14 scaladinsdag 31 mei 2016  > delimburger.nl

Te zwaar zijn is onge­zond. Dus worden wevan  alle  kanten  be­stookt met tips, trucsen adviezen om af tevallen.  Boeken  over

gezond eten en de laatste dieethy­pes voeren de bestsellerlijsten aan. Maar  in  veel  gevallen  verdwijnendie enkele weken na aanschaf ach­ter  in  de  boekenkast  om  er  nooit meer uit te komen. En wie enthousi­ast begint te lijnen, merkt vaak datde animo na een tijdje behoorlijk te­rugloopt. Aan  de  Universiteit  Maastrichtdoen medewerkers van verschillen­de  faculteiten onderzoek naar hettegengaan van overgewicht. Geza­menlijk  doen  zij  mee  in  het  pro­gramma Eat Well, dat gezonde voe­ding promoot als basis voor een goe­de gezondheid. Ook is er het Eetlab,waar  onderzoekers  bestuderen welke  psychologische  mechanis­men het de lijner moeilijk maken enop welke manier je blijvend af kunt vallen. Om maar meteen te begin­nen met een spoiler: diëten werken niet op de  lange termijn. Dat zegtAnita Jansen, hoogleraar psycholo­gie en obesitas­expert. „Afvallen is topsport. Stel, je bent echt veel te zwaar en wilt 50 kilo kwijt. Dat bete­kent dat je 50 maal 7000 calorieënminder  moet  eten.  Als  je  per  dag1000 calorieën minder eet, wat al veel moeite kost, dan moet je dat dusminstens een jaar blijven doen. Endaar gaat het mis, want de meestemensen houden dat niet vol. Van dezwaarlijvigen  die  onder  behande­ling  van  een  diëtist  zijn,  lukt  hetmaar 20 procent om voor  langeretijd af te vallen.” 

PrullenbakDe sleutel  tot het probleem  is ge­dragsverandering,  meent  Jansen.„Eten is kortetermijnplezier: als je overstag gaat, heb je daar vaak met­een al spijt van. Daarom trainen wij

gisseur als spin in het web. Hij haaltde  schotten  tussen  verschillende beleidsterreinen weg en zorgt datbij  nieuwe  plannen  alle  aspectenworden  betrokken  die  bijdragenaan  het  voorkomen  van  overge­wicht en obesitas. Denk aan onder­wijs,  wonen,  sociale  omgeving,  fy­sieke  activiteit,  veiligheid  van  dewoon/speelomgeving, gezondheids­zorg, sportaanbod en levensmidde­lenaanbod.” Kremers  realiseert  zich  dat  het voorkomen  en  terugdringen  vanobesitas een lange adem vergt. Ver­der  onderzoek  blijft    belangrijk.„Soms moet  je heel veel doen omeen heel klein effect te sorteren.” 

We kunnen er beter voor zorgen datmensen niet te dik worden. Lastig, want obesitas is wat wij noemen een‘wicked’  probleem:  de  oorzaak  is complex en één oplossing is er niet.Daarom pleiten wij voor een  inte­grale aanpak. Met verschillende pu­bliek­private partijen kijken we hoewe gezond gedrag een belangrijkerol kunnen geven bij het maken vanbeslissingen. 

RegisseurEen voorbeeld is het project Jonge­ren  Op  Gezond  Gewicht  (JOGG),waarbij  verschillende  Limburgse gemeenten zijn aangesloten. In elkegemeente  fungeert  een  JOGG­re­

‘Afvallen is topsport’

“Obesitas is een ‘wicked’ probleem: de oorzaak is complex en één oplossing is er niet.Stef Kremers, hoogleraar

Ingesleten eetgedrag is moeilijk weer af te leren.  FOTO WENDY VLUGGEN

DOOR MEYKE HOUBEN

Dit artikel is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het Universiteitsfonds Limburg/SWOL, zonder dat deze partij invloed heeft gehad op de inhoud van het verhaal.

mensen om meer in de toekomst te denken. Dan lukt het namelijk beterom patronen te veranderen.” De mens is een gewoontedier, blijkt uit onderzoek. Wie elke dag om drieuur een stuk chocola eet, krijgt na verloop van tijd om vijf voor drie altrek. 

TherapieHet zijn die gewoontes die leiden toteen bepaald eetgedrag. En die moei­lijk weer zijn af te leren, weet Jan­sen. „Onze therapie is erop gericht om dat gedrag te veranderen. In deeerste plaats door te vragen wat ie­mand denkt bij het eten. Vaak hoor je: ‘ik vind dat ik het heb verdiend’ of‘ik  ben  een  emotionele  eter’.  Datbeeld  proberen  we  te  kantelen. Emotioneel  eten  bestaat  namelijk niet. Het blijkt dat mensen die veel eten als ze zich rot voelen, altijd veeleten. Onderdeel van de therapie is ook een training via de computer:deelnemers leren in een spel om nietmeteen te reageren, maar zichzelf in te houden. En we doen gedrags­oefeningen. We zetten iemand bij­voorbeeld veel eten voor, waar hij ofzij lang aan moet ruiken. In het be­gin krijg je daardoor veel trek, maarna een uur dooft die trek uit. Of wepresenteren iemand een taartje, datdiegene vervolgens  in de   prullen­bak moet gooien. Zo ervaart  je  li­chaam dat je niet alles hoeft op te eten.” De therapie boekt resultaat, maar is geen wondermiddel, bena­drukt Jansen. „Er is veel tijd mee ge­moeid.”Dat obesitas zo snel om zich heengrijpt, ligt niet aan de mens, maar aan de omgeving. Die is steeds meer‘obesogeen’ geworden. Dat wil zeg­gen dat de omgeving een ongezondekeuze voor ons de makkelijkste keu­ze  maakt.  „De  smartphone,  social media en het enorme aanbod aan fastfood waren er twintig jaar gele­den niet”, zegt hoogleraar obesitas­preventie Stef Kremers. „Maar het is naïef te denken dat we die omge­ving nog kunnen terug veranderen.

> delimburger.nl  dinsdag 31 mei 2016  15scala

“De goede mix van bacteriën verkleint de kans op overgewicht.John Penders,universitair docent

Ingesleten eetgedrag is moeilijk weer af te leren.  FOTO WENDY VLUGGEN

Wie meer wil weten over het onder­zoek van het Eetlab van de Universi­teit  Maastricht,  kan  op  5  juni  te­recht bij de GGD Zuid­Limburg in Geleen. De Universiteit Maastricht houdt  dan  in  samenwerking  metGGD  Zuid­Limburg  tussen  11.00­16.00 uur een themasessie over ‘De psychologie  van  eten’.  Het  gratis toegankelijke evenement omvat le­zingen,  workshops  en  een  demo­

markt. Op de demomarkt kunnen bezoekers de nieuwste ontwikkelin­gen op het gebied van het menselijkbrein, voeding en ons lichaam zelf uitproberen.  Voor  kinderen  van 8­15 jaar is er een speciaal kinder­college.  Daarin  maken  de  deelne­mers op speelse wijze – onder meerdoor zelf proefjes te doen ­ kennis met  eetonderzoek.  De  middagwordt  afgesloten  met  een  lezing

door hoogleraar Psychologie AnitaJansen. De themamiddag ‘De psy­chologie van eten’ is onderdeel vande JubileUMtour, die het Universi­teitsfonds Limburg en de Universi­teit Maastricht organiseren ter ge­legenheid van hun beider jubilea. Voor  de  workshops  en  lezingen moet u zich vooraf aanmelden. Dit kan via de site www.ufl­swol.nl bij‘nieuws’. 

Themamiddag ‘psychologie van eten’

Bij het tegengaan of voorko­men  van  extreem  overge­wicht ligt de nadruk op voe­ding en bewegen, maar er

blijken meer factoren van invloed. Zo doet John Penders, universitair docent medische microbiologie aande Universiteit Maastricht, onder­zoek naar de relatie tussen de darm­bacteriën van pasgeboren kinderenen obesitas. „Het algemene idee is dat  onze  westerse  leefstijl  ertoeheeft geleid dat het microbioom ­ deverzameling van darmbacteriën diein ons lichaam leeft – van samenstel­

ling  is  veranderd”,legt  Penders  uit.„Daar zijn verschil­lende oorzaken vooraan te wijzen, ondermeer  het  toegeno­men gebruik van an­tibiotica,  maar  ookhet  feit  dat  baby’sminder vaak en min­der  lang  borstvoe­ding  krijgen.  Wevermoeden  dat  erbij kinderen ook eenrelatie is tussen datveranderd  microbi­oom en gewicht. Hoedat  precies  zit,  we­ten  we  nog  niet.

Daarom verzamelen we nu, samen met partners in Nederland, Duits­land en Canada, de poep van pasge­boren  kinderen.  We  onderzoekenwelke  factoren  ingrijpen  in  de  sa­menstelling van de bacteriën en vol­gen de kinderen om te kijken hoe hun gewicht zich ontwikkelt.”Wat eerder onderzoek al heeft uit­gewezen, is dat borstgevoede kinde­ren een heel ander microbioom heb­ben  dan  kinderen  die  flesvoedingkrijgen. „In borstvoeding zitten nietalleen meer complexe vezels, maarook de eigen bacteriën van de moe­dermelk”, zegt Penders. „Onze theorie is dat die bacteriën, afhankelijk van de samenstelling encombinaties, bijdragen aan een op­timale vertering van voedingsstof­fen in het lichaam. Daardoor is de kans op overgewicht wellicht klei­ner.”Ervaring wijst uit dat het niet een­voudig is om het microbioom op la­tere leeftijd permanent te beïnvloe­den. Penders: „Daarvoor zijn drasti­sche maatregelen nodig,  zoals hetomgooien van je eetpatroon. Omdatdat heel lastig is, mikken we op pre­ventie. We weten al dat een vaginalebevalling en de eerste zes maandenalleen borstvoeding voor een kindhet beste zijn, maar dat lukt niet al­tijd. We willen er nu achter komen welke  bacteriën  kinderen  missendie via een keizersnede zijn geborenof  flesvoeding krijgen. Ons doel  isdat  elk  kind  uiteindelijk  de  goedemix van bacteriën heeft, waardoor de kans op overgewicht verkleint.”

Bacteriën als slank-makers

De kroket in de kantine, de hamburger in de snackbar, de zak popcorn in de bioscoop: overal en op elk moment van de dag worden we verleid tot eten. Het enorme aanbod aan voedsel – vaak te vet en/of te zoet – heeft er mede toe geleid dat inmiddels de helft van de Nederlanders te dik is en 12% zelfs extreem overgewicht heeft. Bij de Universiteit Maastricht nemen ze het probleem vanuit verschillende kanten onder de loep.

John Penders