Dat bedrochDer vrouwen

Tot een onderwijs ende exempel van allen mannen/ ionck ende

out/ omdat si sullen weten/hoe bruesch/ hoe valsch/

hoe bedriechlijck datdie vrouwen zijn.

[houtsnede 1: Jahel doodt Sisera met tentharing]

¶ Vander vrouwen bedroch [A1v]Tis een out seggen: So wat bedroch die vrouwen nieten connen volbringen met cracht oft abelheyt/ oft metwoorden/ dat practiseren si te doen met schreyen endetranen/ want die vrouwen weenen als si willen.

[houtsnede 2: wenende vrouwen]

O ghi mannen ende ionghe gesellen/ leert nv met ditweten dat bedroch der vrouwen/ om v te wachten daervoor. O ghi vrouwen ende maechden/ hier moechdi lee-ren loosheyt ende bedroch hanteren.

¶ Prologe. AUGUSTINUS [A2r]

¶ AUGUSTINUS seyt vanden vrouwen. [houtsnede 3: kerkvorst]

Wanneer dat men spreect van sonden/ende vanden ghebreken der vrouwen/so wert MARIA die moeder gods wtghenomen ende wtgescheyden.

¶ SABELLICUS seyt vanden vrouwen.

Dat EURELIUS wert gheuraecht/ SABELLICUS.waerom dat hi niet en wilde woonenmet zijn suster: daer op hi seyt: Ten [houtsnede 4: kerkvorst]zijn niet al mijn susteren die by mijnsuster zijn ende conuerseren. Wantvoorwaer tis quaet vrouwen te aen-sien/ tis noch quader vrouwen aen tespreken/ ende tis alder quaetste vrou-wen te handelen ende aen te tasten.

¶ JHERONYMUS seyt vanden vrouwen.

JHERONYMUSScriuende tot OCCEANUM. die vrou-is die duere ende inganck des duy- [houtsnede 5: kerkvorst]uels/ den wech der boosheyt/ ende eenschadelijck geslacht/ den ghenen die metvrouwen inwoonen/ want die begeer-licheyt der vrouwen/ maect weeck endesacht/ ende temmet die yseren herten.Ende inder waerheit gelooues mi/ die

man en mach niet met gansser herten woonen met den he- [A2v]re/ die dickwil gaet omtrent den vrouwen/ want daer en isniet periculoser voor een man dan die vrouwen/ ende nietsorchliker dan die man voor die vrouwen.

[houtsnede 6: apostel Paulus]

¶ PAULUS seyt vanden vrouwen.Sidy ghebonden met een huys-

urouwe/ begeert niet te scheyden/noch ontbonden te zijn/ maer ensidy niet gehouwet noch gebon-den/ en soect gheen huysurouwe.

¶ CHRYSOSTOMUS seyt vanden vrouwen.

Jck meyne dat inder werelt enis gheen lichamelijck beest te ge-lijcken by der quader vrouwen/ wantwat isser wreeder ende veruaerlicker onder die beesten met vier voetendan die leewe/ wat isser eysselikeronder die serpenten dan die drake/nochtans en machmen die niet ghelijcken teghen eenquaet wijf/ want die leeuwe ende drake zijn al veel minderin quaetheyden ende boosheyden/ want die leeuwen heb-ben hem ontsien/ die biden rechtuaerdigen DANIEL indie cuyle ofte put waren/ maer dat quade wijf JESABELheeft haer niet ontsien te dooden den goeden prince NA-BOTH. Die waluisch heeft in sinen buyck bewaert denprophete JONAM/ maer die valsche DALIDA heeft afge-schoren dat hayr van SAMPSON/ ende heeft hem ghele-vert inder vianden handen. Die draken ende die ghe-

hoornde slanghen hebben ghelaten haer felheyt/ ende [A3r]hebben ontsien den heylighen JOHANNEN BAPTISTAMinder woestinen/ maer die ousuyuere vrouwe HERO-DIAS heeft hem doen onthoofden. O alder meeste quaeto alder scherpste gheschut des duyuels. Door v comenoorloghen ende strijden/ door v verliesen die wijsenhaer wijsheyt/ door v zijn die sancten ghedoot/ door vzijn die steden verbrant/ door v is dat leuen verloren/door v is die doot ghecomen/ door v zijn die rijcken armgeworden/ door v zijn die starcken onmachtich ghewor-den/ door v zijn die warachtighe luegenachtich wor-den/ door v zijn die cuysche onsuyuer worden/ door v zijndie ootmoedighe houaerdich worden/ door v zijn diepenitenten onghehoorsaem worden/ ende ghecomeninden haet ende toorn gods. Dit is dat oude wijf/ datoude quaet/ dat ADAM geworpen heeft wten PARADIJ-SE DER WELLUSTICHEYT. Dese heeft dat menschelijcke gheslachte versoncken inder hellen.

¶ CHRYSOSTOMUS seyt noch.Een schoon vrouwe is een graf dat wit is ghemaect/

ten ware datse so[b]er/ suyuer/ reyn/ ende schamel is/ende sonder dese duechden is die vrouwe een nederual-

linghe/ ende een ghemaect fenijn voor die[houtsnede 7: man] onwijsen.

¶ Die philosophe SECUNDUS.Een schoon vrouwe/ is een schoon huysgetimmert op een schijthuys/ ten waredatse verchiert is met duechden/ dan isteen costelick gulden vadt/ daer in dat ru-stet dat gelooue/ die hope/ ende die liefde.

¶ AMBROSIUS seyt. [A3v]SAMPSON die starcke verworchde [houtsnede 8: kerkvader]ende verwan den leeuwe/ ende zijn liefdeen conde hi niet verwinnen/ hi brackdie banden ende poorten/ maer hi en brackniet in stucken die banden zijnder begeer-licheyt/ hi heeft vernielt ende verbrantdat coorn ende wijngaerden zijnder vian-den/ maer niet een voncxken viers derliefden/ van die vrouwe heeft hi verloren zijn cracht enstarckheyt. ¶ THEOPHRASIUS.

Vraecht oft een wijs man sal trou-[houtsnede 9: auctor] wen een huysurouwe/ ende daer op hy

seyt: Js een vrouwe schoon/ van goe-den zeeden ende manieren/ isse van goedeneerbaren ouders/ isse gesont ende rijck/soo machse een wijs man trouwen/maer verhaelt terstont: Luttel sulc-ker vrouwen vintmen in die bruylof-

ten/ maer wel die ghene die alle nacht kijuen ende clagenseggende: dees gaet proper ende wel gecleet/ ende ic ga alseen arm slaue/ waerom saechdi op ons ghebuer wijf:wat hebdy tespreken met die maecht~. Een vrouwetrect wt haer schaemte/ als si wt trect haer cleederen.

¶ JHERONYMUS. Tis swaer te voeden ende te houdeneen arm wijf/ ende tis grote pijn wel te houden/ ende te ver-dragen een rijck wijf/ want ten baet gheen wachten tot eenoneerbaer vrouwe/ een eerbaer en behoort men niet tewachten/ want dat gelooue ende betrouwen is een wachterder suyuerheyt. Ende inder waerheyt die vrouwe sal-men voor eerbaer ende cuysch houden/ die cause/ oorsake/

tijt/ en stonde hadde om te sondigen/ ende si en wilde niet. [A4r]Ende een schoon vrouwe wert lichtelijck van veel liedenlief gehadt ende begheert/ maer een leelijcke vrouwe enwert niet lichtelijck begheert. Ende men can zeer qua-lick bewaren ende wachten dat veel lieden lief hebben/ende tis quaet om hebben ende gebruycken dat niemant enbegheert/ nochtans ist minder armoede te hebben een leelicwijf/ dan een schoon wijf te bewaren. [MARCINCLIUE].

Die lieuer is eyghen oft knecht dan vrij/ die nemeeen wijf. ¶ CATO seyt.

Mocht die werelt zijn sonder vrouwen/ wi soudenwanderen ende onse conuersacie hebben metten goden.

¶ AUGUSTINUS. Die met vrouwen wil in woonenende meent zijn reynicheyt te houden/ die doet dobbel sonden teghen god/ die een is/ dat hy hemseluen stelt ingroot perikel/ ten anderen/ si thoonen ander lieden een quaetexempel/ daer si in geschandalizeert worden.

¶ Die wijse man SALOMON seyt.[houtsnede 10: auctor] Wandelt verre van dat huys der vrou-

wen/ want haer huys is die wech derhellen. Ende wilt haer niet gheuen diemacht uwer zielen/ op datse niet by ven come/ ende dat ghi niet beschaemt enwort. ¶ Ende ECCLESIASTICUS seyt.Wilt in gheender manieren sitten byeen vreemde vrouwe/ noch en ligghet

niet by haer op haer bedde/ op dat v herte niet en val-le oft declinere tot haer. ¶ Jdem. En wilt niet merc-ken noch achten dat bedroch/ noch die schoone ende soetewoorden der vrouwen/ want die lippekens van die hoerenzijn zoet als honich/ maer dat laetste daer af is bitter

als alsem. ¶ Jdem. En laet v hert niet aftrecken tot [A4v]der vrouwen wegen/ op dat ghi niet bedrogen en wert inhaer conuersacien/ want si hebbender veel gewont/ ende diealdermachtichste ende starcste zijn van hem lieden gedoot.

¶ Jn die PROUERBIEN van SALOMON.Een vreemde vrouwe is eenen diepen put/ ende daer die

heere op vergramt is/ die valt inden put.¶ Jc heb gheuonden wat bitters dan die doot/ dat is dievrouwe/ welcke is dat stricke der iagers ende haer han-den zijn banden der geuanghen/ ende die god behaghet/ vlietvan haer/ ende dat een sonder is wert van haer geuangen.¶ SENECA. Oft die urouwe haet eenen/ of si beminteenen/ dat derde en is daer niet. ¶ PLAUTUS.Wat is argher dan een vrouwe/ wat [houtsnede 11: auteur met tulband]is stouter/ ende onueruaerder dan eenvrouwe~. noch man te paerde/ nochruyter oft man te voete en heeft noytsulcke stoutheyt gehadt.

¶ Die selue seyt noch.Die vrouwen hebben ouer hem veel schandelijcker manieren/ mer huyden des da-ghes is dit van allen dat meeste/ als hemlieden een manzeer wel behaghet/ so doen si haer alder beste om den mante behaghen ende sinen ooghen lieflick om aensien.

[houtsnede 12 : jongeman kijkt naar beneden met in zijn hand een ?]

¶ OUIDIUS seyt.

Dat die vrouwen niet doen noch volbringen en connen [B1r]met conste/ met practike/ met chierheyt/ noch met minlijcken amoreusen woordekens/ so leeren si schreyen/ ende alssi wat begheeren/ dan schreyen si. PROPERTIUS seyt.¶ Die schoone vrouwen zijn ghemeynlick tot lichtuaerdicheyt gheinclineert/ ende zijn met lichtherticheytbeuanghen/ ende dickwil daer mede becommert.

¶ Dactor¶ Ghi goede duechdelike ende eerbaer herten/ vrouwen

ioncfrouwen ende maechden/ wilt my verontschuldi-ghen/ dat ic hier schrijue van die boosheyt/ lichtuaerdic-heyt/ ende bedroch der vrouwen/ want ghi van dien verscheyden ende wtgenomen zijt/ want bouen alder werelt schat iseen goede/ eerbaer/ meetsamighe vrouwe.

¶ Hoe onse eerste moeder EUA bedrooch denalderwijsten man ADAM onsen

eersten vader

[houtsnede 13: God schept Eva] W Anneer die schepperalder dingen gescha

pen ende ghemaect hadde vanniet hemelen ende aerde/ ende aldat op der aerden is/ so maecte hy op den sesten dach derwerelt/ onsen alder eerstenvader ADAM/ inden campeby DAMASCO vander aerdenende hi storte in hem dat leuenende maecte hem heere ende besitter alder geschapen dingen

op der aerden. Ende hi hadde die kennisse ende weetenheytB

van allen dinghen haer prop[r]ieteyten/ ende waer alle [B1v]dinck goet toe is/ ende hi ghaf e[lc]ken dingen sinen name. Doe nam hem die heere vander plaetsen daer hyghemaect was/ ende stelde hem in dat PARADIJS DER WELLUSTICHEYT dat hi dat besitten soude. Ende die heere sandtin ADAM den slaep/ ende nam een ribbe van ADAM/ endemaecte daer af een vrouwe. Ende als ADAM ontwaecte/so vant hi die vrouwe by hem/ ende seyde: Dit gebeente is wt mijnen beenen/ ende dit vleesch is van mijnenvleesche. Ende god die heere seyde tot hem beyden: Eet vanallen vruchten des PARADIJS/ mer en tast niet aen den boomdie daer staet int middel vanden PARADIJSE.¶ Hoe dat serpent EUA bedrooch/ ende si voort ADAM.

A ls dit verbot die heere hadde ghedaen/ so practi-seerde dat oude serpent die duyuel/ hoe hy hem

mochte ongehoorsaem maken. So kende hi die starc-heyt des mans/ so dachte hi die vrouwe te bedrieghen/want si van brooscher natueren is/ ende crancker om we-derstaen/ so vant hi die vrouwe alleen omtrent den boom.Doen seyde dat serpent tot EUA: Waerom heeft v dieheere verboden te eten van die vruchte der wetenheitgoets ende quaets. Doe seyde EUA: Wi souden by auentueren steruen. Dat serpent seyde: neen so niet in gheender manieren/ maer ghi sult worden ghelijck goden/wetende goet ende quaet/ daer om neemt die vruchte/ende etet daer af. Ende si sach dat den appel schoonwas int aensien/ ende si nam den appel/ ende adt daeraf/ ende ghaf hem voort haren man ADAM/ die daerooc af adt/ als een die niet en wilde vertoornen zijn wijf/die nochtans die wijste man was die oyt opter aerdenquam/ sonder alleen die sone gods. Ende als si vanden

appel gheten hadden/ so werden haerder beyder oogen [B2r]open ghedaen/ ende si saghen dat si naect waren. Al-dus is die alder wijste ende schoonste man ter wereltbedroghen by zijn wijf. Maer oft EUA te wijten is datADAM bedroghen was/ dat staet in die wijsheyt endevoorsienicheyt des almoghenden gods/ want ADAMsach inden spieghel der heyligher drieuoldicheyt/ dat-tet ghesloten was vander eewicheyt in die consistorieder heyligher drieuuldicheyt/ dat die sone gods eenssteruen soude om des menschen wille/ ende die doot vanden sone gods moste hebben een oorsake waer ommehy steruen soude. Nota. ¶ Om dat dat AERTSCHE PA-RADIJS/ dat PARADIJS DER WELLUSTICHEYT gerekent is voordie edelste plaetse der werelt/ ende om dat die vrouwein die plaetse gheschapen ende ghemaect is/ ende dieman inden campe van DAMASCO/ so willen die sommighe vrouwen hier wt argueeren/ dat si beter zijn dandie mannen/ ende willen zijn der mannen meester/ sodat dickwil noch veel ghebuert nv ter tijdt inder we-relt. Maer si en allegieren niet die woorden die god tot-ter vrouwen sprack na dat ghebot ghebroken was/ ende seyde: Ghy sult baren v kinderen met pijn ende wee/ende ghi sult zijn onder die macht van uwen man/ en-de hy sal heerschappie hebben ouer v/ ende v meesterzijn. Dies moet die man der vrouwen besorghen haernootdrufte/ ende datse behoeflijck is/ want God heeftden mannen gheboden te wercken/ als hy seyde: Jnsweet dijns aensichts suldy eten v broot/ daer lacen nvveel lieden zijn die dat ghebot niet en onderhouden.Die man sal oock bekennen die ordinancie Godts/ ende hoe dat Godt almachtich die vrouwe ghemaect

B.ij.

heeft wten middel vanden man/ ende niet vanden hoofde/ [B2v]beteykenende dat si niet die meester en sal zijn vandenman/ ende heeftse oock niet gemaect vanden voeten/ datsedie man oock niet gheheel verstoten noch verachten ensal/ maer heeftse gemaect wten midden totten behulp vanden man/ ende dat man ende wijf inden houwelijcken staet sullenso eendrachtelijck leuen/ ende van eenen wille zijn/ ende sullentwee zielen ende een lichaem zijn/ dwelck so god wil ordi-neren tot onser zielen salicheyt. Amen.

¶ Een niew bedroch van een vrouwe wt HE-NEGOUWE in onsen tijden geschiet.

E En rijck machtich man woonende tot VALENCHEYNin die stadt/ ende hi was ontfangere van dat lant van

HENEGOUWE/ ende woonde in die stadt voorseyt in eenschoon huys/ dwelcke huys hadde veel wtghanghencomende tot diuersche straten besloten. So was daereen poortken dat wt quam in een achter strate/ daerteghen ouer een goet bloet woonde die een zeer schoonwijf hadde/ ende die ontfangher ghinck dickwil door datpoortken wt/ om dat amoreus gesichte vander minlijc-ker vrouwen/ so dat hi met haer liefde beuanghen wert/ende maecte sulcke kennisse met haer/ dat si hem int laetste consenteerde/ so dat hem niet en gebrack dan tijt enstonde. So noode hi den man met zijn wijf dickwil teneten/ ende wert des ontfanghers grote vrient/ ende hi had-de desen goeden bloet al tot sinen wille. So gheuielt opeen tijt dat die man moste zijn op zijn casteel drie mijlenvan VALENCHEYN/ so track hi derwaerts/ beuelende zijnwijf dat huys te bewaren/ dies dat wijf verblijt was/ seg-gende dat den ontfanger die zeer blijde was/ ende tegen

den auont wert dat achter poortken onstloten/ daer si [B3r]heymelick door quam biden ontfangher daer si zeer min-lick ontfangen wert/ ende si ginck met hem in zijn huys/ ombeter kennisse met hem te maken/ daer alle dinck bereetstont van als/ ende planteyt van wijn/ ende si hebben denauont ouerbracht met goet chier te maken/ ende metmenich vriendelick cusken te geuen ende te ontfanghen. Jndesen chier so quam haer man van die reyse/ ende quamvoorby des ontfanghers duere/ ende sach datter veel lichtsin die camer was/ ende omdat hi daer ten huyse een goetvrient was/ so clopte hy stoutelick aen/ so vraechde dieontfanger wie daer was/ ende die goede man seyde/ hetis vrient. Dit hoorende zijn huysurouwe/ verstont endekende wel die stemme van haren goeden man/ so wertdie vrouwe zeer verbaest ende veruaert/ datse nauwelicen conde gespreken ende si en wist niet wat si maken soude.

¶ Hoe die ontfan- [houtsneden 14 en 15: man en vrouw]ger zijn lief vertroostede.

A Ls die ontfangher sach dat

die vrouwe soo ver-uaert was/ so seydehi: Lief coemt bi miterstont te bedde/ icsal v wel decken/ datv niemant sien en salDus laghen si armin arme/ ende mettenrugge ter duere waert/ ende die goede man wert in ghe

laten/ ende quam in die camer daer hi die tafel vant wel [B3v]bereyt van spijse ende dranck/ ende sach den ontfanger meteen amoreusken te bedde/ dies die goede man wat twij-felde/ ende seyde totten ontfanger: wat hoeren hebdy daerby v~. Ende met dien wert die goede man ter tafelen gheset daer hi adt ende dranck/ ende hi maecte goet chiere. Merdie goede man hebbende wat suspicie/ stont op vander tafelen/ ende quam voor des ontfangers bedde/ ende seyde: Jckmoet dees bruyt eens sien eer ick scheyde/ ende hi hief diedecken op daer zijn eerbaer wijf onder lach/ maer dieontfangher belette dat. Dit siende die goede bloet wilde die decken ende slaep laken op heffen met gewelde/waeromme die ontfangher zijn vrient half gram wert/dies si een compact te samen maecten/ dat hy hem diebruyt thoonen soude van achter haren rugge/ haer len-den ende haer beenen/ die zeer schoon ende wit waren/ datwelck so geschiede. Als hijse dus van achter sach/ seydehi: dat hi noyt schoonder wijf en sach van achter. Endeswoer dat hi noyt en sach achter casteel so gelijck zijnswijfs naers. Ende wiste ic oock niet dat si eerbaer wa-re/ ende dat si nv te huys is/ ic soude segghen dat zijt selueware. Ende met dien wertse wederom toegedect/ en-de si verspraken hem/ ende seyden: wat soudi sulcke dinghen segghen ouer v wijf/ ende haer sulcken oneere toe-gheuen. Ende ten laetsten is hi van daer gescheyden/ende heeft den ontfangher goeden nacht gheseyt metzijnder concubinen/ ende hi badt zeer datmen hem wildelaten te huys gaen door dat achter poortken/ maer siseyden dat die sluetel verloren was/ dus most hi eenengroten wech omme gaen/ ende des ontfangers knech-ten leyden hem te huys waert/ ende hielden hem so lan-

ghe clappende als si mochten/ ende die goede vrouwe [B4r]schoot aen haren kuers/ ende haren tabbaert op harenarm/ wert door dat achter poortken ghelaten/ ende wasso terstont in haer huys/ daer si haren man verwach-tede die van buyten quam. Ende als hi quam voor zijnhuys/ so sach hi noch licht in zijn huys/ ende clopte daeraen/ ende zijn wijf ghinck met eenen bessem/ ende vaechdedat huys/ ende si vraechde wie is daer/ hi seyde/ ic bent vman. Si seide tis mijn man niet/ mijn man en is inderstadt niet/ doe clopte hi weder aen/ ende seyde[t] ic ben noch-tans/ wat seyse gaet van mijnder duere/ ic kenne mijnsmans stemme wel. Ten is oock mijns mans gewoon-te niet dus late te comen cloppen. Ten derden seyde hiso vele dat si hem kende/ want hi wert heel gram/ endesloech op die duere oft hijse in stucken hadde willen slaen/ende si liet hem ten laetsten in/ ende si sette haer handen in haerzijde/ ende seyde: ghi snode rabbaut dit hebdi dus op ghe-set te doen om my te proeuen/ ghi zijt niet waerdich tehebben so eerbaren vrouwe. Die goede man siende dathi onghelijck hadde/ sprack vriendelijck ende seyde: weesttevreden lieue wijf/ want ic moste van noots weghen weder keeren/ want ic had vergeten den principalen brief/daer ic om wt gereyst was/ mer dat wijf en wilde nie[t]te vreden zijn/ maer si seyde dat hi quam wter tauernenende bourdele/ ende si vermaledide die vre dat si hem oyttroude. Die arme bloet als hi sach dat zijn wijf so gramwas/ daer hi die oorsake af was/ quam bi zijn wijf mettenbloten hoofde ende seyde: Mijn alder ghetrouste wijf/ick bidde v heb ic v yet misseyt ofte misdaen vergeuetmi. Jc come van een plaetse daer mi goet chier gedaen isdaer meynde ick dat ic v gesien hadd[t]/ daer ick sonder

sake op v quaet vermoeden hadde/ tis mi bitterlijcken [B4v]leet/ ic bidde v vergeuet mi doch. Ten laetsten was si watte vreden/ maer si seyde: ghi oneerlick catijf ghi coemt vanuwen hoeren/ hebdi daer wat gesien mit valschen oogen/wildy mi daer mede betijen v goede vrouwe~. Neen iclacen lief/ segt doch daer af niet meer/ ic bidde v verge-uet mi ten sal niet meer geschieden so lange als ick salleuen. Na dit is die vrouwe dickwil gecomen door datachter poortken mit minder sorghen ende anxt sonderweeten vanden goeden bloet haren man/ die daer noytmeer af en wiste achter dien dach/ soo men mi seyde.Aenhoort nv ghy goede mannen/ hoe men dickwilswert bedroghen.

¶ Hoe die patriarck LOTH bedrogen wasby zijn twee dochteren.

[houtsnede 16: een man en twee vrouwen]

A Ls LOTH ghescheyden was wt SODOMA met zijn [C1r]wijf ende met zijn twee dochteren/ so had hem die en-

gel verboden so wat dat si hoorden/ dat si niet om sien en sou-den/ welc gebot LOTHS wijf brac/ ende si bleef daer staendeverandert in een beelde van eenen soutsteen. Doe ginck LOTHin een cleyn stadt SEGOR geheeten/ die door dat verbidden vanLOTH een wijle tijts bleef staende/ so lange als LOTH daerin was. Maer LOTH siende dat si haer leelijcke sonden nietlaten en wilden/ so en dorste hi daer niet langer in blijuen/ endehi vloot van daer/ ende terstont verginc ooc die stadt/ ende LOTHwas in een speluncke van eenen berge daer omtrent met zijndochteren/ ende si hadden bi hem spijse ende dranck. Aldus daerzijnde/ seyde die outste dochter tot haer suster: Ons vader is out/ ende daer en is gheen man bleuen inder aerden de totons ingaen sal na die maniere der werelt. Coemt laet ons onsen vader droncken maken metten wijn/ ende laet ons bi hem slapen/ opdat wi mogen houden dat zaet van onsen vader. Endedes tsauonts gauen si haren vader wijn te drincken/ ende die outste dochter is gaen slapen bi haren vader LOTH/ maer LOTH enwiste van zijnder dochter niet/ oft wanneer si op stont. Desanderen auonts maecten si weder haren vader droncken/ ende dieioncxste dochter ginck bi hem slapen/ maer LOTH en wisteniet wanneer hi bi haer was/ noch wanneer si van hem opstont. Ende beyde die dochteren werden beurucht van harenvader. Ende die oudtste dochter baerde eenen sone geheetenMOAB/ ende hi was die vader vanden MOABITEN. Ende die ioncxste baerde eenen sone geheeten AMMON/ dat is gheseyt/ diesone mijns volcx/ ende was die vader der AMMONITEN. Endealdus was LOTH bedroghen van zijn dochteren biden wijn.Mer met recht en ist gheen bedroch/ mer het was doorliefde van generacien ende vermeerderinge der werelt/

want si meynden datter inder werelt gheen volck meer [C1v]en was/ ende dat al die werelt hinck aen hemlieden/ so si an-ders niet en wisten. Dus en maecten si haren vader [ni]et droncken door bedroch der vleescheliker lust te blussen/ gelijc nvmenich man die een schoon wijf heeft drinct den wijn bi coop-lieden/ abten/ papen/ moniken/ ende si doen den man goet chier/ende maken hem droncken/ so dat hi in slape valt/ dan gaen si hemvermeyen metter vrouwen in VENUS prieel. Also en dedenLOTHS dochteren niet mer si dedent al wt goeder meyningen

¶ Een nieu bedroch geschiet in onsentijden in ENGELANT.

[houtsneden 17 en 18: twee mannen]

D Aer was te LONDON in ENGELANT een procureur van-den parlemente/ die een oudt man was/ ende had een

schoon edel ioncfrouwe tot sinen wijue/ welcke procureurhadde onder zijn ander dienaers eenen blijden schoonen iongenman/ die zijn principael clerck ende scrijuer was. Dese

clerck door die daghelicxsche presencie van zijns mee- [C2r]sters wijf so wert hi op haer verlieft/ ende sprac so dicwilende so minlick met haer/ dat hi haer ooc therte ontstackmet dat vier zijnder minnen/ ende si beminde hem bouen alle mannen/ ende si consenteerde hem in al zijn begheeren/ ende si gebruycten dat spel van minnen secretelijc so dicwil als si wilden.Op een tijt spraken si te samen/ hoe si haer liefde best moch-ten gebruycken sonder anxt ende sorge der nijders tonghen/ endeweten van haren man/ die wat ialours wert/ so vant hi eenenlosen raet. Ende altijt was hi so gedienstich sinen meesterals hi was zijnder vrouwen. Ende als die clerck nv sach dathi wel stont in die gracie van sinen meester/ so wilde hi verblinden die ialoursche ooghen van sinen meester/ so quam hiop eenen tijt bi hem zeer bitterlijck weenende/ dat denmeester zeer verwonderde/ ende seyde: Lieue sone seggetmi wat v lettet/ ick sal v helpen al dat ick mach. Doenseyde die clerck/ god dancke v meester/ dat en hebbe ickniet verdient/ maer die sake is so schandelijck/ dat ict vniet en darre seggen noch openbaren. Wel seyde die mee-ster/ segghet mi vrij sonder sorghe/ ick sal v sake so welsecreet houden als ghi selue. Doe seyde die clerck: lieuemeester elck man meynt/ ende ghi bi auontuere selueoock/ dat ick een man ben ghelijck ander mannen/ ommet vrouwen solacelijck te leuen in VENUS prieel/ maerlacen ick en ben gheen man. Ende hi hadde zijn schamel-heyt bedect met een wit schapen vliesken/ ende hi had zijnschamelheyt op ghestrect tot sinen nauel waert so veelals hi conde. Ende hi lietet doe sinen meester sien/ die daerniet en sach dan een schoon slechte plaetse/ ende cen plattestede/ ende het scheen dat hi niet met allen en hadde. En-de doen seyde die clerck: lieue meester dit mijn secreet

C.ij.

en weet niemant dan ghi alleen/ willet doch secreet bi v la [C2v]ten blijuen/ want wistent ander lieden/ al die werelt soude metmi gecken. Ende voort so bid ic v door den getrouwen dienstdien ic v gedaen heb/ wilt mi doch helpen in een clooster ofteabdie daer ic mijn broot mochte hebben ende god dienen/want ick en diene in die werelt niet/ ende met dien wert hiwederom zeer weenende/ ende so verblinde hi die siendeoogen van sinen meester. Ende om dat hi een trouwe die-naer was/ so ontriet hem die meester in een clooster tegaen/ ende seyde: hi soude hem seluen wel besorgen/ ende dat hi byhem blijuen soude. Ende die meester sprac so veel dat dieclerck hem geloofde noch wat iaren met hem te wonen/ diesdie meester zeer verblijt was/ want hi zeer wel scriuen/ dichten/ ende ordineeren conde zijn brieuen ende zijn ander scriftueren.Ende oock om dat hi hem nv wel betroude/ om dat hi hemzijn secreten ooc geopenbaert had. Aldus en wilde zijnmeester ooc zijn herte ende meyninge voor sinen dienaerniet verborgen houden/ ende seyde tot hem: Jck heb medelijdenmet v/ van dat ghene dat v god toe gesonden heeft/ ende oocen sal ic daerom met v gecken noch spotten/ want god weetwel hoe dattet best is. Maer een dinck sal ic v te kennengeuen/ want ghi moecht mi wel goeden dienst doen/ want icheb een schoon ionck wijf/ die wat lichthertich is ende vrolijcvan gheeste/ ende so ghi wel siet/ ic ben een oudt man gecomenop mijn dagen/ dwelc mocht lichtelic een oorsake zijn datsommige andere ionge mannen mochtense aensoeckenin oneere. Ende hierom geue icse v te bewaren/ ende ic bidde vwilt doch so tot haer sien/ dat ic gheen oorsake en crijgevan ialousien ende quaet vermoeden. Doe prijsde die clerckzijn vrouwe zeer/ ende seyde datse daer toe te eerbaer endete goet was. Ende hi geloofde sinen meester/ dat hise wel

bewaren soude/ ende hem waerschouwen in allen suspecten sa- [C3r]ken/ gelijck een goet dienaer schuldich is van doen. Aldus isdie meester blijde geweest van desen bewaerdere/ endeliet alle sorgen varen/ ende ginck daer hi te doen had/ beuelende zijn huys ende wijf sinen clerck. Ende die clerck ginck terstont bi zijn vrouwe die hem beuolen was/ ende vertrack haerhoe zijn meester bedrogen was. Ende dat hi te voren plachte doen met vreesen/ dat dede hi nv met vrijer herten. Endeals die meester wt reysde/ so liet hi altijt den clerck byhuys/ om zijn wijf te bewaren. Ende als die vrouwe reedt beuaert oft tot kermissen/ oft tot iaermercten/ so had hi altijt lieuer dat die clerck bi haer was/ dan eenich van sinendienstmaechden. Aldus had dese clerck goede auenturewant zijn meester en wistet noyt. Ende wie hem daer afsprack/ hi lietse al clappen/ ende dachte altijt/ ick weet welbat/ maer zijn goede vrouwe wistet noch veel beter. Aldus bleef die man deerlick bedroghen. ¶ Van dievrouwe Jahel die den groten capiteyn Sisara bedrooch,

[houtsnede 19: Jahel doodt Sisera met tentharing]

D Je capiteyn SYSARA hadde grote macht van volc [C3v]van wapenen/ ende was een swaer viant tegen die

van JSRAEL. Hi hadde ooc in zijn battalie negen hondertwagens/ die aen beyde zijden beset waren met scharpe sey-senen/ gelijck daer ment coren mede mayet/ daer hy grotenmoort mede dede onder dat volck van JSRAEL. Ende als hi nvdie kinder van JSRAEL ghequelt hadde .xx. iaren met oorloghen/ so quam op eenen dach die prophetesse DEELBORA totBARACH den capiteyn van JSRAEL/ ende seyde: Staet op/dit is den dach/ inden welcken die heere sal leueren SYSARAM in uwen handen. Ende si ende BARACH gingen in datgheberchte met thien duysent mannen. Dit verhoordeSYSARA dattet volck van JSRAEL op hem quam ende hiwert veruaert/ ende spranck van sinen wagen/ ende hy vlootwech te voete. Dus vliende quam hem int gemoete dievrouwe JAHEL/ ende seyde: Heere coemt bi my in mijnhuys. Ende hi ginck met haer. Doe seyde hi: Jc steruevan dorst. Ende JAHEL ghaf melck te drincken. EndeSYSARA was zeer vermoeyt/ so dat hi viel in slape. EndeJAHEL nam eenen grooten naghel/ ende sette dien op dieslape van sinen hoofde/ ende sloech den nagel dweers door zijnhooft/ ende si doode hem. Siet den capiteyn die al die machtvan Jsrael niet verwinnen en conde/ hoe hi verwonnen isdoor dat bedroch van eender vrouwen.

¶ Een bedroch geschiet in ARTOYS bin-nen corten tijden.

I N dat graefschap van ARTOYS was een machtichman/ die te wijue hadde een edel schoone vrouwe/die zeer lieflijc te samen leefden. Dese man ende ridder had ineenen strijt verloren een ooghe. Ende want zijn ouerheer[e]

[C4r][Houtsneden 20 en 21: edelman en jonkvrouw te paard]

die hertoge van BOURGONGEN/ graue van ARTOYS etcetera hadde pays met allen heeren in kerstenrijck. Ende om dat deseridder voorseyt was een deuoot man/ so dachte hi zijnleuen so niet te leyden in weelden/ ende altijt goet chier temaken/ denckende dattet niet en was den wech der salic-heyt. So sette hi op te reysen in PRUYSSEN/ om te helpenbeschermen dat kersten gelooue metten PRUYSSCHEN hee-ren/ so nam hi oorlof aen den hertoghe ende aen zijn ede-len/ ende aen zijn goede vrouwe/ ende hi is so wech gereystmet properen state na zijn macht/ tot dat hi in PRUYSSENquam/ daer hi eerlijc ontfangen wert/ daer hi grote feytenvan wapenen dede op die ongeloouigen/ so dat sinen nameverre ende wijdt bekent wert. So geuielt ter wijlen dat de-se ridder wten lande was/ en om dat zijn wijf die schoneioncfrouwe alleen sliep/ so quam op een tijt bi haer een ionckedel man vrijen om bi te slapen/ ende hi begheerde te wesendie stadthouder van haren man denwelcken si na veel versoeckensconsenteerde. Als hi een deel iaren wt gheweest was/ sonam hi oorlof aen die heeren van PRUYSSEN/ ende is

wech gereyst met groten verlangen na huys/ om te rusten in [C4v]die armkens sonder mouwen van zijnder schoonder vrouwen. Sogeuielt op den laetsten nacht/ dat hi sliep vier mijlen vanzijn casteel daer hi woonde/ dies hi al den nacht hadde sogroten verlangen na zijn goede huysurouwe die nv met ee-nen anderen was inden arbeyt/ so dat hi des morghens dieeerste op was/ ende te paerde/ ende reedt alleen met haesteende groter begeerte na zijn casteel om zijn vrouwe nochte vinden op haer bedde/ ende op dat hi hem bi haer wat ver-wermen mochte/ die op zijn coemste zeer weynich dachte.Ende hi had so zeer gereden dat hi voor dage quam voor zijncasteel daer hi dat nederhof open vant/ daer hi zijn peertliet staen/ ende quam so geleerst ende ghespoort voor die camerdaer zijn vrouwe lach/ ende roseerde met eenen anderen man/ende die heere stiet met zijn swaert op die camer duere/daer die vrouwe ende die stathouder zeer af verwondert waren wie dat wesen mochte/ ende die vrouwe vraechde/ wieis daer~. mijn heere seyde: ic bent/ slaept ghi noch/ doetop die duere. Die vrouwe wel kennende die stemme/ waszeer verscrict/ ende seyde haren lief dat hi hem terstont cleede/ sohi ooc dede. Ende die vrouwe beyde wat langhe/ so dat hyweder clopte/ ende seyde: doet op/ ic ben hier v man/ doet op geringe. Doe seide die vrouwe: Och lacen mijn man is verrevan hier/ god laet hem met lieue weder thuyswaert comen.Doen seyde die heere/ bi mijnder ridderschap/ vrouwe ick[k]ent/ en kendi mi niet~. Die vrouwe seyde: Als mijn mansal comen/ hi salt mi wel laten weten te voren mit sinen dienare/ op dat ic hem mach tegencomen/ ende hem willecomen heetenmach met sinen maghen ende naeste vrienden/ ende so mach ickhem eerlijcken ontfangen/ so dat wel behoort voor een here.Doe seyde die man/ wat is dit~. sal ic hier lange staen/

wildi uwen man niet kennen/ ende noemdese met haren name. [D1r]Ende als haer boelken gecleet was/ so hietse hem comen staenbi haer achter die duere. Doe seyde die vrouwe/ lacenlieue man sidijt so vergheuet mi. Die heere seyde: ick bentvoorwaer. Doe seyde die vrouwe: ic come v in laten/ hadic een kersse ontsteken. Ende inder waerheyt als ghi aen dieduere clopte/ haddick alte goeden droom voor v. Wat wasdat seyde die heere~. si antwoorde: Mijn heere mi droomde dat ghi te huys gecomen waert/ ende dat ghi met mispraect/ ende dat ghi so claer saecht met v blinde ooge alsmet v ander ooge. Och sprac mijn heere oft so ware. Doenseyde die vrouwe: Jc geloone nochtans dattet so is. Watseyde mijn heere sidy al sot/ en ghelooft ghi mi niet. Dievrouwe seyde. latet mi doch besoecken/ dat is recht diesinnelicheyt mijnder herten. Ende met dien so dede die vrou-we die duere open/ houdende een barnende kersse in haerhant/ ende die goede heere liet hem zijn oogen stoppen met haerder hant/ ende metter ander hant hieltse die kersse voor zijnblinde ooge/ ende seyde: heere segt mi die waerheyt/ siediooc met v ooge [|] oft niet~. Neen ic seyde mijn heere by mijnridderscap/ ende met dien ginck die boel achter hem ter dueren wt dattet die heere niet gewaer en wert. Ende doe seide die vrouwe. Nv sie ic wel dat droom bedroch is/ mer gelooft si god dat ghi hier zijt. Ende doen namse hem in harenarmen/ ende si custen hem menichwerf aen sinen mont. Ende mijnheere vertelde haer hoe dat hi zijn volck had achter gelatenende i[c] was lange voren wech gereden om v noch te vinden inv bedde. Doe seyde die vrouwe: voorwaer noch sidi eengoet man. Doe ginc mijn here in die baetstoue ende wieschhem/ ende quam doe bi mijn vrouwe te bedde/ ende daer verhaeldehi dat dander versuymt had door die coemste van mijnen heere

D

den welcken mijn vrouwe verlost had wt dat grote perikelmet cloecke subtijlheyt/ daer hi der vrouwen namaels di[c]wil af gedanct heeft. Aldus is mijn heere van zijnder vrouwenbedrogen geweest/ die hi voortaen hielt voor een goede endeeerbaer ende eersame vrouwe/ maer mijn heere en wistetnoyt/ so secreet bleef dat verborgen. Ende hadde mijn here byhuys gebleuen die vrouwe en waer bi auentueren in datmisual niet gecomen/ want van haer noyt gehoort en wasdan duecht ende eerbaerheyt. Nv neemt exempel bi dit. Want tiseen gemeen seggen: Verre van huys/ na bi zijnder schaden.

[Houtsnede 22: Judith, haar dienares, en in bed de onthoofde Holofernes.

¶ Van dat bedroch dat HOLOPHERNEM verwan.

D Je prince HOLOPHERNES beleyde die stadt van BE-THULIEN met hondert duysent ende .xx. duysent voet

volcx ende .xxij. duysent paerdevolcx/ so starckelijc dat indie stadt niet te drincken en was/ ende mosten dat bloet vanbeesten drincken. Dit siende die weduwe JUDITH had ont-fermen ouer dat volck/ ende si badt ootmoedelijck den heere

om gracie/ om verlossinge/ om victorie van haren viant/ [D2r]daer na gincse in haer camer ende chierde haer mit haerbeste cleederen zeer rijckelijc/ oock wasse schoon in harenpersone/ ende god vermeerderde daer toe haer schoonheyt.Ende si nam met haer een dienstmaecht/ ende ghinck doentot der poorten vander stadt daer die heeren stonden/ ende si seyde tot hemlieden: Bidt den heere om gracie voor mi/ dat hi inmi wille volbringen mijn opstel. Ende si ghinck wter stadt/daer si gegrepen wert/ ende gebracht voor HOLOPHERNEM/dien si seyde: Heere ic come mijn leuen te setten in dijn handenende dat ic dat behouden mach bi uwer gracien/ want diestadt moet cortelick comen in uwen handen/ ende si vercreechgracie bi hem/ ende watse begeerde dat hadse van hem. Doebadtse datse mocht sauonts ende smorgens gaen int geberchte bidden haren god voor hem. So dede hi gebieden door allezijn heyr/ so waer die vrouwe JUDITH wilde gaen/ datselos ende vrij soude gaen sonder yemant haer te aenuaerden/ endeopten vierden dach so maecte HOLOPHERNES een blijdemaeltijt sinen heren/ ende seyde sinen camerlinc VAAGO: segtder HEBREEUSCHER vrouwe datse by my in come/ als hiooc dede/ ende hi seyde tot JUDITH: O edel vrouwe/ wilt vniet vreesen in te gaen bi mijnen heere HOLOPHERNEM/ ende hibegeert op v dat ghi bi hem vrolic wilt zijn/ ende drincken denwijn met hem. Doe seyde JUDITH: wie ben ic/ dat ic weygeren soude minen here. Al dat minen here belieuet ende hem goetdunct dat sal ic doen. Ende al dat hem belieft dat sal groot zijnvoor mi alle mijn leuen lanc/ doe stont JUDITH op/ ende maec-te haer chierlic toe/ ende is doe ingegaen tot HOLOPHERNEM/ende si stont voor hem. Doe wert dat herte van HOLOPHERNESberuert/ ende hi wert bernende in haer begeerte. Ende hidachte des nachts bi haer te slapen. Ende hi was vro-

D.ij.

lijck/ ende dranck meer wijns dan hi van al zijn dagen gedaen [D2v]hadde. Ende hi viel in slape op zijn bedde. Ende JUDITH wasbi hem alleen in zijn slaepcamer/ ende haer dienstmaecht stontbuyten ende wachte die duere. Ende ten hoofde vanden beddehinck zijn swaert/ ende si track dat wter scheyden/ ende nam hemmetten hayre ende hief op dat hooft ende sloecht hem af/ ende sistact in eenen leeren sack/ ende gaft haerder dienstmaecht endebrochtent so inder stadt van BETHULIEN. Ende alsmen vernam intheyr dat haer prince HOLOPHERNES doot was/ so liepen sial wech/ ende die stadt wert verlost wt allen haren last. Ochsiet doch hoe die grote ende machtighe prince die niet teverwinnen was met heyrcracht/ hoe hy verwonnen isdoor minlijcke woorden ende bedroch van eender vrouwen/ datmenich duysent mannen ontgelden mosten/ ende haer leuendaerom laten. Wie sal hem nv mogen wachten van dat bedrochder vrouwen/ hi en moste heel haer geselscap schouwen.

¶ Een nieu bedroch geschiet in onsen tij-den in VRANCKRIJCK.

I N VRANCKRIJCK was een edel prince ende van grotermacht/ die zeer beminde een schoon edel ioncfrouwe/

die gehouwet was/ welcke ioncfrouwe hem niet min enbeminden/ waerom dat die edel prince zijn lief dicwil claech-de zijn groot lijden dat hi om haren wil had/ des si hem wedertrooste dat beste dat si conde/ hem seggende/ ic ben altijt totuwen wille bereyt/ mer ic en can v niet te wille zijn doorbelet van mijnen man/ ghi weet ooc wel dat ic mijnen manmoet onderhouden ende te wille blijven: Ay lacen seyde dieedel man/ machmen gheen middel vinden om mijn groot lijden te corten/ so en weet ic niet wat maken. Doen seyde dieioncfrouwe met begeerlijcker minnender herten tot harenlief: Coemt te nacht cloppen aen mijn duere tot een of twee

vren/ ic sal die maniere vinden om van mijnen man te wer- [D3r]den ontslagen/ ten ware dat die fortune mi dat belette. Dithorende die edel man/ wert heel vertroost ende verblijt/ ende is vanhaer gescheyden/ ende verwachte die vre die hem gestelt wa[s].Ende des nachts sittende dese edel ioncfrouwe in swaer ge-peys/ so ionde haer FORTUNE dat haer man selfs ghaf dieoorsake/ dat haer gepeys wert verandert in vruechden/want haer man sach daer ligghen een male daer zijns wijfscleederen in waren. Ende om dat zijn wijf sadt in gepeys/ sovraechde hi wat die male in die camer dede/ waer om datmense niet en brachte in haer behoorlijcke plaetse/ wellief spracse/ weest niet gram/ onse camer ioncfrouwe salsewt doen/ daer zijn noch van mijne clederen in. Doe seyde dieman: mi dunct dat die male veel te cleyn is om v cleede-ren in te doen sonder croocken/ want si groot ende lanck zijn. Dieioncfrouwe seyde/ die male is groot genoech/ die heereseyde: ten dunct mi niet/ wel seyde die ioncfrouwe/ belie-uet v/ ic sal tegen v wedden om een dozijn ghefrontste hem-den tegen een satijnen keurs/ dat wi v in die male steken so ghizijt/ hoe cleyne dat die male is/ die man seyde/ ick weddeghi en doet/ doen seyde die dienstioncfrouwe/ wi sullent sienwiet winnen sal. Doen track hi die cleederen wter malen/doe namen hem die dienstioncfrouwen/ ende deden wel dat hi indie male quam tot sinen gemake ende si loegen al die daer waren/ ende al spelende ende gheckende so bondense hem in die ma-le/ ende droegense in een cleyn vertreck camerken verre van zijn-der cameren/ ende si riepen al: wi hebbent gewonnen/ ende wathi riep oft creet/ hi moste dien nacht daer blijuen. Niet lan-ge na die wijle dat die man in die male stack/ so quam derioncfrouwen lief al heymelic bi haer/ daer hi zeer vriendelick ontfangen wert/ ende seyde hem hoe dat die auentuere

gecomen was/ ende dattet al wel ghecomen is/ daerom suldy [D3v]hier bi mi blijuen/ ende bewaren mijns mans stede desennacht. Dus zijn die twee geliefkens te bedde ghegaen/ endemalcanderen minlick omuangen/ ende dickwils suetelijckgecust/ ende hebben neerstelic VENUS acker gebouwen/ daersi om versaemt waren. Ende des morgens als ons ioncfrouwevan haer lief gescheyden was/ so ghinckse in die vertreckcamer/ daer haer man luyde riep: laet mi doch wt/ midunct ic ben v bespottinghe worden. Doe seyde die ionc-frouwe/ lacen lieue man sidi noch hier dat en wiste ic nietwant gisternauont gebode ic mijn camenieren datse v ont-binden souden/ ende een vanden camenieren seyde dat ghi ontbonden waert/ ende dat ghi haestelijc ghehaelt waert omsonderlinge saken/ ende dat ghy niet tot huys comen sout.Ende corts daer na ginck ic slapen/ ende ic meynde dattet sowas. Nv laet mi wt seyde die man: ic heb hier lange ge-noech geweest. Ende mijn ioncfouwe ontsloot die male/ endedie man croper wt/ hi was galf cruepel gelegen/ ende doennamse hem in haren armen/ ende custe hem minnelijc/ hem zeerbiddende dat hi op haer niet gram wesen en wilde/ doen seyde die goede man: ick weet wel dattet v schult niet en is/mer die camenieren sullent noch becopen/ mer hi beclaechde meest dat hi begect ende bespot was/ ende daer toe hadhi verloren den satijnen keurs. Ende hi en sal dit nemmermeerweten/ ten ware dat hem dit ter hant quame om te lesen/daerom dat god dat behoeden wille. Amen.

¶ Een out bedroch hoe die prince NABOTH doot ge-slagen wert door die vrouwe JESABEL.

D Je coninck ACHAB coninck van JSRAEL wonende inSYRIEN had te wijue die felle vrouwe JESABEL/ die

de heylige propheten veruolchde daer si mochte. Ende dese

[D4r][houtsnede 23: vrouw aan het bed van een echtpaar]

coninc ACHAB had bi hem in zijn hof een groot prince/ NABOTHgeheeten/ die eenen schoonen wijngaert had bi des conincshuys/ die de coninc zeer begeerde/ ende hi seyde tot NABOTH:laet mi doch hebben uwen wijngaert/ ic sal v daer voor ge-uen gelts genoech/ of eenen anderen wijngaert/ Ende NABOTHen wilde sinen wijngaert niet quijt zijn/ waerom dat ACHABte bedde ginc liggen/ ende hi keerde zijn aensicht in die wandtende en wilde noch eten noch drincken. Dit siende zijn wijf JESABEL/ vraechde wat hem lette. Doe seyde hi: Mijn vassaelNABOTH heeft my geweygert sinen wijngaert te vercopen/doe dede JESABEL den prince NABOTH met stenen doot werpen. Doen quam JESABEL weder totten coninc seggende: Staet op endeeet ende drinct/ ende neemt den wijngaert na v/ want NABOTH isdoot. Doe dit ACHAB hoorde/ stont hi op ende besadt den wijn-gaert. Aenmerct hoe door dit wijf die prince NABOTH zijnleuen most laten/ maer dat bloet wert gewroken op hem sel-

uen/ want HELYAS seyde hem: daer dat bloet van NABOTH die [D4v]honden hebben gelect/ daer sullen si v bloet oock lecken. Endedie honden sullen eten dat lichaem van JESABEL/ so dat nae-maels geschiede/ want si wert in een cleyn straetken metsteenen doot geworpen/ daer si bleef doot liggen so lange datHELYAS woort veruult was. O felheyt der vrouwe/ neemtexempel/ god is een rechtuaerdich oordeler/ want hy seytint euangelie/ met wat maten dat ghi wt metet/ daer salv weder mede in gemeten worden/ gelijck deser felder JESA-BEL gebuerde/ so voorseyt is. Daerom ghi vroukens laet staenv bedroch/ so en suldy niet bedrogen worden/ want die heere heeft dat gheseyt/ die niet lieghen en mach.

¶ Een nieu bedroch geschiet in onsen tijden.

D Aer was een gehouwede vrouwe die van lichteraert was/ ende maecte van haer herte een gasthuys/

wanttet en coste niet veel arbeyts/ om in haer graciete comen/ die haer aensochte van amoreusheyt/ so goether-tich was si. So geuielt op een tijt dat si twee ionge gesellendach leyde op eenen dach/ dat die een vanden anderen nieten wiste/ elck op zijn vre/ die een te acht vren/ den anderen tenegen vren. Des anderen daechs te vijf vren stont die man vandeser goeder vrouwen op ende cleede hem/ ende doen wecte hi zijnwijf/ ende vraechde haer oftse niet op en wilde staen/ doeseyde si/ ghi weet wel dat ic half sieck ben/ ende dat ic vanalder nacht niet geslapen en heb/ ick en can noch niet opstaen. So lietse die man liggen/ ende hi ginck wt wercken indie stadt/ ende in dien tijt en was zijn wijf ooc niet ledich/want so geringe als die clock acht sloech so quam die een gesel diese bescheyden had des daechs te voren/ ende hi clopteaen die duere/ ende hi wert terstont ingelaten/ ende hi ontclee-de hem terstont/ ende is bi haer onder gegaen/ ende die twee lagen

lange bi malcanderen om tijts verdrijf datter een ander quam [E1r]cloppen/ doe seyde die vrouwe: ey lacen daer is mijn man/doe seyde die geselle/ waer sal ic mi mogen berghen/ daermi v man niet en vinde/ want het soude ons beyden ons le-uen costen/ Die vrouwe seyde: neemt v cleederen/ ende climt opdat solderken/ ende hout v stille/ tot dat mijn man wech is endedie geselle dede also hem die vrouwe den raet gaf/ ende hybleef daer sitten op dat solderken dwelck out ende vol gate-ren was. Doe spranck die vrouwe lustelijck vanden bedde/wel wetende dattet haer man niet en was ende liet den anderen in dien si te negen vren had heeten comen/ ende hi ontclee-de hem terstont/ ende ginck bi mijn ioncfrouwe te bedden/ endedaer hi VENUS acker bouwede/ dat den anderen die optsolderken niet zeer lief en was/ als hijt aensach/ want hy welmercte dattet haer man niet en was/ so en wiste hi nietwel oft hi swijgen oft spreken wilde/ maer hi nam paciencieende sweech. Ende die leste geselle lach so lange dat haer manquam cloppen/ ende die vrouwe hoorde terstont dattet haerman was/ so wiste si niet waerse hem bergen soude/ so dedesi hem liggen tusschen dat bedde ende der mueren zeer benau-wet/ ende werp die cleederen ende die decken ouer hem. Als dieman int huys quam/ so dochte hem dat hi wat geruchts vanbuyten gehoort had/ ende doen hi sach dat bedde so om ghe-wroet/ niet ofter een siecke bruyt gelegen had/ maer hetlach gelijck oftmen daer gheuochten had/ ende om eens cul-schamp geslagen was/ ende het geleeck bet een bedde vaneen bruyt dan van een siecke vrouwe. Doe seyde die man:O ghi amachtige hoere waer is die bocue die bi v hiergelegen heeft/ ic segge dat ic hem mach vinden/ het sal hemqualijc vergaen/ ende met dien greep hi die deecken ende cleede-ren/ doen seyde hi hoe properlijc ist hier gescict/ het schijnt

E

oft hier twee gelegen hebben. Doe seyde die vrouwe: sidyalree droncken/ dat ghi aldus op mi gebeert/ ende heet myhoer/ ende ghi weet doch wel dat icx niet en ben/ mer lacenic ben veel te ghetrou tot sulcken cockijn ende rabbaut/ endemy is leedt dat ic dus lange so getrou geweest ben/ endeen hebt in mi gheen oneerbaer dingen geuonden. Dese ar-me man en wiste wat segghen/ als hi dit wijf dus hoordespreken/ so sweech die goede bloet ende seyde: Mi en lust niette kijuen/ die ghene die hier bouen is/ die salt noch eens albetalen/ ende hi meynde god den heere. Mer die opt solder-ken sadt/ die dachte dat hi hem meynde/ ende dat hy hemdreychde. Doe seyde die geselle/ hoe so vrient/ tis genoechdat ic die helfte betalen sal/ die bezijden die bedtstede leyt/die moet wel die ander helfte betalen/ want hi is so wel sculdich als ic. Doe was die man zeer verwondert/ ende hi meyn-de dat god tot hem had gesproken. Ende die bezijden die bedt-stede lach en wiste wat dincken/ want hi en wiste vandenanderen niet/ maer hi vercloecte hem ende stont op/ ende die an-der quam vanden solder neder. Ende als si malcanderen sagenso zijn si te samen van daer gegaen/ ende gheen van beyden en be-taelden haren leger/ noch bedde huere/ dies die man zeerverstoort was/ maer si maecte den man wijs dattet een waseen doctor in medecijnen/ die haer water besien had/ endedander was een chyreurgijn die haer bloet soude laten/ende die aderen sonde vrinen/ ende so stelde si hem te vreden.

¶ Een bedroch in ouden tijden geschiet van VERGILIUS.

U ERGILIUS was een zeer wijs ende expert man/ endewas een meester van veel diuersche consten/ die hem

die duyuel geleert hadde/ so men seyt/ ende was ooc eenwijs man inden rade/ so dat die keyser vercoos hem te zijn een

[E2r][houtsnede 24: Vergilius hangend in de mand]

van sinen raetsheeren. Dese VERGILIUS dede wonder met-ter nigromancien/ hi maecte eenen boomgaert daer alle manieren van bomen in waren van allen fruyte endevruchten ende alst inden tijt was/ so vantmen daer altijtrijpe vruchten/ schoon bloemen/ ende zaet. Ende daer wa-ren in alle manieren van voghelen die nacht ende dachsonghen. Ende desen boomgaert en was anders nietbesloten dan metter lucht/ ende daer en conde nyemantvan buyten in comen. Noch hadde hi te ROMEN gemaect eenbeelde hooch in die lucht dat niet vallen en mochte. Endedie van ROMEN en mochten niet open doen/ noch duere/ nochvensteren/ men sach altijt dat beelde. Ende wie dat beel-de aen sach/ die en hadde op dien dach gheen genuechteom vleeschelijcke ghenuechte te hanteren/ dwelck die

E.ij.

vrouwen van Romen claechden VERGILIUS wijf/ die ten laet-sten dat beelde neder wierp/ ende doen deden die vrouwen we-der haren wille. Dese VERGILIUS hadde ooc gemaect intmidden van ROMEN tot profijt vanden gemeynen volc een gla-sen lampe/ die des nachts al ROMEN door lichte/ soo datdaer gheen so cleynen straetken en was/ ten wasser alsolicht oft daer twee toortsen gebrant hadden/ ende somen seyt/dat stont wel drie hondert iaren. Ende niet verre daer af hadhi gemaect eenen coperen man met eenen hantboghe/ mic-kende met sinen pijl op die lampe. So geuielt op een tijtdat die dochteren van ROMEN ginghen spelen op eenen auont/ende daer quam een vanden maechden/ die sloech met harenvinger op die peese vanden boghe/ ende die pijl vlooch alsolos/ ende schoot die lampe in stucken/ dat groot iammer was.Ende op een ander tijt dede VERGILIUS wtgaen al dat vierdat binnen ROMEN was/ ende niemant en conde vier gecrijgen dan aen eender vrouwen naers die hem bedrogen haddenoch men conde gheen ontsteken die een vanden anderen/maer elck huys moste zijn vier halen op die marct aendervrouwen naers. Dese VERGILIUS al was hi wijs ende vanallen consten meester/ nochtans wert hi ooc bi vrouwen bedrogen. Op een tijt was hi verlieft op een schoon ionck-frouwe van edelen geslachte/ so dede hi so veel dattet haerte weeten quam/ so dachte si hoese hem bedriegen soude/ so sey-de si: het is zeer sorchlijc sulcke dingen te beginnen/ want eenmensche coemt wel lichtelijc aen die liefde ende in VENUS strickmaer hi en can daer so lichtelijc niet af comen/ maer lie-ue VERGILI om v te belieuen ende uwen wille te doen/ so coemttauont aen mijn huys als elck slapen is/ so sal ic een mandeneder laten met een coorde/ ende daer suldy in sitten/ ende sal ic vop trecken tot in mijn camer/ daer af dat VERGILIUS zeer

blijde was/ ende seyde dat hi so doen soude. Ende alst nv auont [E3r]was/ so quam VIRGILIUS aen deser ioncfrouwen huys dat aendie marct stont midden in ROMEN/ ende si liet die mande nederter aerden/ ende VERGILIUS sadt daer in/ ende si dede hem optrec-ken tot aen dat middel vanden huyse. Ende als hi op elf voeten na bi haer vensteren was/ so maecte si die coorde vast/ende liet hem doen hangen/ ende seyde: nv salmen sien v boeurye/hoe dat ghi bi mi hebt willen slapen. Ende daer bleef hi han-gen tot des anderen daechs in bespottinge van allen menschendwelck hi namaels op haer wraeck/ ende aldus wert hydeerlic bedrogen. So dede VERGILIUS op een ander tijt tot profijt vanden ROMEYNEN/ om dat si mochten hebben cort rechtsonder lange te dingen/ so maecte hi eenen metalen leeuwe bynigromancien/ so wie zijn hant stack in die keele vandenleeuwe/ ende swoer dat zijn sake recht was ende goet/ ende zijneedt was valsch/ die verloos zijn hant/ ende wie dat swoer eenengoeden eedt/ die trac zijn hant wederom wt/ sonder sorghen endeperikel. So geuielt op een tijt/ dat VIRGILIUS zijn vrouwe betijde met eenen anderen edelen man/ dat si versaecte ende seydedattet gelogen was/ ende si wilde haer recht nemen aendenleewe/ ende als dit dus stont/ ende den dach bescheyden was terecht te comen/ so dede die vrouwe soo veel dat die edelman haer boel hem cleede in sots cleederen/ ende hi quam mededaer die leeuwe was/ daer die vrouwe haer hant stackin die keele vanden leeuwe/ ende swoer datse metten mandaer si mede beclaget was/ niet meer te doen en hadde/dan met dien sot die daer stonde/ ende so trac die vrouwe haerhant gesont wederom wt/ nochtans wist VERGILIUS datse metden man te doen had/ daer si mede beteghen was. Doen wertVERGILIUS gram/ ende destrueerde den leeuwe/ dat daer naegheen iusticie noch recht gedaen en wert biden leeuwe/ siet

hoe die meester VERGILIUS/ die zeer wijs ende constich [E3v]was in allen dingen/ door die vrouwe bedrogen wert.

¶ Een nieu bedroch geschiet in onsen tijden.

[houtsneden 25 en 26: jonge man, jonge vrouw]

I Nt conincrijck van VRANCKRIJCK was die schoonsteman ende prince van geheel VRANCKRIJCK in zijnder tijt

daer ick af spreken sal. Dese prince hadde zijn herte ghe-stelt in minne van een schoon ioncfrouwe/ dwelcke wasdie schoonste ioncfrouwe van state/ die de coninginne byhaer hadde/ ende si was so schoon ende duechdelijc datse byder coninginne sliep. Ende dese schoone prince sprack dic-wils met deser schoonder staet ioncfrouwe/ ende dede haeropen zijn herte/ ende sprac so lieflijc met haer/ datse oockmet zijnder liefden beuangen wert/ ende si consentreerden tijten stont/ ende si en wisten niet hoe si bi malcanderen comensouden. Ende op een tijt so quam si bi den prince ende seyde. Ghiweet wel dat ic slape bi der coninginnen/ ende daer dorgeschiet mi grote eere/ dat ick die niet verlaten en can/

oft ick moste mi heel onteeren/ dwelck dat groot onge- [E4r]luck ware/ vare van mi/ nochtans soude ic v wel willenbehagen ende te wille zijn/ al dat ghi op my begeeren mo-ghet/ mochten wijt secretelijc maken. Nochtans sal ick vbewijsen dat ic in mijn herte heb/ ende uwer minnen te belieuen/ behoudelijc dat ic sonder te begeuen haer/ daer ic al-le eere ende waerdicheyt af hebbe/ mer ic sal v seggen wat icdoen sal. Die coninginne heeft een hondeken so ghi wel weet/dwelck si zeer lief heeft/ ende het moet altoos slapen in haercamer/ ende ic salt te nacht buyten sluyten/ ende ick sal die be-rey camer ontsluyten/ ende als v dunct dat die coningin-ne te bedde is/ dan coemt secretelijck in die camer/ ende sluytdie camer toe/ ende daer suldi dat hondeken vinden dat v welkent/ ende dan suldi dat hondeken nemen metten ooren/ ende doendat wel luyde iancken ende crijten/ ende alst die coninghinnesal hooren/ dan sal si tgeluyt wel kennen/ ende si sal mi ter-stont op doen staen om dat hondeken in te laten/ ende dan sal icksekerlijc bi v comen/ mer en faelgiert ghi doch niet/ of icen sal nemmermeer met v spreken. Doe sprack hi: O mijnzeer beminde/ graciose/ ghetrouwe lief/ ick dancke v sohoochlijc als ic can/ denct vrij dat ic niet faelgeren en sal/ende hi heeft sinen tijt verbeyt/ ende is gecomen alsoot voorseytwas. Ende dat hondeken meynde te gaen in der coninginnen camer/ soot gewoonlijc was te doen/ maer om dat dieduere gesloten was/ so ginct in die vertreck camer diedaer naest stont. Ende die coninginne is te bedde gegaen/ende die camer ioncfrouwe bi haer/ ende die schoone princeis secretelijc ghecomen in die vertreck camer/ ende heeft dathondeken gesocht op handen ende op voeten/ ende heeft dat intleste geuonden/ ende hi heuet luyde doen crijten/ ende die conin-ginne dat horende dattet hondeken wilde in wesen/ so sey-

de die coninginne totter camer ioncfrouwe/ daer hoor [E4v]ic mijn hondeken/ staet doch op ende latet in. Gheerne mijnvrouwe dat sal ic doen/ ende si quam ter dueren waert in haerhemdeken/ ende die prince quam haer te ghemoete. Als hisesach so gracioos/ ende so schoon gedaen/ so was hi so verblijt dathi verloos zijn cracht ende gheuoelen/ ende ten was in zijndermacht niet om eens te smedene op VENUS ambeelt/ mer hiomheldese ende custese zeer vriendelijc ende hi taste die rondeborstkens/ ende al datter amoruesheyt toebehorrt/ sonderdat spel van VENUS/ so most die prince weder keeren sondertroost/ nochtans hadse die prince noch geerne ghehoudenmer si en dorste niet langher blijuen/ ende dus sloot die ionc-frouwe die duere toe/ ende die coninghinne vraechde of sidat hondeken had inghelaten/ dies si seyde dat zijs niet enconde vinden. Die coninginne seyde/ tis goet/ gaet slapenDie prince zeer beschaemt zijnde greep weder moet/ ende seyde: quame mijn lief noch eens so schoone als si gheweesthadde/ ic soude haer beter een man thonen te zijn/ ende hygreep dat hondeken metter ooren/ ende dedet zeer crijten/ datdie coninginne hoorde/ so datse haer camer ioncfrouwedede opstaen. Ende noch eens ten derden/ mer die arme prin-ce en had die cracht niet om een speerken te breken/ dwelcksi begeerde met vierighe appetijte verwachtende al dathaer ouercomen mocht. Als si nv sach datter niet af val-len en wilde so gincse wech ende hi volchdese. Doen seydedie ioncfrouwe om hem te betalen/ ende der coninghinne te vernoegen: wech wech ontijdige ape so ghi zijt ghi en sulterdesen nacht niet in huys wesen ghy vuyl leelijcke bee-ste. Ende met dien so sloot si die duere. Ende die coninginnevraechde tegen wie dat si sprac: Tis tegen desen anderenhont die mi so veel pijnen heeft aen gedaen om te soecken/

hi hadde hem gestelt onder een bancke ende als ic hem hadde [F1r]vonden/ so en wilde hi niet op staen/ al wat ic hem dede/ ickhadde hem gheerne in gehadt/ maer hi en heeft zijn hooftniet op willen heffen/ dus heb ic hem buyten ghelaten endesloot hem die duere voor zijn hooft in een spijte. Die conin-ginne seyde: dochter dat is wel gedaen. Aldus heeft dieedel amoreus dy bloeme bedroghen/ ick ghelooue daerna als hy wilde ende macht had/ dat haren wille danwter stadt was.

¶ Een bedroch geschiet in ouden tijden hoe SAMP-SON bedroghen wert.

S AMPSON zijnde een starck iongelinc quam in THAMNATA/ daer hi sach een vanden dochteren der PHILI-

STEEN die hy begheerde te hebben tot eender huysurou-we. Ende als hi quam biden wijngaert vander stadt/ so quamhem tegen gelopen een ionge leew dien hi doode. Op een corte tijt daer nae als hi van zijn vader ende moeder quam/ soquam hi weder ter plaetsen daer hi den leeuwe ghedoothadde/ so vant hi inden mont vanden leew een swarmbyen. Ende als zijn bruylecht zijn soude/ so quamen daerdertich iongen tot zijnder feesten. Ende SAMPSON seyde:ic sal v geuen een raetsel/ ende ist dat ghijt mi segt in seuendagen van mijnder feesten/ ic sal v gheuen dertich zijden man-tels/ ende so veel rocken/ ende en solueert ghi mijn raetselniet/ so sult ghi lieden mi so veel geuen. Doen seyden die ion-gen: segt ons v raetsel. SAMPSON seyde: Vanden etendeis spijse wtgegaen/ ende vanden starcke is soeticheyt ghecomen. Ende si en conden dat raetsel niet gesolueren. Doe qua-men si totter bruyt/ ende seyden: bidt uwen man/ dat hi v bediede dat raetsel. En doedijs niet/ wi sullen v ende dijnsvaders huys in brande steken. Doen quam die bruyt tot

SAMPSON al weenende segt doch mi dat bescheet vanden [F1v]raetsel/ oft ic segge dat ghi mi niet lief en hebt. SAMP-SON seyde/ ic en hebs vader noch moeder willen te kennen ge-uen/ hoe sal ict v dan seggen. Ende die bruyt weende al die se-uen dagen lanck van haerder feesten. Ende op den seuensten dach soquelde si SAMPSON so zeer/ dat hijt haer seyde/ ende si sey-det voort den iongers/ die tot SAMPSON seyden/ wat is soe-ter dan honich ende wat is starcker dan die leew. Doen sey-de SAMPSON: En hadde ghedaen mijn verse calf/ ghi ensout mijn raetsel niet gesolueert hebben. Siet hoe SAM-SON bi dat weenen vander vrouwen bedrogen was. Ende daerna quam SAMPSON om bi zijn huysurouwe te gaen/ so hiplach/ dat hem die vader verboot/ ende seyde: Jc meynde ghihadtse willen doden/ daerom heb ic haer eenen anderen mangegeuen. Doe wert SAMPSON toornich/ ende dede grooteschade den PHILISTEEN. Dit siende die PHILISTEEN dat die dieschult was SAMPSONS vrouwe so verbranden si haer endeharen vader in zijn huys. Hier na beminde hi zeer een vrou-we woonende in dat dal van SORETH/ geheeten DALIDA. Endedie oppersten ende princen der PHILISTEEN quamen tot DALIDAende seyden: Wilt doch SAMPSON bedriegen/ ende hem vragenwaer in dat die starckheyt van SAMPSON is/ op dat wijhem mogen verwinnen. En ist dat ghi dat doet/ so sullen wi velck geuen .m.C. silueren penningen. Ende DALIDA socht dieoorsake om hem te bedriegen/ ende SAMPSON dede hem driemaelbinden door die bede van Dalida met driederley banden/maer altoos brack hi die banden/ ende versloech zijn vianden/tot drie reysen toe. Als dit DALIDA al gesien heeft/ so quamsi bi SAMPSON met smeeckende soete woorden/ ende seyde.O SAMPSON ghi segt dat ghy my lief hebt/ ende v herteen meynt mi niet/ ghi hebt mi gelogen drie reysen/ ende

ghi en hebt mi niet willen seggen waer v starckheyt in ge [F2r]legen is. Ende si quelde SAMPSON veel daghen totter doottoe. Ten laetsten seyde SAMPSON die waerheyt aldus/ware mijn hooft geschoren dan soude al mijn cracht vergaen.Doe ontboot si weder die PHILISTEEN/ ende si dede SAMPSONslapen in haren schoot/ ende si riep tot haer eenen barbier/ende schoor hem af zijn hayren van sinen hoofde/ ende doen stiet sihem van haer/ ende zijn macht ginc van hem. Doen riep DALIDA:SAMPSON SAMPSON/ die PHILISTEEN zijn op v. Doen stont hiop wt sinen slape/ ende hi wert terstont geuangen/ ende zijn oogenwerden hem wtghesteken/ ende door die cause bleef hi doot.Siet toe ghi mannen ionck ende out/ hoe die starcke SAMP-SON bedrogen was van die valsce vrouwe DALIDA/ wie salnv gelouen den soeten woorden ende deerlijc weenen vanden valschen vrouwen. Elck sie wel toe/ ende bidde god om gratie.

¶ Een nieu bedroch geschiet in onsen tijden.

[houtsneden 27 en 28: een vrouw en een man]

F.ij.

E En edel man zeer vroom ter wapenen was op een [F2v]schoon ionge ioncfrouwe zeer verlieft/ ende hi sprac

so lange met haer/ dat si hem consenteerde in alle dat hybegheeren mochte. Ende als hi een wijle tijts zijn liefdevolbracht hadde/ so vertrack hi nae SPAENGIEN met si-nen heere ter oorloghen. Ende ter wijlen dat hi wt was/ sohuwede zijn ioncfrouwe met eenen ouden ridder/ diemetten anderen zeer wel bekent was/ maer dese oude ridder en wiste niet dat die ander zijns wijfs boelscap was/maer int laetste wast hem kennelijck/ daer hi niet wel afte vreden en was. Dus gheuielt dat deser ioncfrouwenboelschap weder te lande quam/ ende is gecomen op eenenauont bi auontuere op dat casteel daer zijn boelken woon-de. Ende die oude ridder dede hem goet chiere aen/ want hiwas te voren met hem bekent geweest/ mer het was welhalf tegen zijn herte. Ende als die oude ridder ghinck alledingen beschicken om sinen gast te toenen/ so sprac die andermet zijn ioncfrouwe zijn oude boelken/ begeerende eensdie oude vrientscap te hebben/ die hem te voren gebuert was/eer si gehuwet was. Doe dedese haer onschult/ ende seydedattet niet mogelijck en was/ plaetse/ tijt/ ende stonde tevinden. Doe seyde die gast: O mijn weerde lief/ ist dat ghiwilt/ ghi moecht mi wel een vrientschap doen. Ende watsal v man daer af weten als hi te bedde ende in slape is/ datghi mi quaemt besoecken in mijn camer/ ofte daert v goetdunct/ ende belieuet v/ ic wil wel bi v comen. Doe seyde si:ten mach so niet zijn/ mijn man is zeer geringe ontwac-kert/ ic soude te groten anxt ende sorge hebben/ ende hi en werdet nemmermeer wacker hi en tast na mi/ ende als hi mydan miste/ peyst watter te doen soude zijn. Doe vraechdehi/ wat doet hi meer~. Niet seyde si/ dan hi keert hem we-

der omme/ want als hi ter maent eens coemt/ dat is veel/ [F3r]wat sal ic mi veel tegen v veysen/ quamt ic naemt moch-tet mi gebueren. Doe seyde hi/ ic bid v mijn lief monde-ken maket doch dat ic desen nacht bi v mach slapen. Doeseyde si: ic weet raet/ ic hebbe een dienst ioncfrouwe dieic mijn heymelicheyt wel betrouwen derre/ met die salic raet houden. Ende si riep haer terstont/ ende seyde: Mijngrote care ghi moet mi helpen in mijn dinghen/ want ick vmeest betrouwe mijn heymelicheyt. Doe seyde die dienstioncfrouwe: wat v belieft mijn vrouwe/ dat sal ic geer-ne doen. Doe seyde haer vrouwe: Desen ridder beminne ic bouen alle mannen/ ende mi waer leet dat hi van hier soude scheyden/ ende dat ic hem niet alleen soude mogen spreken. Endeten is niet mogelijc dat hi mi spreken mach alleen/ ten wa-re dat ghi mijn plaetse bewaerde bi mijnen man in mijnbedde/ want tis zijn gewoonte als hi wacker wort/ dantast hi na mi/ ende dan gaet hi weder liggen slapen/ maer watghi doet/ ghi en moecht niet een woort spreken / ende lijdenal dat hi v doen mach/ want ick weet certeyn/ tsal sonderanxt ende sorge zijn. Doe seyde die dienst ioncfrouwe Totuwen belieuen sal ic dat al doen. Naden eten gingen si al wanderen/ ende si seyde hare lief/ dat haer dienst ioncfrouwedes nachts haer stede soude bewaren bi haren man/ diesdie ridder zeer blijde was. Ende als si tsauonts haren slaepdranck gedroncken hadden/ so ghinck elck te bedde/ ende dieridder ginck in zijn camer daer hi slapen soude/ die cier-lijck bereyt was/ ende daer was dat tresoor beset metsuycker confijten/ ende ander specien/ ende goeden wijn. Endemijn heere ende zijn vrouwe hebben hem beyden ontcleet/ endedie heere is te bedden gegaen/ ende die vrouwe dede wt datlicht/ ende die dienst ioncfrouwe die heymelijc verborgen

stont bi dat bedde/ is bi hem gaen ligghen/ ende mijn vrouwe [F3v]ginck terstont tot hem die haer verwachtende was. Nv om-trent drie vren voor den dage/ so keerde mijn heere hem om/ endehi taste na zijn wijf/ ende meende dat si bi hem lach so leydehi zijn hant op haer borsten/ ende hi taste dat si hart ende rontwaren/ so kende hi terstont dattet zijn wijf niet en was/ wanthaer borstken so ront noch hart niet en waren. Doen namhijse in zijn armen/ ende gaf haer een cusken met zijn toebeho-ren/ al werdet hem wat suer/ wanttet een maechdeken was.Ende dat arme meysken en dorste niet een woort spreken omhaerder vrouwen eere te bewaren. Als dit geschiet was/ sobegan hi te roepen totten ghenen die bi zijn wijf lach/ ende sey-de: Hou hou heer ridder van waer sidy/ spreect my eensaen. Die ander dit hoorende was zeer verwondert/ ende mijnvrouwe al heel verbaest/ maer si swegen al stille. Doe riepmijn heer weder: Hou mijn gast waer sidi/ spreect tegen mi/doe seyde die ander: wat belieft v mijn heer~. Doe seide mijnheere: Altoos sal ick v desen wissel doen als ghi wilt dieander seyde: wat wissel heere~. Voor een oneerbaer onghetrouwe gepasseert wijf/ een schone ionghe maecht/ aldushebdi mi gedaen/ daer ic v af dancke. Sijn gast met zijndervrouwe en wisten wat seggen. Ende dat arme maechdekenwas geheel verslagen/ so wel om die eere van haerder vrouwen/als om die eere ende maechdom die si so schandelijc verloren haddeende heeft zeer bitterlijc geweent/ ende is so van daer geschey-den/ ende die vreemde ridder is ooc van daer gegaen sondersinen weert te dancken oft adyeu te segghen/ ende heeft dievrouwe gelaten in groten druck ende anxt/ maer die vreemde ridder en quam daer noyt weder/ maer hoe die vrouwevoer met haren man/ daer en hadde ic noch gheen tijdin-ge af. Aldus en can ic hier niet meer af ghescriuen.

¶ Een oudt bedroch geschiet in ouden tijden. [F4r]

[houtsnede 29: Hercules beschermt jonkvrouw tegen monster]

D Ese HERCULES die groote iusticieer vroom in fey-ten van wapenen was die bastaert van coninck

JUPITER ende vander coninghinnen ALCUMENA. Als hinoch inder wieghen lach/ so worchde ende doode hy tweegroote serpenten die hem dooden wilden/ die zijn stief-moeder JUNO daer hadde ghebracht. Dese HERCULEShadde verwonnen eenen grooten ruese/ gheheeten PHILOTES/ die namaels HERCULES dienaer wert. Ende doordie informacie van JUNO zijn stiefmoeder/ die wel ghe-wilt hadde dat hi doot geweest ware/ so track hi in datbosch van NEEMI/ daer hi drie leeuwen verwan met wonderlijcker cracht. Dese HERCULES track in die stadt van MOLOSEN/ ende haelde weder die schone PROSERPINA ORPHEUSwijf die de coninc PLUTO ontschaect had/ ende hi vocht tegen

den portier CERBERUS die een groot ruese was/ ende HER- [F4V]CULES verwan hem/ ende bant hem handen ende voeten/ ende hi ver-sloech vier hondert borgers van MOLOSEN/ die hem PROSER-PINAM weder nemen wilden Dese HERCULES verwan dat grote monster van LEERNE/ dat bouen een man was/ ende onder eenserpent/ welck monster niemant passeren en mochte/ hi enpasseerde met driehondert mannen starck/ dwelck mon-ster adt ende leefde van menschen vleesch. Ende hi verwan denconinc CACUS/ dwelc was een wreet tyran ende verdructeal dat volc vanden lande/ ende hi hadde ghestolen HERCULESossen op een nacht in JTALIEN/ ende CACUS hadse mettenstertten achterwaerts geleit tot in die speluncke daerhi woonde/ op datmen die voetstappen vanden ossen nietvinden en soude/ want die voetstappen leyden altijt vanderspeluncken daer hi woonde. Hi verwan dat grote monsterder zee voor TROYEN datmen alle dagen most geuen voorzijn eten een mensche ende een schaep/ ende dat duerde so lange dattet lot viel op des conincs dochter/ die hy verloste/ende versloech dat grote monster/ ende verloste die stadt vanTROYEN/ ende hi was een goet iusticieer/ want waer hi hoorde dat een heere oft prince was/ dat een tyran ende een ver-drucker des volcx was/ daerwaerts track hy altijt/ endeauentuerde daer voor zijn leuen/ ende veruolchdense totterdoot toe. O lacen heeft dat gedaen een heydens man die nieten hadde hope des leuens/ door liefde van iusticieer/ hoeveel te meer souden ons kersten princen voor die iusticievechten ende die verheffen/ die doch kennen den groten loon dienhem daer voor belooft is vanden heere. Op een tijt wildeHERCULES trecken na zijn eygen lant van YCONIEN met zijnvrouwe MEGERA/ ende met haer dienstioncfrouwe. Soquam hi int lant TESSALIEN/ daer hi ouer een water moste

schepen. Ende dat veerschip was so cleyn dat si al te samen [G1r]niet oueruaren en mochten/ so bleef HERCULES dat hi niette schepe en ginck/ ende die veerman voer wech met DIA-NYRA ende haer dienstioncfrouwen/ ende die veerman sach opDIANYRA/ ende als hi te lande quam/ so nam die veerman HERCU-LES wijf/ ende wilde met haer wech lopen. Dit siende HER-CULES nam sinen boge/ ende schoot NESSUM den veerman vanouer dat water met eenen pijl in zijn zijde/ so dat hi welgheuoelde dat hi steruen moste/ so seyde hi tot DIANYRA:Ghi zijt so schoonen wijf/ ende hebt doch compassie op mi/want v man HERCULES is niet ghetrouwe/ ende hi heeft anderliefde dan op v/ hier hout daer in dat busken is een sub-stancie/ als ghi daer mede zijn hemden bestrijct/ ende als hydat aen zijn lijf heeft/ dan sal hem die vreemde liefde vergaen. Opeen tijt versloech HERCULES den coninc PRICUS die veel dochteren hadde/ daer een onder was bouen die anderen die schoon-ste/ daer hi af bemutst ende verlieft was/ ende die geheetenwas JOLE/ ende hi seyde tot haer: JOLE neemt mi tot v alsvrient/ want het moet doch zijn. Ende die goden hebben mi de-se auentuere gegeuen. Als dit JOLE hoorde datse hem vrient-scap soude moeten doen die haren vader verslagen had/ so vielJOLE in onmacht van groten druck. Ende HERCULES dede JOLE bewaren met .xii. mannen/ dat si hem niet ontgaen en sou-de. Ende HERCULES begeerde dat si zijn wijf wilde zijn/ datsi ten laetsten consenteerde/ ende HERCULES sliep bi haer/ endehi hanteerde zijn minne so lange met haer/ dat hy zijn wijfDIANYRA vergat. Dit verhoorende DIANYRA/ screef hemeenen brief/ hem vermanende die grote liefde die si tsamengehanteert hadden/ ende oft die so verloren ende vergeten soude zijn.Ende dat die ghene dien al die werelt ontsach/ dat hem dieliet verwinnen van een vreemde vrouwe. Als HERCULES dit ge

G

lesen had/ so was hi qualijc te vreden dat niemant bi hem [G1v]en dorste comen/ noch ooc die schoone JOLE. Dus om tevergeten die fantasie/ ende hoe hi best mocht vergeten die sco-ne JOLE/ so reysde hi totten berch OTHEA pelgrimagie omden god APPOLLO sacrificie te doen. Jnden wech moete hemLICAS die camerlinck van DIANYRA daer toe dat HERCU-LES seyde: Als hi zijn bedeuaert soude hebben ghedaen/ dansoude hi comen bi DIANYRA. Ende als DIANYRA dat wiste/so nam si een van HERCULES hemden dat bestreken was metdat fenijn dat haer NESSUS had gegeuen/ ende sandt hem datom aen te doen/ ende si meende dat hem die vreemde liefdedaer mede soude doen vergaen hebben/ so haer NESSUS wijsgemaect had. Ende HERCULES had gemaect een groot vierdaer hi sacrificie mede dede aen god APPOLLO met een herte dat hi geuangen had in sinen loop. Ende LICAS ghaf hemdat hemde/ ende om dat hi zeer besweet was vanden van-gen des herts/ so nam hi dat hemde van LICAS/ ende hi dedetaen. Ende als dat hemde werm wert/ so cleefdet so vast aenzijn lijf/ ende hi gecreech so groten pijn/ dat hi niet en wistewat maken/ ende hy meende dat hemde weder wt te trecken/maer hi en conde/ maer hi tract met groten stucken van zijnlijf met velle ende vleesche/ so datmen zijn darmen sach/ so alsHERCULES sach ende geuoelde dat hi steruen moste/ so seydeHERCULES tot PHILOTES: segget JOLE ende allen den vriendenin oueruloedicheyt der tranen die deerlijcke doot van HER-CULES. Doe weende JOLE so bitterlijc dat haer herte slootende sterf van rouwe. Als DIANYRA hoorde den doot van HER-CULES hoe hi gestoruen was door dat hemde dat si hem ghesonden had/ so nam si een messe/ ende dode haer seluen in groterbitterheyt. Also is die vroome HERCULES so deerlijck be-droghen/ nochtans sonder wetenheyt der vrouwen/ al

wast dattet der vrouwen schult was. [G2r]¶ Een nieu bedroch geschiet in onsen tijden

binnen der stadt van TOURS.

[houtsneden 30 en 31: man en man]

I N die stadt van TOURS was een machtich coopmandie op eenen vrijdach genoot had den pastoor ende ander

goede vrienden op eenen groten vissche/ gheheeten eenen val/die hem coste .xxiii. stuuers/ sonder die ander visschen/ als car-pers/ braessemen/ ende snoecken. Dees coopmans wijf haddelief eenen monick dien sandt si den val met een coppelersse/die al haer heymelicheyt wel wiste/ ende dede hem seggen hoedat si snachts soude bi hem comen ende bi hem blijuen/ ende helpenhem den val eten. Doen was die monick zeer blijde/ ende seyde:isser goeden wijn te crijgen om gelt/ ic sal hem ons besorgen/ endewi sullen dan den val daer met begieten. Dit oude wijf heeftder vrouwen die bootscap gedaen. Ende die coopman is ontrentxij. vren met sinen gasten thuys gecomen/ om te eten vanden val.

G.ij.

Ende hi heeftse in die kueckene geleyt om desen schonen val [G2v]te sien/ ende hi seyde tot zijn wijf: laet den gasten sien den val/wat val seyde dat wijf~. Die val seyde hi/ die ic v geson-den hebbe metten anderen visschen. Die vrouwe seyde/ ic enhebbe gheenen val gesien/ ic peyse dat v droomt. Hier iseenen groten carper/ twee snoecken/ vier braessemen/ metnoch ander riuier visschen/ maer ick en heb gheenen valgesien. Bey wat meyndi dat ic droncken ben~. Doen seydedie pastoor ende die ander gasten: Jc en ghelooue niet dattetwaer is/ want ghi zijt veel te vuyl ende te vreck. Die vrou-we seyde/ ick denct ghi goede mannen dat hi met v gect/want ic en heb van desen iare gheenen val gesien/ ick peysedat hem ghedroomt heeft van eenen val. Die goede man seyde/ic gelouet v/ tsal v een costelijc val zijn. Ende die weert nameenen stock ende wilde zijn wijf slaen/ maer die gasten leyden hemwt met fortse/ ende si deden dat beste om hem te vreden te stellen/ende si gingen goet chier maken mitten pastoor. Ende des coopmans wijf ontboot haer gebuerinne een ionge weduwe/ende si dedese met haer eten. Ende als si bi haer quam/ so sey-de die vrouwe: O lieue gebuere wilt mi doch eenen dienstdoen/ ic salt v wel lonen. Die weduwe seyde: wat belieuetv~. Die vrouwe seyde: Mijn man is so heet op zijn werck/dattet wonder is. Ende hi heeft mi desen voorleden nacht sogequelt/ dat icx te nacht niet en soude connen ghelijden/daerom bid ic v vriendelijc wilt doch te nacht mijn plaetsebewaren/ dat haer die weduwe consenteerde. Ende na deneten voorsach hem int heymelijc die coopman van veel roe-den/ die hi leyde aen dat voeten eynde vanden bedde/ om zijn wijfdaer mede te castijen/ ende des nachts daer mede te slaen/want si kende haers mans meyninge wel/ ende hi en quam desauonts niet thuys eten/ maer hi bleef so langhe wt/ dat

hi meynde dat zijn wijf naect te bedde was. Maer si de- [G3r]de haer gebuerinne ontcleeden ende te bedde gaen. Ende badthaer/ als haer man in quame/ dat si doch niet spreken ensoude als hi thuys quame. Ende si dede al dat vier wt datin thuys was. Als dit gedaen was/ so beualse haer ghe-buerinne datse terstont na huys gaen soude/ als haer manop ware/ dwelck haer gebuerinne haer so gheloofde tedoen. Ende doen ginck die goede vrouwe nae den grauwenbroeders clooster/ om te helpen eten den goeden val mettenmonick so si hem ontboden had/ ende haren aflaet te halen/ so siplach te doen. Ende maecte daer zeer goet chyer ende drancden wijn metten monick. Ende des nachts quam die coopmantot huys/ ende meende een kersse te ontsteken/ mer hi en vantgheen vier. Dit siende so ginck hi al stillekens te bedde/ endesliep tot dattet bi na dach was/ doen stont hi heymelic op/ende nam de roeden ende sloech die decken op/ ende sloech die armegebuerinne/ dat haer dat bloet van allen zijden af liep/ endedat die laken heel bebloet waren. Maer die arme gebue-rinne en dorste een woort niet spreken. Ten laetsten liet hi-se liggen/ ende ginc ten huys wt. Ende die arme weduwe stontop ende ginck thuys al weenende ende clagende haer misual/ende vloecte die vrouwe haer gebuere. Corts hier na quamdie vrouwe tot huys vanden monic/ ende si quam in haer camer/ ende sach die al bestroyt metten roeden/ ende sach de lakenal bebloet/ so sach si dat haer gebuerinne te lijden gehadthadde. Ende terstont maecte si die camer scoon ende haer bed-de/ ende spreyde schoon laken daer op/ ende ginck daer in liggentot dat haer man thuys quam. Ende als hi in die camer quamso vant hi zijn wijf liggen slapen/ ende doe seyde hi[:] ha ioncfrouwe wildi noch niet op staen~. Bey seyde si ist dach: ick enheb v niet hooren op staen. Jc lach en droomde/ dat heeft mi

so lange op dat bedde gehouden. Jc geloue dat v droom [G3v]de vanden val/ want ic dede v huden morgen wel vermaendaer af. Doe seyde die vrouwe/ mi en gedenct noch van v/noch vanden val. Doen sprac hi ist v al vergeten~. hoe dat seyde dat wijf: wie soude dromen onthouden~. Js dat droomsprac die man: Een hant vol roeden op v lijf in stucken gheslagen~. Ic weet wel dat die slaeplaken daer af getuych geuen. Doe seyde die vrouwe/ ic en weet niet wat ghi meentic weet wel dat ghi mi eens vriendelijc custen huden morgen/ende liet mi doe liggen slagen. Doe seyde die man: dat soudewat wonders zijn: laet mi doch die slaeplaken sien/ doe thoon-de si haer slaeplaken wit/ ende haer lijf heel ende gans. Alsdie man die slaeplaken sach/ doe en wiste hi wat seggen/ endena veel fanteseeens/ so seyde die man: Byder waerheit liefic meynde dat ic v huden morgen zeer wel geslagen had totten bloede/ mer ic sie wel dattet so niet en is/ ick en weetwat seggen. Doe seyde zijn wijf: stelt dat wt v hooft/ wantghi en hebt my niet geraect so ghi wel sien moecht/ mertis v gedroomt/ gelijc v gisteren droomde vanden valle. Doeseyde die man: nv kenne ic dat ghi die waerheyt segt/ daerom bid ic v om gods wille vergeuet mi/ want ic weet nv weldat ic gisteren ongelijck had vanden valle. Ende aldermeestschame ic mi dat ic v so schandelijc toe sprac voor die goede mannen ende voor onsen pastoor/ dat bid ic v/ vergeuetmi. Dat wijf seyde/ ic vergeeft v geern/ mer en weest nietso haestich op een ander tijt/ doe seyde die man: Och lief tensal nemmermeer meer gheschien. Ende wat hy voortaen sach oft hoorde/ dat liet hy hem duncken dattet aldroom was. Ende aldus was die goede man van zijnlose vrouwe bedroghen/ meynende dattet al droom wasvanden valle.

¶ Een oudt bedroch geschiet in ouden tijden. [G4r]

[Houtsnede 32: pelgrim begroet vorst]

A Ls DAUID gereyst is den wech van alder werelt/ sowert SALOMON zijn sone coninc gestelt ouer JSRAEL in

zijns vaders stede ende hi trouwede aen PHARAO den coninc vanEGIPTEN/ ende nam zijn dochter/ ende brachtse in de stadt van DA-UID. Op een tijt offerde SALOMON tot GIBEON .M. offerhan-den diemen brande. Ende doe openbaerde hem die here desnachts in sinen droome/ ende seyde: Bidt wat ic v gheuensal. Doe seyde SALOMON: ic ben noch een cleyn knecht-ken/ ick en weet noch mijnen wtganck noch mijnen inganck. Dus heeft uwe knecht een ghehoorsaem herte/dat hi v volck oordelen mach/ ende verstaen wat goet endewat quaet is. Doe sprac die here/ want ghi niet gebedenen hebt om lanck leuen noch om rijcdom/ noch om uwer vian-den zielen/ maer om verstant/ oordeelen te hooren/ so heb ickv gegeuen na uwen woorden. Ende heb v een verstandich

herte gegheuen/ also dat dijns ghelijcken voor v niet ghe- [G4v]weest en is/ ende na v niet opstaen en sal. Ende daer toe hebic v ooc gegeuen dat ghi niet gebeden en hebt/ te weeten/rijckdom ende eere/ dat ws gelijcken gheen onder die conin-gen en is tot uwer tijt. Ende SALOMON timmerde wel. xx.iaren ouer dat huys des heeren ende dat huys des conincsende daer had hi toe .lxx.m. die de last droegen/ ende .lxxx.m.die daer metsten/ ende .iij.m. ende .iij. hondert regierders diedat volck regierden/ ende die aen dat werck arbeyden. Endedie coninc SALOMON wert groter in rijcdom ende in wijs-heyt dan alle coninghen opter aerden. Ende alle die wereltbegeerde SALOMON te sien/ om zijn wijsheyt te hooren die hemgod gegeuen hadde/ ende elck bracht hem iaerlijcx giften/ gul-den ende silueren iuwelen/ cleederen/ harnasch/ welrieckendecruyden/ peerden/ muylen. Maer SALOMON beminde veelbuytenlantsche vrouwen/ als die dochter van PHARAO/ vanden MOABITEN/ vanden AMONITEN/ vanden EDOMITEN/ dat dieheere JSRAEL verboden had: En gaet niet tot hem/ ende en laet-se tot v niet comen. Si sullen sekerlijc v herten neyghen totharen goden. Aen desen ginck SALOMON met liefden. Ende hyhad seuen hondert wijuen tot vrouwen/ ende drie hondert concu-binen. Ende zijn wijuen neychden zijn herte tot vreemde go-den/ also dat zijn herte niet heel en was metten heere sinengod/ als dat herte zijns vaders DAUID. Also wandeldeSALOMON na AHAMROTH den god van ZYDON/ MILCON dengod der AMONITEN. Ende hi timmerde een huys CHAMOS dengod der MOABITEN opten berch die voor JERUSALEM leyt/ endeMOLOCH den god der AMONITEN. Also dede SALOMON allen si-nen buytenlantschen wijuen die haren goden wieroock offer-den. Ende daerom wert god op hem vergramt/ ende deylde zijnrijck. Siet hoe die alderwijste SALOMON vanden vrouwen

bedrogen is/ ende hoe zijn herte af gekeert is vanden heere. [H1r]Ay lacen wie sal doch nv weder staen dat bedroch/ datsmeecken/ ende die tranen der vrouwen/ die dagelicx bi vrou-wen is ende in haer presencie. Dit voorseyt vindi claerlic inteerste boeck der coningen/ int. xi. capittel in die BIBEL.

¶ Een nieu bedroch geschiet in onsen tijdente DANSWICK in PRUYSSEN.

[houtsneden 33 en 34: bespied paar en vrouw met beker?]

O P een tijt gebuerdet in die vermaerde coopstatvan DANSWICK dat twee ionge cooplieden ginghen

tsamen wanderen voor ARTUS HOF op die marcte aldaerende hem lieden quam int gemoete een schoon lustighe ionghevrouwe met een maecht oft ionckwijf achter haer/ co-mende vander kercken. Dies die een coopgeselle aensiende die vrouwe/ sprack tot sinen geselle met onberaden sin-nen: Bi gans darmen daer gaet een schoon vrouwe voor-by/ ic wilde dat icker eenen nacht by mocht slapen/ daer

H

gaue ic om .L. gouden gulden. Dit horende die maecht/ sey- [H1v]de: hoort doch vrouwe/ die geselle die ons daer voor bygaet/ seyt tegen sinen gheselle hi wildet hem wel .L. goudengulden laten costen/ mocht hi eenen nacht bi v slapen. Dievrouwe sach omme/ ende bemercte dattet een lustichfrayaert was/ seyde haerder maecht: vertooft wat/ totdat hi van sinen geselle gescheyden is/ ende vraghet hem/ ist dattet hem belieft/ so segt hem dat hi tauont tonsent come/ noch-tans was haer man inder stadt. Die maecht dede so haervrouwe dat beual/ ende si quam totten iongen coopman/ als hyvan sinen geselle gescheyden was/ ende seyde: lieue geselle/soudy noch willen blijuen bij v woorden die ghi seyt/ alsv die schoone vrouwe voorby quam~. wel seyde die iongecoopman: noch blijue ic by mijn woorden/ mach mi dievrouwe gebueren. Doe seyde die maecht: ist dattet v be-lieft: so suldy tauont comen tot haren huyse als die clockeis seuen geslagen/ het is daer een maniere dat veel cooplieden te DANSWIJCK al te seuen vren haer auontmael gedaen hebben/ ende dan gaen si op ARTUS HOF drincken eenJUPEN bierken/ ende dan doen si dickwil haer comenscapdattet somtijts late valt inder nacht eer si thuys comen.Dus ginck oock deser ionger vrouwen man op ARTUSHOF nae den eten te seuen vren. Doen quam die ionghecoopman in thuys bider vrouwen/ die hem bouen leydeop een schoone camer/ daer si een schoon bedde bereythadde na den aert/ daer si malcanderen zeer minlijc om-helsden met menich cusken malcanderen geuende/ dengodspenninck vander comenschap. Corts daar nae/ soghaf haer die gheselle die .L. gouden gulden/ daer si eenengulden af sonden om wijn ende dede daer af dat ander gelt weder brengen dat si doen al behielt ende bewaerde. Ende si dronc

ken vanden wijn/ ende brochten malcanderen een lieflijck [H2r]droncxken/ so dat VENUS kinderkens toe behoort. Ende gin-gen doe te samen slapen daer si hem leyde in haer vier armkens/ seer begeerlijc lesende die bloemkens der natue-ren inden soeten rosegaert. Binnen desen tijden lach die maghet in een vinster/ wachtende die coemste van harenmeester/ so haer vrouwe haer dat beuolen hadde/ wantsi vander comenschap wel wist. Als nv die clocke elf sloechinder nacht/ so quam die meester/ dat die maecht geringhevernam/ die terstont haer vrouwe riep/ die doen van bouenquam/ ende liep op haer bedde in haer neercamer/ ende alsdie man die camer quam/ so lach die vrouwe en roncte/recht oft si hart geslapen hadde. Ende haer man ontcleedehem/ ende hi quam bi zijn vrouwe te bedde/ die doen wt haren sla-pe ontspranc/ so hi meende/ des si seyde: Ay lacen man datghi mi daer so haestelijc wect/ ic sliep so wel ende soetelijcJa seyde die man: ic most oock emmers te bedde comen.Niet lange daer na haer verlangde weder bouen te zijn omweder te vernieuwen/ so vant si eenen losen vont om harenman te bedriegen/ ende si seyde: lieue man/ ic en weet wat icsal maken/ ic hebbe so groten vake/ dat ic niet en weetwat maken/ ende ick hebbe die rommelinghe in mijnenbuyck/ so dat ic moet gaen op dat priuaet/ ende ick sorghedat ick op dat priuaet ontslaep sal worden. Doen stontseop van haren man/ ende sette voor dat bedde een beckenende eenen stock daer in/ ende seyde: Och lieue man oft ick inslape worde op dat priuaet/ so doet so wel/ ende slaet op datbecken/ dat ic doch mach wacker worden/ ende die man sey-de dat hi so doen soude. Ende doen ginc die vrouwe weder-om bouen daerse blijdelijc ontfangen wert met grotenverlanghen. Ende die man was redelijck ghedroncken/

so dat hi in slape viel tot smorgens te vier vren/ doen ont- [H2v]spranck hi wten slape/ ende hi taste al om dat bedde/ maerhi en vant zijn wijf niet. Dies hi veruaert wert/ ende spranckvanden bedde/ ende hi sloech op dat becken/ so dat zijn wijfwijf terstont quam gelopen claghende/ ende seyde: Ay lacen lie-ue man hoe iammerlic ben ic vercout/ ic heb al den nachtsitten slapen op dat priuaet/ ic sorghe dat icker noch eensiecte af mocht crijghen van dese grote coude. Ende si ginckdoe bi haren man te bedde/ daer si by lach tot vijf vren toe.Ende doe stont die man op/ om misse te hooren ende ander dingente doen dat hi te doen hadde. Ende als die man wten huysewas/ terstont ginck die bruyt weder bouen by haren nieu-wen lief/ daer si doen bleef slapen tot dat die clock achtsloech/ doen stonden si so op/ ende mosten so scheyden van malcan-deren secretelijc sonder yemants weten/ behaluen die maecht.So gebeurdet dat dese ionge coopman wilde rijden nahuys tot zijn stadt van LIJPS in SASSEN/ ende hy was tepaerde op sinen wech daerwaerts. Op dien seluen dachreedt deser vrouwen man voorseyt wt DANSWICK nae diestadt van LUBECK. Als dese man een wijle rijts gereden hadde/ so sach hi van verre voor hem eenen voor rijden. Dit sien-de begeerde hi gese