertegenwoordigen en activiteiten aanbiedenvan bachelor tot master-na-master is onze prioriteit. Eerste -jaars studenten onthalen we elk jaar met nieuwe initiatieven.Zo kunnen ze dit jaar genieten van hun ‘eerste bakske’, een handleiding (bakske) om VTK in al zijn facetten beter te leren kennen. Meer cursusdienstartikelen zullen onzestudenten voorzien van een grotere ondersteuning.

POC’ers en studenten zullen het nieuwe ‘onderwijs’jaarstarten met een heuse OnderwijsLaunch en we bekijkencloudsystemen waarmee we een waardige vervanger kunnen vinden voor de rondcirculerende dropboxen.

Dit academiejaar zal ook de geschiedenisboeken ingaan alshet jaar dat we de 24-urenloop nog eens wonnen, al lopen de onderhandelingen met Apolloon hierover nogal stroef.

State of the union

VTK zou natuurlijk ook dit alles niet zijn, zonder die tallozewerkgroepen en jaarwerkingen. Dit jaar hebben we zelfs deeer te kunnen aankondigen dat er een nieuwe werkgroepklaar staat om educatieve verdieping te bieden aan studentenbouwkunde.

Daarnaast leggen wij ons toe op een betere begeleiding enondersteuning, zodat studenten ten volle gericht hun energiekunnen steken in wat ze willen bereiken.

Dat wij ondertussen zijn uitgegroeid tot een vrij groteorganisatie zullen de meesten niet onder stoelen of bankensteken. Dit wil echter niet zeggen dat wij geen werkpuntenhebben. Aan details, stijl, gerichtere promo, degelijke

concepten, betere infoverspreiding ... kan nog veel gedaanworden. We prijzen onszelf gelukkig dat er zoveel animo inonze ploeg zit.

Wij vliegen alleszins met volle en enthousiaste vaart hetnieuwe academiejaar in. Wij hopen alvast dat u een stukjemee kan vliegen en zo kan genieten van wat verandering te bieden heeft!

Lukas De BackerPreses VTK 2016-2017

27

: VTK

eerste rij (v.l.n.r.): Evert Cuylen, Tijl Janssens, Arne De Laender, Thomas Delputte, Lukas De Backer, Jurgen Daenen, Jan van Schoubroeck, Pieterjan Beerden

tweede rij: Stijn Wierinckx, Vincent Tombeur, Senne van Woensel,Dries Dirckx, Arno Bossaert, Arno Biesmans, Bram Rosseels, Ariane De Vroede, Siri Derwael, Philip Hulsbosch, Leen van Houdt,Anouk Dilissen, Seppe Iven, Alexander Boschmans, Achiel Colpaert,Mark De Wolf

derde rij: Kobe Vanassen, Roeland Van Roosbroeck, Axel Verhaeghe,Joost De Nys, Sebastiaan Van Overschee, Jorn Hendrickx, Emile Derache, Julie Van Simaeys, Marte Biesmans, Lien Vandermosten,Stephanie Vergucht, Jesper Becks, Dries Claes, Dorien Vandenhove,Matthias Hoernaert, Thomas Corthouts

achterste rij: Benjamin Gui, Kristof Van Cappellen, Cedric Debeurne,Mathijs Cuppens, Rik Wouters, Holger Willems, Adriaan van Gerven,Jef Voorspoels, Alexander Meulemans, Joran Van Bavel, Michiel Meulemans, Sybren Verhasselt, Dieter Balis, Ruben De Clercq,Axel Vanmeulder, Kasper Daemen

ontbreken: Arthur Ackermans, Anke Lostrie, Jannes Aertsen, Annelies Lenssen, Jessica Vandeperre, Nick Seeuws, Mattias Decrop,Toon Hermans, Ben Fidlers, Matthias Franck, Evelien Pommé

COLOFON

‘GeniaaL’ is een tijdschrift van de Faculteit Ingenieurs -weten schappen en Alumni Ingenieurs KU Leuven, met bijdragen van medewerkersvan de faculteit, alumni en studenten.

‘GeniaaL’ verschijnt viermaal per jaar: in januari, april, juli en oktober.

verantwoordelijke uitgever: Michiel Steyaert

redactie: Isabelle Benoit, Adhemar Bultheel,Annemie Caproens, Jelle De Borger,Elke Kalokerinos, Sigrid Maene,Liliane Pintelon, Patrick Pype,Gert Sablon, Michiel Steyaert,Cédric Suttels, Hendrik Van Brussel, Yvan Verbakel, Yves Willems, VTK-Communicatie

redactieadres:GeniaaLFaculteit IngenieurswetenschappenJelle De BorgerKasteelpark Arenberg 1 bus 22003001 HEVERLEEtel. + 32 16 32 16 89fax + 32 16 32 19 82geniaal@eng.kuleuven.bewww.eng.kuleuven.be

grafisch ontwerp:altera.be

drukwerk:Van der Poorten NVDiestsesteenweg 6243010 KESSEL-LOtel. + 32 16 35 91 50

beelden:Coverfoto en foto pagina 14-15: © Rob Stevens