Aan de slag met geografische werkbladen

in de lessen aardrijkskunde

1) Analyse werkbladen stageles

Bron: Van Hecke, E. en andere. (2013). Zenit 4 werkboek. Kalmthout: Uitgeverij Pelckmans

De werkblaadjes die in deze opdracht geanalyseerd worden komen uit het

werkboek Zenit 4. Dit is dus de ASO versie. Het thema voor de werkblaadjes en

de lesvoorbereiding is de ontbossing in het Amazonewoud.

Leerplandoelstellingen

“Door analyse van beelden, van kaarten en van andere informatiebronnen de fysische kenmerken

van het tropisch regenwoud in Amazonië verklaren en de ecologische gevolgen van de ontginning

ervan nagaan.”

In lessen rond het Amazonewoud komt de hierboven gegeven doelstelling aan te

pas. Met alleen het werkschrift zou je niet voldoen aan de leerplandoelstelling

omdat er geen gebruik wordt gemaakt van beelden, kaarten en andere

informatiebronnen. De leerlingen hebben een handboek waarin de bronnen staan.

Hierin staan één grafiek om de ontbossing per jaar weer te geven in km2, een paar

afbeeldingen (echter beperkt), een kaart en heel veel tekstbronnen. Als je hierbij

geen extra materiaal zoekt ben je strak gebonden aan de teksten die in het

handboek staan van de leerlingen. Deze lessen gaan zeer eentonig worden omdat

je zo veel beroep doet op de tekstbronnen. Met ander materiaal heb je deze echter

niet nodig en kan je afwisseling brengen binnen de les zonder de vrees te hebben

dat je het werkboek niet invult. Je gebruikt namelijk het werkboek als vastzetting

van de leerstof. Hierdoor vervang je eigenlijk de tekstbron en verlies je ook geen

tijd en kan je je aan de timing houden.

Leerproces

Het werkblad is gebaseerd op een vraag – antwoord systeem. Het is niet een

klassiek boek met oefeningen en woordjes die weggelaten worden. De leerlingen

moeten constant antwoorden op vragen in volzinnen waardoor er eigenlijk geen

oefeningen worden gemaakt en ze niet oefenen op aardrijkskunde. Wat wel een

voordeel is van deze werkbladen is dat de leerlingen de leerstof kunnen leren uit

hun werkschrift en niet echt meer nodig is dat ze hun handboek er naast leggen.

Dit leidt echter niet tot inzichten maar het vanbuiten blokken effect.

Werkvormen

De werkbladen zelf bieden niet genoeg werkvormen en zo ook niet genoeg

uitdagingen voor de leerlingen. Het belangrijkste waar de leerlingen zich moeten

mee bezig houden in dit boek is het antwoorden op de vraag. In het begin van het

thema was er wel een klein groepswerk voorzien vanuit het boek uit. Hier gingen

ze kijken naar onder andere waarvoor het hout gebruikt wordt vanuit het

Amazonewoud in hun eigen leven. Dit is dan ook de enigste aansluiting met de

leefwereld van de leerlingen dat het boek maakt.

Informatiebronnen

Alle informatiebronnen waar de leerlingen van gebruik moeten maken staan in

kleur in een apart handboek. Er staat wel echter niet bij welke bronnen ze moeten

gebruiken dus dat is al een zoektocht. Verder weten we ook niet waar de bronnen

vandaan komen en zijn ze ook niet meer actueel (meestal van voor 2008). De

bronnen zijn ook niet gevarieerd en bestaan vooral uit lange tekstbronnen.

2) Lesvoorbereiding bij de werkbladen

Didactisch lesontwerp

Leerdoelen

KRACHTIGE LEEROMGEVING

Lesfasen

& timing Onderwijs- en leeractiviteiten Media Leerinhoud

Toets

(20 min)

Lkr. deelt de toets over Siberië uit.

Lln. maken de toets.

Lkr. haalt de toetsen op.

Toets Siberië

Instapfase

(5 min)

Individueel werk: instapfase

Ik heb voor jullie een brief

meegebracht geschreven door José.

Hij is een inwoner van de provincie

Rondônia. José heeft deze brief

geschreven naar een jongen

genaamd Lukas, die in Duitsland

woont. Lees de brief en vertel me

waarover José schrijft naar Lukas.

- Waarover schrijft José?

- Wat zijn de oorzaken van de

ontbossing in het

Amazonewoud?

Brief van José

Probleemstelling Probleemstelling

Wat zijn de oorzaken van de

ontbossing in het Amazonewoud?

Agenda

Toets Siberië +

H11: Ecologische problemen in

Amazonië

C) Ontbossing van Amazonië

H11: ECOLOGISCHE PROBLEMEN IN

AMAZONIË

De leerlingen

kunnen het

patroon van de

ontbossing in het

Amazonewoud

verklaren. (C3).

De leerlingen

kunnen de cijfers

van ontbossing

afleiden van een

grafiek. (C3)

De leerlingen

kunnen de

oorzaken van

ontbossing op een

topografische

Lesfase 1:

Ontbossing van

Amazonië

(20 min)

Animatie: ontbossing Amazonië

Ik heb voor jullie een kort fragment

over de ontbossing van het

Amazonewoud. Kijk goed naar de

manier waarop het woud wordt

gekapt. Kappen ze op gevoel of is er

een patroon zichtbaar?

- Wat werd er eerst zichtbaar?

(Kappen ze willekeurig of is er

een patroon?)

- Welk patroon wordt er

zichtbaar?

- Wat is het gevolg van deze

wegen?

Lln. vullen WB aan.

Grafiek: ontbossing Amazonië

PPT

WB p 60

Filmpje:

https://youtu.be/hllU9NE

cJyg

C) Ontbossing van Amazonië

Kamvormig patroon

kolonisatie

Eerst wordt er een weg

aangelegd, dan

secundaire wegen

aangetakt. Hier worden

dan nog meer wegen

aangetakt. Naast elke

weg vestigen zich

mensen die dan (een

gedeelte van) hun

perceel ontbossen. Tussen 1977 en 2008

jaarlijks de helft tot ¾ van

de oppervlakte van België

ontbost in Amazonië

2009 83% van het

Amazonewoud blijft over Nu +/- 80%

kaart van Brazilië

plaatsen. (C4).

De leerlingen

kunnen verklaren

waarom het

Amazonewoud

aantrekkelijk is

voor de economie

van Brazilië. (C3)

In jullie infoboek p 89 staat een

grafiek.

- Wat stelt de grafiek voor?

- Hoeveel van het

Amazonewoud verdwijnt er

minimum per jaar?

- Hoeveel van het

Amazonewoud wordt er

gekapt qua oppervlakte in

vergelijking met de

oppervlakte van België

(30 528 km2)¸(De helft,

meer, minder?)

Lln. vullen WB aan.

Duowerk: oefening ‘Wat

vernietigt het tropische

regenwoud in Brazilië?’

Op het extra blad dat ik jullie heb

uitgedeeld zien jullie 7 afbeeldingen

staan waarop oorzaken van de

ontbossing op worden afgebeeld. Het

is de bedoeling dat jullie deze

oorzaken nu per twee gaan situeren

op de kaart van Brazilië die in het

midden van jullie blad staat. (trek

pijltjes, zet nummers)

PPT

LB p 89

WB p 60

PPT

Extra oefening: Wat

vernietigt het

tropische regenwoud

in Brazilië?

Oefening: Wat vernietigt het

tropische regenwoud in Brazilië?

Lkr. verbetert met de leerlingen de

oefening.

Lln. verbeteren / vullen de oefening

aan.

OLG: Demografische en

economische redenen

We hebben nu al verschillende

oorzaken van ontbossing gezien

zowel in de vorige oefening als in de

brief van José in het begin van de

les.

- Waarom is Amazonië

aantrekkelijk voor de

Braziliaanse economie?

- Waar is de Braziliaanse

bevolkingsdichtheid het

hoogst? (kijk in jullie atlas!)

- Welke infrastructuren worden

er aangelegd om de economie

in het Amazonewoud te

stimuleren?

- Welk gevolg heeft de aanleg

van deze infrastructuren op

het woud?

- De Braziliaanse overheid wil

ook hernieuwbare energie

opwekken. Welke vorm? (kijk

terug naar de oefening!)

PPT

WB p 61

Filmpje:

https://youtu.be/hllU9NE

cJyg

Demografische en economische

reden

Brazilië wil economie verder ontwikkelen Amazonië

veel ruimte

energiewinning,

houtexploitatie, mijnbouw en

landbouwexploitatie

Bevolkingsdichtheid

grootst in zuidoosten en

oosten

Druk neemt af van zuidoost

naar noord en van oost naar

west

Infrastructuren: wegen,

spoorwegen, havens,

elektriciteitsleidingen,

kanalen

Gevolgen: ontbossing wordt

versneld naast de wegen Hernieuwbare energie

Vorm = stuwdammen MAAR

door kleine reliëfverschillen

lopen grote gebieden bos

onder water. Vele indianen

moeten hierdoor verhuizen

Energie gebruikt om

economische ontwikkeling

van Brazilië te stimuleren en

om buitenlandse deviezen

het land te doen

binnenkomen

- Wat is een nadeel van de

stuwdammen voor de

inheemse bevolking?

- Voor wie worden deze

energie- en grondstoffen

voornamelijk ontgonnen?

Lesfase 2:

Integratiefase

(5 min)

Quizje: ontbossing Amazonië

Lln. sluiten hun boeken en steken

deze in hun boekentas.

Lkr. verdeelt de klas in 3 groepen en

geeft elk een blad.

Lkr. projecteert de vragen één voor

één.

Lln. schrijven de antwoorden op het

blad.

Lkr. kijkt de antwoorden na en roept

de winnaar uit.

PPT

Blad papier

Quizje: ontbossing Amazonië

1) In wat voor patroon wordt het

Amazonewoud gekapt?

Kamvormig patroon

2) Waarom is het Amazonewoud

aantrekkelijk voor de Braziliaanse

economie?

Veel ruimte voor

economische activiteiten

zoals bvb landbouw

3) Welke infrastructuren heeft men

nodig om de economie in het

Amazonewoud te stimuleren?

Wegen, spoorwegen,

havens, kanalen,…

4) Welk gevolg heeft de aanleg

hiervan op de omgeving?

Ontbossing versnelt naast de

wegen

5) Wat is het nadeel van

stuwdammen in het Amazonewoud?

Grote gebieden lopen onder waar de

inheemse bevolking woont

3) Reflectie gebruik werkbladen in de stageles Omdat ik zelf niet een grote fan ben van constant tekstbronnen analyseren, heb

ik naar een originele, activerende werkvorm gezocht om de leerlingen de oorzaken

van ontbossing in het Amazonewoud te laten achterhalen. Om te beginnen kregen

ze een brief voorgeschoteld waarin een bewoner van het Amazonewoud een brief

schrijft naar een jongen in Duitsland. In deze brief geeft de bewoner een paar

voorbeelden van ontbossing. Door deze brief krijgen de leerlingen al een idee over

de oorzaken op een ludiekere manier.

In het handboek stond ook een grafiek die ik wel heb gebruikt om te onderzoeken

hoeveel oppervlakte bos er per jaar wordt gekapt in het woud. Naast de

hoeveelheid werd ook het patroon uitgelegd, namelijk het kamvormig patroon.

Hier staan maar echter 2 satellietbeelden van in het handboek dus heb ik een

animatie erbij getoond dat gaat over 30 jaar zodat de evolutie van de ontbossing

zichtbaar wordt voor de leerlingen.

Het boek werd wel steeds als vastzetting gebruikt maar ik heb nooit de leerlingen

een tekstbron laten analyseren uit het handboek zelf. Ik had hier steeds een

andere oefening of manier voor voorzien. Zoals eerder vermeld werkt het boek

volgens een vraag – antwoord systeem en worden er dus geen echte oefeningen

gemaakt. Daarom heb ik er zelf een kaartoefening ingestoken over de oorzaken

van de ontbossing. De leerlingen krijgen 7 afbeeldingen te zien van verschillende

oorzaken, deze moeten ze dan kunnen plaatsen op een topografische kaart van

Brazilië. Door zelf wat oefeningen toe te voegen aan het boek onderhouden de

leerlingen aardrijkskundige vaardigheden zoals het werken met kaarten,

afbeeldingen en grafieken.

EEN BRIEF VAN JOSE

Porto Velho, 20-07-2008,Sagrado meu amigo Lukas,

Dankjewel voor je mooie brief uit Duitsland. Ik vind het erg spannend dat jullie op school het tropische

regenwoud in Amazonië bestuderen. Natuurlijk kan ik je ook wat informatie bezorgen voor je verhandeling

“Wat vernielt het tropische regenwoud?”. Zoals je weet: 10 jaar geleden ben ik met mijn ouders, broers en

zussen naar de provincie Rondônia getrokken. Sindsdien is hier heel veel veranderd. De diepe jungle, die ik me

zelf nog herinner, wordt lichter en lichter. De oorzaken hiervan, vertelt mijn oom, zijn zeer verschillend.

Eén oorzaak is de Transamazonica, een weg van 6 500 km lang, die van oost naar west werd aangelegd, dwars

door het regenwoud. Het doel van dit megaproject was het Amazonegebied ontsluiten en de vele grondstoffen

uit het oerwoud te ontginnen. Tienduizenden kleine boeren, zoals mijn familie, werden naar het regenwoud

gelokt. Met de hoop daar een beter leven op te bouwen. Elke kolonist kreeg een stuk bos van 100 ha, met een

eenvoudig huis. Eigenlijk mocht maar de helft van het bos gerooid worden; daar konden we dan

landbouwproducten telen zoals maïs en maniok voor eigen verbruik en om te verkopen. Mijn ouders hebben

met andere kolonisten de bomen geveld en de rest van de planten afgebrand. De as bleef dan gewoon liggen

als meststof. Maar de grond werd armer en de oogst nam elk jaar af. Mijn ouders denken er nu aan de grond

te verkopen aan een veeteler, die veel plaats nodig heeft voor zijn kudde runderen, en dan een nieuw stuk bos

te gaan rooien, dieper in het oerwoud.

Ook heb ik langs de weg veel grote houtzagerijen gezien. Houtsoorten zoals mahonie, palissander of limba

zijn in Europa en Noord-Amerika zeer gevraagd wegens hun bijzondere kleur en hardheid. Maar bij het vellen

en bij het transport van de boomstammen wordt er veel schade aangericht aan het regenwoud. Veel

boomstammen zijn nodig voor iets anders. Men gebruikt het hout als brandhout of om houtskool te maken.

Dat wordt dan gebruikt om ijzer te smelten in reusachtige hoogovens. Het ruwijzer dat daarbij ontstaat,

zegt mijn oom, wordt dan in staalfabrieken verder verwerkt tot staalblokken.

Maar ook het ijzererts komt uit het regenwoud. Om de rijke voorraden te bereiken, hebben grote

mijnbouwondernemingen stukken regenwoud, wel zo groot als Frankrijk, gerooid. En dan zijn er nog de

duizenden goudwassers. Maar om goud te ontginnen, is er giftig kwik nodig. Na gebruik stroomt dit gewoon in

de rivieren en verontreinigt het water en bodem.

Een ander probleem voor het regenwoud vormen volgens mijn oom de grote veeteeltbedrijven. Veel bedrijven

hebben oppervlakten weiden, die vijfmaal zo groot zijn als Stuttgart. Om die te krijgen, wordt het regenwoud

gewoon afgebrand, en daarna zaaien ze gras vanuit vliegtuigen. Wat ik niet goed begrijp, is dat het rundsvlees

voor een groot deel naar Europa uitgevoerd wordt, en dat terwijl daar al te veel rundsvlees geproduceerd

wordt. Ik denk dat het rundsvlees uit Amazonië goedkoper zal zijn dan wat ze zelf produceren.

Een van de grootste problemen voor het regenwoud zijn de grote plantages. Honderd jaar geleden hebben ze

hier al op grote schaal melksap van de rubberboom gewonnen, om rubber van te maken. Vandaag groeien er op

de reusachtige akkers, die vroeger bedekt waren met uniek tropisch regenwoud, vooral koffie, cacao,

citrusvruchten, rijst, katoen, maïs en recent meer en meer sojabonen. Omdat ik zelf weinig weet over soja,

heb ik je een krantenartikel over soja meegezonden. Ik hoop dat je met mijn informatie een beetje geholpen

bent. Schrijf je me terug hoe jullie project verlopen is? Ik vind het goed dat jullie dit onderwerp in de les

bestuderen, want ook Duitsland kan de vernieling van het tropische regenwoud helpen beletten.

Melhor anseio aparelhamento Brasil

Seu José

Bron: Raimund Ditter, Praxis Geographie oktober 2008, p. 16-22 (Vertaling: Jos De Rudder)

Wat vernietigt het tropische regenwoud in Brazilië? Bron: Raimund Ditter, Praxis Geographie oktober 2008, p. 16-22 (Vertaling: Jos De Rudder)